Berta i Ludwik ok

Grzegorz Sztoler
BERTA I LUDWIK
WSPOMNIENIA RODZINNE
Strumień - Grabownia - Studzionka 2001
Pamięć o Bercie i Ludwiku przechowała się
w rodzinnych wspomnieniach, bez któr ych
nie mogło obyć się żadne spotkanie.
Wystarczyło zebrać trochę tych opowieści,
fotografii, by ocalić od zapomnienia okruchy,
które jeszcze zdążyły przetr wać w sercach
- dla Potomnych - dla tych którzy byli,
którzy są, i którzy nadejdą.
autor
Grzegorz Sztoler
BERTA I LUDWIK
WSPOMNIENIA RODZINNE
Projekt okładki - Żaneta Kalinowska
Skład i łamanie - FORMA STUDIO Mariusz Mikołajczyk
Korekta - Teresa Siupka
Wydawca: FORMA STUDIO Mariusz Mikołajczyk
Zdjęcia archiwalne ze zbiorów
Hildegardy Tłuczek, Krystyny Gawron,
Alfreda Sztolera, Otylii Sielskiej, Jadwigi Jurczyga
Copyright @ Grzegorz Sztoler
Pszczyna, 2002 - nakładem autora
Wydanie pierwsze
ISBN 83-916422-0-8
Grzegorz Sztoler
BERTA I LUDWIK
WSPOMNIENIA RODZINNE
Spis rzeczy:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ciotka Mania
Albert czy Adalbert?
Wspominki ujka Fridka
Nieznane zdjęcia
Przy bożnicy
Sztolerowo grobel
Witalny społecznik
Za chlebem
Pogoda
Wspomnienia jak cienie
Komendant Sztoler
Berta
Była sobie Sztolerówka
Pioruny w elektryce
Kura przed referendum
Radiofonizacja
Życie – czysto komedyjo
Wojna, strzylać trzeba
Ludwik wesołek
Pożegnanie Berty
Podróż po przeszłości
Ciotka Mania
a Sztoler,
0-letnia Mari
9
ka
sz
ie
m
dy do
przy rynku
Sztolerów. Kie
u
d
ro
z
W Strumieniu
za
rs
ta
u Karolu, najs
kko
wdowa po ujk
obiad. Była le
ie
śn
ła
w
ła
d
ja
niej zawitałem
j nie
, ale pamięć je
przeziębiona
śniałem
akrotnie wyja
ilk
K
.
ła
zi
d
o
w
za
iego
synem Anton
jej, że jestem
ze
ra
dwika Sztole
i wnukiem Lu
cieszyła się.
Studzionki. U
isty
j dowód osob
ó
sw
m
łe
za
Poka
prasową na
i legitymację
eczyie tego, że rz
potwierdzen
a
samo co ciotk
to
ę
sz
o
n
e
ci
wiś
na,
zywa ją rodzi
Mania, jak na
łem
d
ierzyła. Usia
nazwisko. Uw
ciężką
łożyłem obok
o
p
,
le
o
st
y
rz
p
. Byłem
my rozmowę
liś
ę
cz
za
i
jej,
kę
tecz
Powiedziałem
z.
ra
y
sz
rw
ie
u niej p
awrona,
esela Darka G
w
s
a
ściele.
cz
d
o
p
k
ja
jej ławce, w ko
w
akrotnie
ść
ą
si
u
ę
si
musiałem kilk
ia
n
ta
y
zdarzyło mi
p
k
a
n
dawniej.
yktafon. Jed
tego słuchu co
ż
ju
ła
ia
Włączyłem d
m
ie
n
nie przez
iotka Mańka
cała się do m
ra
w
Z
.
m
e
sz
powtarzać. C
, ow
dwika
kindersztubę
Adolf, brat Lu
.
m
Ale pamięć i
łe
a
sz
y
sł
kne konie.
i se pan”, u
glim. Mioł piy
n
y
w
z
ł
„pan”. „Siedn
zi
źd
ic bliżej.
atowicami i je
wiym o nim n
ie
N
j.
ke
tu
miyszkoł za K
aria.
ż
ia
ówiła ciotka M
jeżdżoł z nim
m
y
ł
rz
o
p
i
w
e
m
zi
sa
d
o
za
m
p
C
k abo kaj się
dwika, o który
u
ce
L
e
zi
m
d
te
ł
ra
io
b
m
m
Wiela
lejny
n, Ludwik,
się też, że ko
ył Leon. - Leo
b
,
e
zn
ic
Dowiedziałem
g
lo
a
bardzo
ne
Leona znałam
ło drzewo ge
.
za
m
ilc
e
m
ał
d
sz
y
tą
o
sł
d
hy - u
olf zawsze,
m były dziołc
żoł też tu. Ad
żd
je
y
Adolf, a pote
rz
p
iy
mu
najstarszy. N
dzinnego do
ro
o
d
ł
d
e
mało, bo był
sz
y
rz
i uczył się
Strumieniu, p
ę. W młodośc
at
rb
e
h
a
n
y
ilekroć był w
plicą,
oćb
też pole za ka
trumieniu, ch
S
ły
ia
w
m
w
ry
ró
le
le
o
o
Szt
mu. Szt
dolf mioł
racował w do
było trochę. A
ż
te
ie
za krawca. P
tw
rs
a
tem były
ty na gospod
ałżeństwa. Po
m
o
g
e
sz
rw
tak więc robo
ie
zp
ynie.
rzyła w Ciesz
olf i Leon byli
d
m
u
A
.
a
a
n
d
zk
je
ic
,
n
a
ko
anck
ry dziołchy: Fr
trzy abo szty
już som roki.
To
.
tkigo
y
sz
w
m
to
iy
Nie pam
Ze Stonawy
- spytałem. ?
o
tk
o
ci
,
e
ci
oja rodzina,
ochodzi
iyszkała tu m
M
.
ia
- A skąd wy p
an
M
a
gospodę
odpowiedział
a, prowadziła
d
u
D
,
ra
st
o
si
w Czechach my
Od mojej ma
ujek z ciotką.
ory.
m
o
K
óźniej
ieszyński
j restauracji. P
te
w
im
na rynku, z C
m
niego
ła
tu i pomaga
ydałach się za
w
,
m
le
ro
a
K
Przyjechałam
m
że do
z moim męże
k. Pamiętam,
ę
e
si
cz
n
ch
o
ła
Fr
a
u
zn
m
o
p
z do
tedy 17 lat.
Nazywom się
ku. Miałam w
ro
7
2
i ostałach tu.
9
1
w
ospodzie.
rzyjechałam
w tej samej g
ie
śn
ła
w
Strumienia p
ę
si
ło
33 roku odby
Wesele w 19
biła.
ro
ie
ania, przy
ż tam n
kała ciotka M
sz
ie
Potem żech ju
m
m
ry
ó
Do domu
mu, w kt
iany krzyż. n
w
re
d
Niedaleko do
y
m
ro
kali koło
wznosi się og
rynku. Miesz
ę
n
ro
st
w
ul. Londzina
j,
le
żyłam,
ba było iść da
, w którym i ja
m
y,
o
d
Sztolerów trze
n
te
ę
jn
j. A byli tam m
ez wo
kó
rz
o
P
p
i
y.
ia
sn
n
o
S
ch
a
zdun
tylko ku
ie żyje.
mby. Była tam
dem roków n
e
si
ze
ż
ju
rozkurzyły bo
ka
iz
ka i Antek. Lo
teściowa, Loiz
Sztolera
y.
o Antoniego
ż
te
ły
Tak się tracym
y
cz
a
h
Ludwika,
nienia za
snego) brata
ło
w
ie
Nasze wspom
n
li
zy
córkę (c
rzyrodniego
zech synów i
tr
ł
ia
M
.
ku
z Cieszyna, p
0 ro
piłkę.
styczniu 200
Strumieniu w
w
ł
ro
g
który zmarł w
k
te
n
A
a Mańka. mówiła ciotk
ciepłe.
y.
nie były takie
m
e
n
o
e
L
i
Ten był zażart
m
e
takty z Adolf
glądoł
Rodzinne kon
znali. Adolf za
ie
n
i
im
n
ngiel.
z
zo
rd
a
przywoził wy
k
ja
y,
d
- My się tak b
te
w
odobnie
o domu tylko
1930 roku, p
w
rł
a
zm
la
do rodzinneg
ro
dbył
ani, ojciec Ka
lata później o
zy
Tr
.
ę
cj
ra
u
Teść ciotki M
a
rest
arła w 1972
ra prowadziła
Teściowa zm
y.
aw
jak ciotka, któ
n
to
S
ków
z Marią ze
znałam dziad
ie
N
t.
la
się ślub Karola
0
8
żak, a
ż też przeszło
. Mąż był stra
ry
le
o
zt
S
ły
zi
roku. Miała ju
od
ynki niemu
iem skąd poch
spomina. - Dzi
w
Karola. Nie w
m
te
n
a
d
. Potem
bili komen
ła koło sklepu
y
b
d
ó
rz
potem go zro
p
a
N
też strażnicę.
jną.
wybudowali
zieci
„Nową”, kole
ą
cj
ra
u
a
st
Studzionki. D
re
ze
i
za
n
ili
w
e
aw
kr
st
li
a
asy,
po
ają dawne cz
i Marii zagląd
in
tk
o
m
ci
o
o
sp
d
w
o
e
st
rz
Czę
ku, dob
dwik,
już w sile wie
umieniu. - Lu
tr
S
w
i
n
a
Ludwika, dziś
M
m
i
tk
często z męże
jka Karła i cio
m
u
ta
u
y
e
n
m
za
liś
d
zi
ę
źd
sp
mo.
a Berta tak sa
kupa dzieci. Je
n
ł
io
żo
m
o
g
la
Je
ro
.
a
a
K
ik
brat
z Ludw
jny chłop był
kie
na odpust. Fa
gdzie wszyst
,
m
ta
ię
m
a
p
Nawet nie
iły.
iku się pożen
w
d
u
L
o
p
ci
e
dzi
Strumień.
ły na dawny
sz
e
rz
p
tutaj
i
śc
ie
w
e opo
Bóżnica była
sz
a
.
a
n
g
e
o
ci
g
a
sz
n
re
sy
W
a
niu,
była żydowsk
ro w Strumie
o
e
zi
sp
d
g
ło
,
y
b
m
łe
w
ó
Zapyta
ła. - Żyd
rogu - wskaza
niedaleko, na
ospód.
Stonawę.
zili żadnych g
d
a
w
ro
p
ina rodzinną
ie
m
n
o
sp
ale
w
ile
m
yba nawet
zawsze
pozwalają i ch
ie
n
Ciotka Mania
ły
si
o
b
,
ż pomarli.
nie pojadę
o. Wszyscy ju
g
- Teraz już tam
ko
Marii
o
d
ż
ju
y
byłob
m na odpusty
ie
że
n
ę
m
zo
z
rd
a
m
b
ta
za
my
stało
ęsto jeździliś
z dzieci pozo
Ale dawniej cz c zawsze chcioł, by któreś
zo
Jo stała
jcie
jo najstarszo.
a
,
ro
o
ci
Magdaleny. O
ię
p
ki życzyni,
nas w domu
sz tata mioł ta
a
N
.
w Polsce. Było
ch
a
ch
odził
ze
, oni w C
lsce. Tata poch
Po
w
ło
w Strumieniu
y
b
o
ck
jedno dzie
eł na wojna,
żeby chocioż
. Potem posz
a
tw
rs
a
d
o
y.
sp
a, go
ie koło Karwin
aw
n
z Przeciszow
to
S
w
ił
n
i się oże
poznoł mama
1 rok
Strumień 200
?
t
r
e
b
l
a
d
A
y
z
c
t
r
Albe
ystkich
rzodkiem wsz
p
m
y
zn
ic
g
lo
a
aczywszy
drzewie gene
ieckiego tłum
m
ie
n
W rodzinnym
z
,
rt
e
lb
i Mani
ł niejaki Ada
wiedzin ciotk
d
o
i
zj
ka
Sztolerów by
o
y
rz
stanowiłem p
niłem.
