Post´p techniczny w teorii produkcji

Zesz yty
Naukowe nr
686
2005
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
Tomasz Skrzyƒski
Katedra Historii MyÊli Ekonomicznej
Post´p techniczny w teorii
produkcji
1. Definicje post´pu technicznego
Post´p techniczny jest jednym z g∏ównych czynników wzrostu gospodarczego, zw∏aszcza w d∏ugim okresie. Wi´kszoÊç teorii ekonomicznych przyjmuje go jako dany z zewnàtrz, to jest jako zmiennà egzogenicznà. Jednym z obszarów, w którym mo˝na badaç wp∏yw post´pu technicznego na gospodark´,
jest teoria produkcji. Najlepszym narz´dziem badawczym w tym zakresie jest
funkcja produkcji. Artyku∏ jest próbà prezentacji dorobku teorii ekonomii na
tym polu.
Kluczowe znaczenie dla rozwa˝aƒ dotyczàcych zagadnieƒ post´pu technicznego ma zdefiniowanie takich poj´ç, jak: wynalazek (invention), innowacja
(innovation), technologia (technology) oraz technika (metoda) produkcji (technique), zmiana techniczna (technical change) oraz zmiana technologiczna
(technological change) i post´p techniczny (technological progress). Dwa
ostatnie poj´cia mo˝na traktowaç jako to˝same.
Jednym z czo∏owych ekonomistów, który zajà∏ si´ tym problemem, by∏
J.A. Schumpeter. W jego analizie zasadnicze znaczenie ma odró˝nianie dwóch
poj´ç: wynalazku i innowacji. Wynalazki to odkrycia dokonywane w laboratoriach badawczych, nie majà one jednak bezpoÊredniego znaczenia dla gospodarki. Ich pojawienie si´ powoduje jedynie potencjalnà mo˝liwoÊç zastosowania przez przedsi´biorstwa. Innowacja to proces wdra˝ania wynalazku do
produkcji, zmieniajàcy funkcj´ produkcji. Pisze on o innowacji w rozumieniu
funkcji produkcji nast´pujàco: „Funkcja ta opisuje sposób, w jaki wielkoÊç produkcji zmienia si´ w zale˝noÊci od zmian nak∏adów czynników wytwórczych.
JeÊli zamiast zmian wielkoÊci nak∏adów czynników wytwórczych zmienimy
postaç funkcji, otrzymujemy innowacj´”. I dalej: „innowacj´ definiujemy
w prosty sposób jako zaistnienie nowej funkcji produkcji. Obejmuje to powstanie nowych dóbr, jak równie˝ nowe formy organizacji lub fuzji, lub otwarcie
Tomasz Skrzyƒski
72
nowych rynków”1. Podobnie R.M. Solow zdefiniowa∏ zmian´ technicznà jako
„jakàkolwiek zmian´ funkcji produkcji”2. Z kolei J. Schmookler zdefiniowa∏
technologi´ (technology) jako „spo∏eczny zasób wiedzy o sposobach produkcji”, technik´ produkcji zaÊ jako „metod´ produkcji danego dobra lub us∏ugi”3.
Technologia sk∏ada si´ z nauki stosowanej (applied science), wiedzy praktycznej (engineering knowledge), wynalazków (inwentions) i udoskonaleƒ (subinventions). Post´p techniczny wymaga „dodania nowej wiedzy do ka˝dej
z tych czterech kategorii”4. Zmiana techniczna nast´puje wtedy, gdy „przedsi´biorstwo produkuje dobra bàdê us∏ugi, u˝ywajàc techniki lub czynników wytwórczych, które sà dla tego przedsi´biorstwa nowe”5. Definicja ta obejmuje
tak˝e zmiany techniki produkcji spowodowane zmianà kosztów czynników
wytwórczych i, podobnie jak u Schumpetera, je˝eli dane przedsi´biorstwo
wprowadza jà jako pierwsze, mamy do czynienia z innowacjà. W ka˝dym nast´pnym przypadku jest to ju˝ imitacja. Przy takim uj´ciu innowacja oznacza
tak˝e post´p techniczny. Podsumowujàc, nale˝y przyjàç, przyjàç ˝e post´p
techniczny wymagaç b´dzie pojawienia si´ nowej, nieznanej dotàd techniki
produkcji, która zosta∏a stworzona od podstaw. OczywiÊcie, w skali przedsi´biorstwa wprowadzenie takiej nowej techniki w sytuacji, gdy przedsi´biorstwo
korzysta tylko z cudzych wynalazków, tak˝e b´dzie oznaczaç post´p, w skali
globalnej b´dzie to tylko imitacja.
