docAnaliza porównawcza struktur administracji publicznej w
download 
Reklamacja Transkrypt
Analiza porównawcza struktur administracji publicznej w
Analiza porównawcza struktur administracji publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej i Republice Federalnej Niemiec Opracowanie: dr hab. Krzysztof Kociubiński Wrocław, 15 lipca 2012 r. Treść opracowania Część I Systemy administracji rządowej i federalnej Rzeczpospolita Polska Sejm Senat Zgromadzenie Narodowe Prezydent Prezes Rady Ministrów i Rada Ministrów Trybunał Konstytucyjny Trybunał Stanu Proces ścieżki legislacyjnej Ustrój administracji rządowej Republika Federalna Niemiec Parlament Federalny Rada Federalna Zgromadzenie Federalne Prezydent Federalny Kanclerz Federalny i Rząd Federalny Federalny Trybunał Konstytucyjny Ustrój administracji federalnej Część II Systemy administracji samorządowej i krajowej Rzeczpospolita Polska Ustrój administracji samorządowego województwa Sejmik Zarząd i Marszałek Nadzór nad samorządem województwa Współdziałanie samorządowych wojewódzkich jednostek administracji Samorząd powiatowy Rada Powiatu Starosta i Zarząd Powiatu Nadzór nad samorządem powiatowym Samorząd gminny Rada Gminy Wójt / Burmistrz / Prezydent Nadzór nad samorządem gminnym Finansowanie zadań gminy Współdziałanie jednostek samorządu lokalnego Republika Federalna Niemiec Ustrój administracji krajów związkowych Parlament Krajowy (Landtag) Premier, Rząd Krajowy oraz krajowe organy administracyjne wyższego szczebla Terenowe organy szczebla pośredniego i niższego Ustrój samorządu lokalnego krajów związkowych Samorząd powiatowy Samorząd gminny Finansowanie zadań jednostek samorządu gminnego Samorząd okręgu (Bawaria i Nadrenia Palatynat) Współdziałanie jednostek samorządu lokalnego Część III Struktury administracji Województwa Dolnośląskiego i Wolnego Państwa Saksonii Województwo Dolnośląskie Sejmik Województwa Dolnośląskiego Marszałek Województwa Dolnośląskiego Zarząd Województwa Dolnośląskiego Skarbnik Aparat pomocniczy do realizowania zadań administracyjnych Województwa Dolnośląskiego Finansowanie zadań Województwa Dolnośląskiego Wolne Państwo Saksonia Parlament Krajowy Wolnego Państwa Saksonii Premier i Rząd Wolnego Państwa Saksonii Administracja i aparat pomocniczy Wolnego Państwa Saksonii Finansowanie zadań Wolnego Państwa Saksonii Źródła wykorzystane w opracowaniu Wstęp Celem niniejszego opracowania jest zapoznanie czytelnika z organizacją i funkcjonowaniem struktur konstytucyjnych i administracyjnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz Republiki Federalnej Niemiec w podstawowym zarysie. Pierwsza cześć niniejszego opracowania poświęcona została zaprezentowaniu konstytucyjnych organów władz państwowych w Polsce oraz federalnych w Niemczech, a także rządowych struktur administracyjnych w obu krajach. W drugiej części przedstawione zostały organy i właściwości administracyjne samorządowego województwa, powiatu i gminy w Polsce oraz organizacja administracji krajów związkowych i ich samorządowych struktur lokalnych: powiatów, okręgów i gmin. Ostatnia część opracowania jest prezentacją organizacji i właściwości organów stanowiących oraz wykonawczo - administracyjnych samorządowego Województwa Dolnośląskiego oraz Wolnego Państwa Saksonii. Na potrzeby niniejszego opracowania wykorzystano metodę analizy systemowej, a na jej podstawie, pod koniec każdej części zastosowano metodę porównawczą, ze wskazaniem podstawowych kompetencji, cech wspólnych i różnic jakie można dostrzec w systemach administracyjnych Rzeczpospolitej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec na wszystkich poziomach i przestrzeniach. Przygotowując niniejsze opracowanie Autor pragnął w przystępny i jasny sposób przedstawić struktury administracyjne Polski i Niemiec. Nie było to łatwym zabiegiem, zważywszy na niezwykle złożony i „prawny” charakter omawianych zagadnień. Zatem aby unikać nadmiaru teorii lub stosowania prawniczego, fachowego „żargonu”, Autor starał się - o ile było to możliwe, wykorzystywać prosty, czytelny i zrozumiały przekaz - tak by prezentowana wiedza stawała się łatwiejsza w odbiorze. Autor byłby niezwykle usatysfakcjonowany, gdyby poprzez te zabiegi, niniejsze opracowanie mogło być użyteczne i pomocne dla pracowników i działaczy administracji rządowej i samorządowej. CZEŚĆ I SYSTEMY ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzeczpospolita Polska jest państwem, którego struktura posiada unitarny charakter. Świadczy o tym występowanie jej na całym terytorium jednolitego systemu prawa, jednorodnego systemu organów prawodawczych, wykonawczych i sądowych oraz ujednoliconego systemu organów władzy i administracji centralnej, regionalnej i lokalnej. Mimo unitarnej struktury państwa, Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r., a także szereg ustawodawstwa krajowego oraz międzynarodowe konwencje, które przyjęła Rzeczpospolita Polska stworzyły podstawy do stosowania daleko idącej decentralizacji i dekoncentracji władzy - w szczególności w sferze administracji publicznej. W rezultacie, w Polsce stosuje się dualistyczny system administrowania państwem – z jednej strony występują rozbudowane struktury centralnej, zhierarchizowanej administracji rządowej oraz upodmiotowiona administracja lokalna rożnych szczebli wykonująca swoje właściwości na własny rachunek i odpowiedzialność. Obie administracje działają w ramach unitarnego systemu prawa, jednak pomiędzy nimi nie istnieją hierarchiczne zależności. Naczelne organy konstytucyjne Naczelne organy władz państwowych i ich podstawowe kompetencje określone zostały mocą Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. Fundamentalną zasadą konstytucyjnych jest trójpodział władzy na wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Władza ustawodawcza Kompetencje ustawodawcze należą do Parlamentu złożonego z dwóch izb: Sejmu i Senatu. Wspólne posiedzenie obu izb następuje na Zgromadzeniu Narodowym. SEJM Powoływanie sejmu Sejm jest izbą niższą parlamentu i liczy 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich, tajnych na 4 – letnią kadencję. Czynne prawo wyborcze posiadają osoby, które ukończyły 18 lat, a prawo bierne 21 lat. Termin wyborów ogłasza Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej. Wybory przeprowadzane są wg systemu proporcjonalnego. Podczas wyborów w 2011 r. do przydzielenia 460 mandatów użyto formuły d’Hondta (wcześniej dwukrotnie używano zmodyfikowanej metody Sainte-Laguë; w wyborach w 1991 r. i 2001 r.). Ustawowa klauzula wprowadzenia posłów do Sejmu jest ustanowiona na poziomie krajowym i wynosi 5% dla pojedynczych partii oraz 8% dla koalicji wyborczych. Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ogólnej liczby posłów. Skrócenie kadencji może również dokonać się w konstytucyjnie określonych przypadkach z inicjatywy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza równoczesne skrócenie kadencji Senatu. Struktura sejmu Marszałek Sejmu Marszałek Sejmu w tradycji polskiego parlamentaryzmu jest drugą - po Prezydencie RP osobą w państwie. Sejm dokonuje wyboru Marszałka bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Po wyborze Marszałka Sejmu, w drodze uchwały ustalana jest liczba wicemarszałków, których Sejm wybiera również bezwzględną większością. Marszałek m.in. zwołuje posiedzenia Sejmu i przewodniczy jego obradom, stoi na straży jego praw, porządku i godności, reprezentuje Sejm na zewnątrz, dba o tok i terminowość prac jego organów, udziela posłom niezbędnej pomocy w ich pracy parlamentarnej. W przypadku opróżnienia urzędu Prezydenta RP, Marszałek sprawuje tymczasowe zastępstwo Prezydenta RP – do czasu objęcia stanowiska przez nowego Prezydenta. Prezydium Sejmu Prezydium Sejmu tworzą Marszałek i wicemarszałkowie Sejmu. Prezydium Sejmu jest drugim, obok Marszałka Sejmu, organem kierowniczym Sejmu. Do kompetencji Prezydium należy m.in.: ustalanie planów prac Sejmu, dokonywanie wykładni Regulaminu Sejmu, organizowanie współpracy pomiędzy komisjami sejmowymi oraz koordynacja ich działania, organizowanie doradztwa naukowo – eksperckiego na potrzeby Sejmu. Decyzje podejmuje się poprzez głosowanie. Konwent Seniorów W skład Konwentu Seniorów wchodzą: Marszałek Sejmu, wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów i kół poselskich. Konwent Seniorów jest organem kierowniczym Sejmu o charakterze opiniodawczym, jego rozstrzygnięcia nie są prawnie wiążące. Do najważniejszych zadań Konwentu należy opiniowanie: projektów planów prac Sejmu, projektów porządku dziennego poszczególnych posiedzeń Sejmu oraz ich terminów, wniosków co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego posiedzenia Sejmu oraz wniosków co do wyboru przez Sejm jego organów. Komisje Sejmowe Komisje sejmowe są organami pomocniczymi Sejmu. Zadaniem komisji sejmowych jest: rozpatrywanie i przygotowywanie spraw, nad którymi pracuje Sejm, oraz wyrażanie opinii w sprawach, które są do nich skierowane. Ze względu na to, że część problemów nie może być w pełni i w sposób efektywny przedyskutowana i przeanalizowana na posiedzeniach plenarnych, konkretne rozwiązania są wypracowywane i przygotowywane w komisjach. Chodzi w szczególności o prace legislacyjne nad projektami ustaw. Komisje sejmowe sprawują również kontrolę nad działalnością poszczególnych organów państwowych, samorządu terytorialnego oraz innych organizacji w zakresie wprowadzania w życie i wykonywania ustaw oraz uchwał Sejmu. Wiąże się to ściśle z funkcją kontrolną Sejmu. W Sejmie występują komisje stałe, nadzwyczajne oraz śledcze. SENAT Powoływanie senatu Senat jest izbą wyższą parlamentu i liczy 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich, tajnych na 4 – letnią kadencję według ordynacji większościowej (wybór większością względną w jednomandatowych okręgach). Czynne prawo wyborcze posiadają osoby, które ukończyły 18 lat, a prawo bierne 30 lat. Wybory do Senatu odbywają się wraz z wyborami do Sejmu. Struktura senatu Marszałek Senatu Jest wybierany bezwzględną większością głosów. Do głównych zadań Marszałka należy: reprezentowanie Senatu, przewodniczenie jego obradom, nadzór nad pracami komisji senackich. Wicemarszałkowie Senatu zastępują marszałka w przewodniczeniu obradom Senatu. Prezydium Senatu Prezydium Senatu tworzą: marszałek Senatu i wicemarszałkowie. Działalność senackiego prezydium dotyczy m.in. nadzoru nad prawidłowym przebiegiem prac w Senacie, ustalania harmonogramu pracy izby, zlecania komisjom senackim rozpatrzenie określonych kwestii, prowadzenie spraw z zakresu stosunków z Sejmem. Konwent Seniorów Konwent Seniorów jest organem mającym zapewniać współdziałanie klubów Senackich. W skład Konwentu wchodzą Marszałek, wicemarszałkowie oraz przedstawiciele klubów parlamentarnych funkcjonujących w Senacie. Komisje senackie Podstawowe prace Senatu toczą się w komisjach. Do nich kierowane są ustawy uchwalone przez Sejm. Komisje rozpatrują także projekty ustaw, które powstały z inicjatywy senatorów. Oprócz komisji stałych Senatorowie mogą tworzyć komisje nadzwyczajne, z tym że nie mogą organizować komisji śledczych, gdyż senat nie posiada funkcji kontrolnych. ZGROMADZENIE NARODOWE Zgromadzenie Narodowe to organ konstytucyjny, złożony ze wspólnie obradujących obu izb parlamentu, posiadający ściśle określone kompetencje związane z osobą Prezydenta, tj.: przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta, stwierdzenie jego stałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, postawienie Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu, wysłuchanie orędzia Prezydenta. Władza wykonawcza Zadania egzekutywy leżą w gestii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz Premiera – Prezesa Rady Ministrów stojącego na czele rządu - Rady Ministrów, którzy wg modelu dualistycznego wykonują swoje konstytucyjne kompetencje. PREZYDENT RP Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych na 5 letnią kadencję, z prawem do jednej reelekcji. Prezydent jest głową państwa i najwyższym przedstawicielem polskich władz, gwarantem ciągłości władzy państwowej. Stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności jego terytorium. Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe. Organem pomocniczym Prezydenta jest Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Zespół Kancelarii składa się z Szefa Kancelarii oraz ministrów – Sekretarzy Stanu. W strukturze urzędu prezydenckiego znajdują się także doradcy etatowi i społeczni. Organem doradczym Prezydenta w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. W posiedzeniach Rady uczestniczą członkowie Rady powołani przez Prezydenta, a także, na zaproszenie Prezydenta, inne osoby niebędące członkami Rady – np. byli prezydenci i Prezesi Rady Ministrów oraz inne osoby, których udział jest wskazany z uwagi na przedmiot rozpatrywanych spraw. W sprawach szczególnej wagi Prezydent może zwołać posiedzenie Rady Gabinetowej tj. Rady Ministrów pod swoim przewodnictwem. Radzie Gabinetowej nie przysługują jednak kompetencje takie jak Radzie Ministrów pod przewodnictwem Premiera. Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną za naruszenie konstytucji, ustawy lub popełnienie przestępstwa. Wniosek o postawienie go w stan oskarżenia zgłasza co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego, a przyjmowany jest większością 2/3 głosów ogólnej liczby członków Zgromadzenia Narodowego. O winie i odpowiedzialności orzeka Trybunał Stanu. Akty prawne Prezydenta są w większości kontrasygnowane przez Premiera. Wyjątek stanowią uprawnienia własne Prezydenta określone w Konstytucji. Prezydent m.in. desygnuje i powołuje osobę Premiera, zarządza wybory do Sejmu i Senatu, posiada prawo inicjatywy ustawodawczej, może stosować prawo łaski, powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego. Prezydent, po zasięgnięciu opinii Marszałków Sejmu i Senatu może skrócić kadencję Sejmu i Senatu gdy: 1) Sejm nie udzieli votum zaufania powołanemu rządowi; 2) w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu. W sprawach o szczególnym znaczeniu Prezydent za zgodą większości senatorów (deputowanych do Senatu) może zarządzić przeprowadzenie ogólnonarodowego referendum. Wynik referendum jest wiążący, jeżeli weźmie w nim udział ponad połowa uprawnionych do głosowania. Referendum może być przeprowadzone również na wniosek większości posłów do Sejmu. Prezydent dysponuje prawem zawieszającego veta legislacyjnego w stosunku do ustaw przyjętych przez parlament. Prezydenckie veto, może zostać jednak oddalone przez Sejm uchwałą przyjętą kwalifikowaną większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. PREZES RADY MINISTRÓW (PREMIER) I RADA MINISTRÓW (RZĄD) Prezes Rady Ministrów Premiera desygnuje Prezydent RP. Osoba desygnowana winna przedstawić Prezydentowi skład personalny Rady Ministrów, po czym w przeciągu 14 dni od pierwszego (po wyborach) posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniego rządu, Prezydent formalnie powołuje Radę Ministrów. Następnie w ciągu kolejnych 14 dni od powołania Rady Ministrów, premier przedstawia Sejmowi program działania swojego rządu (expose) i stawia wniosek o udzielenie rządowi votum zaufania. Wniosek o votum zaufania Sejm powinien uchwalić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Jeżeli jednak Prezydent nie zdoła powołać rządu w przewidzianym terminie lub rząd nie uzyska votum zaufania, Konstytucja przewiduje zastosowanie kolejno dwóch rezerwowych procedur. Pierwsza z nich przewiduje, że to Sejm w ciągu 14 dni wybiera bezwzględną większością głosów Prezesa Rady Ministrów oraz zaproponowany przez niego skład rządu, a Prezydent powołuje tak wybrany rząd. Jeżeli jednak taki rząd nie powstanie, wówczas inicjatywę ponownie przejmuje Prezydent, który w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek członków Rady Ministrów. Sejm w ciągu 14 dni powinien rządowi udzielić votum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (większość względna). Procedura ta stwarza możliwość powołania rządu mniejszościowego, ale gabinet taki może być stworzony tylko z inicjatywy Prezydenta. Jeżeli jednak powołana w tym trybie Rada Ministrów nie uzyskałaby votum zaufania, Prezydent zobowiązany jest bezwzględnie rozwiązać parlament i rozpisać nowe wybory. Premier wraz z rządem ponosi odpowiedzialność polityczną przed Sejmem. Na wniosek min. 46 posłów w pisemnej formie na ręce Marszałka Sejmu może zostać złożony wniosek tzw. konstruktywnego votum nieufności wobec Rady Ministrów, której działalność jest negatywnie oceniana przez posłów. Wniosek taki złożony jest z dwóch części: wyrażenie żądania ustąpienia rządu oraz imienne wskazanie potencjalnego kandydata na nowego Prezesa Rady Ministrów. Wniosek jest głosowany po upływie 7 dni od jego złożenia. W przypadku przyjęcia wniosku większością ustawowej liczby posłów (większość bezwzględna) urzędujący premier i rząd zobligowani są do złożenia na ręce Prezydenta dymisji, a Prezydent zobligowany jest do powołania nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek członków nowego rządu. Wobec konkretnego członka Rady Ministrów, Sejm może wykorzystać instytucję votum nieufności. Wniosek zostaje złożony z inicjatywy co najmniej 69 posłów. Jeżeli wniosek uzyska większość głosów ogólnej liczby posłów, Prezydent jest zobligowany do odwołania ministra, któremu Sejm wyraził votum nieufności. Premier samodzielnie dobiera sobie ministrów - członków Rady Ministrów, Wiceprezesów Rady Ministrów i w każdej chwili może zwrócić się do Prezydenta z wnioskiem o odwołanie danego ministra i powołanie w jego miejsce nowego. Zakres konstytucyjnych kompetencji premiera polega na reprezentowaniu Rady Ministrów, kierowaniu jej pracami, wydawaniu rozporządzeń, zapewnieniu wykonywania polityki Rady Ministrów i określaniu sposobów jej wykonania, koordynowaniu i kontrolowaniu pracy członków Rady Ministrów, sprawowaniu nadzoru nad samorządem terytorialnym oraz na służbowym zwierzchnictwie nad pracownikami administracji rządowej. Ważnym uprawnieniem premiera jest prawo dokonywania kontrasygnaty większości aktów urzędowych Prezydenta RP – co w konsekwencji powoduje przejęcie odpowiedzialności za wykonywanie aktów głowy państwa. Rozwinięcie pełnego katalogu zadań premiera następuje w szeregu rozwiązań ustawowych. W celu sprawnego realizowania przez premiera konstytucyjnych i ustawowych zadań, w strukturze Rady Ministrów powołano organ pomocniczy do obsługi Prezesa Rady Ministrów – Kancelarię Prezesa Rady Ministrów. Pracami Kancelarii kieruje Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów powoływany i odwoływane przez premiera. Rada ministrów Rada Ministrów jako organ kolegialnym prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną. Do zakresu kompetencji Rady Ministrów należą wszystkie sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych lub samorządowych. Przyjęto tu zasadę tzw. domniemania kompetencji. W tym celu działania rządu koncentrują się na: kierowaniu administracja rządową, przygotowaniu projektu budżetu państwa oraz jego wykonanie, zapewnieniu wykonywania ustaw, ochronie interesów skarbu państwa, zapewnieniu wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa oraz porządku publicznego, sprawowaniu ogólnego kierownictwa w zakresie polityki zagranicznej państwa. Władza sądownicza Kontrola zgodności działań innych organów państwa z prawem i Konstytucją wykonywana jest przez sądownictwo konstytucyjne. Wszystkie organy władzy sądowniczej są odrębne, niezawisłe i niezależne od pozostałych organów władz państwowych. Do kluczowych organów w tym zakresie zaliczane są Trybunał Konstytucyjny oraz Trybunał Stanu. Obok obydwu trybunałów funkcjonuje także wieloszczeblowy system sądownictwa administracyjnego i powszechnego oraz sądy wojskowe. Spośród najważniejszych organów sprawujących wymiar sprawiedliwości należy wyróżnić: Sąd Lustracyjny o właściwościach w zakresie politycznej lustracji osób ubiegających się o najwyższe i odpowiedzialne stanowiska, funkcje państwowe i publiczne; Sąd Najwyższy będący najwyższym organem wymiaru sprawiedliwości, sprawujący m.in. nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania; Naczelny Sąd Administracyjny oraz pozostałe sądy administracyjne o właściwościach kontrolnych wobec działalności administracji publicznej (orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej) oraz właściwościach rozstrzygających spory kompetencyjne między organami jednostek samorządu terytorialnego, a organami administracji rządowej; Sądy wojskowe o właściwościach sądów powszechnych, jednak wyłączone zostały z sadownictwa powszechnego ze względu na szczególne kategorie podmiotowe i przedmiotowe. TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY Trybunał został powołany do badania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych. Jego działalność nie polega na wymierzaniu sprawiedliwości, ale na orzekaniu praw i obowiązków stron i ich winy. Trybunał orzeka w następujących sprawach: 1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją; 2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała zgody wyrażonej w ustawie; 3) zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami; 4) skargi konstytucyjnej. Trybunał rozstrzyga także spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Trybunał składa się 15 sędziów wybieranych i przez Sejm na 9 lat, bez prawa ponownej reelekcji. Na czele Trybunału stoi Prezes i Wiceprezes, których powołuje Prezydent RP. TRYBUNAŁ STANU Konstytucyjny organ władzy sądowniczej, o szczególnym charakterze, którego główne zadanie polega na orzekaniu o odpowiedzialności konstytucyjnej, ustawowej i politycznej urzędników państwowych zajmujących najwyższe stanowiska. W przypadku naruszenia przez najwyższego urzędnika Konstytucji lub ustaw, orzeczenie Trybunału Stanu o winie może pociągnąć go do odpowiedzialności prawno – karnej. W tym zakresie, działania Trybunału stanu nawiązują do instytucji impeachmentu. W przypadku orzekania o odpowiedzialności politycznej, Trybunał Stanu dochodzi celowości, zasadności i trafności kierunków działań oraz realizacji programów politycznych przez najwyższych urzędników. Orzeczenia o winie nie posiadają prawnych konsekwencji, a jedynie mogą powodować sankcje polityczne np. w postaci odwołania polityka z zajmowanego stanowiska. Trybunał Stanu składa się z Przewodniczącego, którym jest z urzędu Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, 2 zastępców Przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy Przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Proces ścieżki legislacyjnej Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają: Sejm (grupa 15 posłów lub komisja), Senat, Prezydent, Prezes Rady Ministrów i Rada Ministrów oraz grupa 100 tys. uprawnionych wyborców w ramach instytucji „obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej”. Proces legislacyjny rozpoczyna się tylko w Sejmie. Uchwalony przez izbę niższą projekt ustawy kierowany jest do Senatu, który w ciągu 30 dni od otrzymania może projekt ustawy przyjąć, uchwalić poprawki lub odrzucić go w całości. Uchwałę Senatu odrzucającą projekt ustawy lub poprawkę zaaprobowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Przyjęta przez Sejm i Senat ustawa jest przekazywana Prezydentowi RP, który w ciągu 21 dni od jej otrzymania podpisuje ustawę. Przed podpisaniem ustawy Prezydent ma prawo wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności projektu ustawy z Konstytucją. Prezydent formalnie odmawia podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Konstytucją. Jeżeli jednak niezgodność z Konstytucją dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a Trybunał Konstytucyjny nie orzekła, że są one nierozerwalnie związane z całą ustawą, Prezydent po zasięgnięcie Marszałka Sejmu, może podpisać ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności. Struktury organów konstytucyjnych i sądowniczych RP Ustrój administracji rządowej Na administrację rządową składają się organy (urzędy) oraz inne podmioty publiczne powoływane do