INTEGROWANA OCHRONA ROŚLIN Niechemiczne i

INTEGROWANA OCHRONA ROŚLIN
Niechemiczne i chemiczne metody ochrony plantacji
Grzegorz Pruszyński
Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Ochrony Roślin
w Poznaniu
Wiek pestycydów (wg Matcalfa 1980):
 Era optymizmu – 1946-1962
 Era zwątpienia – 1963-1976
 Era integracji – od 1976
Koncepcja integrowanej ochrony roślin była odpowiedzią na masową krytykę
chemicznej ochrony roślin po roku 1962.
Integrowana ochrony roślin to według definicji FAO (Food and Agriculture
Organization): „wykorzystanie wszystkich dostępnych metod i technik z zachowaniem
ochrony środowiska w celu utrzymania populacji agrofaga na poziomie, który nie
zagraża spowodowaniu nieakceptowanych ekonomicznie uszkodzeń lub strat.”
Natomiast IOBC (International Organisation for Biological Control) definiuje
integrowaną ochronę jako: „Jest to zwalczanie agrofagów przy użyciu wszystkich
dostępnych metod zgodnie z wymaganiami ekonomicznymi, ekologicznymi
i toksykologicznymi, które dają pierwszeństwo naturalnym czynnikom ograniczającym
i ekonomicznym progom zagrożenia.”
Najpóźniej od 01.01.2014 r. wszystkie kraje członkowskie Unii Europejskiej są
zobligowane do prowadzenia ochrony wszystkich upraw zgodnie z zasadami
integrowanej ochrony roślin. Zasady te określa Załącznik III Dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady 2009/128/WE z 21 października 2009 r. ustanawiająca ramy
wspólnotowego działania na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów (Dz. U.
UE 24.11.2009 L 309/71). Natomiast wymóg wprowadzenia integrowanej ochrony
roślin wprowadza Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr
1107/2009 z 21 października 2009 r. dotycząca wprowadzania do obrotu środków
ochrony roślin i uchylająca Dyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG (Dz. U. UE
24.11.2009 L 309/1). Powyższe akty prawne obowiązują w Unii Europejskiej od
14.06.2011 r.
Przestrzeganie zasad dobrej praktyki ochrony roślin jest szerokim wstępem
do wprowadzenia integrowanej ochrony roślin.
Ważnym elementem integrowanej ochrony roślin jest prawidłowo prowadzony
monitoring występowania i liczebności agrofagów. Monitoring należy prowadzić na
każdej uprawie oraz we wszystkich lokalizacjach. Wyniki monitoringu należy
udokumentować.
Prowadząc obserwacje nad występowaniem agrofagów należy wybrać
odpowiednią metodę monitoringu. W przypadku monitorowania występowania
i liczebności owadów szkodliwych jest dostępnych kilka metod, np.:





Metoda „żółtych naczyń” (fot.)
Tablice lepne
Pułapki feromonowe
Czerpakowanie
Lustracje wzrokowe.
Kolejnym ważnym elementem jest prawidłowe posługiwanie się progami
ekonomicznej szkodliwości poszczególnych agrofagów. Próg ekonomicznej
szkodliwości to takie nasilenie agrofagów, przy którym wartość spodziewanej straty w
plonie jest wyższa od łącznych kosztów zabiegów. Próg ekonomicznej szkodliwości
przedstawia wzór:
E=
Pu
Kz
Gdzie:
E – ekonomiczna efektywność zabiegu ochrony roślin
Pu – produkcja uratowana
Kz – koszt zabiegu
Wartości progu szkodliwości nie można traktować jednoznacznie.
W zależności od fazy rozwoju rośliny, warunków klimatycznych czy występowania
wrogów naturalnych, próg szkodliwości może ulec zmianie. Progi ekonomicznej
szkodliwości służą jako pomoc przy podejmowaniu decyzji, ale nie mogą być
jedynym kryterium.
Przykład progów ekonomicznej szkodliwości stosowanych w rzepaku
Agrofag
Próg ekonomicznej szkodliwości
Chwasty
Jednoliścienne
10-15% pokrycia gleby
Rumian polny
3 szt./m2
Przytulia czepna
1 szt./m2
Choroby
Sucha zgnilizna kapustnych
10-20% roślin porażonych
Czerń krzyżowych
10-30% roślin porażonych
Szara pleśń
10-30% roślin porażonych
Szkodniki
Chowacz podobnik
Gnatarz rzepakowiec
Mszyca kapuściana
4 chrząszcze na 25 roślinach
1 gąsienica na 1 roślinie
2 kolonie na 1 m2 brzegu pola
Integrowana ochrona roślin zakłada wykorzystanie w pierwszej kolejności nie
chemicznych metod ochrony roślin a dopiero w ostateczności stosowanie metody
chemicznej. Do metod nie chemicznych należą przede wszystkim:
 Metoda agrotechniczna
 Metoda hodowlana
 Metoda biologiczna
 Metoda mechaniczna
 Metoda fizyczna
Metoda agrotechniczna to przede wszystkim:
 zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne
 prawidłowy płodozmian
 dbałość o odpowiednią strukturę, zasób składników mineralnych i kwasowość
gleby
 zdrowy materiał siewny
 właściwy termin siewu
 odpowiedni dobór stanowiska
Metoda hodowlana to umiejętny wybór odmian odpornych i tolerancyjnych
oparty na znajomości zagrożenia ze strony agrofagów w danym rejonie.
Metoda biologiczna polega na stosowaniu środków biologicznych
i biotechnicznych oraz na wykorzystaniu działalności pożytecznej entomofauny.
Owady pożyteczne to wrogowie naturalni szkodników, a więc owady
drapieżne i pasożytnicze, a także owady zapylające. Wrogowie naturalni ograniczają
liczebność szkodników, natomiast zapylacze, przede wszystkim pszczoły, których
w Polsce występuje ponad 450 gatunków są ważnym czynnikiem plonotwórczym.
Ważnym elementem wspierania owadów pożytecznych jest tworzenie korzystnych
warunków do ich rozwoju, rozmnażania oraz bytowania poprzez zakładanie
i utrzymanie tzw. użytków ekologicznych, a więc np. zadrzewień śródpolnych, oczek
wodnych czy miedz.
Metoda mechaniczna polega na ograniczaniu liczebności agrofagów przy
wykorzystaniu środków mechanicznych, jak np. zbieranie szkodników. Natomiast
metoda fizyczna to wykorzystanie wysokich temperatur w ograniczaniu liczebności
organizmów szkodliwych. Nie ma ona jednak większego znaczenia w uprawie roślin
rolniczych.
Metoda chemiczna. Stosowanie chemicznych środków ochrony roślin
w programach integrowanych jest ograniczone tylko do wypadków, gdy występuje
realne zagrożenie plonu, a w zabiegach zaleca się wykorzystanie środków
selektywnych, w najniższych możliwych dawkach oraz terminach dostosowanych do
ochrony entomofauny pożytecznej. Jeżeli zastosowanie chemicznego środka
ochrony roślin jest konieczne i ekonomicznie opłacalne wówczas należy wybrać
preparat:
 o najmniejszym ryzyku niepożądanego wpływu ubocznego na środowisko,
 o działaniu selektywnym,
 stwarzający minimalne ryzyko uodpornienia się agrofagów,
 o stosunkowo krótkim okresie zalegania i minimalnych pozostałościach
w środowisku.