Ró˝nic´ pomi´dzy technikà produkcji a technologià mo˝na przedstawiç
graficznie (rys. 1). T1, T2 i T3 reprezentujà izokwanty dajàce taki sam poziom
produkcji osiàgalny przy danych kombinacjach czynników wytwórczych dla
metod produkcji T1, T2 i T3. Te cz´Êci ka˝dej izokwanty, które le˝à powy˝ej lub
na prawo od innej izokwanty (np. punkty A i B) mogà zostaç pomini´te,
poniewa˝ sà z ekonomicznego punktu widzenia nieop∏acalne, wymagajà
bowiem wi´kszych nak∏adów co najmniej jednego czynnika wytwórczego, i nie
mniej drugiego dla wytworzenia tego samego poziomu produkcji, jaki jest
osiàgalny przy u˝yciu jakiejÊ innej istniejàcej techniki produkcji. Krzywa RR
jest obwiednià izokwant T1, T2 i T3 – izokwantà ogólnà. Pokazuje ona wszystkie
ekonomicznie op∏acalne kombinacje nak∏adów czynników wytwórczych,
s∏u˝àcych do wytworzenia danego poziomu produkcji, przy u˝yciu wszystkich
istniejàcych technik produkcji. Zawiera w sobie zasób technologii dost´pnej danemu spo∏eczeƒstwu6. JednoczeÊnie w punkcie stycznoÊci z izokosztà Pn determinuje nie tylko optymalnà kombinacj´ czynników wytwórczych, ale tak˝e
1
J.A. Schumpeter, Business Cycless, vol. I, McGraw-Hill, New York 1939, s. 87–88.
R.M.Solow, Technical Change and the Aggregate Production Function, „The Review of
Economics and Statistics”, August 1957, vol. XXXIX, s. 317.
3 J. Schmookler, Invention and Economic Growth, Harvard University Press, Cambridge 1966,
s. 1–2.
4 Ibidem, s. 7
5 Ibidem, s. 2.
6 I. Feller, Production Isoqants and the Analysis of Technological and Technical Change,
„Qarterly Journal of Economics” 1972, vol. 86, s. 157.
2
Post´p techniczny w teorii produkcji
73
optymalnà technik´ produkcji. Mo˝liwa jest sytuacja, w której krzywa RR ma
odcinek wspólny z izokosztà Pn i wtedy ekonomicznie op∏acalna jest wi´cej ni˝
jedna kombinacja czynników wytwórczych i wi´cej ni˝ jedna technika produkcji. Zmiana technologiczna wymaga wprowadzenia nowych technik produkcji
i przez to wygenerowanie nowej izokwanty ogólnej7. Mo˝na jà uto˝samiaç z post´pem technicznym jedynie wtedy, gdy nowe metody produkcji zawarte w izokwancie ogólnej sà rzeczywiÊcie wymyÊlone od podstaw, a nie sta∏y si´ dost´pne dla danej gospodarki (np. zosta∏y importowane).
C
R
T1
T2
T3
Pn
A
B
R
0
Pn
L
Rys. 1. Wybór optymalnej techniki produkcji
èród∏o: I. Feller, op. cit., s. 157.
Definicje nie wyczerpujà wszystkich mo˝liwych ekonomicznych uj´ç powstawania nowych wynalazków. W toczàcej si´ na ten temat dyskusji si´gano
tak˝e do definicji powiàzanych z innymi naukami spo∏ecznymi, takimi jak psychologia czy socjologia. Jedno z takich przedstawieƒ procesu powstawania wynalazków zaproponowa∏ A.P. Usher. W jego uj´ciu wynalazek polega na procesie „wy∏aniania si´ «nowych rzeczy», które wymagajà «wewn´trznego
7
Ibidem, s. 161.
