Katarzyna Batko-Tołuć - Stowarzyszenie Klon/Jawor

Mapa środków na wspieranie rozwoju
społeczeństwa obywatelskiego
Niniejszy tekst stanowi wprowadzenie do próby analitycznego spojrzenia na dostępność środków na
rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Prezentujemy pięć opracowań przygotowanych
według następujących obszarów:Aktywni, świadomi obywatele, Aktywne wspólnoty lokalne, Silne
organizacje pozarządowe, Państwo obywatelskie – dobre rządzenie, Ekonomia Społeczna.
Tematyka opracowań jest spójna z klasyfikacją wypracowaną podczas IV Ogólnopolskiego Forum
Inicjatyw Pozarządowych, które odbyło się we wrześniu 2005 r., a przedstawioną w dokumencie
„Wizja społeczeństwa obywatelskiego” (http://jaobywatel.pl/wiki/index.php?title=Wizja).
Katarzyna Batko-Tołuć
Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich
Aktywni, świadomi obywatele
1. Wprowadzenie do tematu
Niniejsze opracowanie dotyczy publicznych i prywatnych programów wspierających działania
podejmowane przez aktywnych i świadomych obywateli w szeregu obszarów problemowych. Mowa
będzie głównie o możliwościach dostępnych w Polsce, zarządzanych przez krajową administrację
lub instytucje prywatne. Wspomniany zostanie także program prowadzony przez Komisję Europejską
– Europa dla obywateli.
Opis obszarów skupiać się będzie na ich następujących wymiarach:
• zakładane cele i priorytety wsparcia przedstawiane przez donorów i instytucje
wspomagające;
• wspierane działania, czas trwania projektów, perspektywa czasowa dostępu do wsparcia,
jego zasięg geograficzny, jeśli jest ograniczony do wybranych regionów;
• sposób ubiegania się o wsparcie – wymagania formalne, terminy, dostępne środki,
uprawnieni wnioskodawcy;
• ograniczenia bądź trudności związane z daną formą wsparcia – diagnoza, jakiego wsparcia
brak.
Analizie zostało poddanych kilkanaście programów, w których przynajmniej częściowo znalazły się
zapisy dotyczące aktywności obywateli. Lista programów znajduje się w Aneksie 1. Opisywane formy
wsparcia skupione są na takich działaniach, które wzmacniają aktywność obywatelską. Może to
odbywać się dzięki wspieraniu uczestnictwa w życiu publicznym grup napotykających różnego
rodzaju bariery, bądź też poprzez podnoszenie świadomości obywatelskiej i edukację prawną ogółu
obywateli, głównie na poziomie lokalnym. Przyjęty zakres tematyczny wynika z przekonania, że
świadomi obywatele są podstawą społeczeństwa obywatelskiego. Wszelkie inne formy wsparcia,
omawiane w kolejnych rozdziałach, skupiać się będą na wspólnotach, organizacjach lub konkretnych
problemach. W tej części znajdujemy miejsce na pomyślenie nad tym, jak wzmacniani są
obywatele, którzy w tych wspólnotach i organizacjach działają.
W Wizji rozwoju społeczeństwa obywatelskiego1, dokumencie z 2005 roku, będącym zaproszeniem
do dyskusji, wyróżnione zostały cztery obszary, na których skupiać powinno się wsparcie aktywnych
i świadomych obywateli. Są to:
• Edukacja obywatelska
• Dostęp do informacji obywatelskiej (m.in. poradnictwo)
• Wsparcie w sytuacjach kryzysowych
• Aktywność obywateli w sprawach publicznych
Każdy z tych obszarów ma swoje zakresy tematyczne, w ramach których niniejsze opracowanie
analizuje dostępne wsparcie. Zakresy tematyczne wynikają ze sposobu w jaki zdefiniowany jest
obszar. Pierwszy z nich, edukacja obywatelska, określa potrzebę wspierania obywateli w
kompetentnym uczestniczeniu w życiu publicznym. Edukacja w tej dziedzinie prowadzona jest przez
całe życie – w rodzinie, w szkole, w codziennym życiu na osiedlu - nieformalnie poprzez
uczestnictwo w wydarzeniach lokalnych i w sposób zorganizowany podczas szkoleń. Zmierza ona do
kształtowania w obywatelach i obywatelkach poczucia odpowiedzialności za siebie i innych,
niezależnie od istniejących różnic. Dobra edukacja obywatelska skutkuje aktywnością obywateli w
sprawach publicznych, czyli ich udziałem w wyborach, debatach, działaniach wolontariackich, oraz
obywatelską dobroczynnością. Kolejny zakres tematyczny – dostęp do informacji obywatelskiej –
wzmacnia możliwość uczestniczenia w życiu wspólnoty poprzez pomoc w rozumieniu jak
funkcjonują zasady społeczne i system prawny. Ten obszar jest szczególnie istotny dla grup
najuboższych, podlegających wykluczeniu pod wieloma względami. Kontynuując temat wykluczenia
społecznego, dochodzimy do wsparcia w sytuacjach kryzysowych i odbudowywania godności grup,
którym trudno odnaleźć się w życiu wspólnoty. Ważnym i koniecznym jest oparcie takich działań na
ideach samopomocy, wzajemności i solidarności.
Instytucje publiczne i prywatni donorzy gotowi są wspierać działania w każdym z wymienionych
wyżej obszarów. W tej części opracowania przyjrzymy się, jakie są ich priorytety. W kolejnych,
jakie towarzyszą im warunki formalno-organizacyjne, zaś w podsumowaniu zastanowimy się, czy
zaproponowane obszary wyczerpują tematykę i czy wsparcie zaprojektowane jest tak, żeby mogło
przynieść realną zmianę.
2. Zakładane cele
wspomagające
i
priorytety
wsparcia
przedstawiane
przez
donorów
i
instytucje
2.1 Edukacja obywatelska
W tym obszarze tematy, które gotowi są wspierać donorzy i organizacje posiadające silny wpływ
ilościowy i jakościowy na istniejącą ofertę, dotyczą przede wszystkim:
• umiejętności współżycia grup obywateli w różnorodnym społeczeństwie;
• brania odpowiedzialności za środowisko naturalne;
• edukacji obywatelskiej wybranej grupy docelowej lub całej społeczności lokalnej;
• edukacji liderów społeczeństwa obywatelskiego.
Edukacja obywatelska dzieci, młodzieży i osób dorosłych odbywać się może zarówno za
pośrednictwem szkoły, jak też nieformalnie – poprzez organizacje pozarządowe, kampanie
informacyjne, oferowanie możliwości uczestniczenia w spotkaniach i konferencjach. Może też
polegać na gromadzeniu informacji, które staną się podstawą do prowadzonej edukacji czy kampanii
na rzecz zmiany.
