Artykuł zawiera 20359 znaków ze spacjami + grafika

DOBROSTAN A ROZWÓJ I ZDROWIE DZIECI I MŁODZIEŻY
ROZDZIAŁ IV
1
Międzywydziałowe Studium Wychowania Fizycznego i Sportu,
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
Physical Education and Sports Centre,
The Jan Kochanowski University (JKU) in Kielce
Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu,
Uniwerstytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
The Faculty of Medicine and Health Sciences,
The Jan Kochanowski University (JKU) in Kielce
2
ROBERT DUTKIEWICZ1, MARKOWSKA MAŁGORZATA2,
MICHAŁ DUTKIEWICZ, KLAUDIA POŻOGA1,
BŁASZKIEWICZ TOMASZ1
Wpływ zwiększonej aktywności fizycznej na organizm ucznia
w świetle współczesnych zadań wychowania fizycznego
The impact of increased physical activity on the student’s body system
in view of contemporary objectives of physical education
Słowa kluczowe: Aktywność fizyczna, sprawność fizyczna,
Key words: physical activity, physical fitness
„Biegaj – a jeśli nie możesz zostać mistrzem,
będziesz na pewno zdrowym człowiekiem”
(Arthur Lydiard - człowiek, który wynalazł jogging)
Człowiek jest przede wszystkim istotą biologiczną. By żyć, musi wypełniać podstawowe prawo natury, jakim jest ruch. Aby zmniejszyć negatywny wpływ dzisiejszej cywilizacji na zdrowie potrzebna jest aktywność fizyczna. Tempo zmian zachodzących w otaczającej nas rzeczywistości zwiększa się z każdym rokiem. Nie ulega
wątpliwości, że przemiany te kształtując nowe środowisko, w określony sposób
wpływają na rozwój fizyczny człowieka i determinują zmiany jego sprawności fizycznej.
DOBROSTAN A ROZWÓJ I ZDROWIE DZIECI I MŁODZIEŻY
Styl życia, pełne uczestnictwo w życiu społecznym, oraz umiejętność szybkiego
i prawidłowego dostosowania się do zmieniających, często niezwykłych warunków
wynika z poziomu sprawności umysłowej i fizycznej człowieka.
Dynamiczny rozwój techniki spowodował zdecydowane zmiany stylu życia
poszczególnych jednostek, wpłynął również niekorzystnie na organizm człowieka, w szczególności dzieci i młodzieży (np. ograniczenie aktywności ruchowej,
wysiłku fizycznego, uzależnienie od komputera, złe nawyki dietetyczne) [6].
Systematyczna aktywność fizyczna spełnia w organizmie człowieka funkcję kreatywną oraz symulatora rozwoju. Przyczynia się więc do wzrostu odporności i efektywności pracy [2]. Ruch będąc naturalną oraz fizjologiczną potrzebą człowieka
przejawia się poprzez różne formy aktywności. Aktywność fizyczna niezbędna dla
każdego organizmu w poszczególnych okresach jego życia dokonuje się z różną
intensywnością i spełnia dość różnorodne funkcje. W wieku dziecięcym jest ona
ważnym czynnikiem determinującym wszechstronny rozwój organizmu kształtujący
prawidłowa postawę ciała. Przyczynia się on do wyrabiania podstawowych zdolności motorycznych takich jak: wytrzymałość, szybkość, gibkość, zwinność czy siła
oraz umożliwia uczenie się wielu umiejętności ruchowych potrzebnych w dalszym
życiu. Ruch jest więc niezbędnym warunkiem prawidłowego rozwoju organizmu.
Sport jest jedną z podstawowych form aktywności człowieka, który może zapobiec jego psychicznej i fizycznej degradacji. Ruch, ćwiczenia fizyczne, zajęcia sportowe, zabawy, turystyka i rekreacja mają dobroczynny wpływ na nasz organizm. Już
od wczesnych lat dzieci świadomie rozwijają swoją sprawność fizyczną poprzez
stosowanie zabaw ruchowych, które biorą udział w rozwijaniu umysłu, charakteru,
stosunku do ludzi i do pracy jak również pozwalają zdobywać wstępną wiedzę o
życiu społecznym [7].
Uprawianie sportu, a co za tym idzie związanych z nim dyscyplin sportowych
wiąże się z dobrym samopoczuciem oraz prawidłowym rozwojem organizmu. Okres
życia przypadający na lata nauki w szkole ma decydujące znaczenie dla dalszych
losów biologicznych człowieka. Sprawność fizyczna jest właściwością osobniczą,
wyrazem sposobu życia, wzbogaca egzystencje w nowe formy zabawy i wypoczynku, ułatwia kontakt między ludźmi, stąd rodzi się potrzeba rozwijania jej w latach
dzieciństwa i młodości. Wpływ środowiska społecznego na rozwój fizyczny i
sprawność motoryczną młodzieży jest obszarem wielu badań antropologów, lekarzy,
specjalistów wychowania fizycznego
Prawidłowe kształtowanie się rozwoju fizycznego i sprawności fizycznej uwarunkowane jest wpływem określonych czynników oraz mechanizmów ich działania i
może być wykorzystane w procesie wychowania fizycznego dzieci i młodzieży.
W następstwie przemian cywilizacyjnych maleje aktywność ruchowa człowieka.
Dochodzi do zachwiania biologicznej równowagi ustroju i upośledzenia jego podstawowych funkcji, dlatego szczególnego znaczenia nabiera zagadnienie kształtowania u dzieci odpowiedniej struktury sprawności fizycznej.
