Lucjan GAZDA Zmienność właściwości fizyko

Lucjan GAZDA Zmienność właściwości fizyko

WARSZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie
____________________________________________________________________________
Mat. Symp. str. 55 – 62
Lucjan GAZDA
Politechnika Lubelska, Lublin
Zmienność właściwości fizyko-chemicznych skał przywęglowych
z KWK Bogdanka w aspekcie ich technologicznego
i przyrodniczego wykorzystania
Streszczenie
Omówiono wyniki badań fizyko-chemicznych i geochemicznych przeróbczych odpadów
przywęglowych z KWK „Bogdanka” oraz analiz rzeczywistych działań technologicznych
i ekoinżynierskich z ich wykorzystaniem. Wykazano przydatność surowcową tych odpadów
w technologiach ceramicznych oraz możliwość standaryzownia ich w ramach kontrolowania
procesu wydobycia a także pogłębionej przeróbki. Uzyskane wyniki badań oddziaływania
nasypów budowlanych i rekultywacyjnych wykonywanych z tych odpadów pozwalają określić
ich zdecydowanie mniejszą uciążliwość dla środowiska, niż była sygnalizowana we wcześniejszym okresie, co ukształtowało niekorzystne nastawienie społeczne i administracyjne,
ograniczające możliwości ich gospodarczego wykorzystania.
1. Wprowadzenie
Odpady górnictwa węgla kamiennego należą do odpadów przemysłowych, których
uciążliwość dla środowiska wynika przede wszystkim z ich ogromnej masy,
a w mniejszym stopniu z ich szkodliwości i toksyczności. Od początku lat 70-tych ubiegłego
wieku przyjęło się w Polsce traktować odpady przemysłu wydobywczego jako mineralne
surowce odpadowe. W rejonach GZW i DZW oraz licznych zagłębiach Europy Zachodniej,
o długoletnich tradycjach górniczych, wykorzystanie tych odpadów do różnorodnych celów
gospodarczych i sozotechnicznych jest utrwaloną normą i nie wywołuje tylu emocji
i niepokojów, co w rozwijającym się w ciągu ostatnich 30 latach od podstaw Lubelskim
Zagłębiu Węglowym.
Skład mineralny i właściwości surowcowe skał przywęglowych z kopalni węgla
kamiennego „Bogdanka” oraz dotychczasowa praktyka wskazują, że jednym z bardziej
racjonalnych sposobów ich zagospodarowania jest produkcja materiałów ceramiki budowlanej.
Optymalizacja procesu standaryzacji surowca ze skał przywęglowych oddzielanych
w procesach przeróbczych oraz właściwie dobrane i kontrolowane parametry wypału
pozwalają uzyskiwać z nich tworzywa ceramiczne w klasie klinkieru i cegły elewacyjnej,
spełniających wymogi stawiane materiałom budowlanym (Gazda 2003). Rozszerzenie
możliwości wykorzystania skał przywęglowych do celów ceramicznych można wiązać
z wykorzystaniem ich do produkcji kruszyw spiekanych: łupkoporytów (Oleszczyński 1989)
lub zbliżonych do gralitu (Nabożny i in. 2002) oraz ich pogłębioną przeróbką
_______________________________________________________________
55
L. GAZDA – Zmienność właściwości fizyko-chemicznych skał przywęglowych z KWK...
____________________________________________________________________________
i standaryzacją mineralno-ziarnową (Drob i in. 1996; Gazda 1997) pozwalających na
uzyskiwanie surowców kamionkowych i fajansowych.