Wojciech. Po
farę. Zadzwo
ą
sk
ń
ie
iła,
m
ru
st
a
odyni i oznajm
sp
o
przejść się n
g
ę
si
iła
łem ją
ku pojaw
Poinformowa
.
d
ia
b
W przedsion
o
ie
śn
ler
spożywa wła
wam się Szto
zy
a
n
,
m
e
rz
że proboszcz
a
.
stem dziennik
ze Strumienia
je
ę
si
że
li
,
zi
ie
d
n
o
cz
w
e
y
grz
wa
yw
odków, którz
i nasza rozmo
,
rz
ki
p
d
t
a
a
g
d
o
m
d
ka
i szu
Gadka
ni.
mat ciotki Ma
przeszła na te
zej
nym tej stars
w
e
kr
st
je
n
Pa
siódennie rano o
zi
d
co
ra
ó
kt
pani,
iętą do
zi na mszę św
mej przychod
t? o swych 90 la
im
m
,
ła
io
śc
ko
ospodyni
- w słowach g
uznanie.
dosłyszałem
ykalnych.
nia ksiąg metr
a
w
o
iętnastort
e
w
o
d
rszych, dziew
a
st
m
Przeszliśmy
te
o
p
,
idniało
edwojennych
1860 roku w
z
i
g
ię
ks
ie
Najpierw prz
n
ro
ukrotnie,
a pierwszej st
Czytałem dw
N
.
a.
rt
ch
e
y
lb
n
A
cz
ra
ie
w
ynią
przodka, Stolle
lnie z gospod
o
ó
g
sp
je
o
w
,
m
m
ko
łe
y
is
nazw
lnie. Odkr
nie
je mało czyte
imię Albert, a
a
n
ł
ia
m
k
bo napisano
e
d
liter.
o
yłkę. Mój prz
rzestawieniem
m
p
o
a
p
n
ą
a
w
sz
o
d
rw
o
ie
p
spow
rmowała
bna pomyłka
wały - poinfo
o
ch
za
Adalbert. Dro
ie
n
ę
s pożaru
rsze księgi si
alone podcza
sp
ły
a
st
o
Z
- Niestety sta
.
gę
zymając księ
gospodyni tr
.
ie
jn
o
ie przyszedł
atniej w
skąd faktyczn
ć,
zi
plebanii w ost
d
w
ra
sp
dów.
mogłem
ło na to dowo
y
b
ie
Tak więc nie
n
o
b
r,
lic Austrii.
Albert Stolle
lbo innych oko
a
lu
ro
Ty
do Strumienia
z
że
(gospodyni
ycja mówiła,
źliśmy także
le
a
n
Rodzinna trad
d
o
ch
y
mnie
etrykaln
ła że nie chce
y
cz
a
W księgach m
m
u
tł
,
iu
i Marii
w wertowan
dziecko Jana
)
o
n
ka
u
pomagała mi
sz
o
maja
ją
ku, zmarłą 3
ego - kiedyś
ro
m
9
sa
1
9
ić
1
ia
aw
st
tn
zo
kwie
też datę
- urodzoną 4
odszukaliśmy
ch
a
g
ię
Sztoler, Marię
ks
h
ic
erwca
strumieńsk
Ludwika, 8 cz
ta
ra
b
o
g
ie
tegoż roku. W
n
d
ro
toniego, przy
iej.
urodzenia An
maja
trzy dni późn
o
g
e
n
o
cz
alik, wziął 25
rz
h
ic
ch
o
M
,
i
ri
ku
a
ro
M
i
0
192
n Jana
szych
, że Antoni, sy
szynie. W star
ie
C
w
l
ie
Odnotowano
g
ię
C
mich,
b z Herminą
owi i Marii Ty
rt
e
lb
A
i
w
1947 roku ślu
ro
tego
tolle
z 20 na 21 lu
cy
urowało, że S
o
g
n
fi
w
ch
ę
ka
si
is
ł
p
za
urodzi
Trzy lata
w 116 domu,
ia 1866 roku.
tn
ie
kw
zamieszkałym
2
2
y
na Rosalia,
n Józef, zmarł
córka Marian
t
ia
św
a
n
1860 roku sy
ła
sz
63 roku, przy
ku.
później, w 18
eśnia 1889 ro
rz
w
5
a
n
4
z
k
zmarła jedna
a
k
d
i
r
F
a
k
j
u
i
k
n
Wspomi
Fridku,
godali o ujku
e
sz
w
za
y
m
udwika,
, tak
m z synów L
zy
„Piykny ujek”
rs
ta
js
a
n
,
e
j kiedyś
e Sztolerz
nika - tam ka
b
y
R
ło
czyli Alfredzi
ko
i
n
ki. A oto
ł w Grabow
arej leśniczów
st
j
e
m
sa
który miyszko
j
te
ik. Niedaleko
dziadek Ludw
:
jego opowieść
acie
wał w warszt
co
ra
p
y
jn
o
w
o całymi
ik w czasie
la. Nie było g
o
Dziadek Ludw
p
O
erze
ło
ko
zu
Jechał na row
w Kietr
.
m
ia
y
n
n
ra
b
cz
u
ry
i
kt
ie
ele
jedzen
a. Byłech
Brał ze sobą
ie brał na rułk
n
m
,
ch
a
tygodniami.
ic
w
o dom.
jowej w Pawło
wieź nazot d
do stacji kole
y
rz
p
r
e
w
ro
Ketrza.
ch tyn
na Opole i do
,
a
ik
yły
n
bajtel i miołe
b
y
R
o
d
chowali jak b
jechoł
li
ik
m
ie
ćw
g
ą
w
ci
ę
o
si
p
A on
iadoł, że
k ojciec opow
kładów.
Pamiytom, ja
go
kali z tych za
e
ci
U
.
ty
. Wiysz z cze
lo
o
a
g
n
i
ze
ic
ck
ie
śn
m
le
r
iy
u
n
d
że były
jnie mioł mun
. Pamiyntom,
w
ró
Ojciec po wo
o
iw
śp
h
a wąsko,
erykańskic
ojskowo troch
w
,
ka
w
ló
go szyli? Z am
o
g
e
też czopka d
zielone. Mioł
lskie wojska
jną, kiedy po
o
w
d
e
bez daszku.
rz
p
ch
ocy mamie
Czecha
danio, że w n
ia
w
o
Dziadek był w
p
o
z
m
mi,
Zaolzie. Wiy
bili sztacheta
ę
si
y
cz
le
A
wkraczały na
.
bić
do niego
i polecioł się
Mama miała
a
.
m
m
o
to
d
n
z
iy
k
e
m
a
ci
żał
p
u
nia, który nale
oberwoł - nie
ie
o
m
kt
u
li,
tr
S
la
y
ze
rz
ł
st
czy
pochodzi
go
nsje. Ludwik
rdzo dotykały
a
b
że
ć,
a
wielkie prete
id
W
eszyńskiego.
do powiatu ci
nowiczach
sprawy.
kowej w Bara
js
o
w
ie
te polityczne
żb
u
sł
j wojny,
czynnej
ie było żadne
N
ł.
o
d
Dziadek był w
ia
w
o
p
ył się tam
zęsto o tym o
arach. Naucz
sz
na Ukrainie. C
ko
w
m
ta
ł
ał.
rzebywa
chętnie śpiew
j
ie
źn
szarpaczki. P
ó
p
re
ó
alera groł
iosenek, kt
ukraińskich p
wojną za kaw
d
e
rz
j Polski”
P
.
ka
zy
u
nie. Za „stare
b
ę
b
i
ce
b
Ludwik lubił m
ą
tr
na
cznego
w orkiestrze
wa gimnasty
st
iu
y
n
rz
iy
a
m
w
u
to
tr
S
z
w
w
rnej.
j straży poża
once strzelcó
e
zi
w
d
tu
co
S
js
ie
w
ł
m
zy
ćwic
ywistom
j straży.
ż wielkim akt
ku przy stare
is
o
b
a
n
y
„Sokół”. Był te
rz
o
nków gospod
Musztrowoł sy
ch pamponi.
On ćwiczył ty
a
i
c
´
j
d
z
e
n
a
n
z
e
i
N
iem
nienia z bieg
m
o
sp
w
k
ja
k
jęcie
Fotografie ta
Pamiętam zd
.
ją
a
d
a
p
e
rz
na rynku
czasu p
grał na
ilu wykonane
b
o
m
o
kl
inne. Ludwik
cy
ż
a
te
n
a
ło
y
ik
B
w
d
.
u
k
L
iestra
ide
ło lać, bo ork
a
mówi ujek Fr
si
u
iu
M
n
.
ie
ie
m
b
u
e
tr
wS
ś pogrz
bnie, na jakim
olbrzymim bę
wo
solami.
olerki i mnóst
zt
S
ki
b
a
b
ę
szła pod para
d
o
ina Heniek
lbrzymią kom
dzie - wspom
a
fl
- Pamiętam o
u
sz
w
ch
zalegający
starych zdjęć
ich
tudzionki.
dły. Pozostało
a
p
e
rz
p
ś
e
Gawron ze S
zi
d
ała, zdjęcia g
Komoda zost
ch.
ra
io
zb
nnych
zi
d
ro
w
le
ie
niew
Przy bo˝nicy
owskiej
k dawnej żyd
o
b
o
ł
ka
sz
ie
ata”.
rat Berty, m
domu „u Bern
w
,
iu
n
ie
Jan Gamża, b
m
u
tr
S
wiec
, stał Sztolero
aleko rynku w
d
ie
n
ie
n
ro
y
st
j
ic
e
żn
w
o
b
, po le
iej wojny.
rogi do rynku
czasie ostatn
w
ę
W połowie d
si
a
lił
a
dom
. Chałupa sp
staroświecki
to
z bauplacem
ł
y
B
.
ty
n
e
m
funda
Zostały tylko
chlebem.
i
z jedną izbą
l
e
b
o
r
g
o
w
o
r
e
l
Szto
Sztolerowo
umieniu jest
tr
S
w
że
,
ie
po żyjącym
Mało kto w
ała pamiątka
w
tr
a
n
y
d
je
a
skazuje,
yb
grobel. To ch
l, jak nazwa w
e
b
ro
G
.
e
zi
d
na ro
przodkowie
tu do niedaw
ach. Tak więc
aw
st
y
rz
p
ę
staw.
wznosiła si
lko pole, ale i
ty
ie
n
iu
n
ie
icy pruskomieli w Strum
iedaleko gran
n
ła
y
b
a
n
żo
iczny
oło
t kamień gran
Owa grobel p
e
aw
n
ę
si
ł
a
achow
y parobek
austriackiej. Z
bli Sztolerow
ro
g
j
te
y
rz
P
ilda.
z tego czasu.
mina ciotka H
o
sp
w
ka Maria
y
n
ra
pasł ba
własność bab
a
n
ła
a
st
o
d
m
kościele - Pole z groblo
strumieńskim
w
ie
n
ie
n
o
trumienia.
Sztoler za dzw
Gawron ze S
k
je
u
w
a
d
ia
dopow
k
i
n
z
c
e
∏
o
p
s
y
n
l
a
t
Wi
ył bardzo
- Sztoler to b
:
ki
n
o
zi
d
tu
S
mieszkaniec
m brutalnie,
Paweł Spyra,
cznie. Powie
łe
o
sp
ę
si
ł
la
jąc rodzinę.
t. Udzie
nie zaniedbu
cz
łe
o
ciekawy face
sp
o
cn
iał
ę aż za mo
mu pozostaw
o
d
ie
n
że udzielał si
ze
d
a
w
raż pożarna
użo. Ale pro
ła się tylko st
Dzieci miał d
zy
lic
o
g
ie
n
witalnym
ny. Dla
ik był bardzo
w
d
u
na barkach żo
L
y.
cz
e
yny.
innych rz
rażackie, fest
st
y
aw
i jeszcze kilka
b
za
ł
a
Organizow
człowiekiem.
żadna
nie obyła się
ra
le
o
zt
S
z
e
był
B
czasu Sztoler
o
g
e
w
S
.
za
re
imp
, tuż
dantem straży
nawet komen
j wojnie.