2.1.1 Umiejętności współżycia grup obywateli w różnorodnym społeczeństwie.
1
http://www.jaobywatel.pl/wiki/index.php?title=Wizja#Wizja_rozw.C3.B3j_spo.C5.82ecze.C5.84stwa_obywate
lskiego_w_Polsce
•
•
•
•
Projekty wspierające umiejętność współżycia wielokulturowych społeczności. Dużo uwagi
poświęca się ochronie dziedzictwa kulturowego polskich Żydów, poszukiwaniu dialogu
między Żydami i Polakami, wspólnemu poznawaniu historii. Celem jest kształtowanie
postawy otwartości wobec różnic rasowych, etnicznych i religijnych (To, co wspólne/To, co
różne, Dla tolerancji, Fundacja im. Stefana Batorego);
Projekty wspierające organizacje statutowo zajmujące się monitorowaniem i zwalczaniem
przejawów nietolerancji, ksenofobii i antysemityzmu (Przeciwdziałanie nietolerancji, Dla
tolerancji, Fundacja im. Stefana Batorego);
Projekty wspierające obserwowanie i dokumentowaniu nietolerancji, ksenofobii i
antysemityzmu w działaniach administracji publicznej, mediach, publikacjach, edukacji,
wypowiedziach polityków i w życiu codziennym. Dotyczy to zarówno agresji werbalnej, jak
też przemocy fizycznej wobec osób odróżniających się wyglądem, pochodzeniem czy
wyznaniem. Zwraca się tu szczególną uwagę na sytuację uchodźców i imigrantów.
Monitoring ma dać podstawy do podejmowania akcji przeciwdziałających nietolerancji i
ksenofobii (Przeciwdziałanie nietolerancji, Dla tolerancji, Fundacja im. Stefana Batorego).
Projekty mające na celu zwiększenie akceptacji społecznej dla uchodźców (Fundusz dla
Organizacji Pozarządowych, Mechanizm Finansowy EOG i Norweski Mechanizm Finansowy;
Komponent III – Równe szanse i integracja społeczna, Obszar E – Działania na rzecz poprawy
świadomości społecznej).
2.1.2 Edukacja w kierunku brania odpowiedzialności za środowisko naturalne:
• Programy dofinansowujące działania na rzecz promowania zdrowego stylu życia;
propagowania konsumpcji przyjaznej środowisku; tworzenia miejsc pracy na rzecz ochrony
środowiska (zielone miejsca pracy); preferowania przy zakupach przez administrację
rządową i samorządową wyrobów i usług, które mniej obciążają środowisko (zielone
zamówienia); używania przyjaznych dla środowiska środków transportu; zmniejszania ruchu
drogowego w miastach; biznesu przyjaznego środowisku; promowania ekorozwoju i ochrony
klimatu; oszczędzania wody i energii; wykorzystywania odnawialnych źródeł energii;
zapobiegania produkcji odpadów i promujące ich recykling (Fundusz dla Organizacji
Pozarządowych, Komponent II – Ochrona Środowiska i zrównoważony rozwój, Działanie A –
Edukacja na temat ochrony środowiska)
2.1.3 Edukacja skierowana do wybranej grupy docelowej lub całej społeczności
• Projekty na rzecz edukacji obywatelskiej dzieci i młodzieży w różnych obszarach życia
społecznego (Fundusz dla Organizacji Pozarządowych, Komponent I – Demokracja i
społeczeństwo obywatelskie, Obszar B - Podniesienie stanu wiedzy na temat społeczeństwa
obywatelskiego i procesów demokratycznych; program Młodzież w działaniu; programy
Polskiej Fundacji Dzieci i Młodzieży; programy Centrum Edukacji Obywatelskiej);
• Projekty na rzecz wzmacniania pozycji osób, które napotykają poważne przeszkody w
uczestniczeniu w życiu społecznym (Fundusz dla Organizacji Pozarządowych, Komponent I,
Obszar A – Poszanowanie zasad demokracji; Komponent III, Obszar A - Pomoc i wzmocnienie
pozycji osób pokrzywdzonych i dyskryminowanych);
• Programy edukacyjne dla całych grup społecznych (Fundusz dla Organizacji Pozarządowych,
Komponent III, Obszar B - Wsparcie zrównoważonego rozwoju regionalnego i lokalnego).
2.1.4 Edukacja Liderów i Liderek Społeczeństwa Obywatelskiego
• Stała oferta Stowarzyszenia Szkoła Liderów - szkolenia dla liderów w ramach corocznych
szkół;
• Stała oferta Centrum Edukacji Obywatelskiej - szkolenia dla liderów młodzieżowych w
ramach programu Młodzi Obywatele Działają;
• Szkolenia dla liderek wiejskich prowadzone przez Centrum Aktywności Lokalnej – Akademia
Kobiet Aktywnych;
• Środki finansowe na finansowanie szkoleń dla liderów i liderek lokalnych (Fundusz dla
Organizacji Pozarządowych, Komponent I – Demokracja i społeczeństwo obywatelskie,
Działanie B - Podniesienie stanu wiedzy na temat społeczeństwa obywatelskiego i procesów
demokratycznych; Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży; Program Młodzież w działaniu).
2.2 Dostęp do informacji obywatelskiej (m.in. poradnictwo)
W tym obszarze donorzy wspierają:
• edukację prawną i poradnictwo adresowane do zidentyfikowanych grup odbiorców;
• poradnictwo prawne i obywatelskie dla osób indywidualnych;
• upowszechnianie wiedzy o instrumentach prawnych umożliwiających obywatelom
dochodzenie swoich praw;
• przygotowywanie obywateli do rozumienia bądź brania udziału w dyskusji nad ważnymi
społecznie aktami prawnymi i wyborami osób związanych z wymiarem sprawiedliwości
2.2.1 Edukacja prawna i poradnictwo adresowane do zidentyfikowanych grup odbiorców
• Projekty wspierające organizacje zapewniające najsłabszym i dyskryminowanym grupom
społecznym dostęp do pomocy prawnej i wymiaru sprawiedliwości. Pomoc taka może mieć
charakter bezpośredni, bądź też strukturalny. Wspierane są działania służące zmianie
sytuacji tych grup poprzez podejmowanie litygacji strategicznych spraw ważnych dla
obywateli i o precedensowym charakterze, w szczególności skupiających się na przypadkach
mających charakter dyskryminacyjny (Prawo w interesie publicznym, Edukacja Prawna,
Fundacja im. Stefana Batorego).
• Projekty bezpośrednio skierowane na pomoc prawną dla grup dyskryminowanych, dla osób z
małych miejscowości, ale też wszystkich osób potrzebujących pomocy prawnej (Biura Porad
Obywatelskich, Edukacja Prawna, Fundacja im. Stefana Batorego; Obywatel i Prawo,
Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności oraz Instytutu Spraw Publicznych; Fundusz dla
Organizacji Pozarządowych, Komponent I, Działanie A).
2.2.2 Poszerzenie dostępu do informacji prawnej dla wszystkich grup społecznych.
• Projekty upowszechniające rozwiązania systemowo zwiększające dostęp obywateli do
informacji i pomocy prawnej (Obywatel i Prawo, Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności
oraz Instytut Spraw Publicznych; Program Operacyjny Kapitał Ludzki, działanie 5.4 – Rozwój
potencjału trzeciego sektora; Fundusz dla Organizacji Pozarządowych – Komponent I,
Działanie B).