wykonywania zadań z zakresu administracji publicznej, podległe naczelnym organom administracyjnym tj.: Prezesowi Rady Ministrów, Radzie Ministrów oraz poszczególnym ministrom. Administracja rządowa ma charakter scentralizowany poprzez hierarchiczne podporządkowanie osobowe, organizacyjne i służbowe organów niższego stopnia organom wyższego stopnia. Ponadto organy zwierzchnie uprawnione są do sprawowania kontroli i nadzoru nad jednostkami niższego rzędu oraz żądania informacji dotyczących ich działalności. Konstytucja RP nie dokonuje podziału organów administracji rządowej na naczelne organy administracji rządowej i centralne organy administracji rządowej. Jednakże właściwe akty normatywne tj. ustawy i rozporządzenia odwołują się de facto takiego podziału. Naczelne organy administracji rządowej są to organy, które wchodzą w skład Rady Ministrów. Organy będące naczelnymi organami administracji rządowej zajmują nadrzędną pozycję wśród innych i są powoływane przez Sejm lub przez Prezydenta RP. Centralne organy administracji rządowej nie wchodzą w skład Rady Ministrów, a ich powołanie nie wymaga decyzji Sejmu czy Prezydenta, a jedynie naczelnego organu administracji rządowej. Wyróżnia się dwa szczeble administracji rządowej: centralny oraz terenowy. Szczebel centralny stanowią organy naczelne i centralne administracji rządowej. Szczebel terenowy stanowią terenowe organy administracji rządowej podlegające wojewodzie (administracja zespolona) oraz organy administracji niezespolonej podlegającej bezpośredniemu zwierzchnictwu ministrów lub centralnych organów administracji rządowej. Organy naczelne administracji rządowej Prezes Rady Ministrów Prezes Rady Ministrów sprawuje naczelne zwierzchnictwo służbowe nad pracownikami administracji rządowej. Aktywność premiera w tym zakresie wiąże się z uprawnieniami nominacyjnymi, działaniami kontrolnymi oraz nadzorczymi wobec pracowników sektora administracji rządowej. Prezesowi Rady Ministrów podlega kilkanaście instytucji nad którymi sprawuje on bezpośredni nadzór. Nadzorem tym objęta jest działalność: Głównego Urzędu Statystycznego, Polskiego Komitetu Normalizacyjnego, Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego oraz Urzędu Zamówień Publicznych. Premierowi podlegają także: Centralna Komisja ds. Wniosków i Tytułów, Centrum Badania Opinii Społecznej, Komisja Nadzoru Finansowego, Krajowa Szkoła Administracji Publicznej, Polska Akademia Nauk, Polski Komitet Normalizacyjny, Rada ds. Uchodźców, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Rządowe Centrum Legislacji, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej. Prezes Rady Ministrów jest również zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej. Korpus cywilny skupia osoby zatrudnione w strukturach administracji rządowej. Istota korpusu służby cywilnej przejawia się przede wszystkim w powierzaniu wykonywania zadań państwowych profesjonalnie przygotowanemu aparatowi urzędniczemu, cechującemu się bezstronnością oraz całkowitą neutralnością polityczną. Formami zwierzchnictwa premiera są tu uprawnienia związane z powoływaniem i odwoływaniem Szefa Służby Cywilnej oraz obowiązku przedstawiania przez Szefa Służby Cywilnej corocznych sprawozdań. Prezesowi Rady Ministrów w tej sferze podlega ponadto Rada Służby Cywilnej – ciało o charakterze opiniodawczo – doradczym. Rada Ministrów Każdy z ministrów oprócz tego, że jest członkiem Rady Ministrów, jest również samodzielnym organem administracji rządowej. W zakresie administracji, Rada Ministrów kieruje całościową administracja rządową. Polega to na koordynacji i kontroli działania zarówno całego systemu administracji rządowej, jak i jego poszczególnych elementów. Kierowanie w tym przypadku, jest formą aktywności rządu, obejmującą szereg czynności zmierzających do zapewnienia jednolitej realizacji polityki określonej przez rząd oraz przez podmioty umiejscowione w sektorze administracji rządowej, wobec których Rada Ministrów posiada pozycję zwierzchnią z hierarchicznym podporządkowaniem. Realizacja kierownictwa sprowadza się także do podejmowania działań o charakterze kontrolnym. Kontrolując działalność podległych Radzie Ministrów podmiotów, może ona m.in. zwrócić się do Najwyższej Izby Kontroli z wnioskiem o skontrolowanie wskazanych podmiotów. Całościowe kierownictwo, koordynacja i kontrola dotyczy centralnych organów administracji państwowej, dla których Rada Ministrów wraz z Prezesem Rady Ministrów są organami zwierzchnimi. Ministrów można podzielić na dwie grupy: ministrów kierujących określonymi działami administracji rządowej oraz ministrów wypełniających zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów (ministrowie bez teki). Jeden minister może kierować kilkoma działami administracji publicznej. Każdy członek Rady Ministrów jest zobowiązany do inicjowania i opracowywania polityki Rady Ministrów w stosunku do działu, którym kieruje, oraz do przekładania w tym zakresie inicjatyw i projektów aktów normatywnych na posiedzeniach Rady Ministrów. W zakresie działu, którym kieruje, minister wykonuje politykę Rady Ministrów i koordynuje jej wykonywanie przez organy, urzędy i jednostki organizacyjne, które jemu podlegają lub są przez niego nadzorowane. W celu realizacji swoich zadań minister kierujący określonym działem powinien współdziałać z innymi członkami Rady Ministrów, innymi organami administracji rządowej i państwowymi jednostkami organizacyjnymi, organami samorządu terytorialnego, jak również z organami samorządu gospodarczego, zawodowego, związków zawodowych i organizacji pracodawców oraz innych organizacji społecznych i przedstawicielstw środowisk zawodowych i twórczych. Poszczególne działy administracji rządowej zostały literalnie wymienione w Ustawie o działach administracji rządowej i są to: administracja publiczna; budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa; budżet; finanse publiczne; gospodarka; gospodarka morska; gospodarka wodna; instytucje finansowe; informatyzacja; członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej; kultura i ochrona dziedzictwa narodowego; kultura fizyczna; łączność; nauka; obrona narodowa; oświata i wychowanie; praca; rolnictwo; rozwój wsi; rozwój regionalny; rynki rolne; rybołówstwo; Skarb Państwa; sprawiedliwość; szkolnictwo wyższe; transport; turystyka; środowisko; rodzina; sprawy wewnętrzne; wyznania religijne oraz mniejszości narodowe i etniczne; zabezpieczenie społeczne; sprawy zagraniczne; zdrowie. Szczegółowy zakres działania ministra ustala Prezes Rady Ministrów w drodze rozporządzenia. Minister wykonuje swoje zadania przy pomocy sekretarza i podsekretarza stanu (zwanych - wiceministrami) oraz gabinetu politycznego ministra. Obsługę ministra zapewnia ministerstwo lub inny urząd administracji rządowej. Ministerstwo nie jest organem administracji rządowej, a jedynie zespołem urzędników pomagających ministrowi w realizacji jego zadań. W skład ministerstwa wchodzą następujące komórki organizacyjne: departamenty, biura, sekretariaty oraz wydziały jako wewnętrzne komórki w departamentach i biurach. Minister ustala, w drodze zarządzenia, regulamin organizacyjny ministerstwa określający zakres zadań i tryb pracy komórek organizacyjnych oraz innych jednostek podległych i nadzorowanych przez ministra. Minister kieruje, nadzoruje i kontroluje działalność podporządkowanych organów, urzędów i jednostek. Centralne organy administracji rządowej Organy centralne bezpośrednio podlegają organom naczelnym i są przez te organy powoływane, odwoływane i nadzorowane. Są one tworzone na podstawie ustaw lub rozporządzeń Rady Ministrów. W związku z tym centralne organy nie posiadają niektórych kompetencji przypisywanych ministrom (np. prawo do wydawania rozporządzeń). Zadania centralnych organów administracji rządowej są określone w ustawach lub rozporządzeniach o powołaniu tych organów. Zasięgiem działania centralnych organów objęty jest teren całego państwa. Organy centralne mają charakter ciał jednoosobowych lub kolegialnych noszących najczęściej nazwy: prezes, przewodniczący, szef, główny inspektor, dyrektor generalny. Szeroko rozumiane zadania administracji rządowej (czyli sprawy, za które odpowiada bezpośrednio lub pośrednio rząd) wykonuje na szczeblu centralnym ponad 100 jednostek o zróżnicowanych statusach, wielkościach, strukturach organizacyjnych i zadaniach. Wśród najbardziej rozpoznawalnych centralnych organów administracji rządowej znajdują się takie jak: Centralna Komisja ds. Stopni i Tytułów, Prezes Głównego Urzędu Statystycznego, Polski Komitet Normalizacyjny, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Prezes Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej, Prezes Urzędu Zamówień Publicznych, Rada ds. Uchodźców, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Rzecznik Praw Pacjenta, Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz szef Agencji Wywiadu, Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Państwowa Agencja Atomistyki, Komenda Główna Policji. Pozostałe formy administracji rządowej W administracji rządowej występują także państwowe jednostki organizacyjne niebędące ani ministerstwami, ani urzędami centralnymi, podległe Prezesowi Rady Ministrów. Pełnią one istotne funkcje w systemie administracji rządowej, zwłaszcza w procesie przygotowywania polityki rządu. Są to rządowe centra, np. Rządowe Centrum Studiów Strategicznych (zakończyło swoją działalność 31 marca 2006 r.), Rządowe Centrum Legislacji. Specyficznymi jednostkami wykonującymi zadania administracji rządowej, zwłaszcza odnośnie do bezpieczeństwa publicznego, są formacje uzbrojone (niektóre umundurowane), powoływane przez ustawy i podległe poszczególnym ministrom. Część z nich stanowi aparat wykonawczy centralnych organów administracji rządowej, np. komendantów głównych (policja), część - np. Biuro Ochrony Rządu, Żandarmeria Wojskowa, Służba Więzienna podlega bezpośrednio ministrom i wykonuje zadania specjalistyczne w dziedzinie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zadania publiczne, za które odpowiada Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów oraz ministrowie, zwłaszcza w sferze gospodarczej i społecznej, wykonują także podmioty nieposiadające statusu organu administracji rządowej, ale tworzone na podstawie ustawy lub ustanowione przez naczelny organ administracji rządowej w formie: państwowej jednostki organizacyjnej posiadającej, lub nie, osobowość prawną; państwowej osoby prawnej; jednoosobowej spółki akcyjnej Skarbu Państwa tworzonej w drodze ustawowej. Podmioty te ustanawia się w celu wykonywania zadań państwa. Mają one charakter cywilnoadministracyjny i różnią się między sobą strukturą organizacyjną, zasadami prowadzenia gospodarki finansowej oraz procedurami działania. Najczęściej noszą nazwy: agencja, zakład lub fundusz (np. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Narodowy Fundusz Zdrowia), organizacja, biuro, komitet, centrum. Części z tych podmiotów przysługują środki prawne właściwe dla organów państwowych (decyzje - np. ZUS), część działa za pomocą środków o charakterze cywilnoprawnym (umowy, udział własnościowy w majątku innych podmiotów). Zadania publiczne wykonują także fundacje i przedsiębiorstwa użyteczności publicznej podległe najczęściej danym ministrom - np. Poczta Polska (podlega ministrowi transportu), Lasy Państwowe w których działa w nich Służba Leśna podlegająca ministrowi środowiska, fundacje publiczne, np. Centrum Badania Opinii Społecznej (KPRM) oraz inne jednostki organizacyjne, np. Krajowa Szkoła Administracji Publicznej będąca pod nadzorem Prezesa Rady Ministrów. Terenowe organy administracji rządowej Struktura organizacji administracji rządowej na terenie 16 województw, mimo unitarnego systemu administracji publicznej nie jest sprawowana przez organy o całkowicie jednolitym charakterze. Struktura tej administracji pozostaje bardzo złożona gdyż w jej bezpośredniej bliskości funkcjonuje samorząd terytorialny szczebla regionalnego, powiatowego i gminnego wiążący terenową administrację rządową szeregiem powiązań i zależności. Działalność administracji rządowej w obszarze województwa wykonują: - wojewoda, - organy rządowej administracji, w tym działający pod zwierzchnictwem wojewody kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży, wykonujący zadania i kompetencje określone w ustawach, w imieniu wojewody i własnym, - organy niezespolonej administracji rządowej, - jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, jeżeli wykonywanie zadań administracji rządowej wynika z ustawy lub z zawartego porozumienia, - działający pod zwierzchnictwem starosty kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży, wykonujący zadania i kompetencje określone w ustawach, - organy innych samorządów, jeżeli wykonywanie zadań administracji rządowej wynika z odrębnego ustawodawstwa. Wojewoda Wojewoda jest przedstawicielem Rady Ministrów w województwie. Wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów odpowiada za wykonywanie polityki rządu na obszarze województwa. Powołuje go i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Prezes Rady Ministrów wraz z ministrem właściwym ds. administracji sprawują nadzór na działalnością wojewody oraz dokonują okresowej oceny jego pracy. Nadzór ten ma gwarantować przestrzeganie przez wojewodę nie tylko prawa, ale i polityki rządu, w tym poleceń i wytycznych otrzymanych od Premiera. Wszelkie ew. spory między wojewodami oraz między wojewodą a członkiem Rady Ministrów lub centralnym organem administracji rządowej rozstrzyga Prezes Rady Ministrów. Wojewoda sprawuje następujące funkcje: jest przedstawicielem Rady Ministrów w województwie; pełni rolę zwierzchnika zespolonej administracji rządowej; jest organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego; stanowi organ wyższego stopnia; reprezentuje Skarb Państwa. Nadzór wojewody nad jednostkami samorządu terytorialnego polega na tym, że wojewoda może uchylać wszystkie niezgodne z prawem uchwały podejmowane przez każdy szczebel samorządowy. Ponadto wojewoda jest odpowiedzialny za kontrolę wykonywania przez organy samorządu terytorialnego zadań z zakresu administracji rządowej. W tym zakresie wojewoda pełni funkcje organu odwoławczego od decyzji organów gminy, podjętych w sprawach administracji rządowej zleconych gminie. Wojewódzka zespolona administracja rządowa Zespolona administracja rządowa w województwie obejmuje wojewodę (realizującego kompetencję przy pomocy urzędu wojewódzkiego) oraz kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży, wykonujących swoje zadania pod zwierzchnictwem wojewody (komendy, inspektoraty i jednostki tych służb stanowią aparat pomocniczy kierowników). Zespolenie dotyczy tych organów, którym przypisana jest działalność inspekcyjna, posiadających funkcje nadzorczo – kontrolne. Budżety zespolonej administracji wojewódzkiej, w tym dochody i wydatki budżetu wojewódzkiego oraz jednostek organizacyjnych zespolonych służb, inspekcji i straży, ujęte są w części budżetu państwa, obejmującego budżet właściwego wojewody. Działalnością zespolonej administracji rządowej kieruje wojewoda i jest on odpowiedzialny za rezultaty ich działania. Wojewoda ma decydujący wpływ na obsadę najważniejszych stanowisk w wojewódzkiej administracji zespolonej. Wyraża się to tym, że powołuje on i odwołuje kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich (za wyjątkiem komendantów policji i straży pożarnej, których powołuje i odwołuje na wniosek komendantów głównych policji i straży - minister właściwy do spraw wewnętrznych, a wojewoda jedynie opiniuje kandydatury). Do organów rządowej administracji zespolonej w województwie należą: • Komendant Wojewódzki Policji, • Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, • Kurator Oświaty, •Wojewódzki Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno – Spożywczych, •Wojewódzki Inspektor Nadzoru Geodezyjnego, • Wojewódzki Inspektor Inspekcji Farmaceutycznej, • Wojewódzki Inspektor Inspekcji Handlowej, • Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego, • Wojewódzki Inspektor Transportu Drogowego, • Wojewódzki Konserwator Zabytków, • Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska, • Wojewódzki Inspektor Sanitarny, • Wojewódzki Inspektor Weterynarii, • Wojewódzki Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Powyższe organy rządowej administracji zespolonej w województwie wykonują swoje zadania i kompetencje przy pomocy urzędu wojewódzkiego. W celu usprawnienia działania organów administracji zespolonej, wojewoda może tworzyć w terenie delegatury urzędów je obsługujących. Szczegółową organizację rządowej administracji zespolonej w województwie określa statut urzędu wojewódzkiego nadany przez wojewodę. Terenowe organy rządowej administracji niezespolonej Organy administracji niezespolonej złożone są z terenowych delegatur organów administracji rządowej i podlegają właściwym resortom ministerialnym. Ustanowienie organów administracji niezespolonej następuje wyłącznie w drodze ustawy. Organy administracji niezespolonej oparte są z reguły na zasadzie centralizacji. Powoływanie i odwoływanie organów administracji niezespolonej następuje jednak na wniosek wojewody lub za jego zgodą. Wojewoda zachowuje wobec tych organów także uprawnienia koordynacyjne, opiniodawcze i w szczególnych przypadkach - kontrolne. Organy administracji niezespolonej działające na obszarze województwa są obowiązane do uzgadniania z wojewodą projektów aktów prawa miejscowego oraz zapewnienia zgodności swoich działań z poleceniami wojewody. Ponadto organy administracji niezespolonej są zobowiązane do składania wojewodzie rocznych i bieżących informacji o swej działalności na obszarze województwa. Do organów administracji niezespolonej należą: - dowódcy okręgów wojskowych, szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych, wojskowi komendanci uzupełnień, - dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzędów celnych, - dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzędów skarbowych, dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej, - dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych i specjalistycznych urzędów górniczych, - dyrektorzy okręgowych urzędów miar i naczelnicy obwodowych urzędów miar, - dyrektorzy okręgowych urzędów probierczych, - dyrektorzy regionalnych Zarządów gospodarki wodnej, - dyrektorzy urzędów morskich, - dyrektorzy urzędów statystycznych, - dyrektorzy urzędów żeglugi śródlądowej, - graniczni i powiatowi lekarze weterynarii, - komendanci oddziałów Straży Granicznej, komendanci strażnic oraz komendanci placówek i dywizjonów Straży Granicznej, - okręgowi inspektorzy rybołówstwa morskiego, - państwowi graniczni inspektorzy sanitarni, - regionalni dyrektorzy ochrony środowiska. Struktury administracji rządowej w Polsce REPUBLIKA FEDERALNA NIEMIEC Kluczową zasadą ustrojową Niemiec jest federalizm, wyrażający się zarówno w formie terytorialnej jak i kompetencyjnej. Federalizm zaliczany jest do najbardziej złożonych form ustrojowych jakie mogą występować we współczesnych państwach. Niemiecki federalizm stanowi kwintesencję nowoczesnych i zaawansowanych rozwiązań ustrojowych połączonych z tradycyjnymi odmiennościami. Ta cecha bardzo wyraźnie występuje w systemie administracyjnym zarówno federacji jak i krajów. Niemiecki federalizm można przedstawić przy pomocy czterech podstawowych cech – klauzul, które w rozproszonej formie zostały wpisane w Ustawie Zasadniczej. Jest to klauzula homogeniczności (Homogenitätsklausel), kompetencyjności (Kompetenzklausel), kolizyjności (Kollisionsklausel), współdziałania (Mitwirkungsklausel). Klauzula homogeniczności mówi, iż porządek konstytucyjny krajów związkowych musi odpowiadać przyjętym w konstytucji zasadom republikańskiego, demokratycznego oraz socjalnego państwa prawnego. Klauzula kompetencyjności stwierdza, iż wykonywanie uprawnień państwa oraz wypełnianie zadań państwowych, jest sprawą krajów związkowych, jeśli nie rozstrzyga tego inaczej konstytucja. Klauzula kolizyjności stanowi, iż prawo federacji ma pierwszeństwo – w przypadku różnic interpretacyjnych – przed prawem krajów. Klauzula współdziałania, stwarza krają związkowym – za pośrednictwem Bundesratu – prawo kształtowani prawodawstwa federalnego oraz administrowania federacją. Federalne organy konstytucyjne Federalne organy władz federalnych i ich podstawowe kompetencje określone zostały mocą Ustawy Zasadniczej z 23 maja 1949 r. Jedną z fundamentalnych zasad konstytucyjnych jest federalna struktura państwa oraz trójpodział władzy na wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Władza ustawodawcza Kompetencje ustawodawcze należą do Parlamentu złożonego z dwóch izb: Parlamentu Federalnego (Bundestag) i Rady Federalnej (Bundesrat). Wspólne posiedzenie obu izb następuje na Zgromadzeniu Federalnym (Bundesversammlung). PARLAMENT FEDERALNY Bundestag jest niższą izbą niemieckiego parlamentu. Kadencja izby liczy 4 lata. Liczbę posłów określa ustawa wyborcza (od 2002 r. liczba posłów wynosi 598 osób). Skład Bundestagu jest ustalany na podstawie wyborów wolnych, powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych. Czynne prawo wyborcze przysługuje każdemu obywatelowi niemieckiemu z chwilą ukończenia 18 roku życia, natomiast bierne po ukończeniu 21 roku życia. Bundestag jest jedynym organem, wybierany przez mieszkańców Republiki Federalnej Niemiec, który reprezentuje ich na płaszczyźnie federalnej. Data wyborów ogłaszana jest przez Prezydenta Federalnego. System wyborczy do Bundestagu, ze względu na nietypowe połączenie systemu większościowego z proporcjonalnym, jest uznawany za jeden z najbardziej złożonych w Europie. Połowa składu izby wybierana jest w okręgach jednomandatowych (Wahlkreise), gdzie mandat otrzymuje ten kandydat, który osiągnął większość względną. Druga połowa składu izby pochodzi natomiast z list partyjnych, przygotowywanych przez poszczególne partie dla każdego kraju związkowego. W wyborach wyborca dysponuje dwoma głosami – jeden oddaje na indywidualnego kandydata w swoim okręgu wyborczym, natomiast drugi – na listę partyjną. Procedura przeliczania głosów na mandaty wieloetapowa. Najpierw miejsca w Bundestagu otrzymują ci, którzy zwyciężyli w okręgach jednomandatowych. Są to tzw. mandaty bezpośrednie. Druga połowa mandatów rozdzielana jest na podstawie głosów oddanych na listy partyjne, za pomocą proporcjonalnej formuły Sainte-Laguë (w 1987 r. zastąpiono system d’Hondta na formułę Hare'a-Niemeyera, a od 2005 r. stosowana jest metoda Sainte-Laguë). Przy rozdziale mandatów uwzględnia się te partie, które uzyskały min. 5% ogólnej liczby głosów „drugich” w sakli całej federacji (tzw. Sperrklausel) lub min. 3 mandaty bezpośrednie w okręgach. Podczas liczenia głosów może wystąpić zjawisko tzw. mandatów nadwyżkowych – pojawia ono się wtedy, gdy liczba mandatów uzyskanych głosami pierwszymi, przekracza liczbę miejsc, jaka przypadałaby partii na podstawie „głosów drugich”. Partia zatrzymuje wówczas dodatkowo te mandaty, a liczba deputowanych w Bundestagu wzrasta o liczbę owych mandatów nadwyżkowych (tzw. Überhangmandate). (w XVII kadencji Bundestagu zasiada 24 deputowanych z mandatów nadwyżkowych). Deputowani zasiadający w Bundestagu w myśl Ustawy Zasadniczej reprezentują cały naród i „nie są związani nakazami i instrukcjami oraz podlegają tylko swemu sumieniu”. Ponadto posłowie do Parlamentu Federalnego chronieni są immunitetem. Przedterminowe rozwiązanie Bundestagu przed upływem kadencji może zostać dokonane przez Prezydenta Federalnego w dwóch przypadkach: 1) Bundestag w trzeciej turze głosowania nie zdoła wybrać Kanclerza bezwzględną większością głosów; 2) Bundestag nie przegłosuje wniosku Kanclerza o votum zaufania – wówczas prezydent rozwiązuje Bundestag na wniosek Kanclerza, jednak od momentu zgłoszenia votum zaufania, a rozwiązaniem izby musi upłynąć 21 dni, podczas których Bundestag może wybrać nowego Kanclerza i tym samym nie dopuścić do rozwiązania. Kluczowym organem Bundestagu jest