ę po ostatnie
przed i troch
Za chlebem
Ludwiku.
w po Bercie i
tó
n
e
m
ku
o
d
rty.
owało się
ysyłał brat Be
w
ia
n
a
st
Niewiele zach
w
o
p
z
80 roku
eś listy, jakie
4 stycznia 19
2
Zaginęły gdzi
z
m
y
ln
a
ri
niu nota
Studzionki
W oświadcze
zyszowska ze
kr
S
) „w latach
a
d
ru
rt
e
G
i
ia oryginalna
n
w
o
is
(p
r
Berta Hrapeć
lle
to
y w majątku
, że Ludwik S
ik polno-leśn
żn
zaświadczyły
ra
st
ko
ja
ł
berga,
pracowa
richa XV Hoch
in
e
H
1930 - 1940
sa
n
a
H
yńskiego koncernie
księcia pszcz
j pracował w
e
w
to
ia
św
y
ojn
w Raciborzu
g AG” Zakład
a podczas II w
n
ri
e
o
G
n
n
a
Herm
„Reichswerke
liwicach.
f Guide” w G
se
o
„J
ie
rm
fi
oraz
e,
nam wiadom
Stollera”.
Powyższe jest
iego
kami Ludwika
d
a
si
są
cia pszczyńsk
y
ię
ks
śm
u
ły
y
tk
b
ją
ż
a
y
m
d
g
w
- Pilnowoł
przed wojną
a ujek Fridek.
in
m
- Ludwik robił
o
sp
w
c był rod,
Studzionce
obocie. Ojcie
zr
e
b
e
n
m
w gajówce w
ro
g
flinty
o
lko, strzyloł z
. Było wtedy
ie
w
ie
n
ł
io
m
ambon i lasu
ja
ikaj jeździć.
. Ale, że pensy
. Nie musioł n
ty
o
b
że mioł robota
ro
o
d
9 Ludwik
Mioł blisko
bocie. W 193
ro
w
ł
y
b
do dziczyzny.
ż
140 zł
ju
ałpa do lasu i
ać poprawę ze
st
o
d
ł
io
M
.
a
Wyszeł za ch
yżk
. Potem robił
ydział i podw
buchła wojna
je
y
w
czekoł na prz
o
b
,
ę
si
ł
h robili instalac
ac
oczeko
p
d
ał
ie
ch
N
.
h
zł
ic
lk
0
8
na 1
a. Po wie
Kietrzu.
za elektrykorz
w fabryce w
ł
o
w
co
ra
p
u Kolarczyka
ie
n
ność. Następ
pod elektrycz
cem
po weselach.
ł
ro
g
j,
ie
n
. Był BHP-ow
aw
u
d
ik
k
n
ja
b
,
y
R
m
w
ty
Poza
straży
mca był
udwik robił w
idek. - Za Niy
Fr
k
je
u
- Po wojnie L
a
in
m
o
zwolynia
owlanej - wsp
Nie dostoł po
c.
y
cz
b
łu
w firmie bud
G
go do
w Kietrzu koło
a. Nie wziyli
n
m
zi
e
d
rz
ro
ko
ć
a
ry
w
kt
y
ele
trzym
oł z czegoś u
a.
na broń. Musi
ca
było ło kup
s
o
n
o
b
,
tu
ch
Wehrma
dzień.
żał na cały ty
żd
je
y
w
ik
w
d
chemiczne,
ietrzu Lu
ckie zakłady
ie
m
ie
n
Do pracy w K
li
a
w
t,
o
nie bombard
m. Jak był nalo
lo
e
rz
st
za
m
- Jak Ameryka
go ta
ioł strach, że
ikły.
to dziadek m
d
,
dostoł na nią
na pole o ćw
li
ka
e
ci
u
ć broń, a nie
y
si
o
sc
n
i
ć
wszy
la
y
rz
k Fridek.
jciec lubił st
O - mówi uje
M
R
O
o
d
ę
- Ponieważ o
si
ł
isa
zwolenia, zap
e pracy.
po wojnie po
m w zakładzi
y
w
o
pieniędzy
sł
y
m
e
rz
p
noc pilnował
łą
ca
i
ty
- Był stróżem
o
b
ro
ywozili na
mi szedł do
pieniądze prz
ż
a
w
ie
n
Przed wypłata
Po
.
dziele
w
soboty na nie
la pracownikó
z
d
ż
ty
ju
ła
r
p
le
y
o
w
zt
a
S
n
stary
do rynty
we wypłaty,
k se dorobioł
Ta
.
ty
poniedziałko
ła
p
y
w
niądze na
paczkował pie
niony.
m kasy.
ki której był ce
ę
zi
d
i,
śc
o
n
d
wachtowanie
iele
ra
wykonywał w
ło Ludwika za
y
c
ie
cz
u
jc
a
O
n
e
i.
ci
śc
y
Ż
no
czał
rem elektrycz
alował. Podłą
ie
M
n
io
r.
p
lle
si
w
to
S
e
Był w
ina Leon
typowym
ioła - wspom
w i lamp. Był
zó
ra
usług dla kośc
b
o
ie
n
e
tl
bywał
i oświe
domu często
m
y
elektryczność
sz
a
n
w
u
m rodziny.
Dzięki tem
samoukiem.
ył przyjaciele
b
ry
ó
kt
,
k
io
n
zeb
proboszcz Str
Pogoda
” zostało
cyje do Wilije
u
Ł
d
„O
.
ra
b
dwika.
miała być do
ez dziadka Lu
rz
p
tu
y
sz
W 1978 roku
ze
z
wóch kartkach
1977 roku.
napisane na d
ia
n
d
ni,
13 gru
ta
a
d
m
od 4 - 5 stop
ta
z
je
ró
ie
m
,
tr
Widn
ia
w
ł
5 stopni,
do 7 rano by
mp. od 2 do
te
a
,
ie
n
cz
e
„Od godz. 24
n
sło
iał być
o godz. 11.50
ej”. Styczeń m
-t
4
2
o
od godz. 7 d
d
ż
a
ła
iatr słaby;
urno i mg
ość ciepły, w
d
i
y
rn
u
potem pochm
m
ch
w trzeciej,
dekadzie po
o; tak samo i
rn
u
m
ch
o
“w pierwszej
p
i
tr
ńce, lekki wia
w drugiej sło
tak dalej.
ale cieplej”. I
e
i
n
e
i
c
k
a
j
a
i
n
e
i
Wspomn
ry kompas,
Ludwiku. Sta
ku
d
a
zi
d
o
p
j fuzji, czy
ało pamiątek
a, myśliwskie
n
Niewiele zost
b
ę
b
a
m
ie
adły listy,
wędka. N
umny. Przep
d
k
ta
ł
fajka, medal,
y
b
k
e
Zatrzymał
órego dziad
na zdjęciach.
o
lk
ty
y
n
munduru, z kt
lo
a
w
Berty.
zas został utr
czanem babki
p
ta
dokumenty. C
d
a
n
ł
ia
is
olerówki
e, który w
na strychu Szt
y
n
o
zi
się na zegarz
le
a
n
d
yplom
tek jest o
any ręcznie d
w
lo
a
m
Jedną z pamią
w
ó
n
ro
ztolerowi
i Dankę Gaw
Ludwikowi S
o
g
li
a
d
a
N
przez Heńka
.
ku
apisali
lipca 1950 ro
bownia. Jak n
ra
G
w
honorowy z 9
jó
le
o
G
rtowi LZS
” w klubie.
działacze spo
wą działalność
ro
o
n
o
h
,
ą
cn
tlicy.
„za owo
otwarciu świe
y
rz
rodziny.
p
o
n
o
cz
i sportowych
cj
y
d
a
Dyplom wrę
tr
o
d
ie
nawiązan
To znakomite
r
e
l
o
t
z
S
t
n
a
d
n
e
Kom
który
any jako ten,
in
m
o
sp
w
o
koło starej
ik jest częst
lacu ćwiczeń
p
a
n
i”
n
o
p
Dziadek Ludw
m
ł pa
tudzionce
inem i ćwiczy
Pożarnej w S
ży
a
tr
S
„lotoł z karab
j
ze
ic
życieli był
nika Ochotn
by wśród zało
i
cj
y
d
a
strażnicy. Kro
tr
j
e
roku OSP
brew rodzinn
żonej w 1933
ło
za
m
se
ze
nie podaje - w
pre
stkiego
kowało wszy
r. Pierwszym
ra
le
B
o
i.
zt
S
tk
ą
ik
cz
w
o
d
parcia.
Lu
ep
pału i samoza
Były to trudn
.
za
ra
ie
y
n
p
S
e
ł
al
e
,
w
zy
cji
nięd
był Pa
m według rela
se
- sprzętu i pie
ze
re
p
e
si
e
m okr
hta zaś
„W następny
y był Józef Klic
n
y
sz
Pa
fa
ze
bojowe
87-letniego Jó
r. Ćwiczenia
le
o
zt
S
ik
w
d
Lu
d godz. 6 do
komendantem
ą niedzielę o
żd
ka
w
ę
si
zem
odbywały
nsywne, i zara
te
in
zo
rd
a
b
godz. 9 i były
prowadzone
ie.
rygorystyczn
olera
mendanta Szt
wczęca
Za kadencji ko
ż
równie dzie
ła
y
b
a
n
a
w
o
zorganiz
dycznoca pomoc me
są
io
n
a
n
ży
odziły:
dru
jej skład wch
W
.
ą
w
ko
n
u
rz Maria,
-opatr
owa oraz Kolo
p
ę
st
za
ra
la
Kania K
ertruda,
a, Waleczek G
n
le
e
H
ch
ło
o
K
ruda.
ria i Goli Gert
choć
Jaworska Ma
ró
straż wnież
i
cj
a
p
ku
o
e
si
druhowie
W okre
iem działała,
n
ze
ic
n
ra
g
o
z pewnym
mianowani.
ochrony byli
o
d
i
n
e
cz
a
zn
e wsi m.in.
wy
ozostający w
p
h
ic
artek.
n
o
d
li
fil, Mrukwa B
Należe
o
Te
ła
d
u
K
,
n
usty
iu 1945 roku
Michałek Aug
wej w sierpn
to
ia
św
ie
jn
o
tniczą Straż
Po drugiej w
wujące Ocho
y
kt
a
re
ie
n
ra
b
li się:
odbyło się ze
nizacji podję
a
rg
O
.
ce
n
o
dzi
Franciszek.
Pożarną w Stu
udwik, Papała
L
r
le
o
zt
S
ł,
e
ra Paweł Spyra Paw
wybrano: Spy
u
d
ą
rz
za
o
g
e
kretarz,
W skład now
Franciszek - se
y
n
elnik,
cz
ie
n
o
K
la Teofil - nacz
prezes,
d
u
K
,
ik
n
rb
a
eł - sk
lnika.
Szendera Paw
stępca nacze
za
lm
ze
n
A
e zebranie,
Pyka
było się waln
d
o
osobach:
ku
ro
6
4
9
W1
no zarząd w
ra
b
y
w
o
w
to
ant,
ż statu
ofil - komend
Te
na którym ju
ła
d
u
K
s,
odarz,
ik - preze
Wiktor - gosp
k
zy
Sztoler Ludw
rc
la
o
K
,
rbnik.