2.2.3 Upowszechnianie wiedzy o instrumentach prawnych umożliwiających obywatelom dochodzenie
swoich praw
• Projekty polegające na opracowywaniu i upowszechnianie „dobrych praktyk” wymiaru
sprawiedliwości usprawniających jego funkcjonowanie (Prawo w interesie publicznym,
program Edukacji Prawnej, Fundacja im. Stefana Batorego)
• Projekty polegające na opracowywaniu i upowszechnianiu propozycji zmian w regulacjach
prawnych dotyczących wymiaru sprawiedliwości i systemu pomocy prawnej (Prawo w
interesie publicznym, program Edukacji Prawnej Fundacji im. Stefana Batorego)
2.2.4 Przygotowywanie obywateli do rozumienia bądź brania udziału w dyskusji nad ważnymi
społecznie aktami prawnymi i wyborami osób związanych z wymiarem sprawiedliwości.
• Projekt polegający na obywatelskim monitoringu kandydatów na sędziów, którego celem
jest doprowadzenie do publicznego dyskutowanie o kandydaturach na stanowiska
sędziowskie w Trybunale Konstytucyjnym. Sędziowie pełnią fundamentalną rolę w państwie
prawnym, dlatego kształtowanie w obywatelach krytycznego patrzenia na ich wybór i
pomaganie w rozumieniu zjawisk związanych z wyborami sędziów, odgrywa istotną rolę w
kształtowaniu świadomości obywatelskiej (Obywatelski monitoring kandydatów na sędziów,
program Edukacji Prawnej Fundacji im. Stefana Batorego)
2.3. Wsparcie w sytuacjach kryzysowych
W tym obszarze tematy, które gotowi są wspierać donorzy dotyczą przede wszystkim:
• wsparcia reintegracji społecznej grup wykluczonych lub podatnych na wykluczenie;
• wsparcia konkretnej grupy osób wykluczonych wymienionych w zamkniętym katalogu.
2.3.1 Wsparcie reintegracji społecznej grup wykluczonych lub podatnych na wykluczenie
• Projekty wspierające wzmacnianie pozycji i integrację grup pozbawionych przywilejów
(osób niepełnosprawnych, starszych, bezdomnych, itd.); wspieranie równego dostępu do
edukacji dla grup dyskryminowanych; pomoc w organizowaniu grup wsparcia i samopomocy;
tworzenie Centrów Integracji Społecznej przeznaczonych dla osób zagrożonych
marginalizacją i wykluczeniem społecznym (Fundusz dla Organizacji Pozarządowych,
Komponent III, Działania: A – Pomoc i wzmocnienie pozycji osób pokrzywdzonych i
dyskryminowanych, B – Wsparcie zrównoważonego rozwoju lokalnego i regionalnego, D Aktywizacja zawodowa grup wykluczonych społecznie).
2.3.2 Wsparcie konkretnej grupy osób wykluczonych wymienionych w zamkniętym katalogu.
• Projekty nakierowane na integrację społeczną konkretnych grup odbiorców – młodzieży,
która wypadła z systemu edukacji; byłych więźniów; Romów; osób, które przebywają w
zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich, osób niepełnosprawnych. Większość
działań administracja zamierza jednak prowadzić własnymi siłami – poprzez realizację
projektów zaplanowanych centralnie. Jedynie finansowanie projektów na rzecz społeczności
romskiej z zakresu m. in. integracji społecznej i edukacji odbywać się będzie w trybie
konkursowym (Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Działanie 1.3).
2.4 Aktywność obywateli w sprawach publicznych
Rozwijaniem aktywności obywateli w sprawach publicznych zajmuje się stosunkowo dużo
programów. Donorzy wspierają działania:
• akcentujące wartość samej aktywności – zazwyczaj związane są z braniem udziału w
rządzeniu na co dzień, nie tylko przy urnie wyborczej;
• dające obywatelom informacje potrzebne do świadomego podejmowania decyzji
wyborczych i korzystania ze swoich praw;
• skupiające aktywność obywateli na konkretnym obszarze.
2.4.1 Wspieraniu angażowania się obywateli w system sprawowania władzy.
• Projekty wzmacniające zainteresowanie obywateli tym, jak działają wybrane
demokratycznie władze, podnoszenie zainteresowania mieszkańców lokalnymi problemami.
Służy to kształtowaniu w mieszkańcach poczucia współodpowiedzialności za losy ich
wspólnoty i ma niwelować postawy biernego oczekiwania na rozwiązanie problemów przez
władze. (Masz Głos, Masz Wybór, Fundacja im. Stefana Batorego i Stowarzyszenie Szkoła
Liderów; Fundusz dla Organizacji Pozarządowych, Komponent I – Demokracja i
społeczeństwo obywatelskie, Obszar B).
• Projekty wspierające branie odpowiedzialności za całokształt stosunków społecznych na
poziomie lokalnym poprzez promocję zrównoważonego rozwoju społecznego (Fundusz dla
Organizacji Pozarządowych, Komponent III – Równe szanse i integracja społeczna, Obszar B).
• Projekty rozwijające mechanizm konsultacji społecznych (Fundusz dla Organizacji
Pozarządowych,– Komponent I, obszar B oraz w ramach systemowego projektu Program
Operacyjny Kapitał Ludzki, Podziałanie 5.4.1.).
• Projekty międzynarodowe skupiające obywateli wokół tematów dotyczących spraw
europejskich, zarówno na poziomie lokalnym, jak też regionalnym (Europa dla obywateli,
Akcja 1 – Aktywni obywatele dla Europy).
2.4.2 Przekazywanie obywatelom informacji potrzebnych do świadomego podejmowania decyzji
wyborczych i do korzystania ze swoich praw.
• Projekty polegające na kontrolowaniu i obserwowaniu jak działają instytucje publiczne,
rozliczaniu władz z obietnic oraz podejmowaniu interwencji i działań rzeczniczych przy
okazji zaobserwowania nieprawidłowości. (Działania Strażnicze, Fundacja im. Stefana
Batorego; Fundusz dla Organizacji Pozarządowych – Komponent I, obszar B; Program
Operacyjny Kapitał Ludzki, Działanie 5.4; Masz Głos, Masz Wybór, Fundacja im. Stefana
Batorego i Stowarzyszenie Szkoła Liderów; Antykorupcyjna Koalicja Organizacji
Pozarządowych)
2.4.3 Programy wpierające aktywność obywatelską w konkretnej sprawie (ekologia, ochrona
wspólnego dziedzictwa kulturowego)
• Projekty ułatwiające dialog między wszystkimi zainteresowanymi stronami na temat
ochrony środowiska i kwestii zrównoważonego rozwoju, promujące metody rozwiązywania
konfliktów; budujące społecznego poparcie dla ochrony wartości naturalnych; angażujące
organizacje pozarządowe w kreowanie i ułatwianiem wdrażania ustawodawstwa z zakresu
ochrony środowiska oraz monitorowanie ich realizacji (na przykład dyrektywy UE i inne
•
międzynarodowe zobowiązania); promujące udział społeczny w procesach decyzyjnych
związanych z ekorozwojem i ochroną klimatu; promujące współdziałanie różnego typu
organizacji pozarządowych i administracji publicznej w realizacji ekorozwoju; promujące
społeczne formy ochrony przyrody (Fundusz dla Organizacji Pozarządowych, Komponent II –
Ochrona Środowiska i zrównoważony rozwój, Działania B – Ochrona dziedzictwa naturalnego,
C – wdrażanie przepisów prawnych z zakresu ochrony środowiska i D – Działania na rzecz
partnerstwa dla efektywności ekologicznej).