W ramach prób gospodarczego wykorzystania odpadowych skał przywęglowych z KWK
„Bogdanka”, pod koniec lat 90-tych podjęto próbę wykorzystania ich do rekultywacji wyrobisk
po eksploatacji piasków na terenie Polesia Lubelskiego. Rekultywacje te prowadzone są
w oparciu o wytyczne sformułowane przez wojewódzkie władze administracyjne. Sposób ich
realizacji i osiągana efektywność budzą jednak dylematy, czy prowadzone w ten sposób
rekultywacje nie są ukrytą formą składowania odpadów, przy rozpowszechnionym
przekonaniu, że skały przywęglowe są odpadem, a nie surowcem towarzyszącym eksploatacji
węgla oraz, że nie są całkowicie obojętne dla środowiska gruntowo-wodnego (MajkaSmuszkiewicz 1995).
Drogi i inne nasypowe obiekty inżynierskie położone w obszarach o szczególnych
walorach środowiskowych i chronionych, ze względu na ograniczenia w pozyskaniu
naturalnych, uznanych gruntów budowlanych, wymagają stosowania rozwiązań
alternatywnych. W warunkach Polesia Lubelskiego i sąsiedztwa kopalni węgla kamiennego,
interesującym może okazać się wykorzystanie do modernizacji i budowy dróg lokalnych oraz
nasypów budownictwa hydrotechnicznego przeróbczych skał przywęglowych. W świetle
dotychczas wykonanych badań i obowiązujących wymagań normowych (Borys i in. 2002; Flak
2002; Kałużna 1986) karbońskie skały przywęglowe spełniają warunki stawiane materiałom do
robót ziemnych w zakresie kształtowania nasypów drogowych. Mimo jednak technicznych
możliwości, ekonomicznego uzasadnienia oraz wieloletnich doświadczeń w innych
krajowych i zagranicznych zagłębiach węglowych, wykorzystanie tego materiału budzi
niepokoje związane z potencjalnymi negatywnymi oddziaływaniami geochemicznymi na
środowisko.
Podstawą uzyskania „certyfikatu bezpieczeństwa” i akceptacji społecznej, a co za tym idzie
możliwości
nieskrępowanego
wykorzystania
odpadowych
skał
przywęglowych
w technologiach ceramicznych oraz działaniach inżynierskich i ekoinżynierskich jest
jednoznaczne wykazanie ich użyteczności surowcowo-materiałowej, określanej m.in.
powtarzalnością i stałością właściwości fizyko-chemicznych oraz obojętnym lub przynajmniej
normatywnie dopuszczalnym oddziaływaniem na człowieka i środowisko.
2. Właściwości fizyko-chemiczne odpadów przywęglowych w aspekcie surowcowym
Przeróbcze odpady z kopalni „Bogdanka” są mieszaniną iłowców, mułowców, łupków
węglowych, syderytów ilastych oraz podrzędnych ilości piaskowców i węgla o wielkości 20 –
200 mm z małym udziałem frakcji drobniejszych. W składzie mineralnym dominują minerały
ilaste (60 – 65 %), a wśród nich kaolinit i illit, przy podrzędnym udziale chlorytów
i smektytów, często w formach mieszanopakietowych. Uzupełnieniem składu jest detrytyczny
kwarc i skalenie oraz syderyt i piryt. Śladowo notowane są siarczki ołowiu i niklu (Gazda
i in. 2000).
Pod pojęciem surowca rozumie się tutaj shomogenizowane odpady przeróbcze klasy 20 –
200 mm uzyskane w wyniku zmielenia w młynie kulowym do średniej wielkości ziaren
poniżej 1 mm. Potencjalne właściwości surowcowe wykazują także inne klasy ziarnowe
odpadów przeróbczych (Połednik i in. 2003).
Surowce uzyskiwane z przeróbczych odpadów węgla kamiennego stanowią układ
mineralnie i fizykochemicznie niewyrównany oraz zmienny w czasie. Jest to efektem
eksploatacji dwóch pokładów węgla (382 i 385) o wyraźnych różnicach wykształcenia
_______________________________________________________________
56
WARSZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie
____________________________________________________________________________
facjalnego skał spągów, stropów i przerostów, lokalnej tektoniki fałdowej i mikrotektoniki
nieciągłej oraz związanymi z nimi procesami mineralizacyjnymi. Wpływ na kształtowanie
właściwości ma przemieszczania skał ze środowiska pierwotnie redukcyjnego o odczynie
alkalicznym do warunków atmosferycznych, w których wietrzenie siarczków powoduje ich
zakwaszenie.