- zastępca
anciszek - ska
Fr
ra
y
p
S
Pyka Anzelm
,
rz
ta
z polecenia
mund - sekre
dziła również
Waleczek Ed
a
w
ro
p
P
S
O
6 - 48
W latach 194
1947 roku
ż sołecką. W
ra
st
ą
cn
o
n
z
legowano,
wład
dzionka odde
tu
S
P
S
O
ki
st
ielkiej,
z jedno
SP do Wisły W
O
w
ó
ik
ln
e
cz
Otona zaś
na kurs na
da i Michała
n
u
m
d
E
ka
cz
horzowa
druhów: Wale
topomp do C
o
m
w
ró
to
ra
Ryszarda
na ope
unta, Sorneki
m
g
y
Z
ka
sz
Pa
druhów:
m czasie
gustyna. W ty
u
A
ry
e
d
n
ze
ika
iS
a Mańki Ludw
h
ru
d
y
w
ty
ja
z inic
konną.
ano sikawkę
jże
wyremontow
oświęcenie te
p
ę
si
ło
y
b
d
o
Z tej okazji
. Żadnej
e z festynem
n
o
cz
łą
o
p
ki
nie
sikaw
j w Studzionce
ie
ck
ża
ra
st
imprezy
wika.
z udziału Lud
e
b
ć
y
b
ło
g
o
m
wym.
ynie sikawko
st
fe
a
n
ło
a
st
wej.
więc, co się
n Armii Krajo
to
lu
p
a
b
y
Posłuchajmy
ch
ł
y
asie
ski. W tym cz
na salę wkrocz
io
m
w
re
m
o
u
cz
tr
n
ie
ce
„W
o
usieli
oraz otoczon
tycznej i ci m
is
lę
n
u
sa
m
łą
ko
ca
ii
to
rt
Zaję
li do pa
godziny
ch, co należe
zabawy, tj. do
ia
n
e
cz
ń
wyczytano ty
ko
za
o opuścić
odku sali do
nie pozwolon
ż
ie
siedzieć na śr
n
lnieni.”
w
ró
m
ły
y zostali zwo
Pozosta
sc
.
y
o
sz
n
w
ra
j
m
e
e
st
ó
sz
, pocz
zakończeniem
pierwszą
zabawy przed
raż otrzymała
st
ch
nia pożaru
ty
ą
si
e
zi
odczas gasze
p
i
ri
a
aw
W latach pięćd
ła
g
ule
cy dostali
która jednak
krótce straża
W
ii.
n
motopompę,
a
b
le
p
o
mochodu
odarczeg
atowanego sa
lo
p
ks
e
budynku gosp
y
w
ż
du, gdyż
czekali się te
zmiana zarzą
iła
p
ą
st
a
n
następną. Do
ku
Gintra.”
ro
enda Hrapcia
„Około 1965
.
m
ca
ko
w
a
o
n
łn
a
e
,
ę
W
z
Kasz
ybrano Józefa
Stara 20.
na prezesa w
żytego nieco
zu
o
n
a
ę dalej,
m
zy
tr
o
iej
ż rozwijała si
a
tr
S
y.
w
Pięć lat późn
o
d
u
L
o także Dom
.
Wybudowan
danta Sztolera
n
e
m
ko
łu
a
zi
d
ale już bez u
Berta
ienia
a, te wspomn
n
o
ie
n
y
b
y
d
ła się,
uboczu, ale g
ła dom, stara
a
w
y
m
zy
tr
Żyła jakby na
u
erta
asem
tak wesołe. B
awet jeżeli cz
N
y.
b
ę
nie byłyby aż
g
o
d
awała im
ły włożyć co
miyso”, nie d
sz
o
m
by dzieci mia
m
ta
hyć się za rzić
żartowała, „c
żby kochała
u.
Ludwika. Czy
za
ła
zginąć z głod
sz
y
w
o
oduch?
, dlaczeg
ki z niego lekk
ja
ła
a
Nie wiadomo
g
e
rz
st
ika.
zo, że nie do
kochała Ludw
a
rt
e
B
.
su
n
se
go aż tak bard
aj
ył się
mają już dzisi
żeli ten włócz
je
t
e
Te pytania nie
aw
n
ła
ła do
go czeka
wanie. Chodzi
o
ch
y
w
Zawsze na nie
h
ic
i
bała o dzieci
po świecie. D
zyć na
sze mogły lic
w
za
.
,
ła
m
io
o
d
śc
cież
ko
iły
łatwych prze
orosły i opuśc
ie
d
n
ci
e
ch
zi
ty
d
w
y
d
że
Kie
ominał,
ój ojciec wsp
a nigdy jej nie
jej pomoc. M
pomoc, matk
o
óc syna
ę
si
ł
ci
ró
ki, by wspom
oć zw
ia
kr
rn
ile
ó
,
sk
ch
za
sa
ś
a
e
cz
jaki
sze znalazła
ł przejąć - jako
odmówiła. Zaw właśnie on po wojsku mia
. To
darstwo.
i jego rodzinę
- małe gospo
y
n
zi
d
ro
z
y
najmłodsz
w klęczkach
nie stało.
, jak siedziała
m
ta
Tak się jednak
ię
m
Pa
.
ę
ie oznajmiał,
bkę Bert
, który właśn
m
re
a
Pamiętam ba
g
ze
d
o
tapczanie p
ieczności.
drodze do w
na olbrzymim
w
a
n
zi
d
o
g
lejna
że upłynęła ko
a
k
w
ó
r
e
l
o
t
z
S
e
By∏a sobi
olerów
ę rodzina Szt
si
ca
ją
a
st
a
zr
w. Średnim
5 - 48 ro
ołożonej na tz
p
ce
W latach 194
n
o
zi
d
tu
leśniczówki
Gajówce w S
eżała ona do
al
N
.
ka
io
mieszkała w
an
tm
siedztwie He
Dworze, w są
Sztoler.
Dołach.
- mówi Alfred
le
o
na Czarnych
p
ło
y
b
gajówce
ary pola.
- Przy każdej
yły dwa hekt
b
ce
n
ło Gliwic
o
zi
d
tu
wS
orowicach ko
b
ie
N
w
le
a
- Przy gajówce
,
go.
rs na leśnicze
tedy gajowym
w
ku
ł
ł
y
y
b
cz
ik
ń
w
ko
d
u
m
L
niowy
wni koło
środku Szkole
się do Grabo
ła
zi
d
a
w Leśnym O
w
ro
p
sną 1952
rodzina prze
lszowiec. Wio
O
ce
w
zó
W 1948 roku
ic
śn
i pół
ieszkała w le
wika na trzy
d
m
u
L
za
i
a
n
a
ik
sy
n
,
b
ka
y
R
Frid
ążyły się
ięto do wojska
ku. Sztolery zd roku).
ro
5
5
9
1
roku zaciągn
w
ka
(ok. 1952
rócił z wojs
do Studzionki
roku. Fridek w
m
1950
te
ro
w
o
p
z
rty, Antoni (w
adzić
e
w
B
i
ro
a
p
e
ik
rz
w
p
d
u
ż
L
ju
syn
ż najmłodszy
kiem.
Urodził się te
zwany Antecz
,
i)
n
y ul. Polnej,
w
o
b
ra
G
na
udowanej prz
b
y
w
,
ki
w
roku, jeszcze
ró
wstała
ny do Sztole
Palmową. - Po
lę
e
zi
d
ie
N
Przeprowadzi
w
tam
ku,
r. - Miyszkoł
arcu 1952 ro
le
o
m
zt
w
S
d
iły
p
re
ą
lf
st
ka.
na
wi A
dziołchy i syn
j Polski” - mó
zy
re
tr
ta
ł
„s
io
M
za
ł.
e
y
jeszcz
ospodarz
szkał
ńka Jonek i g
z rodziną mie
ik
w
d
u
L
y
d
kwatyrnik Ma
g
,
oł Sztolerówki
Mańka pilnow
źć żwir.
konia, by zwie
ił
p
u
K
.
w Gajówce.
ik
w
d
u
acji
budowoł L
piero za okup
o
D
.
ą
m
o
Sztolerówka
sł
ty
iego
y
rki strumieńsk
ył najpierw kr
b
ió
u
zb
m
ro
o
z
d
ca
ch
a
zą
D
od
bie ujek
achówka poch
rzypomina so
p
k
ja
,
pojawiła się d
ce
w
ó
każdej dach
klasztoru. Na
iej lauby
pis i pieczęć.
ca. Z niewielk
ją
Fridek, był na
u
n
o
p
im
ła
atniej
nie by
ni, a z tej ost
e
si
i
Sztolerówka
a
w
le
ch
wprost do
i izbetki).
szczeń (izby
wchodziło się
ie
m
o
p
ch
ły
a
ozost
do kuchni i p
piecu
a
W kuchni, n
garnce.
zawsze stały
adywała
Babka Berta si
m
na rozłożysty
tapczanie,
iał olbrzymi
a nad nią wis
amiętam.
zegar. Tyle p
ł w niej,
udwik. Kurzy
L
k
e
d
a
zi
d
ł
a
.
yw
nie Sztolerów
ęsto przesiad
le
cz
ko
e
o
p
tc
e
b
ze
iz
rs
a
-W
mina st
o spał - wspo
wki osobne
o do Sztoleró
majstrował alb
n
a
w
o
glinie,
d
u
b
o
d
iej
ndamenty w
fu
ł
o
p
ko
y
Dopiero późn
ty
w
ik, mój ojciec,
wie, trzy szych
w
d
d
a
u
n
L
ią
.
m
ło
e
d
zi
y
skrz
ł nad
i podmurowo
roku.
ło to w 1957
zaloł betonem
y
B
r.
aliśmy mu
le
o
zt
S
lfred
eselu. Pomag
w
im
o
m
o
- opowiada A
p
ciągu
na się dopiyro
ykonaliśmy w
y
w
cz
tę
o
za
b
a
ro
w
o
łą
d
a
Bu
m. C
lojzem Kąkole
w sześciu z A
ębieńska.
ołudnia.
a, a żużel z D
ik
n
b
y
R
z
k
jednego pop
se
awronem,
o murarki pia
sele Krysi z G
e
Fridek woził d
w
a
n
a
w
to
ka była go
. Sztoler.
- Przybudów
roku - mówi A
9
5
9
1
w
ce
js
ie
teściów,
Strumieniu u
które miało m
w
się
ła
ka
sz
iy
eprowadziła
rw m
ie
rz
p
jp
a
n
cu
ń
a
si
ko
ry
W
K
.
ębiu
kach w Jastrz
potem na blo
Studzionki.
do rodzinnej
i stoją rodzice
Minką. Za nim
em
ps
ze
z
ę
lk
Ti
Krysię,
Maria Sztoler
planie widać
siedzi babka
e
ym
zc
sz
yc
w
br
er
.
pi
W
ce
a
N
on
rką Heleną.
nych w Studzi
a Sztoler z có
dziny do krew
ie
w
od
Ludwik i Bert
w
a
ał
óra przyjech
Strumienia, kt
Pioruny
w elektryce
biegaetycznej prze
rg
e
n
e
ii
lin
o
na
ył d
zdarza się raz
a
piorun uderz
zj
ku
ka
o
ro
8
ka
5
9
Ta
1
W
lerówki.
udno więc
ciał, koło Szto
ewidzenia. Tr
rz
p
o
d
a
iw
jącej, pech ch
żl
o
ni, a ściślej
iwie jest niem
byli zaskocze
ku
milion i właśc
m
o
d
cy
ń
mieszka
się dziwić, że
u.
rażeni.
naszego dom
o
d
a
p
u
sł
mówiąc prze
d
o
, które
ii przeszedł
eszło na lustro
rz
p
ie
n
a
w
o
- Piorun po lin
d
ek.
ła
mina ujek Frid
czkowego wy
o
ty
sp
w
w
ka
zd
ch
ia
ro
n
Zg
ało w p
as rosły
niu się rozsyp
izbie. Koło n
j
ie
lk
ie
w
w oka mgnie
w
ler ściął
miało miejsce
ny. Stary Szto
ru
io
p
y
lił
a
w
- Zdarzenie to
sto
ie stodoły.
, w które czę
ał przy budow
st
y
rz
wielkie topole
ko
y
w
re
rej
a deski, któ
studnia, z któ
ka
o
b
łę
g
je i przerobił n
,
ta
y
ali czystą,
mu stała kr
siątych czerp
e
zi
d
m
Niedaleko do
e
si
o
ełbasa
nce się tam ki
szcze w latach
je
ro
y
aw
ic
n
G
z
w
o
o
R
m
o
d
odę.
dobrej wody
i i smaczną w
awała już tak
d
ie
n
dobrej jakośc
su
a
cz
nia od tego
utopiła i stud
czasu jako
jek Fridek.
ony od tego
cz
rz
- wspomina u
ch
o
,
k
e
sz
inął.
ł Barto
ło tam nie zg
a
m
Studnie kopo
O
).
a
ic
- opisuje
ki jak błyskaw
na pod deskę
żo
ło
d
o
p
„Blicher” (gib
ła
g
metrów.
iego spadła ce
na kilkanaście
ka
- Niedaleko n
o
b
łę
g
ła
y
nich o mało
tudnia b
gieł. Jedna z
ce
z
ie
ujek Fridek. S
śn
ła
w
ka.
budowano
go nic Bartosz
ce
ją
a
w
ze
Cembrowinę
jr
e
d
to ty niy
głowę nie po
anie Blicher,
„P
:
y
d
te
w
nie spadła na
u
powiedział m
Stary Sztoler
się też
nazywosz?”.
