docAktorzy – potencjały – strategie
download 
Reklamacja Transkrypt
Aktorzy – potencjały – strategie
Polityka zagraniczna Aktorzy – potencjały – strategie red. naukowa Teresa Łoś-Nowak ISBN: 978-83-7561-141-0 format 165/235, oprawa miękka liczba stron: 576 cena: 64,90 zł Książka Polityka zagraniczna. Aktorzy – potencjały – strategie jest oryginalną pracą zbiorową, w której rozważania teoretyczne i modelowe dotyczące polityki zagranicznej zostały skonfrontowane z analizą realnej polityki zagranicznej państw, wybranych wedle kryterium pozycji (statusu) zajmowanej w systemie międzynarodowym. Przedmiotem analizy są strategie realizowane w polityce zagranicznej mocarstw i supermocarstw, państw średniego rzędu oraz państw małych i minipaństw. Nowością jest poddanie analizie także dwóch niepaństwowych uczestników stosunków międzynarodowych, których oddziaływanie na środowisko międzynarodowe i politykę państw jest bezdyskusyjne: Unii Europejskiej oraz korporacji transnarodowych. Jest to oryginalne dzieło, podkreślające, iż polityka zagraniczna państw, ale i innych podmiotów międzynarodowych, ma pewne wspólne cechy i wyróżniki i warto je prześledzić na przykładach państw różnej rangi. Teoretyczny ton nadaje książce wybitna znawczyni problematyki, prof. dr hab. Teresa Łoś-Nowak. (…) Książka jest racjonalnie zaprojektowana i ma wartościowy poznawczo charakter. Pod względem metodologicznym pozwala spojrzeć na politykę zagraniczną różnych podmiotów międzynarodowych, ale nie ułatwia analizy porównawczej. Jest jednak staranna zarówno pod względem formy, jak i wysokiej kultury akademickiego przekazu merytorycznego. z recenzji prof. UW dra hab. Stanisława Bielenia O autorze Teresa Łoś-Nowak – prof. zw. dr hab., kierownik Zakładu Międzynarodowych Stosunków Politycznych w Instytucie Politologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Autorka wielu publikacji z zakresu międzynarodowych stosunków politycznych, teorii stosunków międzynarodowych i polityki zagranicznej Polski. Pod redakcją naukową prof. T. Łoś-Nowak ukazał się wielokrotnie wznawiany i wzbogacany nowymi zagadnieniami jeden z pierwszych podręczników adresowanych do studentów nauki o polityce oraz nauki o stosunkach międzynarodowych. www.poltext.pl Polityka zagraniczna Spis treści Wprowadzenie .......................................................................... 9 CZĘŚĆ I. Polityka zagraniczna. Teoria ROZDZIAŁ 1 Polityka zagraniczna w przestrzeni teoretycznej Teresa Łoś-Nowak .................................................................. 17 ROZDZIAŁ 2 Polityka zagraniczna – stałe i zmienne komponenty procesu formułowania i realizacji Teresa Łoś-Nowak .................................................................. 42 CZĘŚĆ II. Polityka zagraniczna supermocarstw, mocarstw i mocarstw in statu nascendi ROZDZIAŁ 1 Polityka zagraniczna USA Justyna Zając ......................................................................... 61 ROZDZIAŁ 2 Federacja Rosyjska: przywracanie utraconej wielkości Andrzej Czajowski .................................................................. www.poltext.pl 81 6 Polityka zagraniczna. Aktorzy, potencjały, Polityka strategie zagraniczna ROZDZIAŁ 3 Polityka zagraniczna ChRL: aspiracje, możliwości, paradoksy Joanna Marszałek-Kawa ....................................................... 104 ROZDZIAŁ 4 Niemcy – mocarstwo cywilne Aleksandra Zięba ................................................................. 128 ROZDZIAŁ 5 Brazylia: w pogoni za mocarstwowością Marcin F. Gawrycki 147 ................................................................ ROZDZIAŁ 6 Polityka zagraniczna Indii po zakończeniu zimnej wojny Jakub Zajączkowski 170 ............................................................... ROZDZIAŁ 7 Japoński model soft power w polityce zagranicznej państwa Andrzej Anders .................................................................... 194 ROZDZIAŁ 8 Polityka zagraniczna Unii Europejskiej Ryszard Zięba ........................................................................ 215 ROZDZIAŁ 9 Korporacje międzynarodowe: nowy fenomen w polityce międzynarodowej Katarzyna Marzęda-Młynarska .............................................. 236 CZĘŚĆ III. Polityka zagraniczna państw średniego rzędu ROZDZIAŁ 1 Polska – cele, aspiracje, kierunki Teresa Łoś-Nowak ................................................................. www.poltext.pl 261 Polityka zagraniczna Spis treści ROZDZIAŁ 2 Ukraina: aspiracje, ograniczenia, nadzieje Beata Surmacz ..................................................................... 288 ROZDZIAŁ 3 Turcja między Wschodem a Zachodem Maciej Herbut ....................................................................... 312 ROZDZIAŁ 4 Szwecja: od neutralności ku harmonizacji z Europą i światem Andrzej Kubka ....................................................................... 331 ROZDZIAŁ 5 Polityk zagraniczna Izraela: kontynuacja i zmiana Joanna Dyduch .................................................................... 351 ROZDZIAŁ 6 RPA – wybrane problemy polityki zagranicznej Arkadiusz Żukowski .............................................................. 368 CZĘŚĆ IV. Polityka zagraniczna państw małych i minipaństw ROZDZIAŁ 1 Republika Czeska: aspiracje i możliwości Elżbieta Pałka ........................................................................ 391 52='=,$à Gruzja – wyzwania i zagrożenia Larysa Leszczenko ................................................................ 413 ROZDZIAŁ 3 Urugwaj – konsekwencja i stabilność Aleksandra Nowak ............................................................... www.poltext.pl 434 7 8 Polityka zagraniczna. Aktorzy, potencjały, Polityka strategie zagraniczna ROZDZIAŁ 4 Republika Senegalu: źródło sukcesów i porażek Iwona A. Ndiaye, Bara Ndiaye ............................................... 447 ROZDZIAŁ 5 Polityka zagraniczna Republiki Singapuru – antysojusze i strategiczny racjonalizm Andrzej Dybczyński ............................................................. 468 ROZDZIAŁ 6 Polityka zagraniczna Księstwa Liechtensteinu – między sojuszem a protektoratem Andrzej Dybczyński ............................................................. 479 ROZDZIAŁ 7 Republika Surinamu – poszukiwanie własnej drogi ............................................................... 488 ................................................................ 501 .............................................................................. 507 ....................................................................................... 543 Aleksandra Nowak Podsumowanie Teresa Łoś-Nowak Bibliografia Indeks www.poltext.pl Polityka zagraniczna ROZDZIAŁ 1 Polityka zagraniczna w przestrzeni teoretycznej Teresa Łoś-Nowak1 1. Polityka zagraniczna – czym jest współcześnie? W systemie państw – a taki system wciąż dominuje – polityka zagraniczna, bardziej aniżeli w przeszłości, stała się zajęciem tyleż ryzykownym i trudnym, co odpowiedzialnym. Jest też, obok polityki wewnętrznej, obszarem aktywności państwa niezbędnym do jego istnienia i rozwoju. I niezależnie od wielkości terytorium, liczby ludności, potencjału cywilizacyjnego i innych parametrów określających jego rangę i pozycję w systemie