74
Tomasz Skrzyƒski
dzia∏ania» wychodzàcego poza normalne umiej´tnoÊci techniczne czy zawodowe”8. Proces ten zawiera si´ w czterech etapach:
– percepcja problemu, która wyst´puje, gdy otrzymuje si´ niekompletne
bàdê niesatysfakcjonujàce rozwiàzanie problemu;
– przygotowanie podstaw, gdy gromadzi si´ dane i elementy potrzebne do
rozwiàzania problemu. Wyst´puje w tym etapie tak˝e osoba posiadajàca odpowiednie kwalifikacje konieczne do rozwiàzania problemu;
– „wewn´trzne dzia∏anie”, tj. proces rozwiàzywania problemu. Jego charakter zawiera w sobie du˝y pierwiastek niepewnoÊci, który powoduje niemo˝noÊç
przewidzenia czasu uzyskania rozwiàzania i jego konfiguracji;
– krytyczna rewizja, podczas której nowo poznane zale˝noÊci stajà si´
w pe∏ni zrozumia∏e i efektywnie wykorzystane w ca∏ym zakresie. Ten etap mo˝e wymagaç ponownego „wewn´trznego dzia∏ania”.
2. Determinanty post´pu technicznego
Ujmujàc post´p techniczny jako zjawisko wywo∏ywane przez si∏y rynkowe,
mo˝na spojrzeç na niego zarówno przez pryzmat popytu, jak i poda˝y.
Stron´ poda˝owà reprezentowa∏ J.A. Schumpeter. Post´p techniczny odbywa si´ w trzech etapach: wynalazku, innowaci i imitacji. Gdy przedsi´biorca
podejmuje ryzyko wprowadzenia wynalazków na rynek, nast´puje etap innowacji. Czyni on to na w∏asne ryzyko oraz na ryzyko osób, od których otrzyma∏
niezb´dny kapita∏. Czynnikiem decydujàcym o uznaniu go za przedsi´biorc´
jest „realizowanie nowych kombinacji czynników wytwórczych”9. Za innowatorów Schumpeter uwa˝a∏ jednak tylko tych, którzy robià to po raz pierwszy.
Istnienie takich w∏aÊnie osób determinuje rozwój gospodarczy. W pozosta∏ych
przypadkach jest to ju˝ imitacja.
Od strony popytu bodêce do powstawania nowych wynalazków wyst´pujà
po stronie przedsi´biorstw i konsumentów.
Zmiana cen czynników wytwórczych (induced bias) mo˝e spowodowaç popyt ze strony przedsi´biorstw na nowe techniki produkcji wykorzystujàce te
czynniki, które sta∏y si´ relatywnie taƒsze. Prowadzi to do przesuni´ç wzd∏u˝
danej izokwanty i substytucji czynnika dro˝szego przez taƒszy. PodejÊcie to
jest charakterystyczne dla szko∏y neoklasycznej: „Zmiana wzgl´dnych cen
czynników wytwórczych jest sama w sobie bodêcem do powstania wynalazków, i to szczególnie takich, które powodujà oszcz´dnoÊç czynnika, który sta∏
si´ relatywnie dro˝szy”10. KoniecznoÊç znalezienia nowej techniki produkcji
mo˝e byç tak˝e wywo∏ana skutkiem fizycznego braku lub brakiem odpowied8 V.W. Ruttan, Usher i Schumpeter on Invention, Innovation and Technological Change,
„Quarterly Journal of Economics” 1959, vol. LXXIII, nr 4, s. 600.
9 J.A. Schumpeter, Teoria wzrostu gospodarczego, PWN, Warszawa 1960, s. 118.
10 J.R. Hicks, The Theory of Wages, MacMillan, London 1932, s. 124.
Post´p techniczny w teorii produkcji
75
niej iloÊci któregoÊ z czynników wytwórczych (scarity push)11. Podobnie jak
w pierwszej sytuacji, celem jest ograniczenie jego zu˝ycia.