ą. Doczekała
cj
y
st
e
wiysz jak sie
w
in
rą
- jakby
ła się dob
nicze odgłosy
m
je
ta
j
Studnia okaza
ie
n
z
wiada
pogody - opo
dy. Dobiegały
n
ę
e
n
g
ia
le
j
zm
e
a
sn
n
ła
j
w
w nie
ali się
ło i bulgotało
” ogromnie b
le
jt
a
„b
żyła. - Hucza
ko
ja
rzyznając, że
ujek Fridek p
krytą
dni.
był właściwie
y,
m
liś
a
w
zy
gadającej stu
na
iaków
udnią, jak go
wanie ziemn
o
n
Bunkier za st
zy
a
g
a
m
ane
a
znaczoną n
było przykryw
ko
st
y
sz
w
piwnicą prze
rw
o wszystko
zimę. - Najpie
g ze słomy, b
ró
b
i buraków na
ili
b
o
zr
m
ro pote
ziemią. Dopie
k.
aje ujek Fride
marzło - dod
m
u
d
n
e
r
e
f
e
r
d
e
z
Kura pr
muniści
, w którym ko
ku
ro
7
4
9
1
w
leśniczówce
d referendum
studzieńskiej
w
Kilka dni prze
,
u
zień
m
liz
a
cj
ypuścili go d
chcą so
W
y
.
a
cz
ik
zi
w
d
d
u
lu
L
li
pyta
towali
zało po
bejoki” i aresz
iki - jak się oka
n
y
w
o
g
re
ó
pojawiły się „U
kt
,
z żoną
m referendum
że mo jawnie
y
,
n
u
n
m
y
li
sł
e
d
zi
e
d
rz
e
p
uniści
-P
ali ludzi. Kom
sfałszowane.
sz
ły
a
ra
st
st
a
zo
n
k
Ta
ch
lata
ztoler. tom,
powiada A. S
choł. Pamiyn
u
sł
h
ic
e
zi
głosować - o
d
y
b
ła cało
i, czy Ludwik
nty. Matka by
iy
sn
ro
b
o
ły
nie byli pewn
tu ca
zie nieroz
yszeł z heresz
działa, że lud
ie
W
.
ło
że ojciec prz
o
zi
d
, co się z nim
wystraszono
sze.
znikali na zaw
cie koło
ndum na pło
re
fe
W dniu re
ła kura
wiła się zdech
Ziebury poja
i napis:
łosował tak,
„Kto bydzie g
jak tyn ptak
bydzie wisioł
docie
ocie, owsa nie
Pszynicy ni m
?
jec żondocie
Trzydzieści ja
!”
e
ło moci
Tu mnie zdech
na płocie
nym napisem
cz
ty
n
e
id
z
ę
e były
pojawiła si
wieś nałożon
a
n
ie
jn
o
Następna kura
w
się
- Po
a kościołem.
zyku pojawiła
rs
łą
ie
ko
w
sz
w
zy
d
d
tą
ię
.S
było
m
. zboża, jajek
którą można
.in
za
m
,
a
ty
zj
n
lu
e
a
g
a
n
konty
polityczn
jek Fridek.
tedy bardzo
ą - tłumaczy u
w
to
ro
w
y
w
sprytna, ale w
ść
o
nym o działaln
zostać posądzo
Radiofonizacja
com
ddać hitlerow
o
ło
y
b
a
b
ze
ł się
tniej wojny tr
ika znajdowa
w
Podczas osta
d
u
L
U
i.
ik
ioodbiorn
wszystkie rad
iowy.
mpami
odbiornik rad
sześcioma la
z
io
d
ra
ł
trzylampowy
io
m
- Sorek
fioku i oddać
ra
a
n
ź
iy
w
za
i musioł go
waż nasze
Fridek. - Ponie
k
je
u
a
in
m
o
ało.
wsp
likowane, zost
p
m
o
sk
j
ie
n
było m
ła czeska
rnika dobiega
kułki”
Z radioodbio
ała także „Ku
ch
u
sł
a
n
zi
d
o
muzyka. R
idelbergu.
i audycji z He
o
j
y
d
e
m
o
k
o
t
s
y
z
c
˚ycie –
sze rzucał
ok innych. Zaw odzieja
b
o
ie
tn
ję
o
b
. Gonił zł
ógł przejść o
ziami po polu
źd
Ludwik nie m
o
eśle
w
g
ł
ia
S
.
u postawić ci
ł psikusy
m
li
ta
ie
ła
P
m
i.
ry
ó
am
ał
kt
kaw
y dom,
k to
epił drewnian
ez liku. Ale ja
b
st
je
u
ik
na koniu. Prz
w
d
Lu
e.
opowieści o
e są prawdziw
ki
łek
st
z gór. Takich
y
sz
w
ie
n
ął śrutem w ty
bywa,
ln
i
a
m
w
ka
ik
st
w
ia
d
u
w
L
o
zp
ony
. Te ciągały
yś rozzłoszcz
kolicznościach
o
Podobno kied
ch
ki
ja
w
dostojnych
niejsza o to
ed jednym z
rz
sąsiadkom - m
p
a
,
ch
a
d
m z nich
ika po są
ługo się pote
D
.
potem Ludw
ić
rz
ć
za
ały... poko
sędziów musi
go.
lesie leśnicze
w
ili
b
za
y
ic
naśmiewano.
n
czas
też, że kłusow
. Ludwik pod
tą
in
fl
i
ką
p
Zdarzyło się
a
z cz
jego dobry
pod drzewem
drzewem śpi
d
o
p
Zostawili go
że
ł,
g
e
odu spostrz
rannego obch
ę.
u przez głow
m
ło
ę
kn
m
e
rz
znajomy.
!-p
o ucha.
raszę Alberta
oszczykowi d
b
ie
n
- Pójdę i wyst
ł
ą
kn
zy
epce mu do
aaaa! Zakr
zjedzom! - sz
i
ilk
w
e
ci
Zakradł się i p
ć
y
dopiero
isz w lesie? D
ie. Wówczas
n
rg
d
i
n
a
k
- Co Albert śp
y
cz
y.
a. Ale niebosz
bili kłusownic
za
ę
g
ucha i szturch
le
ko
o
g
ił Ludwika
rzegł, że je
owicach gon
ch
ze
C
w
Ludwik spost
e
zi
d
i krzyczał,
aji w gospo
ę ręką o wóz
si
ił
p
e
cz
Po jednej z h
a
Z
.
e
ekierkę
jant na rowerz
dwik wziął si
u
L
z kolegą polic
to
a
n
zi
d
ziwieniu
odpowie
u swojemu zd
K
.
łu
ty
żeby stać. W
o
d
ę
i z tyłu
zamachnął si
źwieli, znaleźl
ze
tr
y
w
y
i odruchowo
d
e
ki
ajstra. Rano,
zgubili policm
ęsto
nta.
ja
lic
o
ej łące, co cz
alce p
w
p
o
te
ik
ę
w
ci
d
d
u
o
L
a
zu
n
wo
a się
się
a często pasł
owił chwycić
n
a
st
Po
Krowa sąsiad
y.
w
ło
ździe!
go o zawrót g
, jo sieja gwo
a
jk
ry
a
M
z
przyprawiało
tr
Pa
garściami na
edł na pole. ijając całymi
w
y
w
sposobu. Posz
ki
d
a
si
stronę są
- zakrzyknął w
ły Małej.
.
arzowi z Wis
d
o
sp
o
g
lewo i prawo
ia
n
ani kroku
ik sprzedał ko
Studzionce i
w
ła
io
śc
Kiedyś Ludw
ko
wił
do
bożna? - zdzi
koń, doszedł
o
p
to
k
k
ta
ja
,
st
ń
je
ko
a
Ale
szkap
do k..., czy ta
dalej. - Co jest
rz
a .
Ludwik.
wany gospod
k nauczył go
o
ta
rw
u
e
st
n
e
ro
p
zd
ę
Po
si
.
ole.
, czasem na p
ie był wierzący
m
n
le
k
a
ie
n
ic
d
śc
je
ła
ń
w
o
K
zmy z
gdy do
ioła albo karc
yło dopiero,
sz
ru
ę
rz
ie
Szedł do kośc
zw
łę Małą.
e
ał trakt na Wis
ie znał. Upart
zn
ry
ó
kt
,
ia
n
Innej drogi n
o ko
nięto drugieg
wozu zaprzęg
a
b
e
z
r
t
ç
a
l
y
z
r
t
s
Wojna,
edem lot
nki miołech si
o
zi
d
tu
S
jechoł
o
d
i
wlyźl
ntom. Czołg
iy
m
a
p
to
- Jak Niymcy
e
obrz
joków.
jek Fridek. - D
ło dwóch wo
d
a
si
y
w
- wspomina u
o
g
ie
urach.
stanął, a z n
ornych mund
polem, naroz
cz
w
chałpów.
e
rz
io
in
k kum
i nie było już
ja
al
li
d
a
d
aj
n
ik
lo
n
g
o
y
b
W
cili,
j som i nawró
siedzieli
Pooglondali ka
roku wszyscy
5
4
9
1
w
sy
u
R
Jak wchodziły
ierzynta.
nicy.
iw
p
afutrować zw
n
w
li
sz
i
y
ic
n
u kuzyna
piw
my z ojcem z
ina.
Rano wylyźli
ła się strzylan
cz
za
li,
sz
o
d
m
masa, jeden
Ledwo my ta
nos
ło Rusa, cało
ko
s
u
R
echodzili koło
ł
e
rz
p
sz
y
d
ie
K
.
Od lasa
w
tró
ała mina.
dziesiynć me
órego rozerw
kt
,
ca
od drugigo z
ją
za
t
ło
rzucił na p
ary uciyk.
jeden z nich
ął. I wtedy st
kn
zy
idom.
kr
za
j”
e
zieć, że Rusy
d
e
p
ł
o
ci
e
„Chadziaj kusz
L
.
la
lac, ryknął
cioł przez po
od na nasz p
p
Biegiem pole
w
s
u
R
y
sz
eli iś
piyrw
ez płot. Musi
rz
p
ko
Pamiyntom, że
ib
g
ł
y
ielkim
ś przeskocz
. Następni z w
b
łe
w
la
„German” i za
ku
,
erman,
eregu. Jak niy
m - wołali „H
so
i
n
w
ch
łe
w równym sz
y
ab
były.
li do chałpy uflody, jakie
sz
hukiem wpad
ki
st
y
sz
w
amiyntołech
otwiyrali
ojna. Ale zap
w
ta
to
Herman”, i po
co
y,
se spraw
pnego dnia
Nie zdawołech anych cholewach. Nastym
jedyn Rus
szmaci
yscy ukrywali,
sz
w
tego Rusa w
ę
si
j
ka
i,
olicieli.
ta. Ujkow
nstowoł wyzw
y
cz
n
o
przyszła resz
i
m
ry
wie
ia cygar, któ
tywnej chole
sz
a
n
i,
rk
łapnoł skrzyn
ce
fi
roz
ło
us, kierymu za
jciec sebuwo
R
o
d
m
o
p
re
o
w
y
cz
łp
ie
a
ki.
W
ch
zległy się krzy
m. Naroz do
ro
te
n
j”
ka
a
m
aw
ły
d
io
j,
izb
j, dawa
i, w których
oko. „Chadzia
e gliną saperk
n
io
p
le
b
wpadło to w
o
,
e
Berlin
ł oddać mokr
Rus poszeł na
A
.
Ludwik musia
m
o
d
o
d
ś
żył przy
ledwo co zdą
ch butach.
w Sztolerowy
k
e
∏
o
s
e
w
k
i
w
d
u
L
ie, na
czeskiej stron
o
p
ca
ją
ka
sz
dlem
ie
drobnym han
ra Ludwika m
ę
st
si
o
si
iła
,
n
a
d
zi
u
d
n
Tr
A
ratu.
ller.
o pomagała b
iada Leon Sto
w
o
p
o
Zaolziu, częst
ki
ls
ę, którą jego
co nieco do Po
wywał działk
ro
a
d
o
sp
o
przemycając
yszła
g
za
ndzia, która w
lkim trudem
A
ie
u
w
m
z
ła
ik
a
g
w
a
d
u
m
-L
ie. Po
ólnych
ostała w wian
owodem wsp
D
.
ka
żona Berta d
zy
rc
ka
ony przez
ynanda Pie
stał przewiezi
zo
ki
ja
y,
n
potem za Ferd
cz
any,
ry
zostać sprzed
ł motor elekt
ł
y
b
ia
M
w
.