międzynarodowym, to właśnie polityka zagraniczna stymuluje i definiuje aktywność państwa w środowisku międzynarodowym. Wyrazem tego są m.in. bilateralne i multilateralne kontakty międzynarodowe, udział w organizacjach międzynarodowych, członkostwo w sojuszach międzynarodowych, inicjatywy podejmowane na rzecz społeczności międzynarodowej. Oczywiście skala, zasięg i głębia tego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i środowisku międzynarodowym jest różna. Różne są bowiem racje i interesy państw, różne możliwości. Różne są także oczekiwania społeczności międzynarodowej od państw o zróżnicowanym przecież potencjale i doświadczeniu. Czym jest zatem polityka zagraniczna państwa i co wyraża? W polityce zagranicznej zawarte są przede wszystkim jego racje i interesy, realizacja których jest możliwa poprzez aktywność w środowisku międzynarodowym. Może więc symbolizować budowanie jego potęgi i pozycji w strukturze systemu międzynarodowego. Może też wyrażać dążenie do utrwalenia istniejącego status quo. Tak jak może wyrażać „walkę o potęgę”, może być także przejawem „walki o pokój”. Może stanowić przejaw szczególnej troski o jego wizerunek i prestiż. Może być symbolem arogancji imperialnej lub hegemonicznej albo wyrażać słabości i wewnętrzne kompleksy państwa, brak doświadczenia, nieznajomość bądź arogancję wobec norm i instytucji, które umożliwiają mu istnienie, i rozwój. Jest więc polityka 1 Teresa Łoś-Nowak, prof. dr hab., Instytut Politologii, Uniwersytet Wrocławski. www.poltext.pl 18 Teresa Łoś-Nowak Polityka zagraniczna zagraniczna funkcją pojawiającą się w momencie powstania państwa i realizuje się przez cały okres jego istnienia. O jej jakości, atrakcyjności i skuteczności decyduje wiele czynników, zarówno natury wewnątrzpaństwowej jak i środowiskowej. Większe możliwości w tym zakresie mają państwa silne i to one prowadzą bardziej ofensywną politykę zagraniczną aniżeli państwa średniego rzędu, małe, minipaństwa czy tzw. upadłe. Nie znaczy to jednak, iż wśród małych powierzchniowo państw nie ma takich, które stopniem internacjonalizacji swej polityki, siłą oddziaływania na stosunki międzynarodowe i skutecznością dorównują mocarstwom. Czyżby zatem szczególna rola supermocarstw w świecie oraz jakość ich polityki zagranicznej traciły wyjątkowość tak pod względem skali i zasięgu oddziaływania, jak i odpowiedzialności? Nie wydaje się, aby tak było. Henry Kissinger w książce poświęconej amerykańskiej dyplomacji na XXI w. stawia w tytule pytanie, wydaje się retoryczne, ale i prowokacyjne, Does America Need a Foreign Policy? Następnie na każdej stronie tej intrygującej książki nie tylko przekonuje o potrzebie takowej, ale jako zdeklarowany realista informuje, jak „rozważna” powinna być realizowana amerykańska polityka zagraniczna i dyplomacja oraz jak bardzo takiej właśnie potrzebuje Ameryka XXI w. Potrzebuje jej także każde inne państwo. W świecie ponowowczesnym lub inaczej – w późnowestfalskim systemie międzynarodowym – polityka zagraniczna staje się trudniejsza aniżeli kiedykolwiek w przeszłości, w sposób dość radykalny bowiem zmienił się świat. Trudniejsze do rozwiązywania stały się jego problemy, zmieniły się zagrożenia, do zwalczania których przyzwyczajone były państwa ładu westfalskiego, westfalskich reguł gry, funkcji i ról, mechanizmów gwarantujących ich bezpieczeństwo. Współcześnie westfalski „porządek” jest w stanie totalnego kryzysu. Zmieniły się nie tylko zasady, jakimi się rządził, ale też główni aktorzy i ich percepcja środowiska międzynarodowego, rozumienie swoich racji i interesów oraz interesów innych uczestników. Największą metamorfozę przechodzi