Zespół Stopy Cukrzycowej Skala problemu

Zespół Stopy
Cukrzycowej
Skala problemu
WIEDZA
DLA DIABETYKÓW
Bez kodowania!
Na świecie, co 30 sekund wykonywana jest amputacja kończyny dolnej z powodu cukrzycy. Po znacznej
amputacji kończyny dolnej, w ciągu pierwszych 5 lat
ryzyko zgonu sięga 80%.
CO TO JEST ZESPÓŁ STOPY CUKRZYCOWEJ?
Zespół Stopy Cukrzycowej jest jednym z najpoważniejszych powikłań
u chorego na cukrzycę.
Objawia się jako owrzodzenie, infekcja (stan zapalny), czasami destrukcja tkanek głębokich (np.
kości). Zmiany te zlokalizowane są w obrębie
stopy i dotykają chorego
z neuropatią i/lub niedokrwieniem kończyn dolnych w różnym stopniu
zaawansowania.
KTO MOŻE ZACHOROWAĆ
NA ZESPÓŁ STOPY CUKRZYCOWEJ?
Osoby, które:
chorują na cukrzycę od ponad 10 lat
mają niewyrównaną cukrzycę i utraciły zdolność odczuwania (zimna,
ciepła, bólu itd.), nie odczuwają w stopach ucisku i mogą łatwo zranić
się w stopy (może powstać rana)
mają zaburzenia przepływu krwi
mają zmiany kształtu stopy, modzele, odciski, nagniotki, haluksy i nie
stosują wkładek lub obuwia terapeutycznego, mających na celu odciążenie w miejscach przeciążenia stopy lub dostosowanych do zniekształceń już istniejących
mają kolejne owrzodzenie na stopie wywołane np. urazem, zadrapaniem,
otarciem połączonym z zakażeniem rany
mają wrastające paznokcie, zanokcicę nawracającą, wynikającą z nieprawidłowej pielęgnacji paznokci
nie stosują prawidłowej pielęgnacji skóry - suchość, łuszczenie, nadmierna hiperkaratoza, pękanie skóry wynikają z neuropatii autonomicznej
w cukrzycy, a tylko prawidłowa pielęgnacja stóp może zapewnić komfort
i bezpieczeństwo stopom
Sucha skóra z widocznymi
pęknięciami i łuszczeniem.
Owrzodzenie neuropatyczne
2
Owrzodzenie neuropatyczne
3
ZESPÓŁ STOPY CUKRZYCOWEJ
– PRZYCZYNY
Zespół Stopy Cukrzycowej występuje w konsekwencji neuropatii cukrzycowej, która jest wynikiem zmian w łożysku mikronaczyniowym. Może dotyczyć uszkodzenia wszystkich rodzajów włókien nerwowych: czuciowych,
ruchowych, autonomicznych. Zaburzenie odczuwania dotyku, bólu,
temperatury i czucia powierzchownego, to brak sygnału ostrzegawczego
o zagrożeniu związanym z urazem.
W praktyce oznacza to, że osoba chora nie odczuwa np.: ucisku z powodu
zbyt ciasnego obuwia, obecności kamyków lub szkła w bucie, pojawienia
się odcisku lub rany na stopie. Brak czucia może także skutkować odmrożeniem stóp lub ich oparzeniem w wyniku oparcia o gorący grzejnik.
Neuropatia ruchowa (motoryczna) polega na stopniowym uszkodzeniu włókien nerwowych odpowiedzialnych za przesyłanie impulsów ruchowych do stopy.
W wyniku tego dochodzi do osłabienia funkcji niektórych mięśni i ścięgien, co prowadzi do przewagi
mięśni zginaczy nad prostownikami, tworzą się palce młoteczkowate. Zaburzona biomechanika stopy
skutkuje nieprawidłowym przeciążeniem stopy na
niektóre obszary stopy, powstają modzele i odciski.