ó
o
kt
g
e
ta
n
w
ko
pało
czyła
ertą drzewa o
dzia przezna
n
A
ji
granicę pod st
kc
sa
n
a
zyskane z tr
a pieniądze u
niego
dziny brata.
as nie było na
cz
i
g
łu
d
z
na potrzeby ro
e
prz
w spokoju.
ł tak duży, że
zostawiły go
ie
ck
Ale motor by
e
zi
d
ra
w stanie
et wojska
i i siły nie byli
cj
a
in
rm
chętnego. Naw
te
e
d
. Dopiero
acy znani z
go podwórka
te
is
tn
ło
b
z
Sowieccy żołd
i
eri
w Zabrzu.
mnej maszyn
ianej fabryki
m
a
ch
wynieść ogro
ru
u
o
d
ł
ją władzę
silnik trafi
52), gdy swo
9
1
o
d
w 1947 roku
8
4
9
1
mendanłomu (od
śnik, został ko
le
u
d
o
w
W latach prze
za
z
,
ik
zapewa leśnika nie
muniści, Ludw
sj
ko
n
li
e
P
za
.
rd
u
ie
ik
n
tw
u
eśla
yb
dzinie - podkr
mysłowej w R
e
ro
j
rz
P
ze
js
ży
ie
a
tr
zn
S
tem
coraz lic
biorstwie
o utrzymania
e w przedsię
niała godneg
cz
sz
je
ł
a
w
co
j pra
Leon. - Późnie
wychowanie
.
ła zawsze, że
a
in
m
budowlanym
o
sp
w
rowia
,
Ludwika
wało sporo zd
to
sz
ko
- Berta, żona
i
cą
ra
p
le do
la niej ciężką
rowadziła sta
p
a
jc
o
ść
o
dzieci było d
ć
n
yśl
zwolił doczeka
on. - Lekkom
o
e
p
L
i
a
łę
d
si
ia
e
w
o
tc
p
a
-o
dał m
iły się.
iedy. Ale Bóg
i usamodzieln
y
sł
ro
o
dramatów i b
d
ci
e
ły lata,
ajmłodsze dzi
rodziny. Mija
la
d
o
tr
ju
e
chwili, gdy n
sz
lep
iedzie.
się modliła o
ał słyszeć o b
ci
Berta często
ch
zo
rd
a
b
astki nie
e przynosiło
a ojciec jeden
któremu życi
,
a
łk
ie bacząc
so
e
w
m
pe
ie stworzyć, n
b
so
m
sa
Ludwik był ty
tą
sz
ie brakuje
i. Umiał je zre
mu niczego n
je
przyjemnośc
wał
że
ł,
a
aw
d
sze u
których pano
w
aw
,
Z
.
ta
ę
la
n
e
zi
n
d
n
ro
na
powoje
wało
yły to trudne
dzieci wycho
ze
rs
ta
S
.
k
- a przecież b
re
e
dbać
byli pełni rozt
zobowiązani
y
m
liś
y
b
głód, a ludzie
ch
sa
trudnych cza
życie. W tych
iego.
jeden o drug
oletnie
jako dziesięci
że
,
a
in
m
o
sp
ła ciotz Jastrzębia w
gdzie mieszka
,
tu
ta
sz
y
Fr
Ciotka Hilda
o
kartad
ystko było na
była wysyłan
sz
o
w
st
ę
y
d
cz
e
o
ki
i,
ck
e
dzi
okupacj
wczyna pod
ziało się to za
m, które dzie
e
tn
łó
p
ka Andzia. D
ją
ła
ie,
ch ciotka owija
pominam sob
y
rz
p
ie
N
.
ę
ki. W Czecha
ranic
odkreśla.
oziła przez g
ust włożyć - p
o
d
kurtką przew
o
g
e
cz
li
Kaczek,
u nie mie
liśmy dosyć.
ie
m
sa
ię
byśmy w dom
m
yciele
był leśniczym
. Nawet naucz
ło
a
w
ko
ra
b
- Kiedy ojciec
ie
en
ek zawsze
wanych w lesi
rzynę. Hołom
ie
zajęcy upolo
zw
ą
n
w
ło
a konie, dwie
do nas po
owaliśmy dw
ch
ce
przychodzili
w
zó
ic
targ do
ce. Przy leśn
ździło się na
Je
.
ta
ę
wybierał zają
rz
m.
ie
ykle z Fridkie
i mniejsze zw
zw
ie
in
m
ta
św
ę
y,
si
w
o
m
ła
kr
jscu.
tami. Wybiera
liśmy na mie
ę
y
si
b
ro
m
p
e
z
ki
a
n
ik
ra
n
Ryb
esnym
całą noc, wcz
c z matką.
Podróż trwała
dzie jest ojcie
g
,
ę
si
o
n
ta
y
dy p
Kłamaliśmy, g
ialiśmy.
my je
szli - zapewn
o
p
ś
e
zi
d
sprzedawaliś
g
,
o
a
g
te
Aa
la
d
,
e
ki
zbożem,
dne i gład
emniakami i
zi
y
m
liś
a
Świnie były ła
w
lo
ździliśmy
cz tego hand
rza. Jesienią je
ta
n
e
w
in
i
bez trudu. Pró
ie
b
powali dla sie
które ludzie ku
ruszowiec.
Pa
a
n
ą
c znowu
kapust
i
i
m
ka
ia
Rosjanie, ojcie
n
li
m
sz
e
d
a
z zie
n
i
a
a drzwiach
inęła wojn
ł sołtysem. N
y
B
.
k
e
- Ledwo co m
id
Fr
a
go
sieła”. Niedłu
nią - wspomin
a
ro
w
b
ło
z
o
ł
g
zi
t
d
io
o
w
ch
u żi
ego.
y napisane „t
li go na gajow
a
w
so
n
domu mieliśm
a
aw
o
po wojnie
sołtysem, b
była, bo zaraz
ra
u
kt
n
iu
pozostał tym
n
o
K
iętymi
rzewo z lasu.
y wyłożyli śc
n
y
cz
sz
P
o
d
Sprzedawał d
wic
drogę z Pawło
Rosjanie całą
dwa lata
Studzionce, a
w
łę
ko
pniami.
sz
m
da Hilda.
ukończyła
lsce - opowia
Po
y
żb
łu
- W 1946 roku
S
o
ad
wstępować.
łam powołan
ałam do niej
si
u
em.
m
później zosta
ie
n
y,
n
z rodzi
ym rodzeństw
sz
za
d
rs
ło
ta
m
js
ę
a
n
si
- Jako
wałam
m również
domu i opieko
Grabowni. Ta
o
d
ę
si
y
m
Pozostałam w
o
liś
zi
biła dobre win
m wyprowad
ro
te
e
o
p
sz
e
w
tc
za
ó
a
kr
rt
le.
W
e
brakowało. B
zbanku na sto
d
ie
n
w
m
ło
a
a
n
st
o
ł,
g
d
nicze
przysze
ręczając
. Ilekroć ktoś
a zakupy wy
n
m
ła
zi
d
z ryżu i cukru
o
ch
to ojciec.
m sześć lat
cześniej robił
- Odkąd miała
W
.
a
in
m
o
po buty
w - wsp
rzez ubranie
p
ia
n
w tym rodzicó
ze
d
je
d
byłam
szystko - o
ojcu, który na
r
u
d
n
u
m
Kupowałam w
a
n
ł
m się
awet materia
zaopatrywała
ły
ko
sz
ze
j
dla rodziny. N
e
tn
ściej
drodze powro
Odzież najczę
y.
kt
w Żorach. W
u
d
ro
p
e
nie była
e potrzebn
a Berta nigdy
tk
a
m
ja
o
w chleb i inn
M
.
w Strumieniu
kupowaliśmy
w sklepie...
k
o
w
e
i
p
Ê
i
t
n
a
k
y
Muz
ce.
padło mu w rę
w
o
lk
ty
co
,
m
ra, bęben.
ł na wszystki
kordeon, gita
a
,
a
Ludwik zagra
ijk
n
o
rm
a
e śpiewać.
y była to h
ch. Umiał takż
a
aw
b
za
Obojętnie, cz
i
ch
iększość
ził po wesela
go spotkał. W
ko
o
g
e
żd
Dlatego chod
ka
ł ich.
m
mować ryme
Nie zapisywa
.
su
ie
d
w
o
p
ło
ł
g
fi
a
w
tr
ł
Po
ń mia
żonych
ek i powiedze
m jedną z uło
ta
ię
m
Pa
swych śpiew
.
im
ła mniej
ły wraz z n
idek. - Brzmia
Fr
k
je
u
i
w
Dlatego odesz
ó
-m
a pastorałek
przez Ludwik
więcej tak:
wanielicy
„Posłuchejcie
ią katolicy
co wom pow
ierzić
om na rzić m
n
cz
za
m
o
w
jak
ierzyć
świyntych w
w
e
ci
ce
ch
że nie
aryje
ani w Panne M
bestyje
wy luterskie
do Rzymu
zakludza wos
iyntymu”
ku Ojcowi Św
opowiadała
ł ujek Fridek,
a
in
m
o
sp
w
j
już
a, o które
j treść uleciała
je
ty
e
Inna pastorałk
st
ie
n
iętał
brahamie. Ale
mienia zapam
u
tr
S
ze
n
ro
o biblijnym A
li do
aw
dy „Przybieże
ięci. Wujek G
n
m
le
a
p
ko
j
ie
ię
d
zk
lo
d
e
z lu
na m
nkę śpiewaną
jeszcze piose
erze”:
Betlejem past
za
biom u Biegis
Grajom, trom
omozika
Bijom sie u L
udy
a spokój - u D
omina
i balów - wsp
aw
b
za
r
to
a
rganiz
lnego,
ny był jako o
starostę wese
za
o
g
li
si
- Ludwik zna
ro
p
i
n
ych latach
najomi i krew
ztoler w młod
S
ujek Leon. - Z
.
k
e
n
se
io
p
zy.
ał wiele
ali jego koled
w
ry
g
j
ponieważ zn
re
ó
kt
rkiestrze, w
imprezy,
przewodził o
o na weselne
g
ł
wielki,
ra
ie
b
a
Z
.
bnie
ć. Bęben był
a
w
ko
zy
u
m
Grywał na bę
o
ip
jednym ze
ze znajomym
ać zresztą na
id
w
aby wspólnie
co
”
ce
starostę
ześć muzy
proszono jako
a
ik
w
d
z napisem „C
u
L
że
spominała,
zdjęć. Berta w
ścia razy.
nad dwadzie
o
p
le
se
e
w
a
n
y
t
r
e
B
e
i
n
a
n
g
Po˝e
Stoller
ztoler.
80 roku Leon
matki, Berty S
9
j
1
je
ia
o
tn
sw
ie
b
e
kw
rz
1
ał pog
merą sfilmow
setę video.
amatorską ka
egrany na ka
rz
p
kiej Osoby
ł
a
st
zo
film
żegnania Blis
o
p
is
p
za
Odnaleziony
cy
ją
ykle wzrusza
Stanowi niezw bki.
i Ba
- Matki, Żony
j pisała:
iała ksiożki ka
m
ka
b
a
b
ja
o
M
18.7.1903
Ludwik urodz.
09
Berta 25.3.19
31
9
.1
Hilda 17.3
32
Alfred 7.9.19
35
Leon 27.9.19
.1938
.8
9
Krestena
940
Otilja 27.10.1
942
Helena 22.5.1
44
Ludek 27.2.19
.1945
0
.1
Jadwiga 13
947
.1
Bronisław 3.9
49
Aniela 5.2.19
50
9
.1
Antek 9.12
930.
był się 18.2.1
d
o
a
rt
e
B
isała babka
„Nasz ślub - p
zefa
iwko.”
amża Jan i Jó
iga z domu P
w
Mój ojciec G
d
Ja
i
n
Ja
r
żki.