Szacunkowy ilościowy skład mineralny surowca uzyskiwanego z odpadów przywęglowych
przedstawiono w tabeli 2.1.
Z uwagi na dominujący w zestawie minerałów ilastych kaolinit surowiec ten należy do typu
kaolinitowego. Skład typu K>J>>Ch pozwala zaliczyć je do rodzaju illitowo-kaolinitowego,
bezwapiennego. Ze względu na znaczną zawartość okruchów i pyłu węglowego stanowią
odmiany surowcowe typu zawęglonego. Istotna zawartość pirytu i syderytu kwalifikuje je do
odmian zapirytowanych i zasyderytowanych z całą konsekwencją dla ich użyteczności
technologicznej. Zestaw minerałów ilastych zdecydowanie odróżnia surowiec „Bogdanka” od
odpadowych surowców z GZW, które mają charakter bardziej illitowy i chlorytowy.
Eksploatacja kilku ścian wydobywczych w obrębie dwóch pokładów, przy dobrym
rozpoznaniu zmienności facjalnej skał towarzyszących oraz lokalnej tektoniki i procesów
mineralizacyjnych (zasiarczenia) pozwala sądzić o możliwości sterowania strumieniem
odpadów przeróbczych w taki sposób, aby do zakładu ceramicznego trafiał surowiec
o powtarzalnych i korzystnych cechach technologicznych i ekologicznych.
Tabela 2.1.
Skład mineralny [%] surowca „Bogdanka”
Table 2.1.
Mineral constitution [%] of Bogdanka raw material
Surowiec
Bogdanka
Frakcja
ilasta
Zawartość
minerałów
ilastych
Kaolinit
Illit
Chloryt
Muskowit
Kwarc
Skalenie
Syderyt
Piryt
Węgiel
60
35
20
5
9
17
1
3,5
1,5
8
85
60
23
2
13
Śl.
Śl.
Śl.
Śl.
1,5
Skład mineralny teoretycznie możliwy do uzyskania w procesach mokrego wzbogacania
(szlamowania i stratyfikacji ziarnowej – Gazda 2003) obrazuje wyizolowana sedymentacyjnie
frakcja ilasta (tabela 2.1). Teoretycznie możliwym jest uzyskanie surowca K>>J>>>Ch
minimalnie zawęglonego ( 1,5 % ) i pozbawionego pirytu i syderytu, zbliżonego jakościowo do
glin biało wypalających się typu Bolko.
Proces zawiesinowej standaryzacji surowców ilastych, w tym ceramicznych, jest
technologią stosowaną powszechnie, a więc możliwą także do wdrożenia do surowców
uzyskiwanych z odpadów przywęglowych z Bogdanki.
Skład chemiczny surowca Bogdanka oraz wyizolowanej frakcji ilastej przedstawiono
w tabeli nr 2.2.
Zawartość SiO2 i Al2O3 koresponduje z rodzajem i zawartością minerałów ilastych oraz
kwarcu, a zawartość tlenków żelaza pozostaje w związku funkcyjnym z zawartością
w surowcu pirytu, syderytu oraz częściowo chlorytu żelazowego. O sumie udziału topników
w tym surowcu decyduje przede wszystkim udział tlenków żelaza i potasu. Wysoki udział
żelaza usuwalnego w kwasie solnym do żelaza całkowitego jest wynikiem przewagi syderytu
_______________________________________________________________
57
L. GAZDA – Zmienność właściwości fizyko-chemicznych skał przywęglowych z KWK...
____________________________________________________________________________
i chlorytu nad pirytem i może wskazywać na obecność siarczanów i tlenków żelaza (efekt
utleniania siarczków i syderytów).