4
W wyniku neuropatii autonomicznej dochodzi do zaburzenia wydzielania potu, co powoduje wysychanie i pękanie skóry. W wyniku uszkodzenia
włókien autonomicznych dochodzi do otwarcia połączeń tętniczo-żylnych
(shuntów), następuje zwiększony przepływ krwi w stopie. Dochodzi do zaburzenia mikrokrążenia i termoregulacji. Konsekwencją tego jest uszkodzenie
struktur kostnych i powstanie stawu Charcota (rumowiska kostnego).
Staw Charcot`a
– faza przewlekla
Staw Charcot`a
– faza ostra
Choroba ma charakter postępujący, pierwotnie niezapalny z dobrze wyczuwalnym tętnem na kończynach. Czerwona, gorąca i obrzęknięta stopa jest wynikiem przekrwienia w następstwie przecieku tętniczo-żylnego.
W ociepleniu stopy występuje różnica powyżej 2oC. W przypadku stawu
Charcota zazwyczaj stan chorego jest dobry, ogólnoustrojowa ciepłota nie
jest podwyższona. W badaniach laboratoryjnych poziomy wskaźników stanu
zapalnego są w normie (OB, CRP, leukocytoza). Chory wymaga natychmiastowego unieruchomienia kończyny.
Zaburzenia ukrwienia z powodu
zwężenia światła tętnic występują wielopoziomowo, a w przypadku powstania rany, uniemożliwiają jej gojenie się
na stopie. Wymagana jest szybka diagnostyka naczyniowa oraz interwencja
chirurga naczyniowego, którego zadaniem jest przywrócenie i poprawa krążenia w kończynach dolnych.
Stopa naczyniowa
5
WYKAZ BADAŃ PODSTAWOWYCH, STOSOWANYCH
W DIAGNOSTYCE STOPY CUKRZYCOWEJ
Badania neuropatii:
c zucia dotyku – monofilament Semmesa-Weinsteina, badanie dotyczy
czucia i nacisku
c zucie temperatury – Tip Therm, badanie oceniające wrażliwość na
różnicę temperatur
czucie bólu – igła Neurotips, badanie ma na celu wykazanie odchyleń
od prawidłowego różnicowania bólu tępego i ostrego
b adanie czucia wibracji – kamerton oceniamy przy użyciu widełek
stroikowych Rydel-Seiffera 128Hz, czucie wibracji, przewodzenia grubych włókien. Jest to ocena półilościowa. Próg czucia poniżej 5 jest
jednym z pierwszych objawów neuropatii cukrzycowej. Dokładniejszą
metodą jest badanie neurotensjometrem
b adanie neurotensjometrem – ocena ilościowa, próg czucia powyżej
25V jest czynnikiem ryzyka wystąpienia zespołu stopy cukrzycowej
monofilamentTip Therm kamerton
Badania stanu naczyń
Jest to ważne badanie w przypadku, kiedy dochodzi do zaburzeń
ukrwienia w kończynach dolnych.
Badanie stanu naczyń obejmuje:
b adanie tętna palpitacyjne (na tętnicy grzbietowej stopy, piszczelowej
tylnej, podkolanowej, udowej) w celu określenia poziomu niedokrwienia
p omiar wskaźnika kostka-ramię (ABI, ankle-brachial index) oceniający
ogólnie stan ukrwienia w stopach
W przypadku stwierdzenia zmian naczyniowych wskazana jest specjalistyczna diagnostyka naczyniowa, np.: doppler tętnic kończyn dolnych, tomografia
komputerowa tętnic kończyn dolnych (angio CT).
Chory powienien otrzymać wytyczne dotyczące pielęgnacji stóp i owrzodzenia, zalecane przez zespół terapeutyczny oraz znaleźć się pod stałą kontrolą
Poradni Stopy Cukrzycowej.