Prezydent Bundestagu (Der Präsident des Deutschen Bundestages), wybierany na jego pierwszym posiedzeniu. Do zadań Prezydenta Bundestagu należy wykonywanie władzy porządkowo – policyjnej w gmachu parlamentu, reprezentowanie Bundestagu na zewnątrz, organizowanie jego obrad. Wraz Prezydentem Bundestagu wybieranych jest czterech Wiceprezydentów, którzy wspólnie tworzą tzw. Prezydium Bundestagu (Bundestagspräsidium). Członkowie Prezydium wraz z 23 posłami delegowanymi przez poszczególne frakcje w ilości proporcjonalnej do swojej siły politycznej, tworzy Radę Seniorów (Ältestenrat). W praktyce parlamentarnej to właśnie Rada Seniorów dysponuje najszerszym zakresem kompetencji. Uzgadnia ona najważniejsze kierunki prac parlamentarnych, decyduje o liczbie komisji parlamentarnych i podziale stanowisk przewodniczących, ustala ostateczny porządek obrad plenarnych. Z tytułu szczególnej pozycji zajmowanej przez Radę Seniorów, decyzje przez nią podejmowane są wynikiem głosowania jednomyślnego wszystkich jej członków. Głównymi ciałami parlamentarnymi w których skupia się merytoryczna aktywność posłów są komisje Bundestagu (Ausschusses des Deutschen Bundestages). Ich liczba i rodzaje określane są przez uchwały Bundestagu na początku jego kadencji. Członków komisji typują partyjne frakcje parlamentarne w liczbie proporcjonalnej do swojej reprezentacji w Bundestagu. Stanowiska przewodniczących poszczególnych komisji obsadzane są z klucza partyjnego, za porozumieniem z Radą Seniorów. Komisje w Bundestagu można podzielić na kilka najważniejszych kategorii: komisje stałe, nadzwyczajne, dochodzeniowo śledcze oraz ankietowe. Ponadto, na początku każdej nowej kadencji Bundestagu wyłaniana jest tzw. Komisja Wspólna (Gemeinsamer Ausschuss) składająca się w 2/3 członków Bundestagu oraz 1/3 członków Bundesratu. Komisja ta w przypadku ogłoszenia stanu wojennego, przejmuje funkcje kontrolne i ustawodawcze obu izb parlamentu niemieckiego. Niemiecki Bundestag obok szeregu funkcji kontrolnych wobec egzekutywy, współuczestniczy w procesie wyboru Prezydenta Federalnego, sędziów do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego, Kanclerza, a także z formalnego punktu widzenia posiada pewne kompetencje do dokonywania zmian na tych funkcjach przed upływem konstytucyjnych kadencji. Parlament Federalny posiada także uprawnienia do zaskarżenia Prezydenta Federalnego przed Federalnym Trybunałem Konstytucyjnym o umyślne naruszenie prawa. Ustawa Zasadnicza wyposażyła Parlament Federalny w prawo do obalania egzekutywy poprzez postawienie Kanclerzowi Federalnemu wniosku o konstruktywne votum nieufności. Z drugiej strony, Bundestag zobligowany jest do zajęcia stanowiska wobec kanclerskiego wniosku o votum zaufania. Bundesrat RADA FEDERALNA Rada Federalna (Bundesrat) z formalnego punktu widzenia jest drugą, wyższą izbą parlamentu Republiki Federalnej Niemiec. Rada Federalna to organ przedstawicielski 16 krajów związkowych, partycypujących w procesie ustawodawczym oraz w administracji federalnej. Rada Federalna liczy 68 członków i nie posiada kadencji. W jej skład wchodzą członkowie – delegaci rządów krajowych lub też ich zastępcy. W zależności od liczby mieszkańców, poszczególne kraje związkowe posiadają w niej trzy, cztery pięć lub sześć mandatów. Głosy każdego kraju, aby były ważne - muszą być oddawane przez delegatów tylko jednomyślnie. Blisko połowa wszystkich ustaw przyjmowanych przez Parlament Federalny wymaga przyjęcia przez Radę Federalną, tzn. nie mogą one wejść w życie bez ich przyjęcia przez Radę Federalna lub wbrew jej woli. Jej bezwzględnej aprobaty wymagają przede wszystkim ustawy o charakterze federalnym, które dotyczą żywotnych interesów krajów związkowych; np. jeżeli ingerują w ich sferę finansową lub w sferę ich suwerenności administracyjnej. Od ustaw wymagających bezwzględnej zgody Rady Federalnej należy odróżniać ustawy, co do których Rada Federalna może wnieść sprzeciw (Anspruch) – ale tylko zawieszający. W zależności od liczby głosów, opowiadających się za zawetowaniem takiej ustawy w Radzie Federalnej - Parlament Federalny, analogiczną liczbą głosów jak w Radzie Federalnej – tj. większością zwykłą, bezwzględną lub większością dwóch trzecich głosów – może ten sprzeciw odrzucić. Ponadto wszelkie zmiany konstytucji wymagają zgody rady Federalnej większością dwóch trzecich głosów. Jeżeli na ścieżce legislacyjnej Bundestag i Bundesrat nie mogą dojść do porozumienia, podejmuje swą działalność tzw. Komisja Mediacyjna (Vermittlugsausschuss) złożona z członków obu izb, której celem jest wypracowanie kompromisu. Z kręgu przedstawicieli krajowych Rada Federalna wybiera w ustalonej kolejności na okres jednego roku swego Prezydenta. Prezydent Rady Federalnej przejmuje obowiązki Prezydenta Federalnego, w przypadku gdy ten nie może ich sprawować. W Radzie Federalnej interesy kraju związkowego biorą często górę nad interesami partyjnymi – głosowania mogą wtedy prowadzić do innych wyników, niż by to wynikało z partyjnych relacji większościowych. To cecha federalnych systemów konstytucyjnych. Rząd Federalny nie zawsze może liczyć na to, że rząd krajowy utworzony przez tę samą partie będzie aprobował wszystkie jego działania. Każdy kraj reprezentuje tu bowiem swoje szczególne interesy i zawiera często sojusze z innymi krajami dążącymi do tego samego celu, niezależnie od tego, która partia tworzy tam rząd. ZGROMADZENIE FEDERALNE Zgromadzenie Federalne (Bundesverammlung) to organ państwowy zbierający się wyłącznie w celu dokonania wyboru Prezydenta Federalnego. W jego skład wchodzą wszyscy posłowie do Parlamentu Federalnego (Bundestagu) oraz w takiej samej liczbie delegaci wybrani przez parlamenty (landtagi) poszczególnych krajów związkowych (landów). Posiedzenie Zgromadzenia Federalnego zwołuje i przewodniczy mu Prezydent Bundestagu na co najmniej 30 dni przed upływem kadencji dotychczasowego Prezydenta Federalnego. Władza wykonawcza Zadania wykonawcze należą do Prezydenta Federalnego (Bündespräsidaent) oraz do Rządu Federalnego (Bundesregierung) na czele którego stoi Kanclerz Federalny (Bundeskanzler). PREZYDENT FEDERALNY Głową Republiki Federalnej Niemiec jest Prezydent Federalny. Reprezentuje on państwo w stosunkach międzynarodowych oraz jest symbolem władzy państwowej. Prezydenta wybiera Zgromadzenie Federalne na pięcioletnią kadencję. Dopuszczalna jest tylko jedna ponowna reelekcja. Prezydent Federalny w imieniu Federacji zawiera umowy z innymi państwami, udziela akceptacji dla ambasadorów obcych państw. Prezydent ma prawo łaski oraz prawo do mianowania i odwoływania sędziów federalnych, urzędników federalnych (w tym kanclerza i ministrów), oficerów i podoficerów Bundeswehry, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej. W praktyce politycznej zakres władzy Prezydenta Federalnego został bardzo ograniczony. Ustawa Zasadnicza RFN nie przyznaje bowiem Prezydentowi federalnemu prawa veta legislacyjnego w przypadku ustaw uchwalonych przez organy parlamentarne. Prezydent zobligowany jest do zatwierdzania uchwał parlamentu i propozycji personalnych rządu, ale zachowuje możliwość kontroli, czy powstały one zgodnie z przepisami Ustawy Zasadniczej. Prezydent przedstawia Parlamentowi Federalnemu (uwzględniając większościowy układ partyjny) kandydata na Kanclerza Federalnego oraz na wniosek Kanclerza mianuje i odwołuje ministrów. Jeżeli wniosek Kanclerza Federalnego o udzielenie mu votum zaufania zostanie prze Bundestag odrzucony, Prezydent Federalny może na wniosek Kanclerza rozwiązać Bundestag. Prezydent Federalny w szczególny sposób symbolizuje jedność niemieckiej wspólnoty federalnej. Jest elementem jednoczącym państwo i ustrój konstytucyjny, stojącym ponad wszelkimi podziałami partyjnymi. Mimo spełniania zadań głównie reprezentacyjnych Prezydent Federalny może jako siła wyrównawcza i neutralna, stojąca ponad polityczną walką dnia codziennego zdobyć duży autorytet osobisty. Dotychczasowe wybory wynosiły do tej prestiżowej funkcji zazwyczaj wybitnych mężów stanu. Sposób wykonywania urzędu przez kolejnych Prezydentów, mimo ich przynależności do poszczególnych partii, nadał mu rangę neutralności politycznej i autorytet stojący ponad wszelkimi podziałami społecznymi. KANCLERZ FEDERALNY I RZĄD FEDERALNY Rząd Federalny składa się z Kanclerza Federalnego i ministrów federalnych. Kanclerz Federalny zajmuje w rządzie i w stosunku do ministrów federalnych suwerenną i nadrzędną pozycję. Stoi on na czele rządu. Wyłącznie jemu przysługuje prawo tworzenia rządu: wybiera ministrów i występuje do Prezydenta z wiążącą propozycją ich mianowania lub odwoływania. Kanclerz decyduje o liczbie ministrów i ministerstw oraz ustala zakres ich działań. Silna pozycja Kanclerza wiąże się z jego prawem do ustalania wytycznych swojej polityki rządowej (tzw. Kanzlerprinzip). W ramach tych wytycznych ministrowie federalni kierują swoimi resortami samodzielnie i na własną odpowiedzialność (tzw. Ressortprinzip). W przypadku pojawienia się różnic zdań między ministrami, spór rozstrzygany jest ostatecznie przez cały rząd (tzw. Kollegialprinzip). W praktyce politycznej Kanclerze zazwyczaj stoją na czele rządów koalicyjnych i muszą również uwzględniać uzgodnienia zawarte z partnerem koalicyjnym. Kanclerz jest jedynym członkiem rządu wybieranym przez Parlament Federalnym i tylko przed nim odpowiada. Odpowiedzialność ta wiąże się przede wszystkim z instytucją konstruktywnego votum nieufności. Istota tej instytucji wyraża się w przeciwdziałaniu wobec potencjalnych inicjatyw obalenia rządu wysuwanych przez koalicje partii opozycyjnych, zgadzających się jedynie w swej niechęci w stosunku do rządu, lecz nie posiadających programu alternatywnego. Jeżeli Parlament Federalny chce Kanclerzowi wyrazić swe votum nieufności i zmusić go do dymisji, to musi zarazem większością głosów wybrać jego następcę. Kanclerz Federalny może także sam w każdym momencie wystąpić w Parlamencie Federalnym o udzielenie votum zaufania, aby sprawdzić, czy nadal cieszy się nieograniczonym poparciem partii rządzących. Jeżeli podczas głosowania nie uzyska votum zaufania, tzn. część rządzącej większości odmówi mu poparcia, wówczas decyzja o rozwiązaniu Bundestagu i przeprowadzeniu nowych wyborów leży w gestii Prezydenta Federalnego, który może przedtem zażądać od partii reprezentowanych w Bundestagu, by podjęły próbę utworzenia nowego rządu. Władza sądownicza Cechami sadownictwa federalnego jest złożoność i rozproszenie oraz włączenie do niego – przy podkreślaniu Konstytucyjnego szczególnego stanowiska (Bundesverfassungsgericht). – W również Federalnego Niemczech, organ Trybunału sądownictwa konstytucyjnego stanowi integralną część władzy sadowniczej. Oprócz FTK funkcjonuje również pięć innych najwyższych instytucji sadowych: Federalny Sąd Najwyższy (Bundesgerichtshof) – najwyższa instancja w sprawach karnych i cywilnych; Federalny Sad Administracyjny (Bundesverwaltungsgericht) - najwyższa instancja sądowa w sprawach publicznoprawnych; Federalny Trybunał Finansowy (Bundesfinanzhof) - najwyższa instancja sądownictwa finansowego władna do orzekania w sprawach podatków i ceł; Federalny Sąd Pracy (Bundesarbeitsgericht) - najwyższa instancja wyspecjalizowanego sądownictwa pracy; Federalny Sąd ds. Socjalnych (Bundessozialgericht) – najwyższa instancja rozstrzygająca w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Konsekwencją niemieckiej federalnej struktury ustrojowej jest występowanie, niezależnie obok sadownictwa federalnego –16 sądowniczych systemów krajowych, w tym krajowych sądów konstytucyjnych (Landesverfassungsgerichte lub Staatsgerichtshöfe), które rozstrzygają spory konstytucyjne na gruncie prawa krajowego (Landesrecht) oraz również regulują krajowy ustrój, administrację i jego właściwość. Das Bundesverfassungsgericht FEDERALNY TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY W skład Federalnego Trybunału Konstytucyjnego wchodzą dwa równorzędne senaty orzekające liczące po 8 sędziów wybieranych na dwunastoletnie kadencje w połowie przez Parlament Federalny oraz w drugiej połowie przez Radę Federalną. Funkcję sędziego FTK można wykonywać tylko przez jedną kadencję. Najważniejszym kryterium przy wyborze sędziów obok ukończonego 40 roku życia jest wysoka kompetencja. Siedziba Trybunału została umiejscowiona w Karlsruhe, aby podkreślić zdecentralizowany charakter ustroju federalnego Niemiec. Federalny Trybunał Konstytucyjny stoi na straży przestrzegania wewnętrznego porządku konstytucyjnego, rozstrzyga np. spory między federacja a krajami związkowymi czy też pomiędzy poszczególnymi organami federacji. FTK jest władny do badania ustaw federalnych i krajowych pod kątem ich zgodności z Ustawą Zasadniczą. Jeżeli uzna którąś z ustaw za sprzeczną z konstytucją, to nie wolno jej wówczas stosować. Rozstrzygnięcia w tych przypadkach FTK podejmuje tylko na wniosek takich organów jak Rząd Federalny, rządy krajowe, co najmniej jedna trzecia członków Parlamentu Federalnego oraz sądy. Ponadto każdy obywatel posiada prawo złożenia zażalenia konstytucyjnego, jeżeli uważa, że państwo naruszyło jego prawa podstawowe. Przedtem jednak sprawa musi z reguły zostać negatywnie rozpatrzona przez kompetentne instancje sądowe. Orzeczenia FTK mają wiążący charakter w stosunku do wszystkich, także w odniesieniu do Bundestagu, Bundesratu, Kanclerza i Rządu Federalnego, Prezydenta, władz krajowych i organów im podporządkowanych. Proces ścieżki legislacyjnej Inicjatywa ustawodawcza przysługuje wszystkim posłom do Parlamentu Federalnego, delegatom do Rady Federalnej oraz członkom rządu. W dwóch ostatnich przypadkach niemiecka Ustawa Zasadnicza wprowadziła zasadę tzw. „inicjatywy wiązanej” polegającej na wzajemnym opiniowaniu projektów ustaw tj. zanim projekt ustawy trafi na pierwsze czytanie do Parlamentu Federalnego, rządowe projekty wstępnie rozpatruje Rada Federalna, a projekty Rady Federalnej opiniowane są przez Rząd Federalny. Projekt ustawy zostaje poddany procedurze w Parlamencie Federalnym, który może go odrzucić lub przyjąć wprowadzając ew. zmiany. Następnie projekt kierowany jest do Rady Federalnej, która może go przyjąć wprowadzając ew. zmiany lub (w zależności od rodzaju ustawy) zastosować veto absolutne lub zawieszające. Zanim jednak dojdzie do zawetowania projektu, powoływana jest Komisja Mediacyjna, której prace z reguły przynoszą uzgodnienie wspólnego projektu i ustawa ponownie poddana zostaje powtórzonemu trybowi ustawodawczemu – tym razem z pozytywnym rezultatem. W przypadku fiaska prac Komisji Mediacyjnej, i przyjęcia przez Radę Federalną veta absolutnego (tylko wobec ustaw o charakterze federalnym) – proces legislacyjny kończy się. Jeżeli projekt ustawy dotyczył pozostałych spraw, niezwiązanych z federalnym charakterem państwa, veto Rady Federalnej w odpowiedniej procedurze może zostać odrzucone przez Parlament Federalny. Uchwalony wówczas projekt jest przekazywany do kontrasygnaty Kanclerza i właściwego ministra, a następnie przedkładany do promulgacji Prezydentowi Federalnemu. Prezydent nie dysponuje prawem veta, ale może – jeśli ma wątpliwości – skorzystać z prawa do zbadania zgodności ustawy z konstytucją i prawa do kontroli trybu jej wprowadzania. Struktury konstytucyjne Republiki Federalnej Niemiec Ustrój administracji federalnej Ustrój niemieckiej administracji federalnej został w znacznym stopniu unormowany w Ustawie Zasadniczej, gdzie akcent położony został na określenie przede wszystkim przedmiotu administracji. W przypadku analizy niemieckiej administracji, kluczową kwestią staje się rodzaj, zakres i rozdział zadań administracyjnych, a nie centralistyczne i systemowo zhierarchizowane zależności podmiotu nadrzędnego wobec podmiotu podrzędnego tj.: federacja – kraj – okręg - powiat i gmina. Administracji federalnej w związku z tym tylko wyjątkowo podlegają własne urzędy aż do szczebla najniższego. Konstytucja bowiem uznała niemieckie kraje za twory suwerenne i pierwotne wobec federacji. Ich suwerenność jest co prawda ograniczona, ale tylko w zakresie wyznaczonym lub dopuszczonym przez konstytucję. W sprawach podziału kompetencji administracyjno – wykonawczych pomiędzy federacją a krajami, Ustawa Zasadnicza przyjęła zasadę, iż wykonywanie tych kompetencji oraz wypełnianie zadań państwowych jest sprawą krajów, o ile konstytucja nie stanowi inaczej. W konsekwencji przyjęcia tej zasady, większość prac administracyjnych kraje wykonują samodzielnie. Jeśli zaś chodzi o kompetencje ustawodawcze federacji, to zostały one ustalone w zależności od tego, czy w danej dziedzinie konieczne są jednolite regulacje dla wszystkich 16 krajów, czy też pożądana byłaby samodzielność ich działania. Zasada ta uwidacznia się bardzo wyraźnie przy podziale kompetencji federacji na ustawodawstwo wyłączne, konkurencyjne i ramowe. Zatem, poza sprawami zastrzeżonymi wyłącznie dla federacji (przede wszystkim sfera spraw zagranicznych, obrony, komunikacji lotniczej i części prawa podatkowego, polityki monetarnej), wszystkie pozostałe podstawowe działania i kompetencje w dziedzinie ustawodawstwa, wymiaru sprawiedliwości i administracji pozostają w gestii krajów. Dzieje się tak dopóty, dopóki federacja nie ureguluje tych samych spraw właściwą ustawą. Ma ona do tego prawo tylko w tym przypadku, gdy zaistnieje szczególna potrzeba jednolitej regulacji dla całej federacji. Współcześnie do ustawodawstwa konkurencyjnego należy m.in. prawo cywilne i karne, prawo gospodarcze, i atomowe, prawo pracy i prawo ziemskie, sprawy cudzoziemców, budownictwo mieszkaniowe, żegluga i komunikacja, recykling odpadów, ekologia etc. W tych sferach kraje nie posiadają już praktycznie żadnych kompetencji – w przeciwieństwie do dziedziny ustawodawstwa ramowego, które jest wyłączną domeną krajów, pod warunkiem, ze mieści się w granicach przepisów ramowych federacji (np. sfera oświaty). Adekwatnie do tych regulacji, federacja może tworzyć organy i jednostki bezpośredniej administracji federalnej tylko wtedy, kiedy obligatoryjnie nakazała to lub fakultatywnie dopuściła Ustawa Zasadnicza. W konsekwencji przyjęcia i stosowania tych rozwiązań, bezpośrednia administracja federalna nie posiada rozbudowanego sytemu organów administracji ogólnej, a ten aparat który ją już wykonuje charakteryzuje się wysoką specjalizacją i koncentracją. Pełną i rozbudowaną własną administrację federacja utrzymuje w zasadzie tylko w służbie dyplomatycznej, w pośrednictwie pracy, służbie celnej, policji granicznej oraz w wojsku. Kanclerz Federalny Centrum administracji federalnej, jak i całej administracji FRN stanowi Rząd Federalny. W jego skład wchodzą Kanclerz Federalny i ministrowie federalni (Bundesminister). Kanclerz kieruje Urzędem Kanclerskim (Bundeskanzleramt). Przedmiotem działania urzędu jest realizacja zadań administracyjnych Kanclerza. Urząd ma w szczególności „informować Kanclerza Federalnego o bieżących zagadnieniach polityki ogólnej i o pracy ministerstw federalnych oraz przygotowywać decyzje Kanclerza i czuwać nad ich wykonaniem”. Ponadto urząd utrzymuje stały kontakt z ministerstwami oraz z innymi urzędami federalnymi, co zapewnia Kanclerzowi dostęp do bieżących informacji odnośnie wykonywanych zadań. Urzędem kieruje Szef w randze sekretarza stanu, który jest jednocześnie sekretarzem rządu – tym samym Urząd Kanclerski pełni funkcje sekretariatu Rządu Federalnego. Ponadto Szef urzędu reprezentuje Rząd Federalny w Radzie Seniorów Parlamentu Federalnego. Rząd Federalny i ministerstwa Ministerstwa wykonują zadania bezpośredniej administracji federalnej zgodnie ze swoimi kompetencjami. Liczba i zakres zadań ministerstw wchodzących w skład Rządu Federalnego jest zmienna i zależna od decyzji Kanclerza. Generalnie ministerstwa wchodzące w skład Rządu Federalnego można sklasyfikować na takie, które posiadają „klasyczny” charakter tj. spraw zagranicznych, finansów, sprawiedliwości, spraw wewnętrznych, obrony, gospodarki i technologii, komunikacji, budownictwa i rozwoju miast oraz pozostałe, które są tworzone lub restrukturyzowane dla realizacji konkretnych zadań administracyjnych wyznaczonych decyzjami Kanclerza. Federalne Ministerstwo Spraw Zagranicznych (Auswärtiges Amt) administruje typowymi dziedzinami dla swojej właściwości tj. korpusem dyplomatycznym (ambasady) i konsularnym. Zakres działania Federalnego Ministerstwa Finansów (Bundesministerium der Finanzen) oraz Federalnego Ministerstwa Sprawiedliwości (Bundesministerium der Justiz) nie różni się od typowego zakresu działań podobnych ministerstw w innych państwach europejskich. Minister Finansów jako szef Federalnego Ministerstwa Finansów dysponuje rozległym aparatem wyższych władz federalnych (Federalny Centralny Urząd ds. Podatków, Federalny Urząd ds. Służb Centralnych oraz Otwartych Spraw Majątkowych, Federalna Administracja Monopolu Spirytusowego), władz szczebla pośredniego (Wyższe Dyrekcje Finansowe, Celny Urząd Kryminalny) oraz federalnych urzędów niższego szczebla (Federalne Celne Urzędy Śledcze, Główne Urzędy Celne). W gestii administracyjnej Ministerstwa Sprawiedliwości znajdują się natomiast liczne sądy najwyższe, w tym sądy administracyjne i prokuratura federalna. Federalne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (Bundesministerium des Innern) to ministerstwo o najszerszym i najbardziej różnorodnym zakresie działań administracyjnych. Do jego zadań należą jednak nie tylko sprawy ogólnoadminstracyjne (sprawy urzędnicze i w ogóle służby urzędnicze) ale też sprawy policyjne w skali federacji (policja kryminalna, ochrona konstytucji, straż graniczna). W jego gestii znajduje się także wiele zróżnicowanych spraw takich jak m.in.: obrona cywilna, bezpieczeństwo elektrowni jądrowych, gospodarka odpadami, sprawy cudzoziemców i wiele innych. Ministerstwu podporządkowane są wyższe władze federalne takie jak: Federalny Urząd Ochrony Konstytucji, Federalny Urząd Administracyjny, Federalny Urząd Statystyczny, Federalna Centrala ds. Kształcenia Politycznego oraz władze pośredniego i niższego szczebla: Dyrekcja Ochrony Granic Państwa (Genzschutz) i podległe jej urzędy. Federalne Ministerstwo Obrony (Bundesministerium der Verteidigung) wyposażone jest w typowe właściwości administracyjne, jak w innych państwach europejskich, tj. przede wszystkim zarządzanie federalnymi siłami zbrojnymi. Administracja ta posiada własny aparat we wszystkich instancjach i wykonywana jest przez podporządkowany ministrowi obrony Urząd Administracyjny Federalnych Sił Zbrojnych (Bundeswehrverwaltungamt) oraz liczne administracje federalnych władz wyższych, pośrednich i niższych. Federalne Ministerstwo ds. Gospodarki i Technologii (Bundesministerium für Wirtschaft und Technologie) należy do jednego z kluczowych ministerstw RFN i charakteryzuje je wyjątkowo szeroki zakres działań administracyjnych. Należą do nich m.in. sprawy przemysłu, górnictwa, gospodarki energetycznej, handlu i rzemiosła, sprawy gospodarcze związane z obroną, zagraniczna polityka gospodarcza. Podlega mu liczny aparat administracyjny na szczeblu centralnym, pośrednim i niższym, m.in. Federalny Urząd ds. Gospodarki, Federalny Urząd Kartelowy, Urząd ds. Badania i Kontroli Materiałowej. Sprawami polityki transportu, polityki infrastrukturalnej i inwestycyjnej administruje Federalne Ministerstwo Komunikacji, Budownictwa i Urbanistyki (Bundesministerium für Verkehr, Bau und Stadtentwicklung). Ministerstwu podlega znaczny aparat administracyjny, w tym liczne wyższe, pośrednie i niższe władze federalne takie jak Federalny Urząd Transportu Drogowego, Federalny Urząd Transportu Powietrznego, Federalny Urząd Transportu Morskiego ora Hydrografii, Dyrekcje Wodne i Żeglugi, Urzędy Wodne i Żeglugi. Wyższe władze federalne i terenowe władze administracyjne federacji (Bundesoberbehörden oraz Mittel- und Unterbehörden) Wyższe władze federalne odgrywają ważna rolę w aparacie administracyjnym RFN, a podstawę do ich tworzenia daje Ustawa Zasadnicza. Wyższe władze federalne są to organy o centralnym zasięgu działania, podporządkowane bezpośrednio właściwym ministrom