KOBUSZYN Nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiego

KOBUSZYN
Nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiego imienia Kobosz1. Kobuszyn powstał
na przełomie XIV i XV wieku. Pierwsze pisane wzmianki o tej miejscowości pochodzą z
czasów Wielkiej Wojny z Zakonem Krzyżackim. W tej wojnie wzięli udział rycerze z tej wsi,
którzy zwali się Kobuscy. Po bitwie pod Grunwaldem król Jagiełło przekazał Księstwu
Mazowieckiemu zdobyte nadgraniczne zamki. Dwaj rycerze z tej wsi, być może bracia,
należeli do załogi tych grodów. Krzyżacy szybko odzyskali utracone zamki i Kobuscy dostali
się do niewoli zimą 1410/1411. Właśnie między innymi Kobuskich z Kobuszyna Krzyżacy
chcieli wymienić na swoich rycerzy z polskiej niewoli2.
Oprócz tego, że Kobuscy wzięli udział w wojnie z Krzyżakami, to również sama wieś
ucierpiała w czasie wojny. Był to teren nadgraniczny narażony na ataki wroga. Stare kroniki
zanotowały skargę niejakiego Falęnty z Kobus (de Koboschino), który skarżył się, że
Krzyżacy zrabowali mu 3 konie wartości 15 grzywien praskich3.
Kolejne dane o tej miejscowości pochodzą z lat 1435-1438, wśród zapisków pojawia
się postać Jana z Kobuszyna. Natomiast w 1489 roku notuje się Marcina z Kobuszyna,
substytuta kościoła w Pułtusku4.
Jak wspomniano mieszkali tu rycerze, którzy przyjęli nazwisko Kobuscy. Nie wszyscy
z nich należeli do walecznych rycerzy. W 1497 roku król Jan Olbracht zarządził pospolite
ruszenie i wyruszył na Wołoszczyznę (obecna Rumunia). Po sromotnej klęsce gniew króla
spadł na rycerzy, którzy nie stawili się na wyprawę. Wśród nich byli też Kobuscy, więc król
skonfiskował ich dobra ziemskie. Do ukaranych należeli: Jan zwany Cząstota, Mikołaj
Kapustki, Paweł syn Mikołaja Kapustki, Marcin, Grzegorz syn Piotra, Bartłomiej, Jakub i
Paweł. Wszyscy oni mieszkali w Kobuszynie. Ich ziemie król przekazał Stanisławowi
Szreńskiemu5.
W późniejszych latach wieś wróciła do Kobuskich. Spis podatkowy z 1531 roku
przekazuje, że właścicielami byli: Maciej, Fabian, Mikołaj oraz Jakub zwany Świnka.
Kobuscy pochodzili z ubogiej szlachty, a takich często oskarżano o nie-szlacheckie
pochodzenie, co byłą najgorszą obelgą dla szlachcica. Wobec takich oskarżeń Andrzej
Kobuski w 1576 roku udowodnił w sądzie, że jest synem Walentego z Kobuszyna i Anny,
córki Grzegorza Sławkowskiego ze Sławkowa. Jako świadkowie w sądzie stawili się Piotr i
Franciszek, synowie Stanisława z Kobuszyna, bracia stryjeczni Andrzeja. Na świadków
powołano też rycerzy ze Sławkowa, z wioski matki Andrzeja Kobuskiego6.
Ród Kobuskich był dosyć liczny, w wyniku podziałów rodowych wieś w pierwszej
połowie XVII wieku podzieliła się na dwie części, na Kobuszyn Większy i Mniejszy. W 1655
roku wybuchła wojna ze Szwecją, czyli ,,potop szwedzki”. W wyniku tej wojny wiele wsi
zostało bardzo zniszczonych. M. Piotrowski opisywał trudne czasy Szreńska w czasie II
wojny północnej. W latach 1655-1658 przez miasto przeszły i je złupiły wojska: szwedzkie,
brandenburskie, austriackie i polskie7. Brak jest dokładnych danych, ale zniszczenia na pewno
nie ominęły sąsiednich wiosek, czego najlepszym przykładem jest Kobuszyn, który nawet nie
wiadomo jakiego herbu używali miejscowi rycerze. Ziemie po Kobuskich przejmowali ich
spadkobiercy, jednak ten proces trwał zapewne dosyć długo i w tym czasie Kobuszyn
praktycznie przestał istnieć. Na Kobuszyn składał się tylko obszar pól. Szlacheccy
1
Nazwy miejscowości Polski, pod red, K. Rymuta, tom V, Kraków 2003, s. 11
Słownik historyczno-geograficzny województwa Płockiego w średniowieczu, zeszyt 2, Wrocław 1978-1981,
s.128
3
Tamże
4
Tamże
5
Tamże
6
Tamże
7
Piotrowski M. Szreńsk miasto …, s. 24-25
2
mieszkańcy wymarli, a chłopscy przenieśli się w inne miejsce. Pola należące do wsi przejęli
dziedzice Szreńska. Taki właśnie obraz przekazuje lustracja parafii Szreńsk z 1775 roku,
który informuje: Item na dziesięcinę na Koboszynie Większym i Mniejszym wytyczną. Teraz te
wioski deserta (puste, nie zamieszkałe) jednakowoż na nich zamek szreński grunta obsiewa8.