, Sztole
ich stare ksio
n
o
p
Ojciec od taty
o
in
ły
a
rzyb.
marli. Ost
zionki na pog
d
tu
S
o
d
Moja babka u
y
m
ku.
przyjechali
marca 1980 ro
Pamiyntom, że
c
ie
n
ko
ł
y
B
.
Berta
Umarła babka
rz.
ro
Przyjechoł fa
z izby.
wiosna,
śli w trumnie
drogom. Była
Babka wynie
m
o
ln
o
p
y
m
szli
Pamiyntom, że
wic.
błota.
i
u
nym z Pawło
zo
d
a
pełno deszcz
w
ro
sp
landauerem
Babka wieźli
anem.
szła za karaw
ka Ludwika.
zymali dziad
Moja rodzina
tr
m
ke
w
ła
S
ż zyńdzie
ujkiem
dzioł, że on te
ie
w
Mój ojciec z
ie
N
.
ka
b
żegnoł ba
siącu.
Mój dziadek
co Berta mie
m
y
m
sa
m
ty
w
z tego świata
a lata.
to prawie dw
a
n
ł
ko
e
cz
le
A
nił...
za niom tynsk
tam co roku
Padali mi, że
babki. Jeżdża
le
ko
li
a
w
o
och
Dziadka my p
...
ka
p
m
zapolić la
i zdjęciach
archiwaliach
ch
y
zn
lic
ie
n
ach
a
oparto n
także na relacj
a
,
ę
n
zi
d
Wspomnienie
ro
i
e
ra
lne zachowan
ch przez auto
ka
y
y
n
tr
zo
e
d
m
a
i
m
g
ię
ro
ks
zg
się
otniczej
ocne okazały
iu, kronika Och
n
ie
m
u
ustnych. Pom
tr
S
w
wsi
arafialnym
onografia tej
m
e
kż
ta
a
w archiwum p
,
ce
ynili się
ej w Studzion
, którzy przycz
m
ki
Straży Pożarn
st
y
sz
W
.
a
ta Orlik
ękuję.
pióra Zygmun
autor
omnień...” dzi
sp
„W
ia
n
a
st
w
do po
Podró˝ zesz∏oÊci
po pr
47/48 roku w
iejsce ok. 19
m
ło
ina.
ia
m
,
ka
gi Frid
dzicami Krysp
Morgały, kole
stosunki z ro
a
ko
łe
in
ja
ży
a
sp
za
ry
ild
i
K
H
al
e
ymyw
Wesel
e młoda
ik z Bertą utrz
ła obecna takż
tardw
by
m
Lu
u
le
.
el
ie
ni
ic
es
w
śc
w
bo
ła
a
Gra
tę. N
, był w
z Ludwikiem
zono za staros
z kolejprzyjaźnił się
Ludwika pros
y
- Ludwik po ra
ór
.
kt
,
on
ła
Le
ga
ek
or
uj
M
zyda
y
ia
ar
St
To
ow
druhny. war
ami - op
drużka.
iła się w roli
za Chwałęcic
w
h
ja
ac
oł
po
od
da
St
ar
taku w
m. Hildeg
ostą weselny
aki Ewald.
ny został star
młodego, niej
na
pa
n
zy
ku
ie
ln
szył jej dzie
jęciu widać
latego na zd
D
.
ka
id
Fr
ka
Ireny, żony uj
in Kąkol, brat
Żenił się Erw
ler.
Ludwika Szto
także Bertę i
ła też Hilda.
ód których by
śr
w
,
ki
on
zi
ud
h dzieci ze St
cie komunijnyc
.
ch
Grupowe zdję
esty
tach czterdzi
Powstało w la
ego dziecka
wesele swoj
na
ili
os
pr
za
z Grabowni
Witoszowie
ajomych.
W 1948 roku
h
jako staryc zn
a
ik
dw
Lu
i
ę
Bert
syna
ego Sztolera,
Komunia Jerz
iem
ęc
zi
z
ik, razem
Fridka. Ludw
zaem
ki
id
Fr
i
nem
Janem Gawro
na
ło
oki. „To by
rjadają krupni
ie
tw
po
robione” y
moim placu
gd
,
ni
w
bo
z Gra
c
dził ujek Fridek
ie
jc
O
.
ię
af
fotogr
zobaczył tę
ogł
humoreskę o
przedstawiał
sobie
przypomina
dzie i piciu na
ób
os
sp
- To był
Leon Stoller.
łupo
po
o
eg
nudn
przetrwanie
dnia.
i,
synem Jadwig
anciszek był
Fr
to
h.
Sz
ac
ię
pk
ar
łu
a w Cha
tolerkę, M
ka Piekarczyk
otnią babkę Sz
sz
gł
-le
ci
na
80
an
e
e
Fr
tc
kż
e
us
el
ta
Wes
, w ch
u widać
rząd z prawej
joika. Na zdjęci
dwika (trzeci
Lu
d wojną był ga
siostry Ludw
ze
ką
pr
at
y
m
ą
ór
kt
ug
,
dr
ik
o
ła
dw
an
by
Lu
a
on
e.
ór
wojni
jęcie wyk
lerową, kt
miejsce tuż po
leśniczego. Zd
ło
e
je
ia
rz
z
m
du
e
ra
el
un
le
m
to
es
nim Sz
wie). W
je już w
alnej. Widać na
grafii występu
zj
to
fo
na
j
im
te
G
.
na
,
ul
wym
a, przy
jzara z Rybnik
kiestry.
rzem, gdzie
w zakładzie Ko
kolegów z or
e
kż
ta
a pod Racibo
a
zi
,
ze
em
Br
a
bn
do
bę
ę
si
m
i tam dorastał
rowadzili
go słynny
nowi wesele
sy
arczykowie sp
ili
ek
w
Pi
ra
ji
yp
ac
.
w
up
Leon
- Po ok
o. Tam też
- dodaje wujek
gospodarstw
tliwie Wikcią
zo
zakupili stare
zc
es
pi
a
toria, zwan
ich córka Wik
Wiktoria
Wikcia, czyli
ildą na
H
z
Piekarczyk,
ewczyzi
D
”.
„dekawce
ch szalany w tych lata
i na moły za chłopcam
nie miaa
torach. - Hild
y, ale
zd
ja
ła prawa
ła na mochętnie jeździ
ch i poblitorze po pola
wyjaśnia
skim lesie
ze Strua
si
ciotka Kry
mienia.
bowni. Miała
ii lasu w Gra
er
en
sc
w
a
Hild
je w zimo- Hilda paradu ch i lisią
wtedy 17 lat.
miona
z lisem na ra
a zostały
wym stroju,
on. - Zwierzęt
Le
e
uj
is
op
Ludwika.
mufką
z naszego ojca
ze
pr
e
an
ow
upol
z
paradno izba
iyntom wielko
m
ka
ot
pa
ci
e
gł
da
m
ia
z
- Jak prze
bowni - opow
jówce na Gra
m wielki
porożami w ga ta mioł tam kancelaria. Był ta
Ta
.było niczego
Jadzie z Wisły
om nie wolno
ci
ie
dz
m
na
kredens. Ale
dotykać.
ła leśniczówka
- Tak wygląda
gdzie mieszka
w Grabowni,
ze
a
si
ciotka Kry
liśmy - mówi
a.
Strumieni
je
zdjęcie - doda
- To unikalne
oop
ik
dw
Lu
Tu
ujek Leon. h
ic
ck
oich łowie
wiadał o sw
ż
te
to
i częs
przygodach
uSt
w
kę
jów
wspominał ga
e.
nc
dzio
tolerówką
Tilką przed Sz
z
a
rt
Be
a
bk
Ba
, 1960 rok.
w Studzionce
ym
m, prawdziw
Fridek z Rolfe
mi
ni
za
skim. - Tuż
psem myśliw
e
on
oj
w
os
órej żyły
stoi lipa, na kt
a
in
om
sp
w
i
wiórk
przez nas wie
ciotka Jadzia.
bawią się
Tilka, Helena
Leon, Krysia,
. Zdjęcie
em
m
nym do
przed rodzin
latach 40.
wykonano w
ci
wszystkie dzie
órej uczyły się
kt
st
w
je
,
u
ce
ci
on
ję
zi
Stud
h na zd
Stara szkoła w
nnic widocznyc
ze
uc
z
ą
dn
Je
.
roku.
Ludwika i Berty
onano w 1956
Fotografię wyk
r.
le
to
Sz
ia
dz
Ja
wni.
roku w Grabo
Sztoler w 1948
a
ik
dw
Lu
i
y
Rodzina Bert
ka,
Ludek, Aniel
ena, Jadzie,
el
H
a,
lk
Ti
Krysia,
ie.
innym ogrodz
Sławek w rodz
ielna motorze uw
Fridek z Hildą
raG
po
i
żk
przejażd
biali zimowe
bowni.
synów
tarszego z
Zdjęcie najs
enerii
y, Fridka w sc
Ludwika i Bert
bowni.
rodzinnej Gra
Jadzią
i: Krysią, Tilką,
Berta z córkam
ce.
on
wką w Studzi
przed Sztoleró
ezydium
pracowała w pr
Ciocia Krysia
dy narodowej
gromadzkiej ra
becnie jest tam
(o
w Studzionce
chała
ia). Po pracy je
ośrodek zdrow
ę Polną,
ic
ul
na
ze
rower
na czerwonym
rodziców.
by odwiedzić
mienia,
racała do Stru
Pod wieczór w
ła.
gdzie mieszka
ce róże do
wpinają Aniel
Tilka z Jadzią
domem
d rodzinnym
włosów. - Prze
spomiw
krzewy róż rosły dorodne
nają siostry.
z Heleną,
równy, Tilka
Panny Sztole
w Stunym domem
przed rodzin
rok.
dzionce, 1960
Mańko. Jan i Antonia
ce
on
zi
ud
St
d gospowce w
ykonano prze
kali w Sztoleró
w
sz
ie
ie
ęc
m
dj
Z
zy
.
ór
ię
rów, kt
afia pochodzi
udę i Mar
Wesele lokato
elne. - Fotogr
swoje córy, Tr
es
w
ie
.
e
ci
dw
ję
ąż
zy
m
i za
tedy gajowym
dzono pr
wie wydawal
był jeszcze w
ce, gdzie urzą
ta
on
.
Ta
zi
ku
ud
ro
a.
St
52
yn
w
19
ryst
dą „Źródełko”
iada ciotka K
ieszkaliśmy do
nych - opow
wni, gdzie m
wesele jako
bo
na
ra
G
go
ił
do
ę
os
si
pr
z lat powojen
y
za
m
a,
liś
er
zi
ol
ad
St
w
ika
wypro
posesję Ludw
W 1947 roku
wynajmował
ka
ań
M
aż
ew
- Poni
ek Leon.
dopowiada uj
gospodarza d FarKsiądz Gerar
Wisły
z
bowski
eselu
w
na
Małej
styny
kuzynki Kry
nem
Ja
Sztoler z
bok
O
.
m
Gawrone
go
ie
sk
ow
rb
ks. Fa
ęm
stoi Hilda z
ać
id
w
żem. W tle
szopnieistniejącą
wce.
ró
le
to
Sz
kę na
d był
Ksiądz Gerar
tym
ęs
bardzo cz
Stuw
gościem
wik
d
Lu
.
ce
dzion
ni
ze
i Berta zapros
iym
pr
byli na jego
ca
w
er
cz
o 8
afię wykonan
Małej. Fotogr
- wspomina
ub
śl
i
m
ał
cje do Wisły
w
da
d
ar
er
G
Ksiądz
jmłodszym
1959 roku. z się miała z na zielił im
ec
rz
ie
bn
do
Po
ud
ciotka Krysia.
ciał, by ślubu
y również ch
ór
kt
,
j.
im
ze
on
Ant
ak inac
Stało się jedn
ks. Farbowski.
ykli był ujek
Fanem motoc
w końcu zoy
Fridek, któr
ym szofest ał zawodow jęciu na
zd
rem. Tutaj na
z kuzynką
ce
w
ka
de
ej
swoj
Wikcią.