resortowym, którzy sprawują nad nimi nadzór. Wyższe władze federalne w wykonywaniu swoich zadań posiadają duży zakres samodzielności, jednak z reguły nie mają podporządkowanych sobie federalnych władz stopnia średniego i niższego (Mittel- und Unterbehörder). Również w stosunku do krajowych władz administracyjnych wyższe władze federalne nie posiadają kompetencji instruowania. Wśród najbardziej klasycznych wyższych władz federalnych powoływanych na mocy ustaw federalnych do wykonywania właściwych administracji znajdują się m.in.: Federalny Urząd Administracyjny (Bundesvervaltungsamt), Federalny Urząd Ochrony Konstytucji (Bundesamt für Verfassungsschutz), Federalny Urząd Kryminalny (Bundeskriminalamt), Federalny Urząd Gospodarki i Kontroli Eksportu (Bundesamt für Wirtschaft und Ausfuhrkontrolle). W 2002 r. powstał Federalny Urząd Nadzoru Usług Finansowych (Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsich), który połączył trzy działające dotychczas osobno wyższe władze federalne: Federalny Urząd Nadzoru nad Kredytami (Bundesaufsichtsamt für das Kreditwesen), Federalny Urząd Nadzoru nad Ubezpieczeniami (Bundesaufsichtsamt für Versicherungswesen) oraz Federalny Urząd Nadzoru ds. Obrotu Papierami Wartościowymi (Bundesaufsichtsamt für Wertpapierhandel). Federacja, obok najwyższych, federalnych organów administracyjnych posiada również własny, terenowy aparat administracyjny tj. terenowe władze administracyjne stopnia pośredniego i niższego (Mittel- und Unterbehörden), ale tylko w zastrzeżonych przez Ustawę Zasadniczą dziedzinach administracyjnych. Obligatoryjnie, federacja posiada władze terenowe w sferze służby zagranicznej, administracji finansów, administracji federalnych dróg wodnych i żeglugi. Natomiast federacja fakultatywnie – może tworzyć własne, terenowe władze administracyjne stopnia pośredniego i niższego, o ile wyłonią się „nowe zadania w dziedzinach, w których federacji przysługują kompetencje ustawodawcze”. Do utworzenia takiej administracji niezbędna jest jednak zgoda Rady Federalnej oraz Parlamentu Federalnego. Terenowy aparat administracyjny federacji nie jest rozbudowany równomiernie we wszystkich resortach – większość z nich co prawda posiada organy władz terenowych, ale tylko w tylko częściowo i w określonych dziedzinach. Federalna Administracja Pośrednia (Mittelbare Bundesverwaltung) W strukturze administracji federalnej istnieje jeszcze kategoria tzw. administracji pośredniej wykonywanej przez korporacje i zakłady prawa publicznego - będące wyodrębnionymi z hierarchicznego systemu administracji samodzielnymi podmiotami administracji (osobami prawa publicznego). Podmioty te podlegają nadzorowi określonemu w stosownych ustawach, zazwyczaj jest to kontrola rządowa i parlamentarna. Administracja pośrednia charakteryzuje się dużym stopniem zdecentralizowania. Zalicza się do niej system podmiotów ubezpieczeń społecznych, których zakres właściwości rozciąga się na obszar więcej niż jednego kraju związkowego. I tak w formie korporacji prawa publicznego zorganizowany podmiot ubezpieczenia społecznego górników, Gwarectwo Federalne (Bundesknappschaft), jak również Federalny Zakład Ubezpieczeń Urzędników (Bundesversicherungsanstalt für Angestellte) oraz Spółki Zawodowe (Berufsgesellschaften). Kolejną kategorię są Krajowe Zakłady Ubezpieczeń (Landesversicherungsanstalten), które należą zazwyczaj do podmiotów administracji krajów związkowych. (do wyjątku należy Krajowy Zakład Ubezpieczeń Oldenburg-Bremen, który jest podmiotem federalnej administracji terenowej stopnia pośredniego). Inną instytucją federalnej administracji pośredniej jest Rozgłośnia Federalna(Deutsche Welle), która jest prowadzona w formie zakładu administracyjnego, emitującego audycje radiowe i telewizyjne o RFN dla zagranicy. Osobą prawa publicznego jest także Niemiecki Bank Federalny (Deutsche Bundesbank), który nie podlega jednak nadzorowi rządowemu i parlamentarnemu. Bankowi podporządkowane są banki centralne krajów związkowych, zorganizowane w formie niesamodzielnych oddziałów terenowych. Krajowe władze wykonujące administrację federalną jako własną i jako zleconą Kraje związkowe, jak już wcześniej wspomniano, są suwerenne we własnych kompetencjach administracyjnych, o ile konstytucja nie ustali właściwości federacji. W związku z tym, kraje obok wykonywania ściśle własnych zadań administracyjnych wykonują również zadania federalne. Czynią to w dwojaki sposób: jako własne oraz jako zlecone zadania administracyjne. Różnica pomiędzy tymi dwoma kategoriami działalności administracyjnej kraju tkwi w konstrukcji nadzoru. W przypadku wykonywania administracji federalnej przez kraje związkowe we własnym zakresie, rządy krajów w tym celu organizują kompetentne władze administracyjne do wykonywania odpowiednich zadań i jednocześnie ustawowo normują procedury postępowania tych władz. Organy federacji tym wypadku nadzorują wykonywanie ustaw federalnych przez administrację krajową, ale kontrola ta ograniczać może się tylko do wydawania instrukcji wykonawczych oraz czuwania nad legalnością. W tym celu rząd federalny może wysłać swych pełnomocników (Beauftrage) do naczelnych władz krajowych, ale za zgodą tychże władz. W razie bezpośredniej odmowy zgody, rząd federalny nadal zachowuje prawo wysłania takich pełnomocników, ale za akceptacją Rady Federalnej, która dodatkowo może wyrazić zgodę skierowania ich również do władz administracyjnych podporządkowanych krajowym władzą. W zakresie administracji zleconej, obowiązek zorganizowania władz kompetentnych do wykonywania ustaw federalnych również leży po stronie krajów, jednak ustawowe unormowanie procedur postępowania tych władz należy do właściwości władz federalnych. Organy federacji w tym przypadku nie tylko że nadzorują legalność wykonywania ustawodawstwa federalnego i wydają instrukcje, ale również kontrolują jego celowość. W tym celu rząd federalny może żądać sprawozdania i przedłożenia akt oraz wysyłać swoich pełnomocników do wszystkich władz. W przypadku niewypełniania przez władze kraju ciążących na nim konstytucyjnych i ustawowych obowiązków – w tym przede wszystkim obowiązków administracyjnych – rząd federalny (za zgodą Rady Federalnej) może zastosować „konieczne środki” aby w drodze „przymusu federalnego” (Bundeszwang), skłonić dany kraj do wypełniania swoich obowiązków. W tym celu rządowi federalnemu przysługuje prawo wydawania poleceń w stosunku do wszystkich władz krajowych. Współdziałanie administracji krajowej z administracją federalną Niemiecka Ustawa Zasadnicza, mimo formalnej odrębności administracyjnej krajów przewiduje możliwość współdziałania administracji federalnej i krajowej, przy „wypełnianiu zadań krajów, jeśli te zadania są znaczące dla ogółu i współdziałanie Federacji jest konieczne dla polepszenia warunków bytu”. Są to takie zadania jak: rozbudowa i budowa szkół wyższych, polepszanie regionalnej struktury gospodarczej, agrarnej i ochrona wybrzeża. W tym celu istnieje możliwość ustawowego powołania instytucji i procedur dla „wspólnego planowania ramowego” poprzez ścisłą ustawową koordynację działań administracyjnych. Decyzje „koordynacyjne” takich gremiów, są wiążące dla władz krajowych i federalnych. Do długoletniej niemieckiej tradycji administracyjnej należy partycypacja w wykonywaniu zadań administracji przez różnego różnorodne, niepaństwowe formy organizacyjne. Administracja federacji jak i krajów chętnie włącza do swej służby organizacje III sektora (Vereine), spółki (Gesellschaften), a także przedsiębiorstwa prywatne, a nawet osoby fizyczne. Podmioty takie wykonują wówczas powierzone zadania publiczne, będąc wyposażone w atrybuty władzy tj. polecenie, przymus, kontrola i sankcja. Ponadto charakterystyczną cechą federalnej i krajowej administracji jest występowanie w jej obszarze licznych kolegialnych organów współdziałających w zadaniach administracyjnych z głosem doradczym lub współdecydującym. Są to zazwyczaj fachowe rady lub think tanki złożone ze specjalistów z dziedziny gospodarki i techniki, przedstawicieli nauki, odpowiednich zawodów lub nawet związków zawodowych, które działają bezpośrednio przy organach władz federalnych lub przy wyższych władzach federalnych, terenowych. Struktury administracji Republiki Federalnej Niemiec Charakterystyka systemów konstytucyjnych i administracyjnych RP i RFN Systemy konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec (zestawienie ogólne) Rzeczpospolita Polska Republika Federalna Niemiec Ustrój określony jest na podstawie Konstytucji RP z Ustrój określony jest na 1997 r.; Zasadniczej RFN z 1949 r.; Organami przedstawicielskimi, o legitymacji nabytej w powszechnych wyborach z najwyższymi kompetencjami władzy ustawodawczej jest Sejm RP liczący 460 posłów oraz Senat RP liczący 100 senatorów; podstawie Ustawy Organem przedstawicielskim, o legitymacji nabytej w powszechnych wyborach z najwyższymi kompetencjami władzy ustawodawczej jest Parlament Federalny (Bundestag) liczący 598 posłów; Drugim organem przedstawicielskim, o legitymacji nabytej poprzez wybory w krajach związkowych, z najwyższymi kompetencjami ustawodawczymi jest Rada Federalna (Bundesrat) licząca 69 posłów; Zgromadzenie Narodowe to organ konstytucyjny, złożony ze wspólnie obradujących obu izb parlamentu w celu zaprzysiężenia nowo wybranego Prezydenta, wysłuchania prezydenckiego orędzia lub postawienia Prezydenta w stan impeachmentu; Zgromadzenie Federalne (Bundesverammlung) to konstytucyjny organ państwowy zbierający się w celu dokonania wyboru Prezydenta Federalnego. W jego skład wchodzą wszyscy posłowie do Parlamentu Federalnego oraz w takiej samej liczbie delegaci wybrani przez parlamenty (landtagi) poszczególnych krajów związkowych; Dualizm egzekutywy asymetryczny: zadania wykonawcze należą do Prezydenta RP oraz Prezesa Rady Ministrów (Premiera) stojącego na czele rządu Rady Ministrów. Prezydent dysponuje prawem veta legislacyjnego, mimo to, wiodącą rolę w kształtowaniu polityki i administracji państwa odgrywa Prezes Rady Ministrów; Dualizm egzekutywy silnie asymetryczny: zadania wykonawcze należą do Prezydenta Federalnego (Bündespräsidaent) oraz do Rządu Federalnego (Bundesregierung) na czele którego stoi Kanclerz Federalny (Bundeskanzler). Prezydent nie posiada jednak uprawnień wetujących proces legislacyjny i w związku z tym ogromną i decydującą przewagę w kształtowaniu polityki i administracji państwa posiada Kanclerz Federalny; Do kluczowych organów w zakresie sądownictwa konstytucyjnego tj. kontroli zgodności działań wszystkich organów państwa z prawem i Konstytucją zaliczane są Trybunał Konstytucyjny oraz Trybunał Stanu. Najsilniejszy akcent w zakresie kontroli zgodności działań wszystkich organów państwa z prawem i Konstytucją położony jest na rolę Federalnego Trybunału Konstytucyjnego (Bundesverfassungsgericht). Jednak na przestrzeni całej federacji system sądownictwa konstytucyjnego jest bardzo złożony i rozproszony; Systemy administracyjne Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec (zestawienie ogólne) Rzeczpospolita Polska Republika Federalna Niemiec Naczelne organy administracji rządowej wchodzą w skład Rady Ministrów i powoływane są przez Sejm lub (i) przez Prezydenta RP: Prezes Rady Ministrów i członkowie Rady Ministrów; Naczelne federalne organy administracyjne (oberste Bundesorgane) to: Parlament Federalny (Bundestag) i Rada Federalna (Bundesrat), Prezydent Federalny (Bundespräsident), Zgromadzenie Federalne (Bundesversammlung), Kanclerz i Rząd Federalny Bundeskanzler, Bundesregierung), Federalny Trybunał Konstytucyjny (Bundesverfassungsgericht); Centralne organy administracji rządowej nie Naczelne federalne władze administracyjne (oberste wchodzą w skład Rady Ministrów i powołane są na Bundesbehörden) obsadzane są na mocy decyzji mocy decyzji naczelnego organu administracji Kanclerza Federalnego i Ministrów Federalnych; rządowej; Dwa szczeble administracji rządowej: centralny oraz Wyższe władze federalne (Bundesoberbehörden) są terenowy; to organy o centralnym zasięgu działania, podporządkowane bezpośrednio właściwym Szczebel centralny to organy naczelne i centralne ministrom resortowym, którzy sprawują nad nimi administracji rządowej; nadzór; Szczebel terenowy to terenowe organy administracji rządowej podlegające wojewodzie (administracja zespolona) oraz organy administracji niezespolonej podlegającej bezpośredniemu zwierzchnictwu ministrów lub centralnych organów administracji rządowej; Władze administracyjne stopnia pośredniego i niższego (Mittel- und Unterbehörden) to terenowy aparat administracyjny federacji tworzony obligatoryjnie przez naczelne władze administracyjne - ale tylko w zastrzeżonych przez Konstytucję sferach administracyjnych (m.in. służba zagraniczna, administracja finansów, administracja federalnych dróg wodnych i żeglugi) Fakultatywnie federacja może tworzyć własne, terenowe władze administracyjne stopnia pośredniego i niższego, o ile wyłonią się „nowe zadania w dziedzinach, w których federacji przysługują kompetencje ustawodawcze”; Podmioty nieposiadające statusu organu administracji rządowej, tworzone na podstawie ustawy lub ustanowione przez naczelny organ administracji rządowej wykonują niektóre zadania rządowe administracyjne, zwłaszcza w sferze gospodarczej i społecznej. Posiadają one odmienne formy cywilno-administracyjne i różnią się między sobą strukturą organizacyjną, zasadami prowadzenia gospodarki finansowej oraz procedurami działania. Najczęściej noszą nazwy: agencja, zakład lub fundusz (np. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Narodowy Federalna Administracja Pośrednia (Mittelbare Bundesverwaltung wykonywana jest przez korporacje i zakłady prawa publicznego - będące wyodrębnionymi z hierarchicznego systemu administracji samodzielnymi podmiotami administracji (osobami prawa publicznego). Podmioty te podlegają nadzorowi określonemu w stosownych ustawach, zazwyczaj jest to kontrola rządowa i parlamentarna. Są to m.in. podmioty ubezpieczeń społecznych, których zakres właściwości rozciąga się na obszar więcej niż jednego kraju Fundusz Zdrowia), centrum. organizacja, biuro, Zadania ze sfery administracji rządowej zlecane do wykonywania przez samorządowych województw, powiatów Szczegółowe regulacje w tym zakresie ustawy; komitet, związkowego; mogą być podmioty i gmin. zawierają Zadania ze sfery administracji federalnej mogą być zlecane do wykonywania przez władze administracyjne krajów związkowych. Szczegółowe regulacje w tym zakresie zawierają stosowne porozumienia federacji i krajów oraz ustawy; CECHY CHARAKTERYSTYCZNE (różnice) Rzeczpospolita Polska Republika Federalna Niemiec Unitarna struktura państwa: jednolity system Federalna struktura państwa: 16 krajowych systemów konstytucyjno - prawny, jednorodny system organów konstytucyjno – prawnych, legislacyjnych, legislacyjnych, wykonawczych i sądowych; wykonawczych i sądowych + nadrzędny system federalny; Skład obu izb parlamentu: Sejmu i Senatu Tylko jedna, niższa izba parlamentu – Parlament wymieniany jest równocześnie w wyborach co 4 lata; Federalny na nowo wybierana jest co 4 lata; Druga izba parlamentu – Senat posiada 4-letnią Brak kadencyjności drugiej izby parlamentu - Rady kadencję, co przy równoczesnej wymianie składu Federalnej, co składa się na ciągłość władzy Sejmu, nie zapewnia ciągłości władzy ustawodawczej; ustawodawczej; Brak optymalnego powiązania izby wyższej - Senatu z samorządowymi województwami oraz brak w pełni racjonalnego uczestnictwa Senatu w procesie legislacyjnym; Silne, kompleksowe powiązanie izby wyższej – Rady Federalnej z procesem legislacyjnym federacji oraz uczynienie z niej platformy do wyrażania, negocjowania i obrony interesów krajów związkowych wobec federacji; Proporcjonalna ordynacja wyborcza do Sejmu; Większościowo - proporcjonalna Parlamentu Federalnego; ordynacja do Prezydent wybierany jest w powszechnych i Prezydent Federalny wybierany jest przez bezpośrednich wyborach. Posiada prawo veta Zgromadzenie Federalne. Nie posiada prawa veta legislacyjnego; legislacyjnego Rozbudowany aparat rządowej administracji ogólnej; Administracja federalna nie posiada rozbudowanego sytemu organów administracji ogólnej; Jednorodny i mocno zhierarchizowany system Administracja rządowa jest częściowo ujednolicona rządowej administracji centralnej i terenowej; na poziomie federalnym, ale na szczeblu krajów związkowych występuje daleko idące zróżnicowanie instytucji administracyjnych warunkowane wzajemnymi różnicami w ich systemach konstytucyjnych; Mimo pewnych tradycji i doświadczeń Mocno ugruntowane tradycje konstytucyjne, datujące konstytucyjnych i administracyjnych nabytych w się od 1949 r. oraz głębokie tradycje i doświadczenia okresie 20-lecia międzywojennego, współczesny administracyjne których źródła sięgają do XIX w.; system konstytucyjno – administracyjny znajduje się jeszcze w etapie transformacji ustrojowej (już bardzo zaawansowanej) zapoczątkowanej w 1989 r. i nieustannie kształtuje swoje doświadczenia konstytucyjne i administracyjne; CECHY CHARAKTERYSTYCZNE (podobieństwa) Rzeczpospolita Polska Republika Federalna Niemiec Parlamentarny i zracjonalizowany system rządów oparty o trójpodział władzy na wykonawczą, ustawodawczą i sadowniczą; Dualizm egzekutywy wykonywanej przez szefa rządu i prezydenta; Dwuizbowy parlament wybierany na 4 – letnie kadencje; Wykorzystanie formuły Sainte-Laguë do przeliczania mandatów w wyborach do izby niższej parlamentu; Stosowanie 5% klauzuli zaporowej w wyborach do izb niższych parlamentu; Szczególna i bardzo silna pozycja konstytucyjno - polityczna Premiera i Kanclerza w strukturze gabinetu oraz w ogóle w całościowej strukturze systemu władzy i administracji; Instytucja konstruktywnego votum nieufności w procesie odwoływania premiera i kanclerza; Wymóg kontrasygnowania przez premiera (kanclerza) i ministrów aktów władzy prezydenta; Silna i ugruntowana pozycja Trybunałów Konstytucyjnych, których orzeczenia są niepodważalne i wiążące dla wszystkich instytucji konstytucyjnych i administracyjnych; CZĘŚĆ II SYSTEMY SAMORZĄDOWEJ ADMINISTRACJI REGIONALNEJ i LOKALNEJ RZECZPOSPOLITA POLSKA Podstawę prawną istnienia administracji samorządowej stanowi Konstytucja RP z 1997 r. oraz właściwe ustawy. Struktura samorząd terytorialnego opiera się o trzy szczeble: samorządowe województwo, powiat oraz gminę. Wszystkie trzy struktury nie są hierarchicznie podporządkowane wobec siebie w kategoriach kompetencji władczych. Ich wzajemne relacje posiadają charakter przestrzenny oparty o zasadę wzajemnej pomocniczości (subsydiarności). Nadrzędnym bowiem celem samorządowego województwa, powiatu i gminy jest optymalne zaspokajanie potrzeb społeczności lokalnych. I właśnie dla tego, zasadniczego celu, państwo winno wspierać samorządowe województwo, te z kolei samorządowy powiat, a powiat powinien być pomocniczy wobec gminy. Zasada pomocniczości wyklucza wszelkie hierarchie i kompetencyjne nadrzędności, a ich miejsce wprowadza pomocniczą rolę jednostek większych wobec mniejszych w wypełnianiu ich zadań. Zasada pomocniczości jest zawarta jest już w Preambule do Konstytucji RP, a także silnie przeniknęła ustawodawstwo o samorządzie terytorialnym wszystkich szczebli. Wprowadza ona postulat tworzenia takiego ustroju, aby rola państwa w zaspokajaniu potrzeb indywidualnych i społecznych sprowadzała się do niezbędnego minimum. Zasada decentralizacji władzy publicznej z kolei, nakazuje przekazanie możliwie dużej liczby zadań publicznych podmiotom działającym na własną odpowiedzialność przy prawnym zapewnieniu odpowiedniej niezależności oraz niezbędnych środków. Jest ona wzmocniona przez zasadę przekazywania samorządowi istotnej części zadań publicznych. Konstytucja wprowadza także zasadę domniemania kompetencji samorządu, jeżeli ustawy szczegółowe nie wprowadzają innych ustaleń. W tym przypadku domniemywa się kompetencję gminy. Naczelną dyrektywą podziału terytorialnego wynikającego z powyższego, jest zasada unitarności całego systemu, czyli jednolitości w sferze zewnętrznej i wewnętrznej. Nie ma zatem możliwości wprowadzania jakichkolwiek autonomii lub nadawania podmiotom publicznym uprawnień ustawodawczych, które mogłyby naruszyć jednolitość państwa. Wszelkie jednostki zasadniczego podziału terytorialnego muszą być jednostkami samorządu terytorialnego. W systemie polskiej administracji samorządowej występuje dualizm administracyjny, co oznacza, że w terenie swoje zadnia wykonują dwa rodzaje administracji: rządowa i samorządowa, które nie są w stosunku do siebie podległe. Administracja samorządowa podlega jedynie nadzorowi prawnemu ze strony administracji rządowej. Administracja ta z reguły realizuje także zadania zlecone na mocy ustawowych rozstrzygnięć oraz zadania powierzone, które przejmuje na mocy porozumień. Dualizm ten występuje na szczeblu województwa, natomiast na szczeblu gminy i powiatu funkcje administracji rządowej pełnią wykonawcze organy administracji samorządowej. Odróżnienie tego co jest domeną administracji samorządowej i rządowej dokonuje się poprzez oddzielenie źródeł finansowania i sposobów realizowania nadzoru. Ustrój administracji samorządowego województwa Województwo definiowane jest jako „regionalna wspólnota samorządowa” i jednocześnie jako największa jednostka zasadniczego podziału terytorialnego kraju, której celem jest wykonywanie administracji publicznej. W Polsce występuje 16 województw. Województwa jako jednostki terytorialne obejmują swym zasięgiem poszczególne gminy i powiaty, które ustawowo zostały włączone do wyznaczonych województw. W województwach kompetencje swoje wykonuje wojewoda – jako wyznaczony przez premiera i jemu podlegający przedstawiciel administracji rządowej oraz sejmik województwa z marszałkiem - jako samorządowa władza społeczności województwa. Siedziby wojewody oraz organów samorządu wojewódzkiego zazwyczaj zlokalizowane są w tych samych miastach wojewódzkich. Jednak nie we wszystkich przypadkach pokrywają się one ze sobą. Dotyczy to województw kujawsko – pomorskiego (siedziba sejmiku jest Toruń) i lubuskiego (siedzibą sejmiku jest Zielona Góra). Sprawowanie samorządu województwa należy do mieszkańców województwa, którzy tworzą z mocy prawa regionalną wspólnotę samorządową. Do zakresu działania samorządu województwa należy wykonywanie zadań publicznych o charakterze wojewódzkim, niezastrzeżonych ustawami na rzecz organów administracji rządowej. Ponadto zakres działania samorządu województwa nie może naruszać samodzielności powiatu i gminy. Samorząd województwa wykonuje - określone ustawami, zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, dysponuje mieniem wojewódzkim, prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową na podstawie budżetu. Wykonywanie przez samorząd województwa zadań o charakterze wojewódzkim określonych w drodze ustaw, dotyczy w m.in. następujących zakresów: edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego, promocji i ochrony zdrowia, pomocy społecznej, polityki prorodzinnej, modernizacji terenów wiejskich, zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska, transportu zbiorowego i dróg publicznych, kultury fizycznej i turystyki, ochrony praw konsumentów, obronności, bezpieczeństwa publicznego, przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy. Ustrój województwa, podobnie jak w przypadku wszystkich pozostałych jednostek samorządowych określa statut województwa. Samorząd województwa samodzielnie określa strategię rozwoju województwa oraz może prowadzić działalność gospodarczą, pod warunkiem że polega ona na wykonywaniu czynności promocyjnych, edukacyjnych i wydawniczych służących rozwojowi województwa. Sejmik województwa Organem przedstawicielskim samorządu województwa jest sejmik województwa. Sejmik jest organem o funkcjach stanowiących oraz kontrolnym. Jego kadencja wynosi 4 lata. W skład sejmiku województwa wchodzą radni wybrani w wyborach bezpośrednich w liczbie trzydziestu w województwach liczących do 2.000.000 mieszkańców oraz po trzech radnych