Nawet imienny spis wsi należących do parafii Szreńsk nie wymienia tej
miejscowości9, była więc nie zamieszkała. Również dokładny spis właścicieli z 1784 roku nie
wspomina nawet o Kobuszynie. Jednak miejsce zwane Koboszyn alias Kobuszyn pokazują
ówczesne mapy. Obok istniała również miejscowość Bargły10.
Nieco podobnie było w pierwszej połowie XIX wieku. Spis miast i wsi z 1827 roku
nie wymienia tej miejscowości, a więc nie było tu stałych mieszkańców. Natomiast mapa z
1839 roku pokazuje istnienie karczmy o nazwie Kobuszyn oraz folwark o ten samej nazwie.
Zaznaczono też obszar zwany Baryły, obok w kierunku Szreńska była cegielnia. Były to
miejscowości o charakterze gospodarczym, nie zamieszkałe11.
Kobuszyn ówcześnie prawdopodobnie należał do dóbr szreńskich, ale nie wymieniany
jest wśród majętności szreńskich w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego. Być może
dobra Kobuszyn były tylko czasowo użytkowane przez dziedziców Szreńska.
Jak wspominano osadnictwo w tej wsi zanikło w XVII i XVIII wieku. Rozpoczęło się
na nowo dopiero w połowie XIX stulecia. Osadzano tu chłopów, których zmuszano do
pańszczyzny. Był to czas, gdy wielu chłopów było oczynszowanych i zmuszanie do
pańszczyzny spowodowały opór mieszkańców Kobuszyna. Źródła historyczne donoszą o
rozruchach w tej wsi w początku lat sześćdziesiątych XIX wieku12. W tym czasie cały kraj
opanowywał ferment społeczny, który przerodził się w 1863 roku w powstanie styczniowe.
Słownik Geograficzny 1883 roku przekazuje, iż nazwę zapisywano tak jak
współcześnie, ale też jako Kobószyn. W tym czasie miejscowość należała do gminy Mostowo
i parafii Szreńsk. W 1883 roku było tu zaledwie 9 domów i 115 mieszkańców. Obszar wsi
wynosił 319 mórg, w tym 22 morgi nieużytkowane. W czasie uwłaszczenia ziemi dworskiej
(po 1864 roku) powstało w Kobuszynie 8 gospodarstw na 130 morgach ziemi. Obok wsi
istniał też folwark ziemski o tej samej nazwie, który liczył w końcu XIX wieku 329 mórg
obszaru. W folwarku były tylko drewniane zabudowania13.
Według danych z 1909 roku właścicielem tego folwarku był Edward Majer, posiadał
on również folwark Trzaski leżący na zachód od Kobuszyna14.
W 1921 roku Kobuszyn dzielił się na wieś i folwark. We wsi było 7 domów i 49
mieszkańców, w folwarku 3 domy i 59 mieszkańców. Obie miejscowości należały do gminy
Mostowo. We wsi działał zakład rzeźniczy należący do J. Bryksa16.
Właścicielem folwarku (172 ha) w okresie międzywojennym był Roman Olszewski17.
2
8
Materiały do dziejów, ziemi zawkrzańska, Płock 1984, oprac. M.M. Grzybowski, s. 302
Tamże, s. 266
10
Nazwy miejscowości Polski, tom V, s. 11
11
Topograficzna Karta Królewska Polskiego, Warszawa 1839, słup 3, pas 2
12
Piotrowski M. Szreńsk miasto …, s. 32
13
Słownik Geograficzny …, tom IV, s. 205
14
Spis właścicieli ziemskich …, s. 73
15
Skorowidz …,s 90
16
Księga Adresowa Polski …, s.2006
17
Księga Adresowa Polski …, s.2006
9