Projekty angażujące obywateli w ochronę wspólnego dziedzictwa kulturowego, ochronę
miejsc pamięci i martyrologii, promowanie lokalnych atrakcji turystycznych związanych z
regionalnymi tradycjami (Fundusz dla Organizacji Pozarządowych, Komponent III – Równe
szanse i integracja społeczna, Działanie C – Łączenie ochrony dziedzictwa kulturowego z
rozwojem lokalnych społeczności).
3. Mapa typów wsparcia, jego długość i trwałości oraz zasięgu geograficznego
W tej części analizy zastanowimy się nad wspieranymi typami działań, czasem trwania projektów
oraz perspektywą czasową dostępności wsparcia i jego zasięgiem geograficznym, jeśli jest
ograniczony do wybranych regionów. Zaznaczyć jednak na wstępie należy, że nie zawsze będziemy
mówić o dotacjach. W wielu przypadkach oferowane są raczej gotowe rozwiązania i propozycje –
szkolenia, metodologia, informacja – które mogą służyć realizacji zadań w omawianych obszarach.
3.1 Typy działań, które mogą być finansowane w ramach oferowanego wsparcia
W większości inicjatyw omawianych w niniejszym opracowaniu, mówimy o działaniach miękkich,
kształtujących umiejętności społeczne i pozwalających na budowę ładu społecznego, w którym
obywatele współdecydują i czują się współodpowiedzialni, znają swoje prawa i są świadomi swojej
siły, a różnice w poziomie życia pomiędzy różnymi grupami społecznymi są niwelowane.
Konkretne działania, które mogą mieć miejsce2 można podzielić na kilka typów.
3.1.1 Działania przygotowujące realizatorów projektów do skutecznego radzenia sobie z obranym
przedmiotem zainteresowania, ale także dające zainteresowanym obywatelom wiedzę o tym, jak
wygląda dana problematyka. Można tu wymienić następujące formy:
• Prowadzenie badań i analizy sytuacji osób wykluczonych, ale także projekty dotyczące
podnoszące świadomość obywatelską w kwestii ochrony środowiska, (Program Operacyjny
Kapitał Ludzki; Fundusz dla Organizacji Pozarządowych, komponent II – Ochrona środowiska
i zrównoważony rozwój; Fundusz dla Organizacji Pozarządowych, komponent III3 – Równe
szanse i integracja społeczna; Komponent I4 – Demokracja i społeczeństwo obywatelskie);
• analizowanie nowych instytucji prawnych lub nowych rozwiązań organizacyjnych
dotyczących dostępu do prawa oraz funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, a także
poszukiwanie „dobrych praktyk” w tym zakresie (Prawo w interesie publicznym, Edukacja
Prawna, Fundacja im. Stefana Batorego);
• analizowanie przepisów i dotychczasowej praktyki wyboru sędziów do Trybunału
Konstytucyjnego oraz prace porównawcze dotyczące doświadczeń innych krajów w tej
dziedzinie (Obywatelski monitoring kandydatów na sędziów, Edukacja Prawna, Fundacja
im. Stefana Batorego);
• diagnozowanie występujących potrzeb i ograniczeń w integracji społecznej (Program
Operacyjny Kapitał Ludzki; Fundusz dla Organizacji Pozarządowych, komponent III– Równe
szanse i integracja społeczna);
• zebranie i publikacja informacji o wysuniętych kandydatach na sędziów Trybunału
Konstytucyjnego w oparciu o dostępne materiały (życiorys, dorobek naukowy, wypowiedzi
publiczne, opinie prawne, inne), a także odpowiedzi na zobiektywizowaną ankietę dla
kandydatów (Obywatelski monitoring kandydatów na sędziów);
• monitorowanie i zbieranie informacji o przejawach antysemityzmu, rasizmu, ksenofobii i
nietolerancji oraz o sytuacji uchodźców (Przeciwdziałanie nietolerancji, Dla Tolerancji,
Fundacja im. Stefana Batorego);
• monitorowanie jak działają instytucje publiczne np. jak udzielają informacji publicznej; jak
wykorzystywane są fundusze publiczne; na ile przejrzyste są procedury, a urzędnicy
etycznie postępują, czy władza przestrzega prawa (Działania strażnicze, Fundacja im.
Stefana Batorego; Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Fundusz dla Organizacji
Pozarządowych – Komponent I – Demokracja i społeczeństwo obywatelskie)
2
Większość grantodawców podaje tylko przykładowe działania czy typy projektów, tak więc podanego katalogu
nie należy traktować, jako wyczerpującego.
3
W przypadku Komponentu III nie odnaleziono wyraźnego wskazania jakie dokładnie typy projektów mają na
myśli grantodawcy, wydaje się że inwencję w tej dziedzinie pozostawiono wnioskodawcom, zatem wszędzie
tam, gdzie znajduje się wzmianka o działaniach w tym komponencie, jest to wynik wnioskowania z innych
przesłanek – takich jak typy kosztów, czy wiedza ogólna autorki).
4
Podobnie jak w przypadku Komponentu III, w Komponencie I nie odnaleziono wyraźnego wskazania jakie
dokładnie typy projektów mają na myśli grantodawcy, wydaje się że inwencję w tej dziedzinie pozostawiono
wnioskodawcom, zatem wszędzie tam, gdzie znajduje się wzmianka o działaniach w tym komponencie, jest to
wynik wnioskowania z innych przesłanek – takich jak typy kosztów, czy wiedza ogólna autorki.
•
monitorowanie obietnic wyborczych partii politycznych, wójtów, burmistrzów i prezydentów
miast (Antykorupcyjna Koalicja Organizacji Pozarządowych; Masz Głos, Masz Wybór)
3.1.2 Kolejnym typem przedsięwzięć będą takie, które przygotowują praktyczne działania w ramach
projektów, tak aby były one jak najbardziej skuteczne:
• tworzenie możliwości działania i zaangażowania obywatelskiego zarówno w ochronę
środowiska, jak i rozwój lokalny (Fundusz dla Organizacji Pozarządowych. Komponent I –
Demokracja i społeczeństwo obywatelskie);
• modernizacja systemu szkoleń realizowanych przez instytucje publiczne na rzecz grup
wykluczonych (Program Operacyjny Kapitał Ludzki);
• podnoszenie kwalifikacji osób pracujących z grupami wykluczonymi (Program Operacyjny
Kapitał Ludzki);
• spotkania robocze i konsultacyjne prowadzące do osiągnięcia zakładanych celów (Fundusz
dla Organizacji Pozarządowych, komponent II – Ochrona środowiska i zrównoważony rozwój)
• tworzenie i wdrażanie programów z zakresu społecznego nadzoru nad funkcjonowaniem
administracji publicznej (Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Działania Strażnicze)
3.1.3 Działania bezpośrednio skierowane do odbiorców ostatecznych:
• szkolenia i warsztaty (Program Operacyjny Kapitał Ludzki; Fundusz dla Organizacji
Pozarządowych, komponent II – Ochrona środowiska i zrównoważony rozwój; Fundusz dla
Organizacji Pozarządowych, komponent III – Równe szanse i integracja społeczna;
Komponent I – Demokracja i społeczeństwo obywatelskie);
• profesjonalne poradnictwo dla osób nie odnajdujących swojego miejsca w społeczeństwie
oraz wszystkich osób potrzebujących porady (Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Fundusz
dla Organizacji Pozarządowych, Komponent I – Demokracja i społeczeństwo obywatelskie;
Prawo w interesie publicznym, Biura Porad Obywatelskich);
• podejmowanie interwencji, gdy zdiagnozowana zostanie sytuacja antysemityzmu, rasizmu,
ksenofobii i nietolerancji (Przeciwdziałanie nietolerancji);
• przedsięwzięcia edukacyjne i kulturalne, mające na celu przypominanie i odkrywanie
korzeni wielonarodowej Polski i ochronę wspólnego dziedzictwa kulturowego, zwłaszcza
dziedzictwa polskich Żydów, poznawanie historii, jej jasnych i ciemnych kart (To, co
wspólne/ to, co różne).