Tabela 2.2.
Wyniki analiz chemicznych surowca „Bogdanka”
Table 2.2.
The chemical analysis results of Bogdanka raw material
Zawartość składnika
Frakcja ilasta (surowiec potencjalnie
Zmielony odpad przywęglowy
możliwy do uzyskania)
SiO2
52,50
53,15
Al2O3
19,64
23,22
TiO2
1,00
0,45
Fe2O3
4,78
1,66
CaO
0,40
0,60
MgO
0,95
0,22
K2O
2,17
2,62
Na2O
0,26
0,30
Fe2O3 usuwalne w HCl
3,58
1,18
Straty prażenia w 10000C
16,93
14,10
SO3*
1,90
0,45
CO2*
5,59
2,00
SO4-2**
0,15
0,05
Cl-**
0,014
0,005
*
oznaczone chromatograficznie, **oznaczone w wyciągach wodnych
Składnik
Stężenia metali ciężkich (tabela 2.3) w surowcu i w wyizolowanych z niego składników są
z reguły niższe od limitujących konieczność oznaczeń ze względów ekologicznych lub
możliwości ich odzysku.
Tabela 2.3.
Zawartość pierwiastków śladowych [ppm]
Table 2.3.
The contents of minor elements [ppm]
Pb
As
Ni
Mn
V
Cr
Odpad zmielony
20
90
60
800
140
150
Frakcja ilasta
10
30
45
250
160
50
Syderyt
6
18
330
25
18
Piryt
600
1 700
85
200
20
10
Ołów, arsen i nikiel przywiązane są do mineralizacji siarczkowej. Mangan, wanad i chrom
związane są z minerałami ilastymi oraz najprawdopodobniej z węglem.
O ile stwierdzone stężenia metali ciężkich są nieistotne dla jakości uzyskiwanych tworzyw
ceramicznych (mogą jedynie wpływać na subtelności uzyskiwanych odcieni barwnych
powierzchni), to przywiązanie ich do faz dyfundujących w procesie obróbki termicznej może
mieć zasadnicze znaczenie dla jakości uzyskiwanego w procesach odsiarczania spalin
siarczanu amonowo-magnezowego (nawozu mineralnego). Dlatego też celowym jest
izolowanie składników nieilastych z ciągu technologicznego przed procesem homogenizacji
surowcowej w ramach suchych lub mokrych sposobów standaryzacji.
_______________________________________________________________
58
WARSZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie
____________________________________________________________________________
Wykonane badania poziomu naturalnej aktywności promieniotwórczej wykazały wartości
znacznie poniżej poziomu dopuszczalnych norm dla surowców i materiałów budowlanych
(tabela 2.4).
Tabela 2.4.
Naturalna aktywność isurowca, wybranych składników mineralnych i tworzywa ceramicznego
Tabela 2.4.
The natural  and  activity of : raw material, chosen mineral components and slag-ceramic
Odpad zmielony
Tworzywo ceramiczne uzyskane ze
zmielonego odpadu w tem. 11000C
Frakcja ilasta
Syderyt
Piryt
Węgiel
Aktywność Bq/kg]
78,8
Aktywność Bq/kg]
989,5
47,2
1191
72,6
23,2
4,4
9,3
992,7
395,2
325,2
417,7
Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że potencjał aktywności promieniotwórczej
surowca zbliżony jest do potencjału typowych gleb wykorzystywanych rolniczo
i przywiązany jest do układu fizykochemicznego frakcji ilastej. Należy sądzić, że ok. 90%
potencjału związana jest z potasem 40K, a 10% z uranem i torem oraz ewentualnie radem
i radonem. Pośrednio dowodem tego może być zmiana poziomu radioaktywności
w uzyskanym tworzywie ceramicznym. Wzrost aktywności jest wynikiem strat prażenia
w procesie wypalania, 40K jako część K2O w strukturach glinokrzemianów ulega
podkoncentrowaniu. Spadek aktywności może być wynikiem ekstrakcji parą wodną
tworzących się w procesie wypalania tlenków uranu oraz ulatniania radonu. Wykonane badania
oraz uzyskane przez Ekoklinkier atesty dla gotowych wyrobów pozwalają określić surowce
z odpadów przywęglowych „Bogdanka” jako bezpieczne radiologicznie. Potencjał aktywności
tych tworzyw ceramicznych stanowi około 40 – 50% ekstremalnych wielkości, stwierdzanych
w wyrobach ceramicznych w różnych krajach.