na każde kolejne rozpoczęte 500.000 mieszkańców. W przypadku samorządu województwa, podobnie na szczeblu samorządu gminnego i powiatowego, prawnie dopuszcza się obok form demokracji przedstawicielskiej, stosowanie form demokracji bezpośredniej, których zasady i tryb przeprowadzania określa właściwa ustawa. W związku z tym, o rozwiązaniu Sejmiku przed upływem konstytucyjnej kadencji mogą zadecydować mieszkańcy województwa poprzez w referendum. Do kompetencji sejmiku należy m.in.: stanowienie aktów prawa miejscowego, w tym uchwalanie statutu województwa, uchwalanie strategii rozwoju województwa, uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego, uchwalanie budżetu województwa, podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi województwa z tytułu wykonania budżetu województwa, uchwalanie, w granicach określonych ustawami, przepisów dotyczących podatków i opłat lokalnych, podejmowanie uchwał w sprawie uczestnictwa w międzynarodowych zrzeszeniach regionalnych i innych formach współpracy regionalnej, wybór i odwołanie zarządu województwa oraz ustalanie wynagrodzenia marszałka województwa, powoływanie i odwoływanie, na wniosek marszałka województwa, skarbnika województwa, województwa, podejmowanie uchwał który w jest głównym sprawach księgowym majątkowych budżetu województwa, podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów. Sejmik wybiera ze swojego grona w głosowaniu tajnym przewodniczącego oraz nie więcej niż 3 wiceprzewodniczących, bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku. Zadaniem przewodniczącego sejmiku jest organizowanie pracy sejmiku oraz prowadzenie jego obrad. Sejmik województwa obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał. Sejmik w celu realizacji zakresu swoich zadań powołuje ze swojego grona komisje stałe i doraźne. W celu kontroli działalność zarządu województwa oraz wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych Sejmik obligatoryjnie powołuje komisję rewizyjną, która opiniuje wykonanie budżetu i występuje z wnioskiem do Sejmiku województwa w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi województwa. Wniosek ten podlega także zaopiniowaniu przez Regionalną Izbę Obrachunkową. Zarząd województwa i Marszałek Zarząd jest organem wykonawczym województwa. Zarząd województwa wybierany jest przez Sejmik województwa w przeciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów. Jeżeli Sejmik województwa nie dokona wyboru zarządu w tym terminie to ulega rozwiązaniu. W skład Zarządu wchodzi łącznie 5 osób, w tym Marszałek województwa jako jego przewodniczący, nie więcej niż 2 wicemarszałków oraz pozostali członkowie. Wybór samego Marszałka województwa musi jednak zapaść w głosowaniu tajnym bezwzględną większością głosów ustawowego składu Sejmiku. Zarząd województwa zmuszony jest podać się do dymisji, jeżeli Sejmik województwa przyjmie uchwałę w sprawie nieudzielenia Zarządowi absolutorium bezwzględną większością głosów ustawowego składu Sejmiku województwa. Odwołanie Marszałka województwa może nastąpić również z innej przyczyny, ale wniosek taki musi złożyć co najmniej 1/4 radnych z łącznego ustawowego składu Sejmiku i staje się on wiążący, jeśli uzyska większość co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu Sejmiku, w głosowaniu tajnym. Zarząd województwa wykonuje zadania należące do samorządu województwa, niezastrzeżone na rzecz Sejmiku województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Do zadań Zarządu województwa należy m.in.: wykonywanie uchwał Sejmiku województwa, gospodarowanie mieniem województwa, przygotowywanie projektu i wykonywanie budżetu województwa, przygotowywanie projektów strategii rozwoju województwa, planu zagospodarowania przestrzennego i regionalnych programów operacyjnych oraz ich wykonywanie, organizowanie współpracy ze strukturami samorządu regionalnego w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi, kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Marszałek województwa jako jednoosobowy organ wykonawczy organizuje pracę Zarządu województwa i Urzędu Marszałkowskiego, kieruje bieżącymi sprawami oraz reprezentuje województwo na zewnątrz. Budżet województwa jest podstawą samodzielnej gospodarki finansowej województwa. Dochody własne województwa są podstawowym źródłem finansowania zadań, a mogą się na nie składać przede wszystkim: udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, dochody z majątku województwa, spadki, zapisy i darowizny na rzecz województwa, dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe województwa oraz wpłaty innych wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych oraz inne dochody własne, którymi mogą być: subwencja wyrównawcza z budżetu państwa, dotacje celowe z budżetu państwa i państwowych funduszy celowych na zadania wykonywane przez województwo, dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez województwo na podstawie porozumień zawartych z organami administracji rządowej, dotacje celowe z budżetów gmin lub powiatów na zadania z zakresu tych jednostek samorządu terytorialnego wykonywane przez województwo na podstawie porozumień zawartych z organem gminy lub powiatu. Nadzór nad samorządem wojewódzkim Nadzór nad działalnością samorządu województwa sprawuje Prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw finansowych - Regionalna Izba Obrachunkowa, która stanowi państwowy, zewnętrzny i niezależny organ kontroli i nadzoru jednostek samorządu terytorialnego w zakresie gospodarki finansowej (budżetu) i zamówień publicznych. Przedmiotem nadzoru pozostaje działalność samorządu, co oznacza, że został on rozciągnięty na realizację zadań własnych jak i zleconych. W sprawach własnych nadzór prowadzony jest na podstawie kryterium zgodności z prawem, czyli legalności. W sprawach zleconych nadzór sprawowany jest na podstawie kryterium legalności, celowości, gospodarności, rzetelności. Samorząd województwa, podobnie jak gminy i powiaty, może skarżyć rozstrzygnięcia nadzorcze do sądu administracyjnego i dochodzić droga sądową swoich racji. Współdziałanie samorządowych wojewódzkich jednostek administracji Podstawowym celem współdziałania jednostek samorządu terytorialnego jest wykonywanie zadań publicznych rozumianych w tym przypadku jako lepsze zaspokajanie potrzeb lokalnych społeczności – wspólnot samorządowych. Województwo w tym celu może zawierać z innymi województwami oraz jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa dobrowolne porozumienia w sprawie powierzania prowadzenia zadań publicznych. Ponadto dla lepszego wykonywania publicznych zadań administracyjnych dopuszcza się, aby jednostki samorządu wojewódzkiego (w tym także powiaty i gminy) mogły sobie wzajemnie udzielać wszelkiej pomocy konsultacyjnej, merytorycznej oraz finansowej. Województwa mogą także w formach prawa publicznego, tworzyć dobrowolne, wspólne stowarzyszenia i związki celowe, w tym również z gminami i powiatami. W przypadku narzucenia przez ustawę konieczności utworzenia związku lub samorządowego przynależność do niego jest obligatoryjna. Struktura ustroju jednostki wojewódzkiego samorządu terytorialnego Podział administracyjny Polski na województwa i powiaty stowarzyszenia Samorząd powiatowy Powiat ma charakter samorządowy, posiada określone terytorium, a mieszkańcy z mocy prawa tworzą w jego ramach lokalną, powiatową wspólnotę samorządową. Obok klasycznych samorządowych jednostek powiatowych, w skład których włączone są gminy, w Polsce występuje tzw. powiat grodzki. Jest to gmina - miasto, na prawach powiatu, wykonująca zadania powiatu. We wszystkich miastach na prawach powiatu organem wykonawczym jest prezydent miasta. Posiadając osobowość prawną, powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Samodzielność powiatu podlega ochronie sądowej. O ustroju powiatu stanowi jego statut. Powiat wykonuje określone ustawami szerokie zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie takim jak m.in.: edukacja publiczna, promocja i ochrona zdrowia, pomoc społeczna, polityka prorodzinna, wspieranie osób niepełnosprawnych, transport zbiorowy i drogi publiczne, kultura, kultura fizyczna i turystyka, geodezja, gospodarka nieruchomościami, gospodarka wodna, ochrona środowiska, rolnictwo, porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli, ochrona przeciwpowodziowa i przeciwpożarowa, przeciwdziałanie bezrobociu. Zadania z zakresu administracji rządowej mogą zostać powierzone zakresowi działania powiatu jako zadania zlecone przez państwo. Wykonywanie zadań powiatu nie może w żaden sposób naruszać zakresu działania i kompetencji gmin. Powiat zobligowany jest do przekazania wykonywanej kompetencji gminie mocą stosownego porozumienia - w przypadku gdy ta, wystąpi o to z uzasadnionym wnioskiem. Rada powiatu Rada powiatu jest organem stanowiącym i kontrolnym w powiecie. Kadencja rady trwa 4 lata, a radni wybierani są w wyborach bezpośrednich. W skład rady powiatu wchodzą radni w liczbie piętnastu w powiatach liczących do 40.000 mieszkańców oraz po trzech na każde kolejne rozpoczęte 20.000 mieszkańców, jednak nie więcej niż trzydziestu dziewięciu radnych. Odwołanie rady powiatu przed upływem kadencji może nastąpić poprzez referendum powiatowe. Do wyłącznych kompetencji rady powiatu należą takie sprawy jak m.in.: stanowienie aktów prawa miejscowego, w tym statutu powiatu, wybór i odwołanie zarządu (organu wykonawczego), na wniosek starosty - powoływanie i odwoływanie sekretarza powiatu i skarbnika powiatu(będącego głównym księgowym budżetu powiatu), uchwalanie budżetu powiatu, podejmowanie uchwał w sprawach wysokości podatków i opłat w granicach określonych ustawami, podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych powiatu, podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia zadań z zakresu administracji rządowej oraz w sprawie powierzenia innym jednostkom samorządowym prowadzenia zadań publicznych, podejmowanie uchwał w sprawach współpracy ze społecznościami lokalnymi innych państw oraz przystępowania do krajowych i międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych, podejmowanie uchwał w sprawach herbu powiatu i flagi powiatu. Rada powiatu wybiera ze swego grona przewodniczącego i jednego lub dwóch wiceprzewodniczących bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym. Zadaniem przewodniczącego jest wyłącznie organizowanie pracy rady oraz prowadzenie obrad rady. Rada powiatu obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego rady powiatu. Rada powiatu może powoływać ze swojego grona stałe i doraźne komisje do określonych zadań, ustalając przedmiot ich działania oraz skład osobowy. Radny, podobnie jak w przypadku gminnej jednostki samorządowej obowiązany jest kierować się dobrem wspólnoty samorządowej powiatu. Radny powinien utrzymywać stałą więź z mieszkańcami oraz ich organizacjami, a w szczególności przyjmować zgłaszane przez mieszkańców powiatu postulaty i przedstawić je organom powiatu do rozpatrzenia, nie jest jednak związany instrukcjami wyborców. Starosta i zarząd powiatu Organem wykonawczym powiatu jest zarząd. W skład zarządu powiatu wchodzą starosta jako jego przewodniczący oraz członkowie w liczbie od 3 do 5 osób, w tym wicestarosta. Zarząd wybrany zostaje przez radę powiatu w terminie 3 miesięcy od daty ogłoszenia wyników wyborów. Jeżeli rada powiatu nie dokona wyboru zarządu w terminie 3 miesięcy, ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Zarząd powiatu wykonuje uchwały rady powiatu i zadania powiatu określone przepisami prawa. Do zadań zarządu powiatu należy w szczególności: przygotowywanie i wykonywanie uchwał rady, gospodarowanie mieniem powiatu, wykonywanie budżetu powiatu, zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu. W realizacji zadań zarząd powiatu podlega wyłącznie radzie powiatu. Na czele powiatu stoi starosta. Jest on jednocześnie zwierzchnikiem służbowym pracowników i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży. Starosta organizuje pracę zarządu powiatu i starostwa powiatowego, kieruje bieżącymi sprawami powiatu oraz reprezentuje powiat na zewnątrz. Powiat samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową na podstawie budżetu uchwalonego przez radę powiatu. Powiat może zawierać porozumienia w sprawie powierzenia prowadzenia wspólnych zadań publicznych z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego, a także wojewódzkimi, na którego obszarze znajduje terytorium powiatu. Powiaty, jak również związki i stowarzyszenia powiatów mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym również pomocy finansowej. Do regulowania porozumień zawieranych przez powiaty stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o samorządzie gminnym. Nadzór nad samorządem powiatowym Nadzór nad działalnością powiatu sprawuje Prezes Rady Ministrów oraz wojewoda, a w zakresie spraw finansowych - Regionalna Izba Obrachunkowa. Organy nadzoru mogą wkraczać w działalność powiatu tylko w przypadkach określonych ustawami. W skrajnych przypadkach naruszenia prawa przez powiat, podmiot nadzoru może rozwiązać radę powiatu. Rozstrzygnięcia organu nadzoru podlegają możliwości zaskarżenia do sądu administracyjnego z powodu niezgodności z prawem. Struktury samorządu powiatowego Samorząd gminny Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową, natomiast sama gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Gmina ponadto posiada osobowość oraz prawną ochronę jej samodzielności. O ustroju gminy stanowi statut gminy. Zakres przedmiotowy działania gminy określa zasada domniemywania kompetencji tzn. do właściwości gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Podstawowym zadaniem własnym gminy jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty gminnej. Zakres szczegółowych spraw, które znalazły się w sferze zadań własnych gminy jest bardzo szeroki. Spośród najważniejszych, które ustawodawca przypisał gminą należy wymienić takie jak m.in.: ład przestrzenny, gospodarka nieruchomościami, ochrona środowiska i przyrody, gospodarka wodna, gminne drogi, wodociągi i zaopatrzenie w wodę, lokalny transport zbiorowy, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, kultura, porządek publiczny, promocja gminy, współpraca transgraniczna. Według kryteriów podawanych przez ustawodawcę polskiego w ustawodawstwie samorządowym, zadania samorządu gminnego generalnie dzielą się na własne i zlecone, które jednak wewnętrznie różnią się wg następującego schematu: Zadania własne Zadania zlecone (poruczone) z zakresu administracji rządowej zadania obligatoryjne zadania przekazane przez ustawy zadania dobrowolne zadania wykonywane na mocy porozumień Zadania poruczone wykonywane przez gminy mogą być także efektem porozumień zawartych z jednostkami powiatowymi i wojewódzkimi. Rada gminy W strukturze organów gminnego samorządu terytorialnego, ze względu na kompetencje stanowiące i kontrolne, główną rolę odgrywa rada gminy. Rada gminy jest organem przedstawicielskim, kolegialnym, pochodzącym z wyborów powszechnych, powoływana przez mieszkańców gminy na 4 – letnią kadencję. Aby móc kandydować, trzeba mieć ukończone 18 lat i zamieszkiwać na stałe w obszarze gminy. Kandydat na radnego, nie musi posiadać polskiego obywatelstwa. Wymagane jest natomiast obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej. Rada gminy działa w imieniu mieszkańców i za mieszkańców. Jeżeli jej siedziba zlokalizowana jest w mieście położonym na terytorium tej rady, nosi wówczas nazwę rady miejskiej. W ramach uprawnień stanowiących podejmuje ona uchwały, które mogą mieć różny charakter prawny, np.: stanowienie przepisów powszechnie obowiązujących, uchwalanie budżetu, uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, swych własnych organów, komisji, zawieranie porozumień z organami administracji rządowej na wykonanie zadań zleconych, nadawanie honorowego obywatelstwa czy podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy. Wypełniając funkcje kontrolne, rada kontroluje działalność wójta (burmistrza, prezydenta), gminnych jednostek organizacyjnych i jednostek pomocniczych gminy. Korzysta w tym względzie z opinii komisji rewizyjnej lub Regionalnej Izby Obrachunkowej. Rada obraduje w trybie sesji, zazwyczaj zwoływanych przez przewodniczącego w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał. Rada gminy wybiera ze swego grona przewodniczącego oraz 1 do 3 wiceprzewodniczących bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym. Zadaniem przewodniczącego jest wyłącznie organizowanie pracy rady oraz prowadzenie obrad rady. Odwołanie przewodniczącego i wiceprzewodniczących następuje na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady gminy, w takim samym trybie jak jego powołanie tj. bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady. W skład rady wchodzą radni w liczbach uzależnionych od liczby mieszkańców w gminie. I tak po piętnastu w gminach do 20.000 mieszkańców, po dwudziestu jeden w gminach do 50.000 mieszkańców, po dwudziestu trzech w gminach do 100.000 mieszkańców, po dwudziestu pięciu w gminach do 200.000 mieszkańców oraz po trzech na każde dalsze rozpoczęte 100.000 mieszkańców - nie więcej jednak niż czterdziestu pięciu radnych. Radni, obowiązani są do kierowania się dobrem wspólnoty samorządowej gminy. W celu usprawnienia pracy radnych, mogą oni tworzyć kluby radnych, działające na zasadach określonych w statucie gminy. Mandatu radnego gminy nie można łączyć z mandatem posła lub senatora, wykonywaniem funkcji wojewody lub wicewojewody oraz członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego. Wójt / Burmistrz /Prezydent Organem wykonawczym gminy jest wójt (zazwyczaj w gminach wiejskich). Burmistrz jest organem wykonawczym w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy. W miastach powyżej 100.000 mieszkańców organem wykonawczym jest prezydent miasta. Organ wykonawczy posiada zatem zróżnicowane nazewnictwo, jednak zakres kompetencji pozostaje we wszystkich przypadkach ten sam. Pierwotnie, do 2002 r. ustawa o samorządzie gminnym stanowiła, iż organem wykonawczym gminy był kolegialny organ – zarząd gminy pod przewodnictwem wójta, burmistrza lub prezydenta. Członkowie zarządu powoływani byli przez radę gminy, najczęściej z grona radnych. W praktyce, tak powołany zarząd dla wykonywania swoich zadań często nie znajdował dostatecznego poparcia w radzie, gdzie partykularne i zmienne polityczne uwarunkowania brały górę nad publicznym interesem. Proces wyboru zarządu pozostawał bardzo konfliktogenny i patologizował cały system. Często zdarzało się, iż rada, w ogóle nie była w stanie powołać zarządu gminy - co w efekcie oznaczało konieczność rozwiązania rady i przeprowadzenia ponownych, dodatkowych wyborów w gminie. Aby wyeliminować z systemu samorządu gminnego potencjalne źródło konfliktów pomiędzy radą a zarządem, zaburzające prawidłowe funkcjonowanie gminy oraz kierując się m.in. rozwiązaniami stosowanymi w innych państwach europejskich, w tym przede wszystkim w gminach niemieckich, wprowadzono formułę bezpośredniego wyłaniania organu wykonawczego. Systemem ten bardzo mocno wzmocnił pozycję wójta, burmistrza, prezydenta tworząc z niego monokratyczny organ gminnej egzekutywy. Obecnie wójt (burmistrz, prezydent) wybierany jest bezpośrednio w gminnych wyborach powszechnych, równych i tajnych. Jednomandatowym okręgiem wyborczym staje się obszar gminy, a sam wybór dokonywany jest łącznie z wyborami do rad gmin co 4 lata. Aby móc kandydować, trzeba mieć ukończone 25 lat i posiadać obywatelstwo polskie. Kandydat na wójta nie musi na stałe zamieszkiwać w gminie, w której kandyduje. Odwołanie wójta przed upływem konstytucyjnej kadencji (burmistrza, prezydenta), tak często zdarzające się w poprzedniej formule należy obecnie do rzadkości, bowiem odwołać wójta z urzędu mogą wyłącznie wyborcy, którzy go wcześniej wybrali poprzez przeprowadzenie stosownego referendum w tej sprawie. Kompetencje wójta (burmistrza, prezydenta) są bardzo szerokie. Wójt (burmistrz, prezydent) w drodze zarządzenia, powołuje oraz odwołuje swojego zastępcę lub zastępców i określa ich liczbę. Funkcji wójta oraz jego zastępcy nie można łączyć z funkcją wójta lub jego zastępcy w innej gminie, członkostwem w organach jednostek samorządu terytorialnego, w tym w gminie, w której jest wójtem lub zastępcą wójta, zatrudnieniem w administracji rządowej oraz mandatem posła lub senatora. Wójt (burmistrz, prezydent) wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa. Do zadań wójta należy w szczególności przygotowywanie projektów uchwał rady gminy, określanie sposobu wykonywania uchwał, gospodarowanie mieniem komunalnym, wykonywanie budżetu, zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych. Wójt kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Projekt budżetu gminy przygotowuje wójt. Za prawidłową gospodarkę finansową gminy również odpowiada wójt. Wójtowi gminy przysługuje wyłączne prawo do zaciągania zobowiązań mających pokrycie w ustalonych w uchwale budżetowej kwotach wydatków, w ramach upoważnień udzielonych przez radę gminy, emitowania papierów wartościowych, w ramach upoważnień udzielonych przez radę gminy, dokonywania wydatków budżetowych, zgłaszania propozycji zmian w budżecie gminy, dysponowania rezerwami budżetu gminy oraz blokowania środków budżetowych, w przypadkach określonych ustawą. Nadzór nad działalnością gminy Nadzór nad działalnością gminną sprawowany jest na podstawie kryterium zgodności z prawem. Organami nadzoru są Prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw finansowych - Regionalna Izba Obrachunkowa. Organy nadzoru mogą wkraczać w działalność gminną tylko w przypadkach określonych ustawami. Gminą przysługuje prawo zaskarżania i dochodzenia drogą sądową decyzji organów nadzoru. Finansowanie zadań gmin Gmina na wykonywanie wszystkich kategorii zadań powinna mieć zapewnione środki finansowe w wysokości koniecznej do wykonania wszystkich zadań. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są dochody własne, subwencja ogólna i dotacje celowe z budżetu państwa. Dochody podatkowe budżetu gminy to przede wszystkim wpływy z ustalonych i pobieranych na podstawie odrębnych ustaw podatków lokalnych. Są to podatki: rolny, leśny, od nieruchomości, od środków transportowych, od posiadania psów, od spadków i darowizn od czynności cywilnoprawnych, od działalności gospodarczej osób fizycznych. Podatki lokalne zasilają wyłącznie budżety gmin. Tego typu wpływów podatkowych nie mają budżety powiatów i województw. Charakterystyczną cechą wskazanych dochodów jest zagwarantowana konstytucyjnie możliwość ustalania ich wysokości, ale jedynie w granicach określonych w ustawach. Oznacza to, że gmina nie ma prawa wprowadzać nowych ani likwidować już istniejących obciążeń podatkowych, ale będąc organem właściwym do wymiaru i poboru podatków może decydować o zastosowaniu niektórych preferencji podatkowych, czy też regulować wysokość stawek podatkowych - jedynie w ramach upoważnień określonych przez obowiązujące ustawy. Źródłem fakultatywnych dochodów gmin jest samoopodatkowanie jej mieszkańców. Może być ono związane tylko z celami publicznymi, mieszczącymi się w obrębie zadań i kompetencji organów gminy. Samoopodatkowanie posiada ograniczony zakres czasowy, wyznaczony przez cel, dla którego się go wprowadza - po jego zrealizowaniu prawo sięgania po to źródło finansowania wygasa. Ważnym źródłem dochodów gminy są tzw. udziały w podatkach dochodowych od osób prawnych i od osób fizycznych. Stanowią one szczególną formę prawną podziału dochodów z jednego, wspólnego dla budżetów samorządu terytorialnego i budżetu państwa źródła podatkowego. Obok wpływów z podatków, dochodami własnymi budżetów gmin są także opłaty: skarbowa, eksploatacyjna, targowa, miejscowa, administracyjna, a także opłata prolongacyjna od nieterminowo uiszczonych należności stanowiących dochód gminy. Wśród dochodów o charakterze majątkowo-kapitałowym należy wymienić wpływy z majątku gminy (z jego sprzedaży, najmu, dzierżawy), oraz dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe, zakłady budżetowe oraz gospodarstwa pomocnicze. Do dochodów gmin należą także subwencje ogólne oraz dotacje celowe. Subwencja ogólna podzielona jest na części: wyrównawczą, równoważącą oraz oświatową. O ile subwencje przeznaczone są na finansowanie zadań własnych, o tyle dotacje służą finansowaniu zarówno zadań własnych, jak i zadań zleconych. Subwencje ogólne występują obok i niezależnie od dotacji celowych. Współdziałanie jednostek samorządu gminnego Istota współdziałania jednostek samorządu terytorialnego, w tym gminnego opiera na założeniu dobrowolności i równorzędnej pozycji podmiotów współpracujących, w układach, w których nie występuje stosunek nadrzędności i podległości. Podstawowym celem współdziałania jest optymalizacja efektywności wykonywania zadań publicznych gminy. W związku z tym, ustawodawstwo stwarza gminom możliwość zawierania umów z innymi podmiotami oraz możliwość tworzenia jednostek organizacyjnych pomiędzy poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego, w tym również z podmiotami z innych państw. Gminy, jak również związki międzygminne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym również pomocy finansowej. Do regulowania porozumień zawieranych przez gminy stosuje się odpowiednio przepisy o ustawy o samorządzie gminnym. Struktury samorządu gminnego REPUBLIKA FEDERALNA NIEMIEC Ustrój administracji krajów Organizacja administracji publicznej w krajach nie jest jednakowa, mimo jednorodnych zadań krajów tj. realizowanie spraw administracji publicznej, należących do ich własnego zakresu oraz spraw z zakresu administracji federalnej wykonywanej na zlecenie federacji. Każdy z 16 niemieckich krajów posiada, mieszczącą się w ramach zakreślonych przez federalną Ustawę Zasadniczą - własną konstytucję, - która stanowi o ustroju administracyjnym dla poszczególnego kraju, mniejsze lub większe terytorium oraz zakres władczy. Przyczynia się to do znacznego zróżnicowania ustrojów administracyjnych poszczególnych krajów. Różnice te wypływają ponadto z tradycji ustrojowych i historii dawnych państw niemieckich. Mimo podejmowanych reform zmierzających częściowego ujednolicenia zarówno terenowej administracji krajów jak i administracji samorządu terytorialnego, zróżnicowanie administracji poszczególnych krajów jest nadal bardzo widoczne. Ustawa Zasadnicza dopuszcza co prawda do takiego zróżnicowania, jednak wymusza w zasadniczych kwestiach stosowanie pewnych standardu we wszystkich krajach. Chodzi tu m.in. o republikański ustrój, demokratyczną formułę rządów, państwo prawa oraz trójpodział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sadowniczą. Parlament krajowy (Landtag) Landtag jest krajowym organem ustawodawczym wybieranym przez wszystkich uprawnionych obywateli danego kraju w wolnych, powszechnych, równych i tajnych wyborach. Struktura Parlamentów krajowych jest zazwyczaj jednoizbowa. Kadencje z reguły wynoszą 4 lata, a ordynacje wyborcze są proporcjonalne. Liczby mandatów ustalone są w ordynacjach wyborczych i liczą w zależności od kraju od ok. 100 do ok. 200 posłów. Posłowie krajowi, podobnie jak i federalni wykonują wolny mandat i nie mogą być krępowani żadnymi instrukcjami – chociaż w praktyce, tak jak deputowanych do Bundestagu obowiązuje ich dyscyplina partyjna. Parlamenty krajowe są najwyższą władzą ustawodawczą w obrębie kraju władną do stanowienia przepisów prawa krajowego w granicach określonych przez federalną konstytucję oraz do uchwalania zmian w krajowych konstytucjach. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje we wszystkich przypadkach rządowi oraz posłom. W praktyce rola ustawodawstwa krajowego w porównaniu do federalnego nie jest znacząca. Wiodącą rolę odgrywają bowiem krajowe rządy, które wykonują zadania administracyjne i posiadają prawo do wydawania rozporządzeń, z którego często korzystają. Struktury landtagów nie odbiegają zasadniczo od organizacji Parlamentu Federalnego – kierownictwo prac Landtagu sprawuje przewodniczący wraz z kolegialnym prezydium, prace parlamentarne odbywają się w regulaminowych komisjach stałych i śledczych. Landtagi uczestniczą przy powoływaniu naczelnych krajowych organów tj. premiera rządu krajowego oraz zatwierdzają skład powołanego rządu. Wybierają m.in. sędziów do krajowych trybunałów konstytucyjnych oraz biorą udział w powoływaniu członków krajowych izb obrachunkowych (Rechnungshof, Rechnungskammer). Ponadto parlamenty krajowe spełniają funkcję kontrolną wobec egzekutywy tj. premiera i ministrów rządu i mogą pociągać ją do politycznej odpowiedzialności poprzez konstruktywne votum nieufności. Rząd krajowy oraz krajowe organy administracyjne wyższego szczebla Władza wykonawcza w krajach należy do rządu krajowego (Landesregierung), na czele którego stoi premier (Ministerprasident) powoływany przez parlament krajowy na okres jego kadencji. Ministrowie (Staatsminister) powoływani i odwoływani są przez premiera oraz zatwierdzani przez parlament krajowy. Premier, a wraz z nim kolegialnie - rząd ponosi polityczną odpowiedzialność przed Landtagiem, na wzór odpowiedzialności Kanclerza i Rządu Federalnego przed Parlamentem Federalnym. Stanowisko szefa rządu jest na ogół bardzo silne, co związane jest z wyjątkową pozycją rządu krajowego, który – wobec braku instytucji prezydenta – jest jedyną władzą wykonawcza w kraju (tzw. monizm egzekutywy). Premier rządu krajowego, tak jak Kanclerz Federalny, posiada prawo do udzielania wytycznych, w ramach których ministrowie kierują swymi resortami. To też ustąpienie premiera z funkcji pociąga za sobą dymisję całego rządu krajowego. Rząd, premier oraz ministrowie są centralnymi organami administracyjnymi na poziomie krajowym. Zadania administracyjne rządu powiązane są ściśle z funkcją rządzenia, stąd też w dużej mierze sprowadzają się one do kierowania i koordynowania krajowego aparatu administracyjnego. Premier rządu jest organem koordynującym zadania i działania administracyjne ministrów. Ministrowie są właściwymi organami w sprecyzowanym zakresie działania (np. minister spraw wewnętrznych, minister gospodarki, minister kultury etc.). Ministrom krajowym bezpośrednio podporządkowane są urzędy krajowe zaliczane do organów krajowych wyższego szczebla. Wykonują one wyspecjalizowane zadania administracyjne w obszarze całego kraju, nie posiadają jednak podległego i rozbudowanego terenowego aparatu urzędniczego. Są to m.in. takie urzędy jak: Krajowy Urząd Statystyczny, Krajowy Urząd Kryminalny, Krajowy Urząd do Spraw Ochrony Konstytucji, Krajowy Urząd Krajowy Urząd Zdrowia, Krajowy Urząd ds. Uposażenia i Zaopatrzenia Społecznego, Krajowy Urząd ds. Wspierania Wykształcenia. Terenowe organy szczebla pośredniego i niższego: rejencje (okręgi rządowe) i prezydenci rejencji oraz starostowie powiatu Struktura krajowej administracji terenowej ściśle powiązana jest z samorządem terytorialnym. W większości krajów, terenowa administracja posiada dwuinstancyjną strukturę, na którą składają się z reguły rejencje wraz z prezydentami rejencji oraz powiaty wraz z landratami. Są to tzw. władze administracji ogólnej (algemeine Verwaltungsbehörde). Konstrukcja ta jest uzupełniana licznymi organami administracji specjalnej (besondere Behörden lub Sonderbehörden) o różnorodnym charakterze, zakresie kompetencji oraz różnie unormowanym stosunku do władz administracji ogólnej, np. urzędy nadzoru przemysłowego, urzędy budowy dróg, urzędy leśne, finansowe, górnicze, szkolne. Prezydenci rejencji (Regierungspräsidenten, Bezirksregierungen) są organami zarządzającymi rządowymi okręgami – rejencjami. Prezydent rejencji podlega premierowi rządu krajowego lub właściwemu ministrowi. Do kompetencji prezydentów rejencji należy wykonywanie w zasadzie wszystkich spraw z zakresu administracji państwowej na tym szczeblu, chyba, że jakiś ich zakres został przydzielony do kompetencji organów administracji specjalnej. Starostowie (Landräte) są niższymi, od prezydentów rejencji organami krajowej administracji ogólnej. Starosta zajmuje podwójną pozycję administracyjną; wykonuje zadania rządowej administracji w obrębie podległego mu obszaru powiatowego oraz jako wybrany organ powiatowej jednostki samorządu terytorialnego administruje tą jednostką jako samodzielnym podmiotem administracyjnym. Zadania z zakresu administracji krajowej, leżące w kompetencji starostów, wykonują także miasta wyłączone z powiatów (kreisfreie Städte lub grosse Kreisstädte) tzn. miasta, które nie są podporządkowane powiatom (z reguły liczące powyżej 100 tys. mieszkańców). Ich status jest specyficzny; wykonują zadania właściwe gminie, ale także właściwe powiatowi. Stanowią zatem jednocześnie gminę i powiat. Organem wykonującym zadania administracji rządowej kraju jest tu najczęściej burmistrz lub nadburmistrz. Zazwyczaj wypełnia on zadania administracyjne jako organ samorządowy na zlecenie kraju. W praktyce administracyjnej, oddzielnie traktowana jest kategoria miast małych, liczących zazwyczaj od 20 tys. do 40 tys. mieszkańców, które są zbyt małe by uzyskać status miasta wyłączonego z powiatu, ale zbyt duże by nadać im status zwykłej gminy będącej częścią powiatu. Miasta takie formalnie włącza się do powiatu jako miasto (kreisangehörige Städte), ale wykonują one w ramach administracji zleconej część zadań powiatu lub starosty jako niższego organu administracji rządowej. Stanowią one szczególną kategorię miast tylko „częściowo wyłączonych z powiatu”. Struktury ustroju konstytucyjnego kraju związkowego Republiki Federalnej Niemiec z podziałem na kraje związkowe Ustrój samorządu lokalnego Ustrój samorządu lokalnego w Niemczech ukształtował się w toku rozwoju historycznego poszczególnych krajów i do dnia dzisiejszego, mimo reform zmierzających do wprowadzenia ogólnych standardów organizacyjnych przedstawia bardzo złożony obraz. Ustawa Zasadnicza zagwarantowała zasady samorządności w miastach, gminach i powiatach - jednak prawodawstwo o samorządzie lokalnym przekazała do kompetencji poszczególnych krajów związkowych, z zastrzeżeniem, aby zawierało się w ramach konstytucyjnych gwarancji samorządu lokalnego. Zatem z formalnego punktu widzenia, samorząd lokalny został włączony do poszczególnych krajów związkowych. W związku z powyższym niemieckie samorządy lokalne posiadają prawo do regulowania wszystkich problemów wspólnot lokalnych - w ramach obowiązujących ustaw - na własną odpowiedzialność. Muszą być jednak zorganizowane w sposób demokratyczny, zgodny ze konstytucyjnymi standardami oraz musza poddawać się nadzorowi. Samorząd powiatowy Powiaty, obok gmin składają się na podstawową strukturę samorządu lokalnego. Powiaty stanowią jednostkę samorządu terytorialnego na szczeblu ponadgminnym, określaną mianem Kreis (w Północnej Nadrenii-Westfalii, Szlezwiku Holsztynie i Hesji) albo Landkreis. Pomiędzy powiatami a gminami nie występuje jednak stosunek nadrzędności ani podporządkowania, mimo że w granicach powiatu znajdują się terytoria danych gmin należących do powiatu. Powiat wobec gminy jest równoległą strukturą o charakterze pomocniczo – uzupełniającym w wypełnianiu spraw, które przekraczają jej możliwości. Powiaty nie występują w obszarze miast będących krajami związkowymi (Berlin, Hamburg, Brema) oraz w obszarze miast wyłączonych z powiatu. W takich wypadkach miasta wykonują jedynie właściwości powiatu. Ustroje powiatów określone są w ordynacjach powiatowych (Landkreisordnungen). Ustroje powiatów są zróżnicowane– w zależności tradycji samorządowych oraz regulacji i ustawodawstwa krajowego. Generalnie, we wszystkich powiatach występuje ciało przedstawicielsko - uchwałodawcze – sejmik powiatu (Kreistag) oraz organ wykonawczy – starosta powiatu (Landrat). Jedynie w Dolnej Saksonii, Północnej Nadrenii-Westaflii, Saarze, Brandenburgii i Meklemburgii występuje trzeci organ powiatu – komisja powiatowa (Kreisausschuss). Skład sejmiku powiatowego wybierany jest bezpośrednio przez ogół mieszkańców powiatu i stanowi ich polityczne przedstawicielstwo. Kadencje sejmików w większości przypadków trwają 5 lat. Jedynie w Bawarii sejmik wybierany jest na 6 lat, a w Hesji i Szlezwiku- Holsztynie na 4 lata. W zależności od ustroju powiatu, przewodniczącym sejmiku zostaje radny wybrany z grona radnych, lub reprezentant egzekutywy – Landrat. Sejmik powiatowy jest organem stanowiącym we wszystkich istotnych sprawach powiatu. Do jego wyłącznych kompetencji należą m.in.: stanowienie prawa miejscowego, uchwalanie budżetu, obsada stanowisk w aparacie administracyjnym powiatu. Starosta jako organ wykonawczy powiatu, wybierany jest zazwyczaj przez mieszkańców powiatu w wyborach bezpośrednich na okres kadencji sejmiku powiatowego. W większości ordynacji powiatowych określono szczególne wymagania kwalifikacyjne dotyczące starostów. Kandydat na starostę musi mieć ukończone 21 lat (w Saksonii-Anhalt i Turyngii) lub 30 lat (w Badenii-Wirtembergii). Funkcję tę może sprawować do 57 (w Brandenburgii) lub do 65 roku życia. Starosta jest szefem administracyjnego organu powiatowego – wydziału powiatu oraz jak już wspomniano, jako najniższy krajowy organ administracyjny - wykonuje właściwości administracyjne kraju. W większości powiatów, starosta przy wykonywaniu swoich ustawowych zadań, nie jest związany stanowiskiem organu przedstawicielsko – uchwałodawczego. Zadania powiatu dzielą się na własne (podejmowane obligatoryjnie i fakultatywnie) oraz zadania obligatoryjne zlecone z zakresu administracji rządowej. Podstawowe zadania własne powiatu sprowadzają się m.in. do funkcji uzupełniającej i wyrównawczej. Uzupełniające zadania powiatu sprowadzają się do wykonywania tych czynności administracyjnych, których z przyczyn czysto technicznych gmina, jako mniejsza jednostka nie jest w stanie samodzielnie wykonywać. Innymi słowy, zadaniem powiatu jest tu zaspokajanie tych potrzeb społeczności lokalnych, których gminy samodzielnie nie są w stanie w pełni zaspokoić. Są to przede wszystkim sprawy z zakresu sieci dróg, transportu osobowego, rozbudowy struktury gospodarczej, zarządzanie jednostkami oświatowymi. Zadania wyrównawcze polegają na łagodzeniu różnic ekonomicznych pomiędzy gminami poprzez zarządzanie poziomem obciążeń finansowych wobec gmin wchodzących w obręb powiatu. Ze względu na pozycję organu wykonawczego oraz jego relacje wobec ciał przedstawicielsko – uchwałodawczych w obszarze Niemiec do niedawna można było można było wyróżnić cztery typy organizacji wewnętrznej powiatów; ustrój wydziału powiatowego (Hesja, Szlezwik-Holsztyn, ustrój ze szczególną rolą starosty (Nadrenia-Pallatynat, Saara), ustrój południowoniemiecki (Bawaria, Badenia – Wirtenbergia) oraz ustrój dyrektorski z wyróżniającą się rolą dyrektora (Dolna Saksonia, Nadrenia Północna-Westfalia). W wyniku restrukturyzacji organizacji samorządu powiatowego, współcześnie funkcjonują już tylko dwa podstawowe modele ich ustroju: ustrój południowoniemiecki (süddeutsche Kreistagsverfassung) oraz ustrój komisji powiatowej (Kreisausschussverfassung). Ustrój południowoniemiecki występuje w Bawarii, Badenii-Wirtembergii, NadreniiPalatynacie, Saksonii, Saksonii-Anhalt, Turyngii i Saarze. Model ten ma charakter dualistyczny, z relatywnie silną pozycją starosty. Z wyjątkiem Badenii-Wirtembergii, starosta jest wybierany przez mieszkańców w wyborach bezpośrednich. Jest także przewodniczącym sejmiku powiatowego. Reprezentuje powiat na zewnątrz oraz kieruje jednoosobowo bieżącymi sprawami administracji powiatowej. W Badenii-Wirtembergii starosta jest wybierany przez sejmik na okres jego kadencji. Ustrój komisji powiatowej występuje natomiast w Brandenburgii, Meklemburgii, Dolnej Saksonii i Północnej Nadrenii-Westfalii. Pozycja starosty, w porównaniu z ustrojem południowoniemieckim, jest tu nieco osłabiona, mimo, że na ogół pochodzi on z wyborów bezpośrednich (wyjątek stanowi Brandenburgia, gdzie starosta jest wybierany przez sejmik powiatu). W szerokie kompetencje uchwałodawcze, wykonawcze i kontrolne wyposażony został bowiem kolegialny organ, wybrany przez sejmik powiatu - komisja powiatowa (Kreisausschuss). Starosta co prawda kieruje tu administracją powiatową, ale zobligowany jest do wykonywania uchwał obu organów kolegialnych tj.: sejmiku powiatu oraz komisji powiatowej. Struktura samorządu powiatowego Samorząd gminny Ogólne zasady ustroju samorządu gminnego, jaki i podstawowy status niemieckiej gminy gwarantowany jest i chroniony przez Ustawę Zasadniczą. Generalnie wszystkim gminom jest zagwarantowane prawo regulowania ogółu spraw lokalnych na własną odpowiedzialność i w ramach obowiązujących ustaw. Szczegółowe zapisy o organizacji samorządu gminnego w poszczególnych krajach związkowych zawierają ordynacje gminne (Gemeindeordnungen). Niemieckie prawodawstwo o samorządzie terytorialnym operuje w zasadzie jednolitym modelem gminy, mimo faktycznych i istotnych różnic, jakie między nimi zachodzą. W myśl tych rozwiązań, gmina jest podstawową jednostką lokalnej administracji publicznej, opartej na terytorium, terytorialnym obligatoryjnym (z domniemaniem członkostwie kompetencji wszystkich wg mieszkańców, zasady władztwie subsydiarności) oraz demokratycznych procedurach wyboru swoich organów przedstawicielskich. W tym znaczeniu, gmina oraz związki gmin stanowią samorządowe podmioty administracji publicznej oraz są osobami prawnymi prawa publicznego – czyli korporacjami terytorialnymi. Gminą, obok gwarancji samorządności przysługuje ochrona tejże samorządności w postaci możliwości składnia skargi konstytucyjnej z tytułu naruszenia jej przez federację lub kraj. W wielu krajach związkowych szczeble administracyjnego podziału nie kończą się na gminach. W ich obszarze funkcjonują bowiem jednostki podobne do polskich sołectw czy osiedli, zwane Ortsteile. Działają w nich rady (Ortschaftsrat) i organy wykonawcze (Ortsvorsteher), o doradczych, wyjątkowo zaś decyzyjnych uprawnieniach. W miastachkrajach występują natomiast dzielnice (Bezirk). Jednak to gminy są najważniejszymi podmiotami samorządowymi, które w obrębie swojego obszaru samodzielnie wykonują całą lokalną administrację - na szczeblu gminy brak jest bowiem organów administracji państwowej (krajowej). Wszelkie zadania rządowe gmina wykonuje jako zadania zlecone. Działalność gmin objęta jest ogólnym nadzorem prawnym - pod kątem przestrzegania przez nie prawa oraz nadzorem fachowym – pod względem kryterium celowości, dotyczącym tylko wykonywania zadań zlecanych przez kraje. Struktura organów nadzoru jest bardzo rozbudowana. Do niższych organów nadzoru zalicza się: starostów – pełnią oni nadzór nad gminami należącymi do powiatu. Wyższymi organami nadzoru są prezydenci rejencji, którzy sprawują nadzór głównie nad miastami wydzielonymi z powiatów oraz powiatami wiejskimi. Najwyższy nadzór wykonują ministrowie spraw wewnętrznych poszczególnych krajów. Generalnie niemieckie gminy można sklasyfikować wg kryterium wielkości oraz charakteru lokalizacji na gminy wiejskie i miejskie (Gemeinde lub Landgemeinde). Ponadto występują miasta – gminy (Städte) o różnych wielkościach i różnym statusie w stosunku do powiatów (włączone i wyłączone z powiatu). W zależności od charakteru i wielkości gminy różnie kształtuje się jej struktura organizacyjna, zadania oraz zakres kompetencji. Jednak wszystkie gminy, zgodnie z zapisami Ustawy Zasadniczej posiadają kolegialny organ przedstawicielski oraz organ wykonawczy. Kolegialnym organem przedstawicielskim jest rada (Rat), będąca reprezentacją ogółu mieszkańców - obywateli gminy. W odróżnieniu od nazewnictwa stosowanego w polskich gminach, w Niemczech określenie rada, nie jest jedynym zarezerwowanym na określanie tego organu. Najczęściej spotyka się takie określenia jak: Gemeinderat albo Stadtrat (rada gminy, rada miasta w Badenia-Wirtembergia, Bawaria, Nadrenia Palatynat, Saara, Saksonia, Saksonia-Anhalt, Turyngia). W Dolnej Saksonii i Nadrenii-Westfalii używa się prostego określenia - Rat). W Hesji, Brandenburgii, Meklemburgii, Szlezwiku-Holsztynie występuje nazwa Gemeindevertretung gminy/miasta). Natomiast i Stadtvertretung określenie (przedstawicielstwo, Stadtverordnetenversammlung reprezentacja (zgromadzenie deputowanych miejskich) spotyka się w miastach Brandenburgii, Hesji i SzlezwikaHolsztynu. Członkowie rad (Gemeinde-, Stadtratsmitglieder, Gemeindevertreter) wybierani są według demokratycznych zasad określonych w Ustawie Zasadniczej (wybory powszechne, bezpośrednie, wolne, równe tajne). Kadencje gminnych rad są różne w poszczególnych krajach; najczęściej wynoszą 5 lat (w Bawarii 6). Liczebność składów osobowych gminnych rad uzależniona jest od liczby mieszkańców danej gminy. Przewodnictwo w radzie sprawuje zazwyczaj organ wykonawczy - burmistrz. Organami wewnętrznymi rady gminy są komisje. Komisje powoływane są przez radę i mogą posiadać charakter doradczy (beratende Ausschüsse), a w sprawach administracji, finansów, spraw technicznych itp. mogą mieć także kompetencje rozstrzygające (beschließende Ausschüsse). Niektóre ordynacje krajowe przewidują komisje obowiązkowe (np. komisję rewizyjną, finansową, administracyjną), w innych krajach powoływanie komisji ma charakter fakultatywny. Działalności komisji powinna opierać o wysoką profesjonalność jej członków. Stąd w większości krajów do składu osobowego komisji włącza się często zwykłych obywateli gminy spoza rady, reprezentujących określone dziedziny wiedzy i praktyki pożądane dla prac rady. Gminne rady są organami uchwałodawczymi i kontrolnymi kompetentnymi we wszystkich sprawach niezastrzeżonych na rzecz innych organów gminy. Do zakresu kompetencji rady gminy należą m.in.: wszystkie sprawy gminy o istotnym znaczeniu; uchwalanie ogólnych zasad o charakterze administracyjnym; uchwalanie prawa miejscowego; ustalanie powszechnie obowiązujących opłat oraz taryf; zakładanie instytucji publicznych oraz przedsięwzięć gospodarczych. W większości gmin, jednoosobowym organem wykonawczym jest burmistrz (Bürgermeister) - zazwyczaj w małych, wiejskich gminach lub nadburmistrz (Oberbürgermeister) - zwykle w gminach miejskich i miastach wyłączonych z powiatów. W niektórych gminach organ wykonawczy ma charakter kolegialny i nazywany jest zarządem miasta/gminy (Stadt-, Gemeindevorstand) lub magistratem (Magistrat). Kandydat na burmistrza musi ukończyć 25 lat i nie powinien być starszy niż 65 lat. Nie jest wymagane, aby był stałym mieszkańcem gminy, powinien jednak przebywać na jej obszarze przynajmniej 6 miesięcy przed wyborami. Ponadto musi być obywatelem niemieckim lub obywatelem jednego z państw członkowskich UE. Kadencja organów wykonawczych gminy mieści się w przedziale 5 – 8 lat. Do podstawowych reprezentowanie zadań gminy burmistrza na zewnątrz, należy kierowanie kierowanie administracją bieżącymi sprawami gminną, gminy, przygotowywanie projektów i wykonywanie uchwał rady, zarządzanie majątkiem gminy, wydawanie decyzji administracyjnych. We współczesnych niemieckich gminach, po reformach samorządowych podejmowanych w latach 90 – tych, burmistrz, jako organ wykonawczy wybrany bezpośrednio przez większość mieszkańców gminy jest zwykle jednocześnie przewodniczącym gminnej rady. Takie rozwiązanie występuje w przeważającej ilości niemieckich gmin. Jednak do połowy lat 90 – tych XX w. w niemieckich gminach, w zależności od tradycji, a także geograficznej lokalizacji funkcjonowały (Bürgermeisterverfassung), cztery podstawowe północnoniemiecki modele ustrojowe: (norddeutsche burmistrzowski Ratsverfassung), południowoniemiecki (süddeutsche Ratsverfassung) oraz magistracki (Magistratsverfassung). W wyniku podjętych reform, model burmistrzowski i północnoniemiecki przestał funkcjonować, natomiast nadal funkcjonują modele południowoniemiecki oraz magistracki. Ustrój południowoniemiecki został uznany za model optymalny i dlatego większość krajów związkowych przyjęło go z różnymi modyfikacjami rezygnując z wcześniejszych, tradycyjnych rozwiązań. Klasyczny ustrój południowoniemiecki, zwany bawarskim, występuje w Bawarii, Badenii-Wirtembergii i Saksonii (od 1993 r.) oraz z modyfikacjami w Saksonii - Anhalt, Turyngii, Nadrenii-Palatynacie, Saarze (od 1994 r.), Nadrenii-Westfalii (od 1999 r.), Dolnej Saksonii (od 1996 r.), Szlezwiku-Holsztynie (od 1998 r.) i w Meklemburgii (od 1999 r.). Jest to model dualistyczny, zakładający podział kompetencji pomiędzy dwa organy pochodzące z wyborów powszechnych: radę gminy i burmistrza. Pozycja burmistrza jest tu szczególnie silna dzięki jego bezpośredniemu wyborowi. Burmistrz jest tu przewodniczącym rady, który prowadzi jej obrady, przygotowuje projekty uchwał i je wykonuje oraz jest jednocześnie szefem lokalnej administracji. Następuje tu zatem zrównoważenie pozycji organów przedstawicielskiego i wykonawczego, choć w praktyce to burmistrz jest najważniejszym organem gminy – zwierzchnikiem zarówno rady, jak i administracji gminnej. Ustrój ten określany jest jako dualistyczny model „rada-burmistrz” pod jednym zwierzchnictwem i pełni obecnie rolę wiodącą. W niektórych landach ustrój południowoniemiecki występuje w formie zmodyfikowanej, czego wyrazem jest rozdział funkcji burmistrza (jako organu wykonawczego) oraz przewodniczącego rady (przedstawicielstwa) gminy. Taki model określany jest mianem dualistycznego modelu „radaburmistrz” pod dwoma zwierzchnictwami i występuje w Brandenburgii, Meklemburgii, Saksonii-Anhalt, Szlezwiku-Holsztynie oraz w Dolnej Saksonii (z możliwością wyboru burmistrza jako przewodniczącego rady). Ustrój magistracki zwany pruskim, w dawnej, właściwej (echte) formie zakładał, iż uprawnienia władcze przysługiwały dwóm kolegialnym organom: radzie gminy i magistratowi. Rada była wybierana przez mieszkańców gminy. Rada wybierała z grona radnych swojego przewodniczącego oraz magistrat - kolegialny organ wykonawczy, na czele z burmistrzem oraz członkami (Beigeordnete). Zatem zasadnicza idea tego ustroju tkwiła w tym, iż burmistrz wraz z członkami magistratu pochodzili z wyborów pośrednich dokonywanych przez radę. Obecnie ustrój ten występuje wyłącznie jako tzw. niewłaściwy (unechte) w Hesji i mieście Bremerhaven, gdzie od roku 1993 burmistrz jest wybierany bezpośrednio przez mieszkańców gminy, a tylko członkowie magistratu obierani są nadal przez radę. Finanse jednostek samorządu terytorialnego Wykonywanie przez gminy zadań własnych oraz zleconych wymaga nakładów finansowych. Znaczącą pozycją po stronie wpływów gmin stanowią subwencje oraz inne formy pomocy finansowej od federacji oraz kraju związkowego (od kilkunastu do kilkudziesięciu procent). Dotacje te dokonywane są na podstawie zapisów Ustawy Zasadniczej, gdzie pomoc taka jest przewidziana w ramach subwencji wyrównawczej, która ma celu utrzymanie dyferencjacji finansów pomiędzy gminami na odpowiednio wyrównanym poziomie oraz subwencji celowej związanej z finansowaniem szczególnych rodzajów inwestycji gminnych. Gmina posiada po stronie wpływów także własne środki finansowe gwarantowane konstytucją, a pochodzące z podatków i opłat pobieranych na swoim terenie oraz ma pełną swobodę w gospodarowaniu nimi. Gmina sama ustala stawki podatku od nieruchomości, podatku od przedsiębiorstw oraz miejscowych podatków konsumpcyjnych przewidzianych przez ustawy kraju związkowego. Gminy nie dysponują jednakże możliwością wpływania na całość podatku dochodowego, bowiem czerpią dochód z niego na zasadzie podziału. Do głównych źródeł dochodów gminy należą: − udział w podatku dochodowym i od wynagrodzeń w wysokości 15% pobranych kwot (ok 40% wpływów); − podatki realne, tzn. podatek od działalności gospodarczej (ponad 40% wpływów) oraz od nieruchomości (ok. 10% wpływów); − podatek od konsumpcji i luksusu, (podatek od imprez rozrywkowych, drugiego domu); − podatek od psów i polowań; − opłaty administracyjne (około 20% wpływów); − składki na finansowanie inwestycji publicznych, takich jak budowa dróg, ulic i ich utrzymanie (2% wpływów); − dochody gminnych podmiotów gospodarczych zaopatrujących w wodę, energię, gaz (3% wpływów); − sprzedaż mienia komunalnego. Struktura samorządu gminnego Samorząd okręgu (Bawaria i Nadrenia – Palatynat) Okręg (Bezirk) stanowi odrębny poziom samorządu terytorialnego, specyficzny tylko dla Bawarii i Nadrenii Palatynatu. Generalnie, okręgi można uznać za korporacje terytorialne o kompetencjach do samodzielnego zarządzania sprawami ponadlokalnymi, które wykraczają poza właściwości i zdolności powiatów, lecz nie wykraczają poza obszar samego okręgu. Ponadto okręgi wykonują zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Okręg nie jest formą współdziałania korporacji powiatowych i gminnych, gdyż posiada własne organa przedstawicielskie i wykonawcze obejmujące swoim zasięgiem określone terytorium wraz z mieszkańcami – członkami okręgu. Bawaria jest podzielona na siedem okręgów, które stanowią formę zespolenia administracji państwowej (kraju) i samorządowej (gmin i powiatów). Organem administracji rządowej jest prezydent rejencji (Regierungspräsident), powoływany przez rząd kraju Bawaria w porozumieniu z sejmikiem okręgu (Bezirkstag). Powiązania miedzy obiema administracjami są regulowane w drodze ustawowej. Sejmik okręgu będący przedstawicielskim organem samorządowym pochodzącym z powszechnych, bezpośrednich wyborów jest wybierany na pięcioletnią kadencję w przez mieszkańców danego okręgu. Sejmiki okręgowe liczą tylu członków, ilu posłów do parlamentu krajowego (Landtagu) przypada na dany okręg. Członkowie sejmiku wybierają spośród siebie stałą komisje okręgową (Bezirksausschuss), której zadaniem jest przygotowywanie potrzebnych dokumentów dla sejmiku oraz decydowanie w sprawach przez sejmik przekazanych. Oprócz stałej komisji, sejmik może tworzyć inne komisje o charakterze doradczym (beratende Ausschüsse) lub rozstrzygające (beschliessende Ausschüsse). Organem wykonawczym samorządowego okręgu jest prezydent sejmiku okręgowego (Bezirkstagspräsident), który wraz z zastępcami jest powoływany przez sejmik. Prezydent przewodniczy obradą sejmiku oraz zazwyczaj jest szefem stałej komisji okręgowej. Pozycja i kompetencje prezydenta okręgu są przybliżone do właściwości burmistrza lub landrata. Prezydent przy pomocy własnego aparatu wykonawczego kieruje administracją okręgu, posiada prawo wydawania merytorycznych wytycznych zarówno urzędnikom okręgu jaki urzędnikom państwowym. Do zadań własnych okręg należy m.in. tworzenie instytucji publicznych, niezbędnych dla dobra gospodarczego, socjalnego i kulturalnego mieszkańców, przy dbałości o ochronę przyrody i środowiska. W zakresie zadań zleconych administracji rządowej okręgi wykonują zadania przekazane na mocy porozumień regulowanych ustawowo. W Nadrenii Palatynacie występuje Związek Okręgowy Palatynatu (Bezirksverband Pfalz) o podobnej strukturze, funkcji i zadaniach jak bawarskie okręgi samorządowe. Struktura samorządu okręgowego Współdziałanie jednostek samorządu lokalnego Do współdziałania jednostek samorządu lokalnego powinno dochodzić wówczas, gdy pojedyncza gmina lub powiat nie jest w stanie efektywnie i racjonalnie zaspokoić potrzeb społeczności lokalnych i wypełnić zadań publicznych z powodu na zbyt słaby potencjał finansowy, ludnościowy bądź też niesprzyjające warunki naturalne. W związku z coraz większa złożonością zadań stojących przed jednostkami samorządu terytorialnego, ich współdziałanie stało istotnym elementem sprawności wykonywania zadań publicznych. Współcześnie, do głównych przedmiotów współdziałania jednostek samorządu terytorialnego należą przede wszystkim: zaopatrzenie w wodę, oczyszczanie ścieków, utrzymywanie wysypisk i recykling odpadów, planowanie lokalnych terenów wypoczynkowych i urządzeń do spędzania wolnego czasu, świadczenia w dziedzinie kultury, oświaty i spraw socjalnych, ratownictwo oraz ochrona przed klęskami żywiołowymi, regionalne instytucje promujące walory obszaru objętego współdziałaniem, gospodarka, planowanie i rozwój obszarów pod zabudowę handlową, usługową i przemysłową, zastosowanie technik przetwarzania danych w procesie administrowania. Podstawy prawne współdziałania jednostek samorządu terytorialnego zawarte są w regulacjach ustawowych poszczególnych krajów związkowych. Współdziałanie może być dobrowolne, ale jeśli przemawiają za nim względy dobra publicznego – może przyjmować obligatoryjny charakter. Współdziałanie jednostek samorządu funkcjonalnych oraz instytucjonalne. terytorialnego realizowane jest w formach Współdziałanie funkcjonalne dokonuje się w oparciu o struktury organizacyjne istniejące już przed podjęciem współdziałania. Forma ta sprowadza się zazwyczaj do koordynowania działań współpracujących uczestników poprzez konsultowanie i uzgadnianie stanowisk. Natomiast same działania wypełniane są w ramach właściwości, przez jednego lub odrębnie przez wszystkich uczestników współdziałania i ich aparaty wykonawcze. Przykładowymi formami takiego współdziałania są: uzgadnianie stanowisk (informelle Abstimung), komunalna wspólnota robocza (komunale Arbeitsgemeinschaft), szczególna wspólnota robocza (besondere Arbeitsgemeinschaft), porozumienie publicznoprawne (öffentlichrechtliche Vereinbarung, Verwaltungsvereibarung, Zweckvereinbarung). Współdziałanie instytucjonalne wykonywane jest przez powołany w tym celu podmiot, wyodrębniony organizacyjnie (z osobowością prawną lub nie) oraz za pomocą jego organów i całego aparatu wykonawczego. Podstawową formą tego współdziałania jest instytucja związku celowego (Zweckverband), którą powołuj się jako zrzeszenie wspólnot samorządowych (gmin, powiatów) – czyli korporacji publicznoprawnych - w celu wykonywania określonego rodzajowo zadania lub związanych ze sobą zadań. Związek celowy może zostać rozwiązany w przypadku osiągnięcia swojego celu lub jeśli cel ten nie jest możliwy do osiągnięcia. Zestawienie administracyjnych struktur samorządowych i krajowych RP i RFN Systemy administracyjne jednostek samorządu terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej oraz systemy administracyjne krajów związkowych Republiki Federalnej Niemiec (zestawienie ogólne) Rzeczpospolita Polska Republika Federalna Niemiec Województwo samorządowe Kraj związkowy: Sejmik województwa – przedstawicielski organ stanowiący wybrany w powszechnych wyborach przez mieszkańców województwa; Marszałek i Zarząd województwa – organ wykonujący właściwości administracyjne samorządowego województwa; Organy nadzorcze: Prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe; Landtag: – przedstawicielski, krajowy organ ustawodawczy wybrany w powszechnych wyborach przez mieszkańców (obywateli) kraju; Premier i Rząd – organ wykonujący właściwości administracyjne; Organy nadzorcze: nadzór nad zgodnością działalności krajowych władz z krajową konstytucją wykonują krajowe trybunał konstytucyjne. Nadzorem federacji objęta jest natomiast ta sfera działalności krajów, która dotyczy wykonywania zadań administracyjnych zlecanych krajom przez federację. Okręg (Bezirk) odrębny, trzeci poziom samorządu terytorialnego występujący m.in. w Bawarii Sejmik okręgu (Bezirksdag) – przedstawicielski organ stanowiący; Prezydent Sejmiku: - organ wykonujący zadania administracyjne Organy nadzoru: Premier kraju oraz wyznaczone ustawą krajowe organy nadzoru; Powiat Powiat Rada powiatu – przedstawicielski organ stanowiący wybrany w wyborach powszechnych przez mieszkańców powiatu; Starosta i Zarząd Powiatu: - organ wykonujący zadania administracyjne powiatu wybrany przez Radę powiatu; Organy nadzoru: Prezes Rady Ministrów oraz wojewoda, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe; Sejmik powiatu (Kreistag) – przedstawicielski organ stanowiący wybrany w powszechnych wyborach przez mieszkańców powiatu; Starosta (Landrat) – organ wykonujący zadania administracyjne powiatu wybrany przez mieszkańców powiatu w powszechnych wyborach; Organy nadzoru: Premier kraju oraz wyznaczone ustawą krajowe organy nadzoru; Gmina Gmina Rada gminy – przedstawicielski organ stanowiący wybrany w wyborach powszechnych przez mieszkańców gminy; Wójt / Burmistrz / Prezydent – organ wykonujący właściwości administracyjne w gminie wybrany w powszechnych wyborach przez mieszkańców gminy; Organy nadzoru: Prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe; Rada gminy (Gemeinderat) – przedstawicielski organ stanowiący wybrany w wyborach powszechnych przez mieszkańców gminy; Burmistrz (Bürgermeister / Oberbürgermeister) – organ wykonujący właściwości administracyjne w gminie wybrany w wyborach powszechnych przez mieszkańców gminy; Organy nadzoru: Premier kraju oraz wyznaczone ustawą krajowe organy nadzoru Charakterystyka systemów samorządowej i krajowej administracji RP i RFN CECHY CHARAKTERYSTYCZNE RÓŻNICE Rzeczpospolita Polska Republika Federalna Niemiec Struktura administracji ma charakter unitarny i oparta jest o jednorodne ustawodawstwo wiążące jednakowo wszystkie samorządowe podmioty na terenie całego kraju wykonujące zadania administracyjne; Struktura administracji pozostaje we właściwościach każdego kraju związkowego. Ustrój administracyjny regulowany jest prze systemy konstytucyjno - prawne każdego z 16 krajów z osobna; Wyłączne występowanie trójszczeblowego samorządu W ramach prawodawstwa krajów możliwość terytorialnego tj.; samorządowe województwo, powiat występowania zarówno dwóch szczebli samorządu, tj. oraz gmina; powiatu i gminy jak i trzech szczebli tj. okręgu, powiatu i gminy (Bawaria); Przyjmowanie i stosowanie wyłącznie jednorodnych Przyjmowanie i stosowanie odmiennych (ale form ustrojowych dla samorządowych województw, dopuszczonych Ustawą Zasadniczą) form powiatów i gmin; ustrojowych przez kraje, powiaty i gminy; Jednorodne, 4-letnie kadencje organów administracji Zróżnicowane kadencje organów samorządowej wszystkich szczebli; krajów, okręgów, powiatów i gmin; administracji Wykonawczy organ powiatu wybierany jest przez W większości powiatów starosta jest wybierany przez radę powiatu. Starosta zazwyczaj nie przewodniczy mieszkańców powiatu w wyborach bezpośrednich. radzie powiatu; Jest także przewodniczącym sejmiku powiatowego; Tradycje samorządowe w pełni rozwijane są w Bardzo silne tradycje samorządowe rozwijane od zasadzie dopiero od 1990 r. tj. od przyjęcia Ustawy o początku XIX w. tj. od reform administracji pruskiej samorządzie gminnym; barona H. F. Karla von Steina; CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PODOBIEŃSTWA Rzeczpospolita Polska Republika Federalna Niemiec Organy administracji samorządowej są korporacjami prawa publicznego, posiadają osobowość prawną i działają na własny rachunek odpowiedzialność; Prawo do samorządności zagwarantowane i chronione jest zapisami konstytucyjnymi; Wszystkie podmioty samorządowe działają w obrębie granic wyznaczonych prawem konstytucyjnym i właściwymi ustawami; Wobec wszystkich podmiotów samorządu lokalnego stosowany jest prawny nadzór; Stosowanie podziału na organy wykonawcze i przedstawicielskie; Organ przedstawicielskie posiadają legitymacje nadane w powszechnych wyborach przez społeczności lokalne; Mimo wielu odmienności pomiędzy unitarnym i federalnym systemem daje się zauważyć ogólną tendencję do zachowania pewnych kompatybilności pomiędzy krajami związkowymi, samorządowymi województwami, powiatami i gminami zarówno w sferze ich kompetencji władczych jak wielkościach terytorialnych widocznych np. poprzez klasyfikację NUTS (Nomanclature of Teritorial Units for Statistics): NUTS 2 16 krajów niemieckich (w tym 3 miasta na prawach kraju związkowego) / 16 samorządowych województw, NUTS 4 402 niemieckie jednostki powiatowe (w tym 107 miast na prawach powiatu) / 379 polskie jednostki powiatowe (w tym 65 miast na prawach powiatu), NUTS 5 11.250 jednostki gminne o przeciętnej pow. 31 km2 / 2.479 jednostki gminne o przeciętnej pow.126 km2 Nieustające działania reformatorskie podejmowane w ostatnich dwóch dekadach mające na celu optymalizację funkcjonowania samorządu lokalnego i sprawniejsze wykonywanie zadań administracyjnych; Zapoczątkowana już w 1989 r. wszechstronna i bardzo intensywna współpraca transgraniczna niemieckich i polskich jednostek samorządu lokalnego wszystkich szczebli; Respektowanie, wdrożenie i stosowanie zapisów Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego opracowanej przez Rade Europy; CZĘŚĆ III STRUKTURY ADMINISTRACYJNE WOJEWÓDZTWA DOLONOŚLĄSKIEGO i WOLNEGO PAŃSTWA SAKSONII WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE Przedmiotem działania Województwa Dolnośląskiego, zgodnie ze Statutem Województwa Dolnośląskiego jest wykonywanie zadań o charakterze wojewódzkim określonych ustawami, a także tworzenie warunków dla racjonalnego, harmonijnego rozwoju gospodarczego i społecznego Województwa oraz dla pełnego uczestnictwa w życiu wspólnoty. Województwo, zgodnie z ustawą o samorządzie województwa wykonuje zadania z zakresu administracji jako własne i zlecone na mocy ustaw oraz porozumień zawartych z organami administracji rządowej i jednostkami samorządu terytorialnego. Województwo może zawierać z innymi województwami, jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego - z obszaru Województwa - porozumienia w sprawie powierzenia wykonania własnych zadań publicznych przez organy tych jednostek. Województwo może tworzyć i przystępować do stowarzyszeń z udziałem innych jednostek samorządu terytorialnego na zasadach określonych w ustawach. Województwo może podejmować współpracę ze społecznościami regionalnymi innych państw oraz międzynarodowymi instytucjami i zrzeszeniami regionalnymi, zwłaszcza z regionami państw sąsiednich na zasadach określonych w ustawach i umowach międzynarodowych. Nadzór nad działalnością Województwa Dolnośląskiego sprawuje Prezes Rady Ministrów i Wojewoda Dolnośląski, a w zakresie spraw finansowych - Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu. Siedzibą organów Województwa i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego jest miasto Wrocław. Sejmik Województwa Dolnośląskiego Sejmik województwa jest organem stanowiącym i kontrolnym województwa. Kadencja sejmiku województwa trwa 4 lata. W skład sejmiku województwa wchodzą radni wybrani w wyborach bezpośrednich w łącznej liczbie 36 radnych. Sejmik obraduje na sesjach zwoływanych przez Przewodniczącego Sejmiku. Zakres kompetencji Sejmiku Województwa Dolnośląskiego opiera się o Ustawę o samorządzie województwa przyjętą przez Sejm RP w 1998 r. Szczegółowe rozwinięcie i doprecyzowanie właściwości Sejmiku oraz opis jego struktury zawiera Statut Województwa Dolnośląskiego. Do wyłącznej kompetencji Sejmiku Województwa Dolnośląskiego należy stanowienie aktów prawa miejscowego tzn. dla województwa dolnośląskiego. Do kompetencji kontrolnych Sejmiku należy kontrolowanie działalności Zarządu i samorządowych jednostek organizacyjnych oraz rozpatrywanie skarg i wniosków dotyczących działalności Zarządu i Marszałka z wyłączeniem spraw należących do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej. Inicjatywa uchwałodawcza może zostać wszczęta na wniosek Zarządu, Marszałka, klubu lub komisji Sejmiku, Przewodniczącego Sejmiku oraz grupy złożonej z co najmniej 3 radnych. Uchwały Sejmiku województwa zapadają zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu jawnym lub jawnym imiennym, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej. Sejmik wybiera ze swego grona w głosowaniu tajnym Przewodniczącego oraz trzech Wiceprzewodniczących bezwzględną większością głosów, przy kworum wynoszącym co najmniej połowę ustawowego składu Sejmiku. Przewodniczący wraz z Wiceprzewodniczącymi stanowią Prezydium Sejmiku. Zadaniem Przewodniczącego jest przede wszystkim organizowanie pracy Sejmiku oraz prowadzenie jego obrad. Szczegółowy zakres właściwości Przewodniczącego zawarty jest w Statucie Województwa Dolnośląskiego. Organami Sejmiku województwa są - Komisje wraz z przewodniczącymi. Sejmik województwa może powoływać ze swojego grona stałe i doraźne Komisje wraz z ich przewodniczącymi do wykonywania określonych zadań. Przedmiotem działania Komisji są wszystkie sprawy należące do wyłącznej właściwości Sejmiku. Komisje pełnią funkcję pomocniczą wobec Sejmiku. Do podstawowych zadań Komisji należy m.in. przygotowywanie i opiniowanie projektów uchwał Sejmiku, ocena wykonywania przez Zarząd uchwał Sejmiku oraz analiza i opiniowanie skarg obywateli dotyczących działalności Sejmiku i Zarządu. Sejmik powołuje 10 komisji stałych tj.: Rewizyjną, Uchwałodawczą, Przestrzegania Prawa i Bezpieczeństwa, Polityki Rozwoju Regionalnego i Gospodarki, Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Współpracy Zagranicznej, Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, Kultury, Nauki i Edukacji, Rozwoju Turystyki, Rekreacji i Sportu, Budżetu i Finansów, Polityki Społecznej, Zdrowia i Rodziny. Wszystkie komisje, w celu optymalnej realizacji wspólnych zadań i kompetencji są zobowiązane do współdziałania m.in. poprzez wspólne posiedzenia i wzajemne udostępnianie posiadanej wiedzy tj. opracowań, analiz i opinii, Szczegółowy zakres właściwości kompetencyjnych poszczególnych komisji zawarty został w Statucie Województwa Dolnośląskiego. Ponadto, Sejmik może, w drodze uchwały, powołać tzw. doraźne Komisje problemowe do wykonania określonych zadań. W obecnej IV kadencji Sejmiku Województwa Dolnośląskiego powołano dwie takie komisje: doraźna Komisja ds. młodzieży oraz doraźna Komisja ds. małych i średnich przedsiębiorstw. Marszałek Marszałek województwa jest wybierany przez Sejmik bezwzględną większością głosów ustawowego składu Sejmiku. Marszałkowi przysługuje prawo występowania do Sejmiku województwa z wnioskiem o zatwierdzenie zaproponowanego składu zarządu. Marszałek jest kierownikiem Urzędu Marszałkowskiego, zwierzchnikiem służbowym pracowników tego urzędu i kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Do kompetencji Marszałka należy m.in. organizowanie pracy Zarządu województwa oraz Urzędu Marszałkowskiego, kierowanie bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentowanie go zewnątrz. Marszałek wydaje decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej. W sprawach niecierpiących zwłoki, związanych z bezpośrednim zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających bezpośrednio zdrowiu i życiu oraz w sprawach mogących spowodować znaczne straty materialne marszałek województwa może podjąć niezbędne czynności należące do właściwości Zarządu województwa. Czynności podjęte w tym trybie wymagają jednak przedstawienia do zatwierdzenia na najbliższym posiedzeniu zarządu województwa. Szczegółowy zakres kompetencji Marszałka Województwa Dolnośląskiego określony został w Ustawie o samorządzie województwa oraz w Statucie Województwa Dolnośląskiego. Zarząd Województwa Dolnośląskiego Zarząd Województwa Dolnośląskiego jest kolegialnym organem wykonawczym. W jego skład wchodzi pięć osób: Marszałek Województwa Dolnośląskiego, dwóch Wicemarszałków oraz dwóch Członków Zarządu. Zarząd Województwa jest wybierany przez Sejmik Województwa na wniosek Marszałka zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku. Wszyscy członkowie zarządu województwa mogą być wybrani spoza składu sejmiku województwa. Do zadań zarządu województwa należy wykonywanie uchwał Sejmiku Województwa Dolnośląskiego. Jest on ponadto uprawniony do wykonywania tych wszystkich kompetencji samorządu, które nie zostały zastrzeżone na rzecz Sejmiku i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Zarząd województwa swoje właściwości pełni m.in. poprzez podejmowanie uchwał. Szczegółowy zakres zadań i kompetencji oraz zasady i tryb działania zarządu województwa określone zostały w Ustawie o samorządzie województwa oraz w Statucie Województwa Dolnośląskiego. Skarbnik Skarbnik Województwa Dolnośląskiego, jest głównym księgowym budżetu Województwa i kieruje gospodarką finansową. Skarbnik Województwa uczestniczy w pracach oraz obradach zarządu województwa z głosem doradczym. Szczegółowy zakres kompetencji Skarbnika Województwa Dolnośląskiego o określony został w Ustawie o samorządzie województwa, Statucie Województwa Dolnośląskiego oraz ustawie o finansach publicznych. Aparat pomocniczy do realizowania zadań Województwa Dolnośląskiego Zarząd województwa