Od strony konsumentów wynalazczoÊç stymulowana jest przez istnienie
potrzeb, które mogà byç zaspokojone tylko dzi´ki nowym produktom (demand
pull). PodejÊcie to by∏o akcentowane szczególnie przez Schmooklera, który
twierdzi, ˝e „aby zrozumieç wp∏yw wynalazków na rozwój ekonomiczny i post´p techniczny w sposób zasadniczy, musimy po pierwsze zrozumieç, jak wynalazki zwiàzane sà z pragnieniami ludzi”12.
W rzeczywistoÊci procesy post´pu technicznego, tak jak wszystkie inne procesy gospodarcze, majà charakter ciàg∏y. Badania podstawowe (w uj´ciu
Schumpetera wynalazki – post´p techniczny egzogeniczny) na skutek dzia∏ania mechanizmu rynkowego przek∏adajà si´ na nowe dobra i us∏ugi (innowacje
– post´p endogeniczny)13.
3. Rodzaje post´pu technicznego
Historycznie ujmujàc, pierwszà i pod wzgl´dem koncepcyjnym najprostszà
formà post´pu technicznego by∏ podzia∏ pracy14. W wyniku specjalizacji pracowników pracujàcych w manufakturze podnosi∏a si´ wydajnoÊç pracy. Praca
wykonywana by∏a jednak bez udzia∏u maszyn. Dopiero pierwotna akumulacja
kapita∏u i rewolucja przemys∏owa pozwoli∏y na powstanie kapitalizmu i stworzenie fabryk.
W uj´ciu szko∏y neoklasycznej istniejà trzy typy post´pu technicznego: pracooszcz´dny (laborsaving), kapita∏ooszcz´dny (capitalsaving) oraz neutralny
(neutral). Teoria ekonomii za najwa˝niejszy uznaje ostatni przypadek. Zagadnieniami tymi zajmowa∏o si´ trzech ekonomistów: J.R. Hicks, R.F. Harrod
i R.M. Solow.
J.R. Hicks klasyfikowa∏ wynalazki „wed∏ug ich wp∏ywu na zwi´kszenie,
pozostawienie na niezmienionym poziomie lub spadku stosunku produktów
kraƒcowych kapita∏u i pracy”15. Rys. 2 ukazuje trzy typy post´pu technicznego
wed∏ug Hicksa. Linia wychodzàca z poczàtku uk∏adu wspó∏rz´dnych (c) pod
kàtem czterdziestu pi´ciu stopni pokazuje sta∏y stosunek nak∏adów kapita∏u do
pracy (K/L = constans). Post´p techniczny jest tu definiowany jako przesuni´cie izokwanty w dó∏ i jest dany nast´pujàcym wzorem16:
11 M. Vivarelli, Economic of Technology and Employment: Theory and Empirical Evidence,
Edward Elgar, Aldershot 1995, s. 11.
12 J. Schmookler, op. cit., s. 136.
13 M. Garbicz, Mechanizmy post´pu technicznego, a bezrobocie, SGH, Warszawa 1999,
s. 36–37.
14 B. Schefold, Different Forms of Technical Progress, „The Economic Journal”, December
1976, nr 86, s. 806.
15 J.R. Hicks, op. cit., s. 121.
16 M. Vivarelli, op. cit., s. 16.
Tomasz Skrzyƒski
76
Q = A(t)F(K, L)
(1)
gdzie: F(K, L) – funkcja produkcji przy u˝yciu kapita∏u i pracy; A(t) – technika produkcji w danym czasie t.
K
0
K
C
L
a) Post´p techniczny
kapita∏ooszcz´dny
0
K
C
L
b) Post´p techniczny
pracooszcz´dny
0
C
L
c) Post´p techniczny
neutralny
Rys. 2. Rodzaje post´pu technicznego w uj´ciu J.R. Hicksa
èród∏o: V. Virelli, op. cit., s, 16.