3. Właściwości fizyko – chemiczne odpadów przywęglowych w aspekcie ich
ekoinżynierskiego wykorzystania
Dezintegracja ziarnowa i chemiczna oraz migracja soli rozpuszczalnych odpadów
przeróbczych w warunkach hipergenicznych decydują o predyspozycjach i barierach
w wykorzystaniu ich do rekultywacji biologicznych oraz możliwości lokowania obiektów
nasypowych w środowisku przyrodniczym.
Wydobyte skały przywęglowe mają odczyn obojętny. W ramach procesów wietrzeniowych,
a głównie utlenianiu pirytu i syntezy kwasu siarkowego odczyn ten szybko obniża się,
osiągając w skrajnych warunkach pH<3. Proces ten przyspiesza rozpad zdiagenezowanych
agregatów skał ilastych i chemiczny syderytów. Efektem tego jest wzrost frakcji koloidalnych
oraz powstawanie siarczanów, głównie żelaza. Niskie właściwości buforujące (brak kalcytu
i dolomitu) i katalityczne (przewaga kaolinitu nad illitem i smektytem) tych skał pozwalają
sądzić, że podstawowym czynnikiem regulującym odczyn i zasolonie jest jedynie
rozcieńczenie i ługowanie przez infiltrujące wody, a w mniejszym stopniu neutralizacja
i wymiana jonowa. Środowisko geochemiczne tego ośrodka jest zmienne w pionie i na
_______________________________________________________________
59
L. GAZDA – Zmienność właściwości fizyko-chemicznych skał przywęglowych z KWK...
____________________________________________________________________________
kierunkach uprzywilejowanych kierunków krążenia wód, w rytmie zmian sezonowego
uwilgotnienia i osiąga stan równowagi w strefie przypowierzchniowej w ciągu kilku sezonów
wegetacyjnych.
Dostępność dla roślin makro i mikroskładników oraz elementów szkodliwych z odpadów
przywęglowych pośrednio charakteryzują uzyskane wyniki (tabela 3.1) wymywalności
(Bzowski i Zawiślak 2000):
Tabela 3.1.
Wyniki badań laboratoryjnych wymywalności
Table 3.1.
The results of elution laboratory tests
Ca2+ Mg2+
1,70
0,50
Na+
K+
NNH4 NNO3
28,80 6,00 0,22
Cl-
SO42-
Fe Mn Zn Cu
Cr
Pb
Ni
Co
Cd
mg/dcm3
0,06 8,86 72,00 0,80 0,04 0,02 0,02 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,005
Głównymi ruchliwymi jonami są sód, siarczany i chlorki, stabilizujące swoje potencjały
i gradienty geochemiczne najszybciej spośród metastabilnych składników uwalnianych
z odpadów przywęglowych. Znaczną ruchliwością charakteryzuje się także potas, wapń,
magnez i żelazo oraz jon amonowy. Obecność azotu azotanowego należy uznać za śladową,
podobnie jak ilości miedzi, cynku i manganu. Pozostałe metale uwalniają się w ilościach
zbliżonych do błędu analitycznego.