W zależności od tego, jaka jest przyczyna Zespołu Stopy Cukrzycowej,
wyróżniamy następujące postacie stopy:
n europatyczną, występującą najczęściej. Dotyczy ona
stopy dobrze ukrwionej, ciepłej, zaróżowionej, z dobrze
wyczuwalnym tętnem i bezbolesnej. Skóra takiej stopy
jest sucha, pękająca, wymagająca pielęgnacji, nawilżenia i natłuszczenia kremami lub maściami rekomendowanymi dla chorych na cukrzycę
n iedokrwienną (naczyniową) wynikającą z miażdżycy naczyń obwodowych. Stopa zazwyczaj zimna i sina,
z brakiem wyczuwalnego tętna. Objawom tym często
towarzyszy ból, szczególnie w ruchu (chromanie przestankowe), który dodatkowo nasila się przy uniesieniu
kończyny do góry. Stopa staje się szybko blada
Stopa naczyniowa
Stopa niedokrwienna
m
ieszaną, czyli łączy cechy obu postaci neuropatycznej
i niedokrwiennej
Stopa mieszana
6
7
JAK ROZPOZNAĆ
ZESPÓŁ STOPY CUKRZYCOWEJ?
JAK ZAPOBIEGAĆ POWSTAWANIU
ZESPOŁU STOPY CUKRZYCOWEJ?
Osoba chora na cukrzycę powinna zareagować i zgłosić się do lekarza
lub Poradni Stopy Cukrzycowej, gdy zauważy:
Każdy pacjent chory na cukrzycę, jego rodzina lub opiekun powinien
posiadać wiedzę na temat:
zasad kontroli poziomu cukru, nadciśnienia tętniczego, masy ciała
zasad pielęgnacji stóp
zasad doboru i noszenia obuwia, w tym obuwia odciążającego
zasad wykonywania ćwiczeń poprawiających ukrwienie lub elastyczność stóp
postępowania w przypadku wystąpienia objawów niepokojących, w tym
ran (znajomość poszczególnych etapów postępowania z raną)
p rzebarwienia na stopach
otarcia wcześniej nieznane
modzele, odciski
pogrubiałe paznokcie
deformację palców
pojawianie się skurczy mięśni, uczucia
ściskania, mrowienia, pieczenia i kłucia w stopach
skórę suchą, pękającą, łuszczącą się
utratę włosków na grzbiecie stopy
i palcach
zaczerwienienie, zasinienie
odczuwanie bólu w obrębie stóp
w czasie spaceru
pojawienie się obrzęku, ocieplenia stopy
pojawiające się pęknięcia, otarcia, zranienia, lub wyciek treści płynnej z rany
na stopach
JAK DBAĆ O STOPY?
Każdy pacjent chory na cukrzycę, ten który nie
miał zespołu stopy cukrzycowej i ten, który doświadczył tego powikłania, powinien przestrzegać kilku zasad pielęgnacji stóp:
Codzienne oglądanie stóp – samokontrola za pomocą lusterka lub drugiej osoby czy nie ma zrogowaceń,
pęknięć, otarć lub rany.
Mycie – nie moczymy stóp! Mycie powinno być
krótkie 3-4 minuty w wodzie o temperaturze poniżej
37oC. Osuszyć skórę stóp, w tym szczególnie dokładnie
przestrzenie międzypalcowe. Moczenie sprzyja i przyspiesza rogowacenie naskórka, pękające zrogowacenie
skóry stwarza środowisko do rozwoju bakterii i grzybów.
Skracanie paznokci – Osoby chore na cukrzycę nie powinny obcinać paznokci tylko opiłowywać pilnikiem. Płytka paznokciowa ma chronić opuszki palców.
Uszkodzenie układu autonomicznego powoduje również brak subiektywnego odczuwania suchości skóry i paznokci, należy więc zapewnić nawilżenie i natłuszczenie preparatami pielęgnacyjnymi w postaci kremów, balsamów czy pianek.