Z neutralnym post´pem technicznym mamy do czynienia, je˝eli nie powoduje on zmian kraƒcowej stopy substytucji technicznej (MRTS). Jak pisze
Hicks, „oszcz´dzajàce prac´ wynalazki zwi´kszajà kraƒcowy produkt kapita∏u
bardziej ni˝ kraƒcowy produkt pracy; oszcz´dzajàce kapita∏ zwi´kszajà produkt
kraƒcowy pracy bardziej ni˝ kapita∏u, neutralne zwi´kszajà obydwa w tym samym stopniu”17.
Uj´cie za pomocà funkcji produkcji podanej we wzorze 1 i w sposób zaproponowany na rys. 2, choç popularne wÊród ekonomistów, wymaga uto˝samienia (w odniesieniu do neutralnego post´pu technicznego) Hicksowskiego neutralnego post´pu technicznego (Hicks neutrality – HN), domniemanego
Hickowskiego neutralnego post´pu technicznego (implicit Hicks neutrality –
IHN) oraz poszerzonego Hicksowskiego neutralnego post´pu technicznego
(extended Hicks neutrality – EHN). HN zdefiniowany jest tak jak powy˝ej.
IHN zak∏ada sytuacj´, w której kraƒcowa stopa substytucji technicznej ka˝dej
17
J.R. Hicks, op. cit., s. 121.
Post´p techniczny w teorii produkcji
77
kombinacji kapita∏u i pracy jest sta∏a przy sta∏ej proporcji czynników. Z EHN
mamy do czynienia wtedy, gdy funkcja produkcji mo˝e byç multiplikatywnie
podzielona na funkcj´ nak∏adów czynników wytwórczych i post´pu technicznego (tak jak pokazano to we wzorze 1)18.
xj
P
R
D
E
z [t = t0]
A
B
y [t = t0]
C
y [t = t1]
y [t = t2]
0
xi
Rys. 3. Ró˝nica pomi´dzy HN a IHN
˚ród∏o: C. Blackorby, C.A.Knox Lovell, M.C. Thursby, Extended Hicks Neutral Technical
Change, „The Economic Journal”, nr 86, December 1976, s. 846.
Rys. 3 ukazuje ró˝nic´ pomi´dzy HN a IHN. Post´p techniczny jest tu rozumiany jako przesuni´cie w dó∏ izokwanty reprezentujàcej poziom produkcji y
(wykorzystanie mniejszej iloÊci czynników wytwórczych koniecznych do wyprodukowania tej samej iloÊci dóbr) w okresach t0, t1, i t2. HN wyst´puje w sytuacji, gdy Êcie˝ka ekspansji producenta ma postaç krzywej OBAPD. Z IHN ma18 C. Blackorby, C.A. Knox Lovell, M.C. Thursby, Extended Hicks Neutral Technical Change, „The Economic Journal”, December 1976, nr 86, s. 845.
Tomasz Skrzyƒski
78
my do czynienia, jeÊli Êcie˝ka wzd∏u˝ przebiega wzd∏u˝ linii nachylonej pod kàtem 45% do osi x (OCAER). Na rys. 2. widaç wyraênie, ˝e sà to dwie zupe∏nie
odmienne Êcie˝ki ekspansji producenta. Do przedstawionego problemu mo˝na
podejÊç tak˝e z innej strony. Przyjmijmy pewien sta∏y punkt równowagi producenta, np. w punkcie A. Po tym, jak nastàpi post´p techniczny, izokwanta reprezentujàca wy˝szy poziom produkcji od y, np. z, mo˝e przybraç ró˝ne po∏o˝enie.
JeÊli nowy punkt równowagi b´dzie znajdowa∏ si´ na krzywej OAPD, b´dziemy
mieç do czynienia z HN. Kraƒcowa stopa substytucji technicznej w punkcie
A pozostanie bez zmian. Z kolei, je˝eli nowe optimum producenta b´dzie znajdowaç si´ na krzywej OCAER, wtedy kraƒcowa stopa substytucji technicznej
w punkcie A zmieni si´ tak, ˝e b´dzie identyczna jak w punkcie E, i mamy do
czynienia z IHN19. IHN oraz HN sà ze sobà to˝same jedynie w sytuacji homotetycznoÊci technologii wzgl´dem nak∏adów czynników wytwórczych. Z kolei
HN, IHN i EHN sà identyczne wówczas, gdy czynniki sà homogeniczne20.