Prowadzone w początkowym okresie prac rekultywacyjnych badania monitoringowe
w oparciu o celowo wykonywane piezometry, nie wykazały radykalnego wpływu infiltratów
z bryły rekultywacyjnej na hydrogeochemię poziomów wód gruntowych. Wykonywane nasypy
charakteryzują się niskim wskaźnikiem wodoprzepuszczalności, co dodatkowo utrudnia
procesy wietrzenia i wymywania makro i mikroskładników.
W świetle uzyskanych w ostatnich latach wyników badań modelowych, obserwacji
zrealizowanych prac rekultywacyjnych oraz oddziaływania nasypów na jakość wód
powierzchniowych i gruntowych w ramach wykonywanego monitoringu, mocno
kontrowersyjnymi wydają się ustalenia badań A. Majki-Smuszkiewicz (1995), które jednak na
długie lata ukształtowały pogląd o znacznej szkodliwości skał przywęglowych na środowisko
glebowe i gruntowo-wodne oraz były podstawą wypracowania nie do końca prawidłowych
sposobów prowadzenia prac rekultywacyjnych. Funkcjonujące administracyjne wytyczne
prowadzenia rekultywacji z użyciem odpadów przywęglowych wprowadzają ograniczenia
lokalizacji wyłącznie do wyrobisk sucho gruntowych (mimo braku istotnych oddziaływań
geochemicznych nasypów wykonanych w obrębie zbiorników wód powierzchniowych)
i nakładają potrzebę prowadzenia monitoringu, a więc zabiegów typowych dla lokalizacji
i realizacji składowisk odpadów. Realizacje rekultywacji w oparciu o obowiązujący schemat
charakteryzują się słabymi efektami biologicznymi. Stan taki ugruntowuje przekonanie
o szkodliwości skał przywęglowych, a tak prowadzone rekultywacje przez wielu uznawane są
za ukryty sposób składowania odpadów.
Potencjał geochemiczny odpadowych skał przywęglowych z KWK „Bogdanka” i jego
dynamika w procesach hipergenicznych niewiele różni się np. od potencjalnie zachodzących
w iłach krakowieckich (szczególnie odmian znacznie zapirytowanych i zasolonych),
powszechnie wykorzystywanych w rekultywacjach i zabiegach ekoinżynierskich. Możliwość
ich nieskrępowanego wykorzystania wynika jedynie ze świadomości, że jest to celowo
pozyskiwany surowiec. Należy mieć na uwadze, że i wydawałoby się ustabilizowane
_______________________________________________________________
60
WARSZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie
____________________________________________________________________________
geochemiczne surowce czwartorzędowe (gliny, iły, mułki) także lokalnie (facjalnie,
regionalnie), mogą być silnie wzbogacone w metale ciężkie (w obrębie np. geochemicznych
barier wytrącania tlenków żelaza i manganu (Gazda i Karger , w przygotowaniu ).
4. Wnioski
W świetle wyników dotychczasowych badań i uzyskiwanych efektów technologicznych,
standaryzowane surowce możliwe do uzyskania z przeróbczych odpadów przywęglowych
należy traktować analogicznie jak celowo eksploatowane surowce ceramiczne.
Wykorzystanie odpadowych skał przywęglowych do wykonywania budowli nasypowych
oraz rekultywacji odtwarzających pierwotną morfologię wydaje się celowym z uwagi na ich
materiałowe predyspozycje, dużą dostępność, ekonomikę ich wykorzystania oraz normatywnie
dopuszczalną uciążliwość geochemiczną dla środowiska gruntowo-wodnego oraz biocenoz.
Dotychczasowe ograniczenia (w tym także administracyjne) wykorzystania przeróbczych
odpadów przywęglowych do celów surowcowych i ekoinżynierskich nie wynikają z ich
fizyko-chemicznych i geochemicznych właściwości, a jedynie ze świadomości i presji
społecznej.