9
PIELĘGNACJA PAZNOKCI
Należy:
skracać płytkę paznokciową regularnie, co 4-6 tygodni. Można to zrobić
pilnikiem jednorazowym na prosto, zachowując kierunek z góry na dół
(regulując kształt na prosto)
nie używać ostrych nożyczek, obcinaczy, ponieważ może dojść do przypadkowego uszkodzenia palca, obcięcia opuszki lub skaleczenia
smarować paznokcie środkami pielęgnacyjnymi, ponieważ płytka paznokciowa potrzebuje natłuszczenia tak samo, jak skóra stóp
Kosmetyki pielęgnacyjne dla chorych na
cukrzycę powinny:
natłuszczać i nawilżać skórę stóp
zawierać 5-10% mocznika
zapewnić odpowiednie pH skóry
posiadać działanie p/bakteryjne, p/grzybicze
być dostosowane do pory roku i potrzeb skóry
być stosowane codziennnie
Ocena skóry stóp pod względem niedokrwienia:
s kóra sina, pergaminowa, bardzo delikatna i wrażliwa na ból.
Łatwo można ją uszkodzić.
Na tego typu stopy nie należy stosować maści z mocznikiem, tylko
maści lecznicze typu Linomag, Alantan, maść cholesterolowa silnie
natłuszczająca. Zakaz ten nie dotyczy przestrzeni między palcami.
Brak pielęgnacji paznokci
Profilaktyka przeciwgrzybiczna
Należy stosować:
Brak pielęgnacji paznokci
d ezynfekcję pumeksów oraz dezynfekcję butów i obuwia
domowego
Prawidłowa
pielęgnacja
paznokci
rajstopy i skarpety z włókien naturalnych
p rzekładki między palcami za pomocą gazika, w celu
odizolowania od siebie palców
PIELĘGNACJA SKÓRY STÓP
Skóra stóp u chorych na cukrzycę często pęka. Może to prowadzić do
owrzodzenia. Dlatego ważne jest codzienne nawilżanie i natłuszczanie stóp
(oprócz przestrzeni międzypalcowych) kremem lub maścią rekomendowaną
dla chorych na cukrzycę.
10
11
DOBÓR OBUWIA, NA CO ZWRACAĆ UWAGĘ?
SKARPETY
Dobór odpowiedniego obuwia i wkładek terapeutycznych to bardzo ważny
element zapobiegania Zespołowi Stopy Cukrzycowej. Należy unikać chodzenia boso i zakładania obuwia na gołe stopy. Przed włożeniem nogi do buta,
sprawdzić ręką czy w bucie nie ma np. kamyczka, szkła. Sam but powinien
być wykonany z naturalnych materiałów i odpowiednio szeroki. Aby upewnić
się, czy but ma odpowiedni kształt, postaw gołą stopę na kartce papieru
i obrysuj jej kształt. Następnie postaw na tym miejscu but - jeśli but jest
węższy niż zarys stopy, nie należy w nim chodzić! Obuwie nie powinno obcierać twojej stopy.
Należy stosować codzienną zmianę skarpet!
Skarpety powinny być:
bezszwowe i bezuciskowe
wykonane z naturalnych materiałów (z dodatkiem alg morskich, nitki
srebrnej, bambusa)
pięciopalczaste, w przypadku palców ściśniętych i palcach
młoteczkowatych
Należy unikać noszenia klapek typu japonki, żeby uniknąć otarcia
między palcami.
Stosować obuwie terapeutyczne, dostosowane do zmian anatomicznych stopy, na twardej grubej podeszwie, większe o 1-2 numery
w przypadku zastosowania wkładek. Buty należy kupować wieczorem, wkładki i buty powinny być dobierane indywidualnie.
Wkładki odciążające miejsca przeciążenia powinny być dobierane
do konkretnej pary butów.
REGULARNE ĆWICZENIA
WZMACNIAJĄ STOPY,
ZWIĘKSZAJĄ MASĘ MIĘŚNIOWĄ I POPRAWIAJĄ UKRWIENIE
I ELASTYCZNOŚĆ STOPY.
Wkładka terapeutyczna, indywidualnie
dobrana do zniekształceń stopy
12
13
JAKIE ĆWICZENIA MOŻE WYKONYWAĆ
OSOBA Z ZESPOŁEM STOPY CUKRZYCOWEJ?