W uj´ciu R.F. Harroda post´p techniczny jest neutralny, je˝eli przy sta∏ej
stopie zysku stosunek nak∏adów kapita∏u do produkcji pozostaje niezmieniony21.
Post´p techniczny, podobnie jak u Hicksa, traktowany jest jako przesuni´cie
funkcji produkcji, jednak kryterium nie jest K/L, tylko K/Q22. Graficznie (przy
za∏o˝eniu z poprzedniego akapitu) ró˝nic´ pomi´dzy nimi przedstawia rys. 4.
tgβ =
k = K/L
(2)
y = Q/L
(3)
tgα = y/k = Q/K
(4)
∂y
w punkcie równowagi
∂k
Π
–
–
–
y C = AB = tgβ k = – . k = Π
k
– –
OC = O y – y C = w
(zysk jednostkowy)
(p∏aca jednostkowa)
OS = OC/tgβ = w . l/r = w/r
OS = w/r =
∂Q
∂L
/
∂Q
∂K
w punkcie równowagi
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
gdzie: r – cena kapita∏u; w – p∏aca.
19
Ibidem, s. 846–847.
Ibidem, s. 849.
21 W.W. Chang, The Neoclassical Theory of Technical Progress, „American Economic Review”, December 1970, vol. 40, nr 5, s. 912.
22 M. Vivarelli, op. cit., s. 18.
20
Post´p techniczny w teorii produkcji
79
F1
y
F
y
A
β
C
B
β
S
0
k
k
a)
F1
β_
F
β_
0
α
k1
k2
k
b)
Rys. 4. Neutralny post´p techniczny w uj´ciu J.R. Hicksa i R. Harroda
èród∏o: M. Vivarelli, op. cit., s. 19.
Hicksowski neutralny post´p techniczny ukazany jest na rys.4a, gdzie OS
jest sta∏e (dane k jest sta∏e), zaÊ neutralny post´p techniczny w uj´ciu Harroda
na rys. 4b, gdzie β jest sta∏e (dane α jest sta∏e)23.
U˝ywajàc zagregowanej funkcji produkcji, R.M. Solow przyjà∏, ˝e post´p
techniczny ucieleÊniony jest w inwestycjach w nowe maszyny i urzàdzenia24.
23
Ibidem, s. 18.
R.M. Solow, Technical Progress, Capital Formation and Economic Growth, „American
Economic Review”, May 1962, vol. 41, nr 2, s. 76.
24
Tomasz Skrzyƒski
80
Neutralny post´p techniczny zdefiniowa∏ jako sytuacj´, w której przy sta∏ym
poziomie p∏ac niezmienny pozostaje stosunek nak∏adów do produkcji25. Definicja ta jest odwrotnoÊcià podejÊcia Harroda.
4. Kaldorowska funkcja post´pu technicznego
Odmienne od za∏o˝eƒ przedstawicieli ekonomii neoklasycznej uj´cie post´pu technicznego przedstawi∏ N. Kaldor. W swoim modelu wzrostu gospodarczego wprowadzi∏ funkcj´ post´pu technicznego, w której uzale˝ni∏ stop´
wzrostu wydajnoÊci pracy od stopy wzrostu nak∏adów kapita∏u, przypadajàcych na jednostk´ pracy26. Najwa˝niejszym za∏o˝eniem przyj´tym przez Kaldora jest odrzucenie neoklasycznego poglàdu o koniecznoÊci odró˝niania
zmian techniki produkcji spowodowanej zmianà nak∏adów kapita∏u w stosunku do nak∏adów pracy (substytucji czynników wytwórczych) a zmianami spowodowanymi post´pem technicznym: „U˝ycie wi´cej kapita∏u na pracujàcego
[...] nieuchronnie pociàga za sobà wprowadzenie lepszych metod wytwórczych”, i dalej: „wi´kszoÊç technicznych innowacji zdolnych do podniesienia
wydajnoÊci pracy [...] wymaga u˝ycia wi´cej kapita∏u na jednego robotnika –
bardziej skomplikowanych urzàdzeƒ i (lub) wi´kszej si∏y mechanicznej”, konkludujàc, i˝: „ka˝de ostre i wyraêne rozró˝nienie mi´dzy ruchem wzd∏u˝ funkcji produkcji, przy danym stanie wiedzy, a przesuni´ciem samej funkcji produkcji spowodowanym zmianà stanu wiedzy, jest arbitralne i sztuczne”27.