swoje zadania wykonuje przy pomocy Urzędu Marszałkowskiego oraz wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Urząd Marszałkowski jest aparatem pomocniczym do realizowania zadań Zarządu województwa. Poszczególnymi sprawami zajmują się określone departamenty, merytorycznie podlegające pod danych członków Zarządu. Kierownikiem całego Urzędu jest Marszałek. Strukturę organizacyjną, kompetencje oraz zasady funkcjonowania Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego w określa Regulamin Organizacyjny Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego we Wrocławiu. Wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne tworzone są w drodze uchwały Sejmiku, o ile ustawy nie stanowią inaczej. Kierownicy jednostek organizacyjnych działają jednoosobowo na podstawie pełnomocnictwa do zarządzania mieniem tych jednostek, udzielonego im przez Zarząd. Wykaz wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych prowadzi Marszałek Województwa Dolnośląskiego. Finanse Samorządu Województwa Dolnośląskiego Województwo prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową na podstawie uchwały budżetowej Województwa. Za prawidłową gospodarkę finansową Województwa odpowiada Zarząd. Struktura dochodów jakie może uzyskiwać Województwo Dolnośląskie określona została szczegółowo w ustawie o samorządzie województwa. Projekt uchwały budżetowej przygotowuje Zarząd, którą następnie przedkładana Sejmikowi do zatwierdzenia. Zatwierdzona uchwała budżetowa obejmuje cały rok budżetowy. Po wykonaniu budżetu, zarząd powinien złożyć Sejmikowi szczegółowe sprawozdanie z jego wykonania zawierające zestawienie dochodów i wydatków wynikające z zamknięć rachunków budżetu. Struktury samorządu Województwa Dolnośląskiego Powiaty Województwa Dolnośląskiego Obszar Województwa Dolnośląskiego zajmowany przez powiaty i gminy: 19948 km² Powiaty Ogółem: 29 Liczba powiatów: 26 Miasta na prawach powiatu: 3 (Jelenia Góra, Legnica Wrocław) Od 1 stycznia 2013 r. status miasta na prawach powiatu uzyska Wałbrzych. Gminny Gminy miejskie: 36 Gminy miejsko – wiejskie: 55 Gminy wiejskie: 78 Gminy ogółem: 169 WOLNE PAŃSTWO SAKSONIA Wolne Państwo Saksonia jest jednym z 16 krajów związkowych należących do Republiki Federalnej Niemiec. Wolne Państwo Saksonia, tak jak inne kraje związkowe uczestniczy poprzez Radę Federalną w procesie legislacyjnym federacji, zachowując tym samym realny wpływ na kształt ustawodawstwa federalnego. Z łącznej liczby 69 miejsc w Radzie Federalnej, Saksonii przysługują cztery mandaty. Saksonię reprezentują także w Parlamencie Federalnym posłowie wybrani z saksońskich okręgów wyborczych oraz saksońskich list partyjnych. Ponadto Saksonia posiada, na wzór pozostałych krajów związkowych tzw. Reprezentację Kraju w Berlinie (Landesvertretung). Celem Saksońskiej Reprezentacji Kraju jest podejmowanie wszelkich działań zgodnych z interesem Saksonii oraz pozostałych krajów federacji niemieckiej. System władzy i administracji Wolnego Państwa Saksonii regulowany jest przez Konstytucję z 27 maja 1992 r., która co prawda nie wymaga zatwierdzenia przez federację – jednak jej zapisy muszą mieścić się w obszarze jurysdykcyjnym wyznaczonym przez federalną Ustawę Zasadniczą. W oparciu o te zasadę, Wolne Państwo Saksonia posiada ograniczone prawo utrzymywania stosunków międzynarodowych, własny rząd, parlament, administrację i sądownictwo. Obszar saksońskiej jurysdykcji prawnej kończy jednak się tam, gdzie federalna Ustawa Zasadnicza wyraźnie nie przyznaje federacji konkretnych, literalnie wymienionych uprawnień. Innymi słowy, zgodnie z federalną zasadą domniemania kompetencji na rzecz krajów, wszelkie właściwości znajdują się w obszarze kompetencji Wolnego Państwa Saksonii, o ile nie zostały zastrzeżone na rzecz władz federacji. Wykonywanie właściwości administracyjnych z zakresu federacji jest sprawą Wolnego Państwa Saksonii, za wyjątkiem kompetencji zastrzeżonych dla władz federalnych. Władze federalne w tym zakresie sprawują jedynie nadzór nad zgodnym z obowiązującym prawem wykonywaniem ustaw przez Wolne Państwo Saksonii. W przypadku niewypełniania przez władze Wolnego Państwa Saksonii ciążących na nim obowiązków administracyjnych – rząd federalny (za zgodą Rady Federalnej) może w drodze „przymusu federalnego” (Bundeszwang), skłonić Wolne Państwo Saksonię do wypełniania swoich obowiązków. W tym celu rządowi federalnemu przysługuje prawo wydawania poleceń w stosunku do wszystkich władz Wolnego Państwa Saksonii. Parlament Krajowy - Landtag Parlament Krajowy (Der Sächsische Landtag) jest najwyższym ustawodawczym organem przedstawicielskim Wolnego Państwa Saksonii. Jego kadencja wynosi 5 lat. Skrócenie kadencji może nastąpić w wyniku niezdolności wyboru premiera rządu krajowego lub uchwały o samorozwiązaniu, przegłosowanej większością dwóch trzecich jego członków. Sposób wyboru deputowanych do Saksońskiego Landtagu nie odbiega znacząco od zasad obowiązujących w wyborach Parlamentu Federalnego. Zgodnie z ordynacją wyborczą do Saksońskiego Landtagu posłowie wybierani są w wyborach powszechnych, bezpośrednich, wolnych, równych i tajnych wg ordynacji mieszanej tj. większościowo – proporcjonalnej. Konstytucja Wolnego Państwa Saksonii określiła liczbę mandatów na 120. Wyborcy dysponują dwoma głosami. Pierwszy głos oddawany jest na kandydatów w okręgach wyborczych, w których wyborcy wybierają posłów bezpośrednio i imiennie. W ten sposób wybierana jest połowa składu Saksońskiego Landtagu tj. 60 deputowanych. Pozostałe mandaty - z reguły również 60 – rozdzielane są w wyniku głosowania na listy partyjne. Warunkiem jaki musi spełnić lista, jest pokonanie 5% klauzuli zaporowej w skali całego kraju. W przeciwnym wypadku, lista partyjna w ogóle nie jest brana pod uwagę przy rozdziale mandatów. Podobnie jak na poziomie federalnym, tak i podczas wyborów do Saksońskiego Landtagu, obowiązuje zasada, iż ewentualne mandaty uzyskane przez partię w wyniku „głosów pierwszych” nie mogą przepaść. W związku z tym dodaje się je do konstytucyjnej liczby 120 mandatów - jako mandaty dodatkowe. Obecnie w Saksońskim Landtagu V kadencji zasiada 132 posłów. Saksoński Landtag zajmuje szczególną pozycję, gdyż jest jedynym krajowym organem konstytucyjnym wybieranym bezpośrednio przez obywateli Wolnego Państwa Saksonii. Do najważniejszych funkcji Saksońskiego Landtagu należą zadania legislacyjno – kontrolne. Landtag uchwala ustawy krajowe, zatwierdza budżet krajowy oraz dokonuje wyboru premiera i rządu. Jako organ kontrolny Saksoński Landtag przy pomocy instrumentów konstytucyjno ustawowych poddaje kontroli działalność rządu krajowego oraz podlegającej mu administracji. Saksoński Landtag uczestniczy także w wyborze członków innych organów państwowych, w tym m.in. Trybunału Konstytucyjnego, Krajowej Izby Obrachunkowej, pełnomocnika ds. ochrony danych. Prawo zgłaszania do Landtagu inicjatyw projektów ustaw przysługuje frakcjom partyjnym, grupom sześciu lub więcej posłów, rządowi krajowemu oraz obywatelom poprzez obywatelską inicjatywę ustawodawcza. Landtag podejmuje uchwały na sesjach plenarnych w trybie jawnym. Przewodniczącym Saksońskiego Landtagu jest Prezydent (Präsident), który wraz ze swoimi zastępcami tworzy Prezydium Landtagu. Prezydent jest odpowiedzialny za prawidłowy porządek przebiegu prac saksońskiego Landtagu. Do przygotowania uchwał na obrady plenarne Landtag tworzy komisje, do których należą posłowie wszystkich frakcji. Zgodnie z Saksońską Konstytucją, komisje mają status komisji stałych (ständige Ausschüsse), chyba że zostały powołane do jakiegoś specjalnego zadania – wówczas otrzymują charakter komisji przejściowych (zeitweiliger Ausschüsse) Komisje zajmują się przede wszystkim sprawami powierzonymi im z reguły przez plenum Landtagu. Komisje są miejscem szczegółowego omawiania proponowanych ustaw między ekspertami z poszczególnych frakcji. W celu zasięgnięcia informacji na temat przedmiotu obrad, komisje mogą przeprowadzać publiczne wysłuchania biegłych, przedstawicieli grup interesów oraz innych osób posiadających wiedzę na określony temat. Posiedzenia komisji z zasady nie są jawne. Premier i Rząd Wolnego Państwa Saksonii Premier (Ministerpräsident) wraz z Rządem (Staatsregierung) złożonym z ministrów (Staatsministern) sprawują w Saksonii władzę wykonawczą w granicach wyznaczonych przez Konstytucję Wolnego Państwa Saksonii i federalną Ustawę Zasadniczą oraz kierują podlegającą Rządowi saksońską administracją. Premierem zostaje wybrany kandydat, który uzyskał większość głosów z ogólnej liczby wszystkich posłów do saksońskiego Landtagu. Na wniosek Premiera, Landtag zatwierdza imienny skład rządu. Liczbę ministrów ustala Premier. W przypadku nieuzyskania przez kandydata bezwzględnej większości, premierem zostaje ten kandydat, który w kolejnym głosowaniu uzyskał większość głosów. W przypadku, gdy w okresie 4 miesięcy Landtag nie będzie zdolny do wyboru Premiera, lub zaistnieją inne powody nieobsadzenia urzędu premiera – saksoński Landtag musi zostać rozwiązany i ogłaszane są nowe wybory. Premier Rządu pełni jednocześnie funkcję głowy państwa Saksonii. Reprezentuje on Wolne Państwo Saksonię na zewnątrz posiada prawo udzielania łaski. Pozycja Premier Rządu jest wiodąca – świadczy o tym konstytucyjny zapis o określaniu zasadniczych wytycznych polityki krajowej (Richtlinien der Politik). Premier ponosi za ich realizacje przed Landtagiem wyłączną odpowiedzialność. W stosunku do ministrów Rządu Saksońskiego obowiązuje zasada resortu, która zakłada, że każdy członek rządu działa we własnym zakresie i na własną odpowiedzialność. Do zakresu zadań Premiera należy określanie liczby ministerstw, rozdzielanie zadania pośród różnych ministerstw, powoływanie i zwalnianie ministrów, sekretarzy, urzędników oraz sędziów. Na wniosek Premiera, Rząd uchwala projekty ustaw, które muszą zostać później przedłożone do głosowania w Saksońskim Landtagu. Do podstawowych zadań Rządu Saksońskiego należy strategiczne i ustawodawcze kształtowanie polityki oświatowej i szkolnictwa wyższego, sztuki i kultury, określanie wytycznych dla policji i bezpieczeństwa wewnętrznego. Premier wraz z Rządem, jako najwyższy saksoński organ wykonawczy wykonuje zadania administracyjne z zakresu krajowego oraz zadania zlecone przez federację. Administracja Wolnego Państwa Saksonii Administracja kraju generalnie posiada trójstopniową strukturę. Na szczycie administracji Wolnego Państwa Saksonii znajduje się Premier, Ministrowie stojący na czele swoich resortów oraz Saksońska Kancelaria Państwowa (Sächsische Staatskanzlei). Ministrowie kształtują określone obszary działalności w ramach wytycznych samodzielnie i na własną odpowiedzialność. Mogą sygnalizować premierowi ewentualną konieczność zmian wytycznych. Liczbę ministerstw ustala Premier (zazwyczaj jest to ok. ośmiu resortów oraz dodatkowo minister - Szef Kancelarii Państwowej (Chef der Staatskanzlei)). Obecnie w strukturze saksońskiego Rządu działają następujące resorty: Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Komunikacji, którego minister pełni jednocześnie funkcję vice premiera (Staatsministerium für Wirtschaft, Arbeit und Verkehr), Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (Staatsministerium des Innern), Ministerstwo ds. Finansów (Staatsministerium der Finanzen), Ministerstwo Sprawiedliwości i Europy (Staatsministerium der Justiz und für Europa), Ministerstwo Edukacji (Staatsministerium für Kultus), Ministerstwo Nauki i Sztuki (Staatsministerium für Wissenschaft und Kunst), Ministerstwo ds. Socjalnych oraz Ochrony Konsumenta (Staatsministerium für Soziales und Verbraucherschutz) oraz Ministerstwo Środowiska i Rolnictwa (Staatsministerium für Umwelt und Landwirtschaft). Saksońska Kancelaria Państwowa stanowi bezpośredni aparat pomocniczy Premiera i ministerstw w wykonywaniu zadań administracyjnych. W stosunku do ministerstw przejmuje ona funkcję sztabu. Szef Kancelarii Państwowej, zazwyczaj w randze ministra koordynuje pracę Kancelarii Państwowej z działaniami ministerstw i komisji Landtagu, przygotowuje posiedzenia Rządu oraz konferencje Prezesa. Zanim ustawy zostaną podpisane przez Premiera lub uchwalone przez Rząd, Szef Kancelarii dokonuje wstępnej weryfikacji pod kątem ich zgodności z prawem konstytucyjnym. Jest także odpowiedzialny za politykę i prawo w zakresie mediów w Saksonii. Ponadto. Szef Kancelarii jest osobą kontaktową w zakresie wszelkich kwestii z dziedziny prawa federacji oraz Wolnego Państwa Saksonii oraz ogólnych kwestii ze sfery administracji państwowej i organizacji urzędów Wolnego Państwa Saksonii. Drugim szczeblem administracji Wolnego Państwa Saksonii są instancje średnie złożone z trzech Dyrekcji Krajowych (Landesdirektion) oraz innych, wyspecjalizowanych urzędów krajowych. Organami administracyjnymi Dyrekcji Krajowych są okręgi administracyjne (Direktionsbezirke). Powstały one w wyniku reform administracyjnych w 2008 r. i zastąpiły wcześniejsze rejencje. Saksonia podzielona jest na 3 takie okręgi: Direktionsbezirk Chemnitz, Direktionsbezirk Dresden oraz Direktionsbezirk Leipzig. Okręg administracyjny Chemnitz składa się z miasta na prawach powiatu oraz czterech powiatów ziemskich. Okręg administracyjny Drezno składa się z miasta na prawach powiatu oraz czterech powiatów ziemskich. Okręg administracyjny Lipsk składa się z miasta na prawach powiatu dwóch powiatów ziemskich. Na czele każdego okręgu stoi prezydent okręgu (Präsident der Landesdirektion) mianowany przez Saksoński Rząd. Trzeci szczebel to poziom niższy, w strukturze którego mieszczą się starostowie (Landraci) stojący na czele urzędów powiatowych oraz miasta wyłączone z powiatu, a także niższe państwowe urzędy specjalne. W strukturze saksońskiej administracji występują także niektóre urzędy o dwustopniowej strukturze jak np. policja w Saksonii. Finanse Wolnego Państwa Saksonii W Wolnym Kraju Saksonii przygotowywany jest i uchwalany przez Saksoński Rząd projekt budżetu. Następnie przekazywany jest on do konsultacji i zatwierdzenia przez Landtag. Jeśli budżet kraju związkowego zostanie uchwalony, uzyskuje moc prawną. Za wykonanie budżetu odpowiedzialny jest Rząd Wolnego Państwa Saksonii. Na strukturę dochodów Wolnego Państwa Saksonii składają się prawnie określone wpływy z podatków i opłat oraz dotacje i subwencje federalne. Saksonia może ponadto uzyskiwać dochody z przedsięwzięć komercyjnych, które może prowadzić samodzielnie lub brać w nich udział – ale tylko wówczas, gdy jest to konieczne ze względu na ważny interes krajowy. Cel, sens lub korzyść z udziału w takim przedsięwzięciu muszą być ukierunkowane na interes publiczny mieszkańców Saksonii. Saksonia nie może realizować takich przedsięwzięć lub brać w nich udział , w których wyłącznym lub głównym celem jest tylko generowanie dochodu. Struktury konstytucyjne Wolnego Państwa Saksonii Wolne Państwo Saksonia z podziałem na okręgi administracyjne i powiaty Obszar Wolnego Państwa Saksonii zajmowany przez powiaty i gminy: 18 415,51 km² Okręgi administracyjne 3 (Chemnitz, Dresden, Leipzig) Powiaty Ogółem: 13 Liczba powiatów: 10 Miasta na prawach powiatu 3 (Chemnitz, Drezno, Lipsk) Gminny Gminy miejskie: 174 (w tym 3 miasta wyłączone z powiatu: Chemnitz, Drezno, Lipsk) Gminy wiejskie: 283 Gminy ogółem: 457 Systemy samorządowej administracji Województwa Dolnośląskiego i Wolnego Państwa Saksonii Województwo Dolnośląskie Wolne Państwo Saksonia Ustrój Województwa Dolnośląskiego określony jest Ustrój Wolnego Państwa Saksonii określony jest na na podstawie Konstytucji RP z 1997 r., Ustawy o podstawie Ustawy Zasadniczej RFN z 1949 r. oraz samorządzie województwa z 1998 r. oraz Statutu Konstytucji Wolnego Państwa Saksonii z 1992 r.; Województwa Dolnośląskiego; Organem przedstawicielskim, o legitymacji nabytej w powszechnych wyborach z kompetencjami stanowiącymi jest Sejmik Województwa Dolnośląskiego liczący 36 radnych; Organem przedstawicielskim, o legitymacji nabytej w powszechnych wyborach z kompetencjami stanowiącymi jest Landtag Wolnego Państwa Saksonii (der Sächsische Landtag) liczący 120 deputowanych; Brak stosowania klauzuli zaporowej; Warunkiem wejścia deputowanych z listy partyjnej do Saksońskiego Landtagu jest pokonanie przez nią 5%klauzuli zaporowej; Kadencja Sejmiku Województwa Dolnośląskiego Kadencja Landtagu Wolnego Państwa Saksonii wynosi 4 lata. wynosi 5 lat; Obradom Sejmiku Województwa Dolnośląskiego Obradom Landtagu Wolnego Państwa Saksonii przewodniczy Przewodniczący, który z przewodniczy Prezydent (Präsident), który wraz z wiceprzewodniczącymi tworzy Prezydium Sejmiku zastępcami tworzy Prezydium Wolnego Państwa Saksonii; Prace merytoryczne Sejmiku Komisjach stałych i doraźnych; odbywają sie w Prace merytoryczne odbywają się w Komisjach stałych (ständige Ausschüsse) oraz przejściowych (zeitweiliger Ausschüsse); Organem wykonawczym samorządu Województwa Dolnośląskiego jest Marszałek Województwa Dolnośląskiego obrany przez radnych do Sejmiku bezwzględną większością głosów. Na wniosek Marszałka, Sejmik zatwierdza 4-osobowy skład Zarządu Województwa Dolnośląskiego; Organem wykonawczym Wolnego Państwa Saksonii jest Premier (Ministerpräsident) obrany przez deputowanych do Landtag bezwzględną większością głosów. Na wniosek Premiera, Landtag zatwierdza 9osobowy skład Rządu Wolnego Państwa Saksonii (Staatsregierung des Freistaates Sachsen); Marszałek wraz z Zarządem wykonuje zadania Premier wraz z Rządem, wykonuje krajowe zadania administracyjne własne Województwa administracyjne oraz zadania zlecone przez federację; Dolnośląskiego oraz zlecone - na mocy zawartych porozumień z administracją rządową i samorządową; Bezpośrednim aparatem pomocniczym Marszałka i Zarządu do wykonywania zadań administracyjnych jest Urząd Marszałkowski oraz wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne powoływane przez władze Województwa Dolnośląskiego. Bezpośrednim aparatem pomocniczym Premiera i Rządu do wykonywania zadań administracyjnych jest Saksońska Kancelaria Państwowa (Sächsische Staatskanzlei), 3 Dyrekcje Krajowe (Landesdirektion) oraz inne, powoływane prze Rząd wyspecjalizowane urzędy krajowe; Nadzór nad ogólną legalnością działań Województwa Dolnośląskiego sprawuje Prezes Rady Ministrów i Wojewoda Dolnośląski, a w zakresie spraw finansowych - Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu. Nadzór nad zgodnością działań saksońskich władz z Konstytucją Wolnego Państwa Saksonii sprawuje Krajowy Trybunał Konstytucyjny (Verfassungsgerichtshof des Freistaates Sachsen). Nadzorem federacji natomiast objęta jest ta sfera działalności Wolnego Państwa Saksonii, która dotyczy wykonywania zadań administracyjnych zlecanych przez federację. System samorządu Województwa Dolnośląskiego System konstytucyjny Wolnego Państwa Saksonii, zaczął częściowo kształtować się od 1990 r., jednak mimo że odrodził się tuż po zjednoczeniu Niemiec w jego właściwy początek to reformy samorządowe z XX w., to nawiązuje do swoich bardzo bogatych 1998 - 99 r. Samorząd wojewódzki w Województwie wzorców i tradycji zdobytych w XIX i XVIII w. Dolnośląskim jest jeszcze nie w pełni ugruntowany i kształtuje dopiero swoje samorządowe tradycje, w tym także administracyjne. Obszar Województwa Dolnośląskiego zajmowany Obszar Wolnego Państwa Saksonii zajmowany przez przez powiaty i gminy: 19 948 km² powiaty i gminy: 18 415 km² Okręgi administracyjne 3 (Chemnitz, Dresden, Leipzig) Powiaty Ogółem: 29 Liczba powiatów: 26 Miasta na prawach powiatu: 3 (Jelenia Góra, Legnica Wrocław) Od 1 stycznia 2013 r. status miasta na prawach powiatu uzyska Wałbrzych. Powiaty Ogółem: 13 Liczba powiatów: 10 Miasta na prawach powiatu 3 (Chemnitz, Drezno, Lipsk) Gminny Gminy miejskie: 36 Gminy miejsko – wiejskie: 55 Gminy wiejskie: 78 Gminy ogółem: 169 Gminny Gminy miejskie: 174 (w tym 3 miasta wyłączone z powiatu: Chemnitz, Drezno, Lipsk) Gminy wiejskie: 283 Gminy ogółem: 457 Źródła wykorzystane w opracowaniu Administracja RFN, pod red. J. Łętowskiego i J.P. Pruszyńskiego, Wrocław 1983. Administracja rządowa w Polsce, red. M. Chmaj, Warszawa 2012. Balicki R., Ustroje państw współczesnych, Wrocław 2003. Bauleitplanung und Baugenehmigung in der EU, G. Schmidt – Eichstaedt (Hrsg./Editor), Köln 1995. Buczkowski Z., Jędrzejewski T., Rączka P., Ustrój samorządu terytorialnego, Toruń 2011. Czarny P., Bundesrat. Między niemiecka tradycją a europejską przyszłością, Warszawa 2000. Deszczyński P., Gołata K., Demokratyczne systemy i doktryny polityczne, Poznań 2003. Detjen J., Demokratie in der Gemeinde, Hannover 2000. Dolnicki B., Samorząd terytorialny. Zagadnienia ustrojowe, Kraków 1999. Dolnicki B., Ustrój samorządu terytorialnego w Niemczech – po reformie, „Samorząd Terytorialny”, Nr 3/2001. Goduń T., Cygnarowski M., Dudek S., Iwaniszczuk P., Leksykon systemów politycznych, Warszawa 2003. Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland, (w:) www.bundestag.de Grzeszczak R., Struktura administracji w Niemczech, Mysłakowice 2006 (w:) www.interreg3a.dolnyslask.pl Handwörterbuch des politischen Systems, U. Andersen, W. Woyke (Hrsg.), Bonn 2003. Janicka I., Niemieckie kraje związkowe struktura terytorialno-administracyjna, Toruń 2009. Kitzeder P., Gemeinde. Landkreis. Bezirk. Bürger und Kommunen In Bayern, München 1997. Kociubiński K., Polski samorząd gminny w procesie integracji europejskiej na tle funkcjonowania samorządów innych państw, Wrocław 2010. Kociubiński K., Systemy polityczne Austrii, Niemiec i Szwajcarii, Wrocław 2003. Kommunalpolitik in Baden – Württemberg, T. Pfizer, H-G. Wehling (Hrsg.), Stuttgart 2000. Kommunalpolitik. Politisches Handeln in den Gemeinden, H. Wollemann, R. Roth (Hrsg.), Bonn 1998. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., (w:) www.sejm.gov.pl Korte K – R., Wahlen in der Bundesrepublik Deutschland, Bonn 1998. Loeński Z., Samorząd terytorialny w RP, Warszawa 2002. Miemiec M., Gmina w systemie administracji publicznej RFN, Kolonia Limited 2007. Parlament RFN, red. J. Isensee, P. Kirchhof, Warszawa 1995. Prawnoadministracyjne regulacje samorządności i zarządzania państwem w Unii Europejskiej, pod. red. M. Woźniaka, J. Ryszki, Opole 2006. Sächsischer Städte- und Gemeindetag, Geschäftsbericht 1999/2000, Dresden 2000. Samorząd terytorialny i administracja w wybranych krajach. Gmina w państwach Europy Zachodniej, pod. red. J. Jeżewskiego, Wrocław 1999. Samorząd terytorialny w Polsce, pod red. J.P. Tarno, Warszawa 2004. Samorząd terytorialny. Studium politologiczne, pod red. J. Marszałek – Kawy, Toruń 2007. Sarnecki P., Ustroje konstytucyjne państw współczesnych, Kraków 2003. Sarnecki P., Związek i kraje w strukturze państwowej RFN, Kraków 1987. Schick R., Zeh W., So arbeitet Der Deutsche Bundestag, Darmstadt 1992. Studia nad samorządem terytorialnym, pod red. A. Błasia, Kolonia Limited 2002. System polityczny RP, pod red. H. Lisickiej, Wrocław 2001. Tatsachen über Deutschland, red. A. Kappler A. Grevel, Bonn 1995. Tkaczyński J.W., Ustrój federalny Niemiec, Toruń 2002. Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r., (w:) www.sejm.gov.pl Ustawa o samorządzie powiatowym z dnia 5 czerwca 1998 r., (w:) www.sejm.gov.pl Ustawa o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998 r., (w:) www.sejm.gov.pl Ustawa o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa z dnia 24 lipca 1998 r., (w:) www.sejm.gov.pl Ustroje państw współczesnych, pod red. W Skrzydło, Lublin 2005. Ustrój państwowy RFN, pod red. L. Janickiego, Poznań 1986. Verfassung des Freistaates Sachsen vom 27. Mai 1992, (w:) www.sachsen.de Wojnicki J., Samorząd lokalny w Polsce i Europie, Pułtusk 2003. Wojtaszczyk K.A., Bundestag i Bundesrat w RFN, Warszawa 1993. Współczesne systemy polityczne, pod red. M. Żmigrodzkiego, B. Dziemioduk-Olszewska, Warszawa 2009. Zieliński E., Samorząd terytorialny w Polsce, Warszawa 2004. www.bundestag.de www.bundesrat.de www.bundesregierung.de www.bundespraesident.de www.bundesverfassungsgericht.de www.sachsen.de www.sejm.gov.pl www.senat.gov.pl www.premier.gov.pl www.prezydent.pl www.trybunal.gov.pl