W przypadku pacjentów, którzy nie mają ran:
s pacer, ruch marszowy, najlepiej 2 razy dziennie po 1 godzinie. Osoby,
które nie ćwiczyły do tej pory powinny stopniowo przyzwyczajać organizm do ruchu, czyli zacząć go od kilkuminutowego spaceru i wydłużyć
go do 1 godziny. Ważne, aby spacer był systematyczny
ćwiczenia w pozycji stojącej (przy szafce czy biurku): stoimy na przodostopiu, następnie podnosimy się na palcach i opadamy. Następuje
spinanie i rozkurczanie mięśni łydki. Powtarzamy to ćwiczenie kilka razy
dziennie po 30 razy
ć wiczenie w pozycji siedzącej, ze stopami uniesionymi nad ziemią
- zataczanie kół ze zmianą kierunku (w lewo, w prawo) – 10 minut kilka
razy dziennie
p rzyciąganie i napinanie stóp w pozycji siedzącej (np. krześle).
Siedzimy na krześle z nogami wyprostowanymi w kolanach i stopami
opartymi o podłogę na piętach. Cały czas dotykając piętą do podłogi,
na przemian przyciągamy palce stóp do siebie, przytrzymujemy 10 sekund następnie rozluźniamy i napinamy stopę w kierunku przeciwnym
i przytrzymujemy 10 sekund, a następnie rozluźniamy stopę. Ćwiczenie to powtarzamy po 30 razy na każdą nogę i wykonujemy kilka razy
dziennie
14
W przypadku pacjentów, którzy mają rany lub odczuwają silny ból
podczas chodzenia:
P rzyciąganie i napinanie stóp w pozycji leżącej. Ćwiczenia wykonuje się
podobnie. Dotyczy to pacjentów, którzy odczuwają ból spoczynkowy nóg,
w celu złagodzenia wykonują ćwiczenia. Ćwiczenia są bardzo ważne
w przypadku osób leżących, ponieważ poprawa krążenia zmniejsza ból
niedokrwienny. 30 powtórzeń kilka razy dziennie (łącznie 2-3 godziny).
Samodzielne ich wykonywanie przyspiesza gojenie rany, zmniejsza ból.
W ten sposób następuje poprawa komfortu życia pacjenta
15
EDUKACJA, JAKO WAŻNY ELEMENT
ZAPOBIEGANIA ZESPOŁOWI STOPY CUKRZYCOWEJ
Buty odciążające miejsca objęte owrzodzeniem dobiera się indywidualnie - może być wymagany but z odciążeniem (przodostopia lub pięty, w
zależności od miejsca rany, czy złamań patologicznych), a po urazie – but
pneumatyczny. Konieczne może być także odciążenie za pomocą kul
łokciowych, wózka inwalidzkiego, buta gipsowego lub ortezy.
Edukacja pacjentów to podnoszenie świadomości prozdrowotnej z zakresu
prawidłowej ich pielęgnacji we wczesnym etapie choroby. Jest skuteczną
formą profilaktyki stopy cukrzycowej. Edukacja powinna skupiać się na
przekazywaniu informacji praktycznych i być dostosowana do indywidualnego stanu percepcyjnego pacjenta lub osób sprawujących opiekę nad
chorym z cukrzycą.
Metody leczenia Zespołu Stopy Cukrzycowej
Leczenie Zespołu Stopy Cukrzycowej obejmuje:
wyrównanie metaboliczne cukrzycy
zastosowanie antybiotykoterapii zgodnej z pobranym posiewem i czasem
jej kontynuowania
zabiegi chirurgiczne polegające na usuwaniu tkanki martwiczej
zabiegi podiatryczne polegające na usuwaniu tkanki chorobowo zmienionej w obrębie stopy i tkanki podskórnej oraz skóry
zmianę opatrunków i prawidłową
ich aplikację
pielęgnację skóry wokół rany
doboru nowoczesnego opatrunku
w zależności od fazy gojenia
zabiegi chirurga naczyniowego
w przypadku niedokrwienia
kończyn dolnych
odciążenie stopy w miejscu wystę- Owrzodzenie opracowane
podiatrycznie
powania rany
But pneumatyczny
i but wyrównawczy na drugą stopę
But gipsowy
But odciążający przodostopie
But odciążający piętę
Należy zastosować:
b ut wyrównujący na zdrową stopę
w
kładki terapeutyczne dobrane indywidualnie
16
JAK DBAĆ O RANĘ, KTÓRA POWSTAŁA
W WYNIKU ZESPOŁU STOPY CUKRZYCOWEJ?