Literatura
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
Gazda L. 2003: Ocena surowcowa przeróbczych odpadów przyweglowych z KWK „Bogdanka”.
Mat. Konf.: Udział Politechniki Lubelskiej w rozwoju LZW”. Lublin 17.05.2003, 89–100.
Oleszczyński B. 1989: Łupkoporyty z odpadów przyweglowych z LZW. Mat. Konf. 14 KNT
Branży Betonów. Jadwisin, 1989.
Drob J., Gazda L., Kozak Z. 1996: Zmniejszanie zawartości siarki w surowcach ceramicznych
z odpadów przywęglowych z KWK „Bogdanka”. Fizykochemiczne Problemy Mineralurgii nr 30.
Gazda L., 1997: Badania możliwości przeróbki odpadów przywęglowych z Lubelskiego Zagłębia
Węglowego na surowiec ceramiczny. Pr. dok., arch. Wydz. Górniczego Pol. Wrocławskiej.
Nabożny M., Wodniacki Z., Pasierb J. 2002: Wytwarzanie paliwa niskokalorycznego i kruszywa
spiekanego z odpadów przywęglowych na linii pilotowej w kopalni „Bogdanka”. XX lat wydobycia
węgla kamiennego w kopalni „Bogdanka”. Nałęczów. Materiały Konferencyjne.
Majka-Smuszkiewicz A. 1995: Wpływ składowiska skał płonnych Kopalni Węgla Kamiennego
„Bogdanka” na wody podziemne i powierzchniowe. Ekoinżynieria nr 2 (3), 25-30.
Borys M., Mosiej K., Czartoryjski J., Filipowicz P. 2002: Wytyczne stosowania odpadów
pogórniczych z kopalni Bogdanka do budowy wałów przeciwpowodziowych i innych budowli
hydrotechnicznych. Wydawnictwo Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych. Falenty.
Flak D. 2002: Ocena możliwości techniczno-technologicznych wykorzystania skały płonnej
z kopalni węgla kamiennego “Bogdanka” do budowy i modernizacji dróg. Materiały KNT SITG.
Krasnobród.
Kałużna B. 1986: Zastosowanie odpadów górniczych w budownictwie drogowym. Drogownictwo
nr 1.
Gazda L., Karger M., Bielec D. 2000: Milleryt w sferosyderytach z kopalni węgla kamiennego
„Bogdanka”. Prz. Geol. nr 48/10.
Połednik B., Gazda L., Franus W. 2003: Właściwości odpadowych mułów popłuczkowych kopalni
Bogdanka i możliwości ich wykorzystania. Mat. Konf.: Udział Politechniki Lubelskiej w rozwoju
LZW”. Lublin 17.05.2003, 85–88.
Bzowski Z., Zawiślak J. 2000: Ocena wykorzystania karbońskich skał płonnych kopalni
„Bogdanka” S.A do rekultywacji bezglebowej. Wiadomości Górnicze nr 12.
Gazda L., Karger M. (w przygotowaniu): Cementacje zwiazkami manganu i żelaza utworów
kontaktu paleogenu i plejstocenu okolic Lubartowa. Prz. Geol.
_______________________________________________________________
61
L. GAZDA – Zmienność właściwości fizyko-chemicznych skał przywęglowych z KWK...
____________________________________________________________________________
Physicochemical properties variability of coal mining wastes from KWKBogdanka accordingly to their technological and ecological utilization
The physicochemical and geochemical test results of coal mining wastes from KWK
Bogdanka are discussed as well as technological and eco-engineering utilizing advanced
practice. The usability of these raw products at ceramic technology is proved. Also it is
possible to standardize them treating this range as a part of output control. The obtained results
show that the arduousness for natural environment of construction and reclamation
embankments are less than it was previously signalized. This early opinions involved the
unfavourable administrative and social adjustments which were effected in limiting of
economical employ.
Przekazano: 19 marca 2005 r.
_______________________________________________________________
62