3.1.4 Działania tworzące system wspierający osiągnięcie założonych rezultatów, promujące
osiągnięcia i wpływające na zmianę społeczną na ostatnim etapie działania.
• projekty współpracy pomiędzy różnymi podmiotami, pozwalające na efektywniejszą
integracje społeczną osób wykluczonych; prowadzące do lepszego wdrażania regulacji
dotyczących ochrony środowiska, (Program Operacyjny Kapitał Ludzki);
• działania edukacyjne i informacyjne uświadamiające społeczeństwu potrzebę zachowania
zrównoważonego środowiska (Fundusz dla Organizacji Pozarządowych, komponent II –
Ochrona środowiska i zrównoważony rozwój);
• konferencje (Fundusz dla Organizacji Pozarządowych, komponent II – Ochrona środowiska i
zrównoważony rozwój);
• publikacje dotyczące społecznej odpowiedzialności w kwestii ochrony środowiska (Fundusz
dla Organizacji Pozarządowych, komponent II – Ochrona środowiska i zrównoważony
rozwój);
• działania promocyjne – druk materiałów informacyjnych, ulotek, zaproszeń, stron
internetowych związanych z ochroną środowiska (komponent II – Ochrona środowiska i
zrównoważony rozwój; Komponent I – Demokracja i społeczeństwo obywatelskie);
• organizowanie „publicznych przesłuchań” kandydatów na sędziów (Obywatelski monitoring
kandydatów na sędziów, Edukacja Prawna, Fundacja im. Stefana Batorego);
• kampanie informujące o tym jak działa władza (Masz Głos, Masz Wybór; Działania
Strażnicze; Fundusz dla Organizacji Pozarządowych– Komponent I – Demokracja i
społeczeństwo obywatelskie);
• debaty sytuacji lokalnej i ważnych problemach społecznych (Fundusz dla Organizacji
Pozarządowych– Komponent I – Demokracja i społeczeństwo obywatelskie);
•
upowszechnianie informacji o wynikach monitoringu i uwrażliwianie opinii publicznej
(Przeciwdziałanie nietolerancji).
3.2 Czas trwania projektów
Najdłuższy czas na realizację projektów oraz najbardziej rozłożony na wiele lat jest Program
Operacyjny Kapitał Ludzki. Planowane jest przyznawanie dotacji do 2013 (w miarę dostępnych
środków), co w praktyce będzie umożliwiało realizację projektów do końca 2015 roku, pod
warunkiem że do końca 2013 wciąż będą dostępne środki finansowe. Projekty dofinansowywane z
Programu Operacyjnego będą mogły być zaplanowane na kilka lat (dwa do trzech).
Planowanie wieloletnie można też przeprowadzić w przypadku Funduszu dla Organizacji
Pozarządowych, który przewidziano do 2009 roku, a okres wydatkowania środków na realizację
projektów do 2011. Również tutaj projekty, zależnie od wysokości ich budżetów, mogą być dłuższe –
do 2 lat (odpowiednio 24 miesiące dla inicjatyw, gdzie wnioskuje się od 150 000 do 250 000 euro; 18
miesięcy w przypadku budżetów 50 000 - 150 000 euro i 12 miesięcy, gdy wnioskodawca stara się o
5 000 - 50 000 euro).
W przypadku pozostałych opisywanych inicjatyw, zazwyczaj można składać projekty maksymalnie
dwunastomiesięczne – dotyczy to większości programów Fundacji im. Stefana Batorego. Są one
zazwyczaj pomyślane jako inicjatywy wieloletnie – Program Edukacji Prawnej, mimo licznych
ewolucji funkcjonuje już wiele lat; Program Działania Strażnicze działa od 2004 i zaplanowany jest
do 2009 roku; Program Dla Tolerancji przygotowano jako działanie 3-letnie 2006-2008. Fundacja
zazwyczaj zakłada możliwość kontynuacji programów i wspierania działania przez wiele kolejnych
lat, jeśli przynoszą one lub rokują pożądane rezultaty. Logicznym jest w związku z tym, że projekty
raczej nie powinny przekraczać dwunastu miesięcy, aby można było się starać o środki na
kontynuację w kolejnym roku. Z drugiej strony Fundacja w przypadku programu Edukacji Prawnej
pisze, że projekt jedynie „nie powinien” przekraczać 12 miesięcy, co daje pewną elastyczność w
podejściu do tej kwestii. Podobną długość mogą mieć prawdopodobnie projekty dofinansowywane w
ramach programu Obywatel i Prawo (w edycji 2006 było to od 10 do 12 miesięcy, obecnie zasady nie
są jeszcze znane – mają być ogłoszone na początku grudnia 2007). Sam program Obywatel i Prawo
miał już swoje trzy edycje. Zapowiadana jest czwarta.
Jeszcze inaczej czas trwania programu przedstawia się w przypadku Masz Głos, Masz Wybór – tutaj
przewidziane są dotacje na pokrycie kosztów realizacji konkretnych zadań przez uczestników akcji.
W 2007 roku maksymalny czas, w którym można było wydatkować środki wyniósł 5 miesięcy. W
rzeczywistości jednak, specyfika zadań nie wymagała w większości przypadków tak długiego okresu
realizacji.
3.3 Zasięg geograficzny projektów
Większość opisywanych Programów przygotowana jest na dofinansowywanie projektów składanych
przez organizacje z całej Polski i realizowanych zarówno na skalę lokalną, regionalną, jak i
ogólnopolską. Zazwyczaj nie odnajdujemy dodatkowych informacji w zasadach dotacyjnych
dotyczących preferencji regionalnych.
Bywa jednak, że wyróżniane są pewne grupy obywateli. Najczęściej są to mieszkańcy wsi i małych
miast, którzy bądź to są jedynymi odbiorcami projektów, bądź jest dla nich ustanowiona
preferencja. W programie To co wspólne, to co różne – wskazuje się, że zainteresowanie
grantodawcy skupione jest poza dużymi miastami. W trzeciej edycji programu Obywatel i Prawo
głównym celem było poszerzanie i usprawnianie dostępu obywateli do pomocy prawnej m. in. w
małych społecznościach.