m
ycie stopy wokoło rany 3-4 minuty – nie moczyć stóp!
m
ycie samej rany należy wykonać gazikiem jałowym i solą fizjologiczną (NaCl 0,9%) wypłukując bakterie i tkankę chorobowo zmienioną
lub użyć lawaseptyku do mycia rany w celu usunięcia biofilmu i innych
zanieczyszczeń w ranie
o suszanie skóry – szczególnie przestrzeni między palcami
o dkażanie rany – antyseptyk powinien być płynem bezbarwnym, antyalergicznym. Należy przestrzegać czasu odkażania skóry i samej rany
– 3-4 minuty
u suwanie zrogowaceń i hiperkaratozy wokoło rany – można to
wykonać skalpelem
u suwanie martwicy tkanki z powierzchni rany – może to wykonać
lekarz lub doświadczona pielęgniarka
n atłuszczanie należy wykonać wokół rany, z pominięciem przestrzeni
międzypalcowych. Skóra staje się wtedy bardziej elastyczna i mniej podatna na uszkodzenia
ż el na ranę – rana opracowana podiatrycznie (czysta, pozbawiona
włóknika, biofilmu, tkanki martwiczej) goi się w środowisku wilgotnym,
dlatego można zastosować żel z przeznaczeniem do ran, w celu wypełnienia szczelin w ranie i szczelnego przylegania opatrunku. Zwiększa
zatem działanie opatrunku. Zakazane jest stosowanie maści na ranę,
ponieważ blokuje to odpływ treści z rany
OPATRUNEK
18
Każda rana po wykonaniu wspomnianych czynności powinna być zabezpieczona opatrunkiem aktywnym (pochłaniającym nadmiar wysięku lub zapach
mogący świadczyć o zakażeniu rany), opatrunkiem węglowym lub węglowo-srebrowym.
Należy też zastosować opatrunek o działaniu przeciwbakteryjnym, np. opatrunek srebrowy.
Rodzaj opatrunku należy skonsultować z lekarzem lub pielęgniarką, ponieważ dobiera się go indywidualnie w zależności od etapu, na jakim jest rana.
Palce należy przed zabandażowaniem
całej stopy oddzielić gazikiem.
Bandaż przyklejamy plastrem – nie
wiążemy na supełek! Całość zabezpieczamy bandażem rękawowym
z przeznaczeniem na stopę, np. Codofix nr 6 lub Sulpa fix nr 4.
Zabezpieczenie opatrunku
i bandaża
W JAKI SPOSÓB CHORY MOŻE UZYSKAĆ POMOC,
ABY UNIKNĄĆ ZESPOŁU STOPY CUKRZYCOWEJ
Ocena stopy pacjenta co najmniej 1 raz w roku.
Stopy chorych na cukrzycę podatne są na urazy. Należy je codziennie
kontrolować pod kątem urazu, otarcia, skaleczenia. Lekarz lub pielęgniarka
zajmująca się na co dzień chorym na cukrzycę sprawdza stopy na każdej
wizycie.
Ocena obejmuje badanie czucia i przepływu krwi w stopie. Na podstawie
tych wyników oraz wyglądu stopu i ogólnego stanu zdrowia pacjenta,
następuje ocena zagrożenia wystąpienia owrzodzenia, zakwalifikowanie do
grupy ryzyka i skierowanie pacjenta do specjalistów zajmujących się tym
problemem.