oczywiście państwo, centralny podmiot tego systemu. Zmieniają się formy i składowe jego potęgi, strategie, jakimi silniejsi „rządzili” słabszymi, ale też świadomość państw średnich i małych co do ich możliwości i strategii. Nie mogło to nie wpłynąć na percepcję tego, czym dla państwa jest polityka zagraniczna, jaką rolę odgrywa w jego istnieniu i rozwoju oraz jak ważna jest dla jego miejsca w środowisku międzynarodowym. Transformacja „porządku” westfalskiego i reguł, jakie obowiązują we współczesnym „wieku niepewności” sprawiają, że formułowanie i realizacja polityki zagranicznej stają się bardziej złożone i wieloaspektowe. Do złożoności tego procesu przyczyniają się głębokie zmiany dokonujące się w środowisku międzynarodowym, postępujący proces jego zróżnicowania tak pod względem podmiotowym, jak i przedmiotowym, komplikujące się mechanizmy jego funkcjonowania oraz nowe wyzwania i zagrożenia, z jakimi twórcy i adresaci polityki zagranicznej są konfrontowani. To właśnie dlatego polityka zagraniczna staje się tak ważnym www.poltext.pl Polityka zagraniczna w przestrzeni teoretycznej Polityka zagraniczna i odpowiedzialnym zajęciem2. Nie wystarcza już dobra znajomość etykiety, poprawność dyplomatyczna i koneksje. Od polityka działającego w stosunkach międzynarodowych oczekuje sie profesjonalizmu, a ten wymaga głębokiej wiedzy o otaczającej go rzeczywistości międzynarodowej, o mechanizmach dominujących w polu stosunków międzynarodowych, racjach i interesach zarówno mocarstw, jak i państw małych, średnich czy aktorów niepaństwowych3. Cenny jest w tym „fachu” także łut szczęścia czy sprzyjający bieg okoliczności. Nie zastąpi to jednak profesjonalizmu. Ten zaś jest szczególnie cenny właśnie ze względu na specyfikę potrzeb i wartości, na których straży stoją państwa oraz odpowiedzialni za ich implementację politycy. W ostatecznym bowiem rachunku polityka zagraniczna jest prowadzona przez państwa, na rzecz państwa i jego mieszkańców, w relacjach z innymi państwami, ale także niepaństwowymi uczestnikami stosunków międzynarodowych. W późnowestfalskim systemie międzynarodowym, w którym coraz silniej dają o sobie znać uczestnicy niepaństwowi, prowadzący aktywną politykę międzynarodową, dobry polityk nie może tracić z pola widzenia ich obecności i tego, co państwu może dawać współpraca z nimi. Sieciowy charakter wzajemnych relacji między państwami i aktorami nieterytorialnymi staje się desygnatem świata ponowoczesnego i każdy, kto nie dostrzega tego fenomenu, pozostanie poza światem ponowoczesnym. Polityka zagraniczna wymyka się tradycyjnym wyobrażeniom o tym, czym jest, jaka powinna być w środowisku międzynarodowym, którego specyfikę określa współzależność, globalizacja, transgraniczność, a relacje typu inter states nie są jednymi w stosunkach międzynarodowych. Rodzi się zatem pytanie o potencjał i znaczenie wiedzy teoretycznej w tym procesie. Przyjmując, że „polityka zagraniczna, jest rodzajem aktywności państwa o charakterze ekskluzywnym” musimy założyć, że dotyczy ona sfery wymagającej głębokiej wiedzy o świecie, potrzebach, problemach i wyzwaniach, z jakimi państwo jest konfrontowane oraz o mechanizmach i procedurach, niezbędnych do skutecznego działania w otoczeniu międzynarodowym4. Wiedza teoretyczna zatem może i powinna stanowić wartościowy bagaż każdego polityka odpowiedzialnego nie tylko za jej jakość, ale i los państwa i narodu5. 2 J.N. Rosenau, Introduction: New Directions and Recurrent Questions in the Comparative Study of Foreign Policy, w: Ch.F. Hermann, Ch.W. Kegley Jr, J.N. Rosenau, New Direction in the Study of Foreign Policy, Routledge, London 1987 s. 3–4. 