3.4 Opis wnioskodawców
We wszystkich omawianych projektach dotacyjnych, wnioskodawcami mogą być organizacje
pozarządowe – rozumiane zazwyczaj jako fundacje i stowarzyszenia. W Funduszu dla Organizacji
Pozarządowych oraz Programie Obywatel i Prawo, następuje rozszerzenie na wszystkie organizacje
prowadzące działalność pożytku publicznego, zaś w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki czytamy,
że projektodawcami w opisywanym tu działaniu 5.4.2 mogą być „wszystkie podmioty”. Potencjalnie
oznacza to też instytucje publiczne, choć trudno to sobie wyobrazić.
Na te stosunkowo szerokie zasady nakładane są jednak także pewne ograniczenia. W przypadku
Komponentu II i III Funduszu dla Organizacji Pozarządowych, wnioskodawca musi być zarejestrowany
od co najmniej 12 miesięcy, aby ubiegać się o dotację, ale już w przypadku Komponentu I
wydzielono dla takich młodych organizacji specjalny fundusz z mikro dotacjami od 5 000 do 15 000
euro.
Większość programów Fundacji Batorego wymaga z kolei pewnego doświadczenia i konsekwentnego
realizowania wybranej ścieżki merytorycznej, np. w programie Edukacji Prawnej mówi się
pomagamy organizacjom zajmującym się specjalistycznym poradnictwem adresowanym do grup
najsłabszych lub dyskryminowanych społecznie, zaś w programie Działania Strażnicze czytamy, że
organizacje powinny prowadzić lub chcieć prowadzić działania strażnicze, mieć zapisy statutowe
zgodne z planowaną działalnością i postępować etycznie. W pewnym sensie jednak tego typu
obostrzenia mogą wystąpić w każdym z programów, bowiem są one często także przedmiotem oceny
merytorycznej.
Tylko w jednym programie występuje wyraźne ograniczenie dotyczące beneficjentów – jest to Masz
Głos, Masz Wybór. Pomoc finansowa jest skierowana tylko do tych podmiotów, które uczestniczą w
projekcie – czyli zajmują się rozliczaniem obietnic wyborczych wójtów/burmistrzów i prezydentów
miast oraz wykonują inne zadania w ramach programu.
3.6 Sposób udzielania wsparcia
Wszystkie programy grantowe opisywane w niniejszym opracowaniu przyznają środki w trybie
konkursowym.
Konkursy Fundacji im. Stefana Batorego ogłaszane są raz do roku. Obecnie ustaliła się procedura
ogłaszania konkursu na początku roku i dwuetapowego postępowania, w którym w pierwszym etapie
organizacje proszone są o złożenie listu intencyjnego, a dopiero w drugim zaproszona część
wnioskodawców składa rozbudowane wnioski o dofinansowanie. Wyjątek stanowi tutaj Masz Głos,
Masz Wybór, które ogłasza konkurs dla swoich uczestników w terminie, który pozawala im na
zaplanowanie konkretnych działań rozliczających władze z obietnic wyborczych.
Konkurs Obywatel i Prawo ogłaszany jest raz na około półtora roku. W najbliższym czasie można się
spodziewać takiego ogłoszenia w grudniu 2007. Już w pierwszym etapie, do tej pory, składało się
cały wniosek.
Fundusz dla Organizacji Pozarządowych – wszystkie trzy komponenty, mają jasno określone terminy
ogłaszania konkursów i ich wyników. Jak dotąd były one przestrzegane w przypadku Komponentu I–
Demokracja i społeczeństwo obywatelskie. Nie udało się równie sprawnie wykonać zadań
operatorowi zajmującemu się pozostałymi dwoma komponentami. W przyszłości planowane są dwa
konkursy w 2008 roku, i jeden w 2009 roku ( w przypadku komponentu – Demokracja i społeczeństwo
obywatelskie). W pozostałych dwóch będzie organizowany jeden konkurs w 2008 i jeden w 2009 roku
(w innych terminach). W przypadku komponentu Demokracja i społeczeństwo obywatelskie, nie w
każdym ogłoszeniu o konkursie można ubiegać się o wszystkie typy dotacji – mikro, małe, średnie i
duże (czyli w różnych wysokościach, jak zostało podane w punkcie 3.2 oraz na różnej długości
projekty).
Program Operacyjny Kapitał Ludzki, obecnie brak terminów naboru projektów.
W tym miejscu warto zaznaczyć, że nie wszystkie opisywane programy dysponują dotacjami.
Niektóre z nich zostały zawarte w niniejszym opracowaniu, gdyż oferują wysokiej jakości szkolenia,
przygotowane na potrzeby grup docelowych. W innych wypadkach, wypracowywane w ramach
programów dokumenty i materiały mogą stanowić doskonałe wsparcie przy realizacji projektów
pobudzających aktywność obywatelską. Przykładem są tutaj wyniki prac Antykorupcyjnej Koalicji
Organizacji Pozarządowych, Programu przeciw Korupcji czy też Obywatelskiego monitoringu
kandydatów na sędziów, a także działania organizacji prowadzących monitoring dyskryminacji i
nietolerancji w ramach wieloletnich projektów sfinansowanych z zamkniętego już konkursu –
Przeciw nietolerancji.
3.7 Wymogi formalne
W przypadku większości programów wymogi formalne są standardowe. Wszyscy grantodawcy
wymagają zazwyczaj przedstawienia dokumentu rejestracyjnego (odpis z KRS) i statutu oraz
sprawozdania finansowego (bilans, rachunek zysków i strat, informacja dodatkowa) wnioskodawcy.
Czasami sprawozdanie finansowe jest wymagane tylko w przypadku większych dotacji (w Funduszu
dla Organizacji Pozarządowych – Komponent I, to ostatnie tylko gdy wnioskodawca ubiega się o
kwotę powyżej 25 tys. euro).
Również w Funduszu dla Organizacji Pozarządowych wymagany jest rodzaj poświadczenia, że będzie
się miało środki na pokrycie wkładu własnego – projekty średnie i duże. Wymagana w tym wypadku
jest dość niemiarodajna forma potwierdzenia – informacja z banku o posiadaniu środków w
wysokości nie mniejszej niż 2% kosztów projektu. Mocniejszą formą poświadczenia jest informacja z
banku potwierdzająca zdolność kredytową wnioskodawcy, to jednak na etapie ubiegania się o środki
wydaje się zbyt drogim przedsięwzięciem dla organizacji pozarządowej. W końcu, można też
przedstawić Oświadczenie Partnera lub Sponsora o zapewnieniu wymaganych 2% wkładu własnego.
Jeżeli organizacja planuje inwestycje będzie musiała dostarczyć już na etapie składania wniosku
wszelkie wymagane pozwolenia niezbędne do rozpoczęcia prac.
Wnioskodawcy, którzy otrzymają dotację z Funduszu dla Organizacji Pozarządowych muszą się
dodatkowo nastawić na koszty związane z przedstawieniem zaświadczeń z Krajowego Rejestru
Karnego dotyczących każdej osoby w Zarządzie wnioskodawcy oraz osób posiadających
pełnomocnictwa. Grantodawca zastrzega sobie prawo nieudzielenia dofinansowania organizacji, w
której władzach zasiada ktoś, kto został prawomocnie skazany za pewnego typu przestępstwo
(popełnione w związku z postępowaniem o udzielenia zamówienia publicznego, przeciwko prawom
osób wykonujących pracę zarobkową, przekupstwa, przeciwko obrotowi gospodarczemu, w celu
osiągnięcia korzyści majątkowych, skarbowe, udziału w zorganizowanej grupie, mającej na celu
popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego).
