KOŚCIÓŁ – ISLAM – ŚWIECKIE PAŃSTWO W EUROPIE

KOŚCIÓŁ – ISLAM –
ŚWIECKIE PAŃSTWO
W EUROPIE
redakcja naukowa
Piotr Burgoński
R e cenzenci :
dr hab. Jarosław Kłaczkow
prof. dr hab. Cyprian Rogowski
R e da ktor prowadz ąc y:
Edyta Peszyńska
R eda ktor techniczny
Iwona Banasiak
K or e kta :
Paweł Jaroniak
Okł a dka :
Bożena Pietyro
Krzysztof Galus
Publikacja dofinansowana przez Fundację Konrada Adenauera
© Copyright by Wydawnictwo Adam Marszałek
Toruń 2012
ISBN 978-83-47780-221-2
Wydawnictwo prowadzi sprzedaż wysyłkową: tel./fax 56 648 50 70, [email protected]
Wydawnictwo Adam Marszałek, ul. Lubicka 44, 87-100 Toruń,
tel./fax 56 648 50 70; tel. 56 660 81 60, 56 664 22 35
e-mail: [email protected] www.marszalek.com.pl
Drukarnia nr 1, ul. Lubicka 46, 87-100 Toruń, tel. 56 659 98 96
SPIS TREŚCI
Słowo wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
I. WPROWADZENIE
Peter Schallenberg
Kościół – islam – świeckie państwo. Uwagi z perspektywy
teologiczno-etycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Eugeniusz Sakowicz
Islam w Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
40
II. KONCEPCJA CZŁOWIEKA , MAŁŻEŃSTWA I RODZINY
Manfred Spieker
Chrześcijański obraz człowieka, małżeństwa
oraz rodziny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adam Wąs
Islamska koncepcja człowieka, rodziny i małżeństwa . . . . . . .
Małgorzata Pawlus
Koncepcja człowieka, małżeństwa i rodziny – perspektywa
laicka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
67
80
102
III. RELIGIA I WOLNOŚĆ RELIGIJNA
Stanisław Fel
Wolność religijna i znaczenie religii dla społeczeństwa –
perspektywa chrześcijańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Janusz Balicki
Religia i wolność religijna. Perspektywa islamska . . . . . . . . . .
121
138
IV. DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWA
Maciej Zięba
Demokratyczne państwo prawa – perspektywa
chrześcijańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Manfred Spieker
Kościół i demokracja. O politycznej
etyce w Gaudium et spes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sławomir Sowiński
Spór o Kościół, spór o polską przestrzeń publiczną . . . . . . . . .
169
190
208
V. ZAMIAST ZAKOŃCZENIA
Anton Rauscher
Kościół – islam – świeckie państwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
225
SŁOWO WSTĘPNE
R
ozpoczęty na wielką skalę w XVIII wieku proces sekularyzacji
obejmował kilka etapów. Najłatwiej jest prześledzić go we Francji, która, poza krajami komunistycznymi, prowadziła politykę sekularyzacji w sposób najbardziej zdecydowany w Europie. Najważniejszą teoretyczną koncepcją pierwszego etapu sekularyzacji było
rozdzielenie obywatelstwa od przynależności religijnej (uznanie
wolności religijnej), a więc zrównanie wszystkich obywateli i uniezależnienie praw obywatelskich od wyznania. W ramach tej polityki
dokonano też rozdziału instytucjonalnego państwa i Kościoła oraz
separacji szkoły i Kościoła. Projekt sekularyzacyjny obejmował
również separację prawa i moralności (np. legalizację rozwodów),
sekularyzację obyczajów (świeckie „chrzty” i pogrzeby), profanizację
czasu (wprowadzenie świąt państwowych wyznaczających nowy
podział czasu między pracę i wypoczynek) oraz sekularyzację sfery
publicznej (np. usuwanie symboli religijnych ze sfery publicznej).
Tak rozumiany proces sekularyzacji zakładał możliwość ścisłego
odróżnienia sfery prywatnej od publicznej dzięki rozszczepieniu
indywidualnej tożsamości na prywatną i publiczną. Religia w całości
miała pozostać w sferze prywatnej. Sekularyzacja dotyczyła przede
wszystkim instytucji, podczas gdy członkowie społeczeństwa pozostawali nadal osobami religijnymi. Czerpała ona swoją inspirację
z dwóch, w znacznym stopniu niezależnych, lecz współpracujących
ze sobą źródeł. Jednym z nich była ideologia liberalizmu zmierzająca
do zepchnięcia religii w sferę prywatną w imię obrony indywidualnej