3 J. Kukułka, Polityka zagraniczna a polityka wewnętrzna, w: J. Kukułka, R. Zięba, Polityka zagraniczna państwa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1992, s. 16–22. 4 5 S. Bieleń, Polityka w stosunkach międzynarodowych, Aspra-JR, Warszawa 2010, s. 21. Inaczej w tej kwestii mówił w swych pracach np. M. Wight, podkreślając trudności, na jakie jest wystawiany badacz stosunków międzynarodowych. Szerzej na ten temat: M. Wight, Why is There No International Theory?, w: H. Butterfield, M. Wight, Diplomatic Investigations. Essay in the Theory of International Politics, Harvard University Press, Cambridge 1968, s. 18; M. Wight, G. Wight, B. Porter, International Theory. The Three Traditions, Holmes & Meier Publishers, Teaneck NJ 1991; B. White, Analysing Foreign Policy: Problems and Approaches, w: M. Clarke, B. White, www.poltext.pl 19 20 Teresa Łoś-Nowak Polityka zagraniczna Rozwijany w Europie i Stanach Zjednoczonych, w ostatnim okresie także w Polsce, nurt badań nad polityką zagraniczną jest potwierdzeniem uświadomionej potrzeby zdobywania wiedzy naukowej o tej sferze aktywności państwa6. Należy jednak mieć świadomość, iż budowa teorii polityki zagranicznej o wysokim stopniu uogólnień i aksjomatycznych twierdzeń na wysokim poziomie abstrakcji jest przedsięwzięciem niezwykle trudnym chociażby ze względu na fakt, że pole polityki zagranicznej to obszar zderzania się racji i interesów poszczególnych państw, coraz częściej także aktorów niepaństwowych, czasami o silnej tożsamości (np. korporacyjnej), z czytelnymi preferencjami i priorytetami formułowanymi przez ich przedstawicieli, nierzadko właścicieli. To właśnie korporacje transnarodowe są jak XV-wieczni „Kolumbowie”, zdobywający coraz to nowe obszary zewnętrznej aktywności tradycyjnie przynależne do państwa. Ignorowanie ich obecności w środowisku międzynarodowym może wyrażać albo arogancję, albo niezrozumienie zmian dokonujących się w świecie. Tym wymogiem i jednocześnie ważną przesłanką skuteczności w środowisku międzynarodowym jest wiedza o nich, o ich strategiach, celach i potrzebach. Są bowiem „graczami” w polityce światowej dzisiaj nierzadko skuteczniejszymi aniżeli słabe ekonomicznie i źle rządzone państwa. I choć – jak pisze Janusz Stefanowicz – politykę zagraniczną tworzą i realizują pojedynczy ludzie i widać w niej ich rozumienie interesu narodowego, to i tak na jej ostateczny kształt mają wpływ grupy ekspertów, sztaby doradców, rozmaite grupy nacisku, a często także zrutynizowana biurokracja. Dlatego stwierdzenie, że polityka zagraniczna, a właściwie to, co jest przedstawiane jako efekt żmudnego procesu jej formułowania, przypomina „zaledwie wierzchołek, wszystko zaś co temu procesowi towarzyszy znajduje się pod jej powierzchnią, nie jest przesadne7. Dopiero poznanie tego, co niedostrzegalne „gołym okiem” pozwala zrozumieć racje i interesy innych państw, a w efekcie zwiększyć skuteczność działania. Polityka zagraniczna jest bowiem nie tylko przejawem realizacji własnych interesów, ale nader często także funkcją cudzego postępowania. Zachęcamy do lektury! Understanding Foreign Policy. The Foreign Policy Systems Approach, Edward Elgar Publishing, Aldershot 1990, s. 9–10. 6 W środowisku polskich teoretyków stosunków międzynarodowych problematyką teorii polityki zagranicznej zajmujących się m.in. R. Zięba z zespołem, S. Bieleń, J. Stefanowicz. Zob. też: M. Webber, M. Smith (red.), Foreign Policy in a Transformed World, Prentice Hall, London 2002, s. 3. 7 J. Stefanowicz, Anatomia polityki międzynarodowej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2000, s. 82 i n. www.poltext.pl