Ponadto w Funduszu dla Organizacji Pozarządowych, przy podpisywaniu umowy, konieczne będzie
zaświadczenie z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Urzędu Skarbowego o niezaleganiu z
należnościami. Również Fundacja im. Stefana Batorego (zwłaszcza w programie Działania
Strażnicze) wymaga rozliczonych zobowiązań wobec ZUS i Urzędu Skarbowego, jednak w tym
wypadku wystarczają oświadczenia władz.
Niektórzy sponsorzy zachęcają do składania wniosków w partnerstwie z innymi organizacjami. Jeśli
taki partnerski wniosek jest składany, to minimalnym wymaganiem jest zazwyczaj przedstawienie
listu intencyjnego (Fundusz dla Organizacji Pozarządowych) lub oświadczenia o członków koalicji
współpracy przy realizacji projektu (Obywatel i Prawo). W niektórych przypadkach od partnera
wymaga się tych samych dokumentów, co od wnioskodawcy (KRS, statut, sprawozdania,
zaświadczenia). Takie zasady obowiązywały w Sektorowym Programie Operacyjnym Rozwój Zasobów
Ludzkich, można się więc spodziewać podobnych wymagań w kolejnym programie finansowanym ze
środków strukturalnych – Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki.
3.8 Wysokość dotacji
Dotacje przyznawane przez poszczególnych sponsorów znacznie różnią się wielkością.
Poczynając od mikrogramów w ramach Masz Głos, Masz Wybór (2000 zł), przez małe granty w
ramach To, co wspólne/To, co różne (do 10 000 zł), mikro granty w Komponencie I Funduszu dla
Organizacji Pozarządowych (5 000 do 25 000 euro), i dotacje w pozostałych opisywanych
programach grantowych Fundacji Stefana Batorego (do 100 000 złotych, zazwyczaj jednak
oscylujące w okolicach 40 000) z wyjątkiem Przeciw nietolerancji (gdzie dotacje wynosiły od
100 000 do 270 000 złotych, jednak ten program jest już zamknięty); po znacznie większe środki z
Funduszu dla Organizacji Pozarządowych (małe dotacje 25 000 do 50 000 euro, średnie – 50 000 –
150 000 euro, duże 150 000 do 250 000 euro) i prawdopodobnie również duże środki w działaniu 5.4
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (określono tylko minimalną wartość projektu na poziomie
50 000 złotych).
Nie są znane wysokości dotacji w programie Obywatel i Prawo, ale można się spodziewać, że będą
one podobnej wielkości, jak w poprzedniej edycji – czyli dla pojedynczej organizacji do 40 000
złotych, a dla koalicji 100 000 złotych.
3.9 Wysokość wkładu własnego
Większość sponsorów wymaga konkretnie określonego wkładu własnego, zazwyczaj finansowego. W
opisywanych programach, są to jednak wymagania stosunkowo niższe niż w przeszłości, w
projektach Unii Europejskiej. Coraz częściej bowiem, przynajmniej częściowo uznawany jest
również wkład niefinansowy. Zapisy o nim pojawiają się u praktycznie wszystkich donorów, a
niektórzy donorzy w ogóle nie wymagają wkładu własnego, pisząc jedynie, że „przedstawienie
współfinansowania pochodzącego z innych źródeł będzie dodatkowym atutem” (Prawo w interesie
publicznym; Działania strażnicze). W innych przypadkach (Obywatel i Prawo) mówi się, ze
wymagany jest wkład własny na poziomie 25% całkowitych kosztów projektu, w tym 15% musi
stanowić wkład finansowy, lub bardziej liberalnie, w Funduszu Norweskim, wkład własny wynosi
10%, z czego 2% to wkład finansowy. W Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki, prawdopodobnie w
ogóle nie będzie wymagania dotyczącego wkładu własnego, bowiem przewidywany udział środków
prywatnych wynosi w nim 0 euro.
3.10 Koszty kwalifikowane
Niektórzy sponsorzy w ogóle nie określają kosztów kwalifikowanych inaczej, jak tych które są
bezpośrednio związane z realizowanym projektem – dotyczy to programów Fundacji im. Stefana
Batorego i Obywatel i Prawo (przy czym w przypadku tego ostatniego niekwalifikowanym wydatkiem
jest VAT, który należy odzyskiwać od Urzędu Skarbowego).
Inni sponsorzy wyraźnie określają koszty, które mogą być finansowane, jak i te które nie mogą oraz
limity na pewne typy kosztów. Szczegółowe dane można znaleźć w zasadach konkursowych, w tym
miejscu warto jedynie zauważyć obostrzenie dotyczące Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.
Możliwe do sfinansowania koszty administracyjne zostały tu bowiem obniżone do poziomu 1000 –
2000 złotych miesięcznie. Oznacza to, że realizując projekt trwający 24 miesiące i otrzymując
maksymalną dotację 250 000 euro, organizacja może wydać na lokal, materiały biurowe, telefony
itp. jedynie około 5% dotacji. To bardzo niski pułap, biorąc pod uwagę, że przy projekcie tej skali
liczba wykonanych telefonów, niezbędna powierzchnia biurowa itp. będzie miała odpowiednio dużą
skalę.
4. Podsumowanie – „białe plamy” na mapie wsparcia oraz ograniczenia w realizacji działań.
Podsumowanie dokonanej analizy musi dotyczyć trzech typów spraw. Po pierwsze zastanawiać się
będziemy, czy faktycznie wszystkie obszary określone w Wizji rozwoju społeczeństwa
obywatelskiego są realizowane i na jakim poziomie te potrzeby są zaspakajane. Po drugie, skupimy
się na ograniczeniach związanych z samym finansowaniem – co może, a co nie może podlegać
wsparciu. Po trzecie przedstawione zostaną ograniczenia niniejszego opracowania i konieczność
dalszego poszukiwania programów wspierających pewne typu działań.
Jeśli chodzi o pierwszy zakreślony problem, wydaje się, że niewystarczająco długoterminowo
planuje się edukację obywatelską dla tolerancji. Zwłaszcza jeżeli chodzi o edukację osób dorosłych.
Z jednej strony mamy programy Fundacji im. Stefana Batorego – nie zaspakajają on jednak
zapotrzebowania, co pokazuje procent dofinansowywanych działań, z drugiej tylko jeden zapis w
Funduszu dla Organizacji Pozarządowych dotyczący uchodźców. Co więcej środki dostępne na tego
typu wsparcie są stosunkowo niewielkie biorąc pod uwagę nastawienie Polaków do „innego” oraz
wyzwania związane z faktem, że Polska jako kraj rosnącego dobrobytu staje się powoli krajem
docelowym dla imigrantów z krajów biedniejszych bądź takich, w którym istnieje zagrożenie praw
człowieka.