Graficznie funkcja post´pu technicznego zosta∏a przedstawiona na rys. 5. Krzywa X jest funkcjà post´pu technicznego. W punkcie jej przeci´cia si´ z linià
wychodzàcà z poczàtku uk∏adu wspó∏rz´dnych pod kàtem 45° stopa wzrostu
nak∏adów kapita∏u i produkcji sà sobie równe i gospodarka znajduje si´ w stanie d∏ugookresowej równowagi. Nie jest zatem uzasadnione stwierdzenie, ˝e
stopieƒ kapita∏och∏onnoÊci produkcji uzale˝niony jest od charakteru nowych
wynalazków, tzn. od tego, czy sà one praco- czy kapita∏ooszcz´dne. W rzeczywistoÊci jest on uzale˝niona od stosunku pomi´dzy dop∏ywem nowych wynalazków a stopà akumulacji kapita∏u, tj. od kszta∏tu i po∏o˝enia funkcji post´pu
technicznego. JeÊli akumulacja jest mniejsza w stosunku do tej, jaka by∏aby konieczna do absorpcji nowych wynalazków (sytuacja na lewo od punktu równowagi), to wi´kszoÊç wynalazków b´dzie mia∏a charakter kapita∏ooszcz´dny.
I odwrotnie, w sytuacji na prawo od punktu równowagi wi´kszoÊç wynalazków
b´dzie pracooszcz´dna. Z neutralnym post´pem technicznym mamy do czynienia, gdy produkcja i nak∏ady kapita∏u rosnà w tym samym tempie28.
25
W.W. Chang, op. cit., s. 912.
A.P. Thirwall, Nicolas Caldor, seria: Grand Masters in Economics, Wheatsheaf Books,
1987, s. 174.
27 N. Kaldor, Eseje z teorii stabilizacji i wzrostu gospodarczego, PWN, Warszawa 1971,
s. 100–101.
28 Ibidem, s. 102–104.
26
Post´p techniczny w teorii produkcji
81
∆Q/L
X
45°
0
∆K/L
Rys. 5. Kaldorowska funkcja post´pu technicznego
èród∏o: A.P. Thirwall, op. cit., s. 175.
W artykule ukazano koncepcje dotyczàce post´pu technicznego wywodzàce si´ zarówno z nurtu neoklasycznego, jak i keynsistowskiego oraz istniejàce
poza g∏ównym nurtem ekonomii. W latach 90. XX w. nastàpi∏, wraz z sukcesem gospodarki amerykaƒskiej, rozkwit teorii endogenicznego wzrostu gospodarczego. Modele te uwzgl´dniajà w swych ramach, w przeciwieƒstwie do opisanych powy˝ej, nak∏ady na sektor B + R. Koncepcje te budzà wiele
kontrowersji i wymagajà dok∏adnych, pog∏´bionych badaƒ.
Technical Progress in the Theory of Production
This article presents the most popular economic approach to the issue of technical
progress. In part one, the author defines technical progress concepts such as invention,
innovation, production techniques, technology, technical change, technological change, and
highlights the differences among them. In the following part, the author discusses the
determinants governing the creation of new inventions. In the third part, the author presents
labour-saving, capital-saving and neutral technical progress in various aspects. Part four
presents Kaldor’s technical progress function.