1956 roisły Małej w
W
z
go
ie
sk
a Farbow
ę i Ludwika
ron oraz Bert
iatroka i księdz
aw
W
G
a
ę
dz
yn
ię
st
ks
ry
Prymicje
idać m.in. K
rty.
odzie ludzi w
ku. W korow
nem siostry Be
sy
ł
z Gerard by
ąd
si
K
r.
le
to
Sz
z
Na spacerze
babką Bertą.
weseski był u nas na
om
- Ksiądz Farbow
sp ina
59 roku - w
lu Krysi w 19
ało zrost
- To zdjęcie zo
ciotka Hilda.
y.
or
ob
tolerowej
bione obok Sz
szej
uje do pierw
Hilda przystęp
komunii.
i Helena,
Hilda, Jadzia
Sztoleed
siostry, prz
otnistej ul.
rówką przy bł
zionce.
Polnej w Stud
onano ok.
- Zdjęcie wyk
z po wyra
1959 roku za
dówki do
bu
zy
konaniu pr
- wspomistarego domu
awron.
na Krystyna G
i córką
m Tłuczkiem
ne
Ja
em
ęż
m
Studzionce
Hilda, z
tolerówką w
Sz
ed
rz
p
Basią
.
w 1962 roku
udzionce. jówką w St
ga
d
ze
pr
a
Hild
a lat zaraz po
tam przez kilk
y
m
li
ka
sz
iy
M
adzili się do
tem przeprow
wojnie, a po
ka Krysia.
spomina ciot
Grabowni - w
dwika, Berraduje żona Lu
pa
hu
uc
rt
fa
-W
ujek Leon.
ta - twierdzi w
dę odziezystojny. Uro
pr
zo
rd
ba
ł
ubnych zdjęFridek by
, Bercie. Na śl
ce
at
w
m
po
ł
dziczy
skich amantó
ina amerykań
m
s
za
po
dc
zy
pr
po
h
e
ciac
durz
taj jest w mun
Tu
h.
yc
ow
m
.
fil
inie
użby w Koszal
żołnierskiej sł
zym syr był najmłods
Antoni Sztole
dszym
dwika. Najmło
nem Berty i Lu
latego
D
.
ukochanym
i najbardziej
.
m
Anteczkie
nazywano go
zynką
Hilda z ku
arczyWikcią z Piek
rzu.
bo
ków w Raci
ła na tej fotoHilda wystąpi
skim mundugrafii w ojcow
go. Było to
rze leśnicze
.
w 1950 roku
ra „Hojbuksa”
a Franza Laza
el
es
w
z
ie
ęc
Zdj
w okresie po
iej wykonane
a
ik
dw
Lu
i
ę
z Wisły Wielk
rt
idać na nim Be która była
wojennym. W
ę,
ild
H
ch
ni
o
ek
al
Sztoler, a nied
nież pokrew
ró
zdjęciu jest
a
N
.
ką
uż
dr
by i bliscy ku
eckich z Porę
wieństwo Wal
ry.
zyni młodej pa
zy
Strumieniu pr
. Kincela w
W
a
rk
ym
có
zn
a,
ic
ni
af
ge
zie fotogr
dwika. Eu
k jak
ano w zakład
ów Berty i Lu
ta
on
ad
ły
si
yk
ka
w
są
sz
h
ię
ie
yc
af
m
endery
Tę fotogr
rów, najbliższ
da Gonskę. Sz
ników jest
e od Szende
a się za Edwar
Wśród wesel
ał
.
rynku. Wesel
yd
ku
w
ro
,
ra
60
de
19
en
w
łoda była
Sz
o
m
dy
an
ni
yl
on
at
Pa
yk
Pawła i M
ch gości. ny
. Fotografię w
el
ej
es
ln
w
Po
a
.
ał
ul
sługiw
Sztolery przy
ich córka, ob
Leon.
ikiem. Tilka,
powiada ujek
do
ów
ad
Berta z Ludw
si
są
h
yc
sz
na
ą
rk
ronów
najmłodszą có
Wesele Gaw
Byli na
.
ku
ro
w 1959
endeSz
ni
ec
ob
m
ni
ulicy
z
zi
ed
ry, sąsi
w
e iękPolnej, a takż
y: Wikin
dz
szość ro
, ciotki
lik
ha
ic
M
tor
siostr y
,
za
z Pomor
Lidią.
z
on
Le
y.
Bert
pożo
ie
św
Fridek ze
Ireną.
ną
żo
ną
io
ślub
em JaHilda z męż
zkiem.
uc
Tł
nem
jaciezy
Otylia z pr
sną.
So
em
zi
lem Jó
Tagą
le
Helena z ko
ko
ja
ie
ob
m
deusze
dzieód
śr
W
.
ny
uh
dr
st Anci widoczny je
łodszy
jm
na
,
ek
cz
te
dwika,
syn Berty i Lu
ela ich
ni
A
e
kż
ta
a
nowożeńktóry udzielał
i,
sk
ow
rb
Fa
d
ar
er
G
dz
ią
ks
ki.
rka. Jest także
tolerowej szop
najmłodsza có
ano na tle Sz
on
yk
w
e
ci
ję
com ślubu. Zd
Wykonane
rzebniokiem.
St
m
ze
zc
ędzie
os
onki z prob
pierwszym rz
ych ze Studzi
ika, siedzi w
ijn
dw
un
Lu
m
i
y
ko
rt
ci
Be
Zdjęcie dzie
ystyna, córka
po wojnie. Kr
zostało zaraz
wej).
(czwarta od le
dwika
rka Berty i Lu
Krystyna, có
ławy
ej
ln
ko
sz
ze
i
52
z koleżankam
19
w
ie
w Golejow
przed szkołą
roku.
żanką Klarą
Fridek z kole
wni na jedTkocz z Grabo
.
el
nym z wes
munijnych
cie dzieci ko
Grupowe zdję
m był wte. Proboszcze
ze Studzionki
szym rzęw
man. W pier
dy niejaki Och
jstarszy
na
zi
ed
lewej, si
od
ci
ze
tr
,
ie
dz
Fridek.
syn Ludwika,
Hilda, Herówny - Tilka,
le
to
Sz
y
tr
os
Si
. Prawda,
a (na krześle)
onano
lena i Krystyn
Zdjęcie wyk
ie koże piękne?
ow
ej
57 roku w Gol
.
2 czerwca 19
ka
id
Fr
ka
weselu uj
ło Rybnika na
borza, siostra
arczyk z Raci
Jadwiga Piek
kiem.
nem Francisz
Ludwika z sy
ika
Bertę i Ludw
elników widać
es
nia
w
w
bo
ód
śr
ra
G
W
.
u
Grabowni
arzy LZSz
łk
a
pi
sz
z
o
ito
W
eg
a
ól
dn
ław
m. Wsp nie
esele je
Wesele Stanis
ostą weselny
zedstawia w
ar
pr
st
ta
st
ia
je
r
af
le
gr
ol
jest ubrany w
Ludwik St
Sztoler. – Foto
ędzie. Ludwik
rz
- I tym razem
r.
ym
le
ciu z
sz
ol
w
St
er
on
a na tym zdję
iejsce w pi
- mówi Le
jest widoczn
ł honorowe m
lfred
da
ją
A
ar
za
n,
eg
ą
sy
rt
ild
y
H
Be
z żoną
sza córka
). Najstarsz
ar
ym
st
aj
ow
N
.
sk
oj
go
w
icze
drużbami. To
undurze
mundur leśn
z. Oboje byli
Kąkolem (w m
oc
Tk
ym
rą
jz
la
lo
K
A
,
go pokolenia
ciółką
przyjacielem
swoją przyja
ania następne
st
ze
ra
e
el
do
es
i,
w
śc
na
do
przyszedł
dectwo mło
miątka i świa
znakomita pa
Leon.
- dodaje wujek
cą
włem Gromni
Ludwika z Pa
i
y
rt
Be
i
rk
łodszej có
i Stoller, najm
Wesele Aniel
1969 roku.
w
ce
js
iało mie
z Rydułtów m
Zameckim.
hański w Bziu
rc
Ba
ą
yn
st
ry
niora z K
ika Stolera ju
Wesele Ludw
ólnej
nie mieli wsp
Berta i Ludwik
.
da
afii. A szko
ślubnej fotogr
tata
j
je
że
wspomina,
zce
Ciotka Krysia
us
m
,
ze
dr
u w cylin
szedł do ślub
para
ścioła młoda
i fraku, a do ko chała bryczką.
je
rzed
rką Basią p
Hilda z có
Sztolerówką.
z
mu Sztoler
Otylia z do
ze
im
sk
el
m Si
mężem Piotre
a.
ni
ie
m
Stru
wojskowym,
w mundurze
u
ci
ysję
zd
na
Leon,
Studzionki w
cją Podbioł ze
Łu
z
.
w
e
ni
bó
ól
wsp
roli druż
ym z wesel w
tąpili na jedn
pierwszą
Leon Stoller z
żoną Lidią.
w
Ireną Kąkol
ją wybranką
o
sw
ze
r,
le
Szto
, czyli Alfred
Wujek Fridek
.
im
sk
czeń
okresie narze
łą żoną
Leon z przysz
jako
e
cz
sz
je
Lidią
es
w elu
drużbowie na
y.
yn
siostry Kryst
zdjęcia
dolnym rogu
ym
w
le
W
ą.
Raciborzu,
ną Lidi
mieszkała w
z pierwszą żo
za
ra
a
le
ik
ol
c
St
dw
a
Lu
, siostra
, Wychowanie
Wesele Leon
a Piekarczyk
arylę Gamżę
ig
M
e
dw
kż
Ja
ta
ę
si
ać
znajduje
mężem. Wid
rka Wiktoria z
a także jej có
po mężu.
bowni. PrzyKąkol, na Gra
u
m
do
z
ą,
en
iedzą w pierw
lera z Ir
Strumienia (s
, Alfreda Szto
ze
ka
r
id
le
Fr
to
ka
Sz
uj
)
e
eł
Wesel
(ujek Kar
Maria i Karol
jechali na nie
).
ny
ro
st
z prawej
szym rzędzie
kali
łkowic. Docze
gier z Gocza
ry
G
ą
nn
A
z
ler ożenił się
Bronisław Stol
ii.
k: Mirelli i Dar
re
się dwóch có
lubiła Jana
Krystyna poś
rumienia.
Gawrona ze St
ują
afie prezent
Obie fotogr
ą
en
Ir
Sztolera z
ślub Alfreda
wni.
Kąkol z Grabo
ne?
ęk
pi
są
e
Czy ni
mienia.
bindę ze Stru
ze
Pr
a
w
ła
is
ła za Stan
Helena wysz
go
ubiła Antonie
Jadwiga pośl
iej.
lk
ie
W
isły
Jurczygę z W
ystyną z
junior z żoną Kr
Ludwik Stoler
ki.
domu Barchańs
iła się
ny, która baw
zego brata Ire
ds
em.
ło
ęż
m
m
,
ni
m
w
ły
, przysz
la z Grabo
em
ko
ki
Ką
id
a
Fr
in
z
w
m
Er
ni
na
Wesele
tografii
na ślubnej fo
Autor książki
rszulą.
U
ną
z żo
ała
wczynka zost
Ta drobna dzie
na
sy
jmłodszego
wybranką na
w
y
ór
kt
oniego,
Ludwika, Ant
fię
Zo
nę
żo
jął za
1973 roku po
. Poniżej znajdu
źc
ze
Br
z
r
Laza
.
fotografia
je się ich ślubna
Hildegarda + Jan Tłuczek
Barbara
Antoni + Zofia
Alfred + Irena Kąkol
Grzegorz, Łukasz,
Dominik, Emilia
Jerzy, Krzysztof
Aniela + Paweł Gromnica
Leon + I Lidia, II Zofia
Czesław, Dominika
Kornelia, Wiesława
Berta
Ludwik
25.03.1909
18.07.1903
Bronisław + Anna Grygier
Mirella, Daria
Jadwiga + Antoni Jurczyga
Marzena, Marcela,
Arkadiusz, Dorian
Ludwik + Krystyna Barchański
Alina, Lucyna, Roman
Krystyna + Jan Gawron
Henryk, Teresa,
Andrzej, Dariusz
Otylia + Piotr Sielski
Irena, Mirosław, Janusz
Helena + Stanisław Przebinda
Wiesław, Ilona