19
PODSUMOWANIE
Objawy wymagające konsultacji z lekarzem
suchość skóry
powstawanie zgrubień naskórka (hiperkaratozy)
modzele, odciski
pęknięcia skóry na piętach
20
Objawy wymagające konsultacji z lekarzem
zaczerwienienie
zasinienie, bladość skóry stóp
bóle podczas chodzenia, powodujące konieczność zatrzymania się
21
Objawy wymagające konsultacji z lekarzem
zmiana kształtu stopy
nadmierne ocieplenie stopy
jednostronny obrzęk stopy
NIE LEKCEWAŻ ŻADNEJ RANY!
Nawet z najmniejszego zranienia może rozwinąć się Zespół
Stopy Cukrzycowej.
Zespół Stopy Cukrzycowej jest trudnym do leczenia powikłaniem cukrzycy,
którym powinni zajmować się wyspecjalizowani fachowcy w tej dziedzinie,
czyli zespół terapeutyczny:
lekarz diabetolog
pielęgniarka diabetologiczna, zajmująca się na co dzień ranami
(pielęgniarka podiatryczna)
Objawy same nie ustąpią: nie czekaj – należy umyć całą stopę:
przemyć ranę NaCl 0,9% (solą fizjologiczną)
odkazić antyseptykiem, najlepiej bezbarwnym
założyć jałowy opatrunek, zabezpieczyć bandażem całą stopę i zgłosić się do lekarza
W przypadku zmian naczyniowych, dodatkowo powinna być podjęta współpraca z chirurgiem naczyniowym, a w przypadku zmian osteolitycznych
kości –współpraca z ortopedą.
JEŻELI ZAUWAŻYSZ!
Jeżeli rana jest niewielka, można ją obserwować.
Pilnie zgłoś się do lekarza, jeżeli zauważysz cechy infekcji:
obrzęk
zaczerwienienie
nadmierne ocieplenie stopy
ból
zmianę wyglądu stopy
nadmierny wysięk
nieprzyjemny zapach
22
23
Abbott Laboratories Poland Sp. z o.o.
Abbott Diabetes Care
ul. Postępu 21 B, 02-676 Warszawa
Dział Obsługi Klienta
czynny pon.-pt. w godz. 8-17
Bezpłatna Infolinia: 800 222 688
www.xido.pl
Informacje zawarte w niniejszej broszurze nie stanowią porady lekarskiej, która może być udzielona wyłącznie przez lekarza.
Pomimo iż Abbott Diabetes Care dokłada wszelkich starań, aby w przedmiotowym materiale nie pojawiły się żadne dane, opinie ani oświadczenia, które mogą wprowadzać
w błąd, podkreślamy, że informacje zawarte w przedmiotowym materiale stanowią streszczenie niezależnych ocen i opinii autorów oraz osób, które wniosły swój wkład. W wyniku
powyższego Abbott Diabetes Care nie bierze żadnej odpowiedzialności za skutki jakichkolwiek niedokładnych lub wprowadzających w błąd danych lub oświadczeń. Abbott Diabetes
Care nie zatwierdza również zawartości ani zastosowania dowolnego leku, ani wyrobu w sposób wykraczający poza bieżące zastosowanie objęte rejestracją na jakimkolwiek
terytorium.
Szczegółowe informacje dotyczące produktów leczniczych lub wyrobów omówionych w przedmiotowym materiale znajdują się odpowiednio w Charakterystyce Produktu
Leczniczego lub Instrukcji Użytkowania dostarczonych wraz z produktem leczniczym lub wyrobem. Charakterystyka produktu leczniczego oraz Instrukcja zawierają wskazania,
przeciwwskazania, skutki uboczne, zalecane procedury, ostrzeżenia i środki ostrożności.
Bez kodowania!
ADC/M/ PDL/BZSC/ 04/2014 © 2014 Abbott. All rights reserved
Materiał przygotowany przez specjalistkę pielęgniarstwa diabetologicznego i podologicznego
Mirosławę Młynarczuk
Klinika Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii
Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny WUM