Niewystarczające jest też wsparcie edukacji na rzecz odpowiedzialności za siebie i innych –
promowanie obywatelskiej dobroczynności czy wspieranie wolontariatu osób dorosłych na rzecz
swoich lokalnych społeczności.
Podobne wątpliwości budzi objęcie pomocą aktywności obywateli w sprawach publicznych. Choć
wiele jest programów wspierających takie działania, pomoc wydaje się niedostateczna. Po
pierwsze, powinna raczej być wyraźne nakierowana na grupy napotykające bariery w takiej
aktywności – kobiety, osoby niepełnosprawne czy grupy zmarginalizowane z innych względów. Te
grupy stosunkowo rzadko dochodzą do głosu i o nie wyjątkowo trzeba dbać, jeśli chcemy mówić o
aktywności obywateli w sprawach publicznych.
Po drugie, interesującym rozwiązaniem byłoby wspieranie nowatorskich metod pobudzania
aktywności na poziomie lokalnym, gdzie wszak obywatele powinni mieć najwięcej do powiedzenia.
Jeden ze sponsorów zagranicznych – Trust for Civil Society in Central and Eastern Europe –
wskazuje, że dofinansowywane będą projekty, które wynikają z lokalnego kontekstu, wspierają
zabieranie głosu przez osoby indywidualne i pozwalają im wpływać na ich przyszłość. Tymczasem,
poza Masz Głos, Masz Wybór – nie do końca jednak mającego takie cele, tym niemniej ulokowanego
na poziomie lokalnym, takie projekty mają małe szanse u krajowych sponsorów. Fundusz dla
Organizacji Pozarządowych, choć teoretycznie ma wpisane podobne priorytety, nie jest w stanie
wesprzeć lokalnych projektów ze względu na potrzebę działania możliwie szeroko zakrojonego i
systemowego. Dlatego wydaje się konieczne skupienie dodatkowej energii sponsorów właśnie na
tym lokalnym poziomie. Częściowo taką rolę mógłby spełniać Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, ale
niestety na razie nic nie wskazuje na to, że środki na ten program będą zapewnione.
Nie do końca zrozumiały jest też zapis Funduszu dla Organizacji Pozarządowych, iż wspierane nie
mogą być działania związane z przygotowaniem i finansowaniem akcji protestacyjnych lub innych
form protestu. W świetle innych priorytetów Komponentu I – Demokracja i społeczeństwo
obywatelskie, gdzie mówi się o monitorowaniu działań władz lokalnych i kontroli społecznej, zapis
ten wydaje się znacznym ograniczeniem ideowym. Wniosek płynie bowiem taki, że w wyniku
monitoringu i stwierdzenia nieprawidłowości nie można uciec się do działań masowych,
bezpośrednio angażujących obywateli. Oczywiście można znaleźć inne środki na sfinansowanie
takich działań lub wykonać je wykorzystując środki prywatne organizatorów, jak to się zazwyczaj
dzieje, jednak sam zapis budzi zdziwienie i wydaje się niekonsekwentny.
Część problemów podniesionych przez niniejsze posumowanie daje się rozwiązywać na bieżąco za
pomocą programów tutaj nie opisanych. Częściowo tematyka ta pojawia się w działaniach
organizacji realizujących projekty finansowane z Programu Uczenie się przez całe życie – Grundtvig,
ale jest to marginalne działanie w stosunku do potrzeb. Poza tym specyfika projektów skupionych
na współpracy międzynarodowej nie daje możliwości wieloletniej pracy na poziomie lokalnym w
odpowiednio szerokim zakresie. Pewne działania podjęte zostały na pewno w ramach Europejskiego
Roku Równych Szans 2007, jednak rok ten właśnie się kończy i nie wiadomo co wydarzy się dalej w
tych obszarach. Kwestia wolontariatu jest promowana przez Centra Wolontariatu i wydaje się
stosunkowo atrakcyjna dla sponsorów prywatnych, jednak wciąż potrzebne jest promowanie idei.
Aneks 1 – lista analizowanych programów wraz z adresami stron internetowych
1. Antykorupcyjna Koalicja Organizacji Pozarządowych, www.akop.pl
2. Biura Porad Obywatelskich; Edukacja prawna; Fundacja im. Stefana Batorego;
http://www.batory.org.pl/praw/bpo.htm
3. Centrum Edukacji Obywatelskiej www.ceo.org.pl
4. Demokracja i społeczeństwo obywatelskie, Fundusz dla Organizacji Pozarządowych; Fundacja
Fundusz
Współpracy;
http://www.funduszngo.pl/pl/demokracja-i-spoleczenstwo-stronaglown/demokracja-i-spoleczenstwo-obywate.html
5.
Działania
strażnicze,
Fundacja
im.
Stefana
Batorego;
http://www.batory.org.pl/straznicze/index.htm
6. Europa dla Obywateli
http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/activecitizenship/index_en.htm
7. Masz Głos, Masz Wybór; Fundacja im. Stefana Batorego i Stowarzyszenie Szkoła Liderów;
http://www.batory.org.pl/maszglos/index.htm oraz www.maszglos.pl
8. Młodzież w Działaniu, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji www.mlodziez.org.pl
10. Obywatel i Prawo, Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności i Instytut Spraw Publicznych;
http://www.isp.org.pl/?v=page&id=316&ln=pl
11. Obywatelski monitoring kandydatów na sędziów; Edukacja prawna; Fundacja im. Stefana
Batorego; http://www.batory.org.pl/praw/monitoring.htm
12. Ochrona Środowiska i Zrównoważony Rozwój; ECORYS Polska sp. z o.o.;
http://www.funduszngo.pl/pl/ochrona-srodowiska-strona-glowna/ochrona-srodowiska.html
13. Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży www.pcyf.org.pl
14. Prawo w interesie publicznym; Edukacja prawna; Fundacja im. Stefana Batorego;
http://www.batory.org.pl/praw/prawo.htm
15. Program Operacyjny Kapitał Ludzki; Ministerstwo Rozwoju Regionalnego;
http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/NSS/programy/krajowe/pokl/
16. Program Operacyjny Fundusz Inicjatyw Obywatelskich; Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej;
17. Przeciwdziałanie nietolerancji, Dla tolerancji; Fundacja im. Stefana Batorego;
http://www.batory.org.pl/tolerancja/przeciw.htm
18. Równe Szanse i Integracja Społeczna; ECORYS Polska sp. z o.o.;
http://www.funduszngo.pl/pl/wyrownanie-szans-strona-glowna/rowne-szanse-i-integracjaspoleczna.html
19. To, co wspólne/ To, co różne; Dla tolerancji; Fundacja im. Stefana Batorego;
http://www.batory.org.pl/tolerancja/wspolne.htm
Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych,
ul. Szpitalna 5/5, 00-031 Warszawa,
tel.: (22) 828 91 28, fax: (22) 828 91 29, e-mail: [email protected],
www.ofop.engo.pl
NIP: 525-23-00-193, REGON: 015678615, KRS: 0000169795,
Nr konta: 24 1500 1777 1217 7008 7698 0000
Opracowanie zostało współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu
Środki Przejściowe PL2004/016-829.01.02. oraz ze środków Funduszu Pro Bonus
finansowanego przez Fundację Batorego, Fundację Forda i Fundację Motta.