Żadna z dziedzin życia nie zrobiła tak wielkiej kariery w minionym XX wieku
jak sport. Sport stał się sposobem na podniesienie zdrowotności społeczeństw i
czynnikiem integrującym, budzącym poczucie jedności. Filozofowie nazywają
sport zadziwiającym zjawiskiem, a gdy chodzi o piłkę nożną, ze względu na jej
66
Robert Dutkiewicz, Markowska Małgorzata, Michał Dutkiewicz, Klaudia Pożoga,
Błaszkiewicz Tomasz
Wpływ zwiększonej aktywności fizycznej na organizm ucznia
w świetle współczesnych zadań wychowania fizycznego
nieustającą popularność na całym świecie określa się ją jako fenomenem tego zjawiska [12]. Ocena poziomu młodych piłkarzy dokonywana przez fachowców na
podstawie tego co prezentują nasze klubowe drużyny juniorów nie może napawać
optymizmem. Młodzież piłkarska ma duże braki w wyszkoleniu, co świadczy o
tym, że nasze metody szkoleniowe wymagają radykalnych zmian i unowocześnienia. Jesteśmy wyraźnie opóźnieni w stosunku do innych państw pod względem
rozwoju działań metodycznych i systemowych szkolenia dzieci i młodzieży.
Szczególne zaniedbania widoczne są w przygotowaniu sprawnościowym młodych piłkarzy. Gra w piłkę nożną stawia przed zawodnikami wysokie wymagania
sprawnościowe [10].
Piłkarz powinien być szybki, zwrotny, wytrzymały, skoczny. Powinien umieć
wykorzystać swoją sprawność fizyczną w rozmaitych sytuacjach gry. Osiągnięty
poziom sprawności fizycznej winien umożliwić zawodnikowi prezentowanie swoich
umiejętności technicznych i taktycznych niezależnie od narastającego w funkcji
czasu gry zmęczenia. Trening powinien być również zindywidualizowany, jak
również powinno się monitorować poziomu zmęczenia zawodnika podczas treningu.
Wszechstronny trening podnosi sprawność fizyczną i motoryczną oraz pobudza
funkcje układów wewnętrznych organizmów. W dzisiejszych czasach do prowadzenia profesjonalnego treningu potrzebna jest ogromna wiedza trenera oraz ciężka
praca i zaangażowanie trenera i zawodnika.
Wykreowanie piłkarza idealnego, posiadającego perfekcyjną technikę, szybkość,
wytrzymałość oraz wysoki poziom myśli taktycznej to jedno z najważniejszych
zadań stawianych przed nauczycielami i trenerami piłki nożnej.
Ten „model mistrza” jest niezwykle trudny do osiągnięcia i wymaga ogromu
wiedzy, pracy, zaangażowania, cierpliwości ze strony nauczającego, z drugiej zaś
strony systematyczności, cierpliwości, a przede wszystkim odpowiednich predyspozycji ze strony ucznia.
Celem niniejszego opracowania jest przeprowadzenie kompleksowej oceny
skuteczności oddziaływania metod treningowych oraz ocena poziomu sprawności
ogólnej u dzieci w wieku 13-15 lat – uczniów gimnazjum w Ostrowcu Świętokrzyskim
Badaniami objętych było 24 uczniów gimnazjum Wojewódzkiego Ośrodka
Szkolenia Sportowego Młodzieży w Ostrowcu Świętokrzyskim uprawiających piłkę
nożną. Do oceny sprawności motorycznej młodych piłkarzy wykorzystano próby
Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej (MTSF).
W celu określenia poziomu sprawności fizycznej ogólnej zastosowano skale
punktowe do prób „Testu Międzynarodowego” w opracowaniu S. Trześniowskiego
i S. Pilicza [11].
Test był wykonany zawsze pod koniec roku szkolnego w czerwcu w kolejno po
sobie następujących latach, od 2010 roku do 2012 roku. W pracy zostali ujęci tylko
ci uczniowie, którzy zostali przebadani we wszystkich trzech okresach.
67
DOBROSTAN A ROZWÓJ I ZDROWIE DZIECI I MŁODZIEŻY
Wyniki analizy przedstawiono w formie zestawień tabelarycznych i graficznie –
na rycinach i przyjęto że:
- pkt. 361 i więcej; sprawność fizyczna ogólna – bardzo dobra;
- pkt. 321 – 360; sprawność fizyczna ogólna – dobra;
- pkt. 281 – 320; sprawność fizyczna ogólna – przeciętna;
- pkt. poniżej 281; sprawność fizyczna ogólna – niedostateczna;
- pkt. 350 – norma ogólnopolska.
Tab. I. Ocena punktowa poziomu sprawności motorycznej mierzonej MTSF
w czasie trzech lat treningu
rok
badania
2010
2011
2012
Bieg
50m
62,5
62,13
62,62
Skok
Bieg
w dal
4x10
z miejsca
59,5
59
61,5
79,5
76,5
75.13
Siła
dyna- Uginanie
momerąk
tryczna w zwisie
dłoni
74,75
74,13
68.88
70,13
73,81
76,44
Bieg
Siady Skłon
1000m zleżenia tułowia
59,63
56,69
64,93
61,19
64,94
72,94
58,63
58,44
67,44
Tab. II. Poziom sprawności motorycznej
w zakresie szybkości, mocy, zwinności i siły dłoni
rok
Lp.
badania
1
2
3
2010
2011
2012
Bieg na 50m
Wynik
s
Pkt
7,46
62,5
7,18
62,13
6,81
62,62
Skok w dal
z miejsca
Wynik
cm
Pkt
198,44
59,5
212,5
59
231,44
61,5
Bieg 4 x 10 m.
Siła dłoni
Wynik
s
Pkt
9,14
79,5
8,98
76,5
8,88
75.13
Wynik
kg
Pkt
47,75
74,75
50,19 68.875
59,25
73,81
Tab. III. Poziom sprawności motorycznej
w zakresie siły obręczy barkowej, wytrzymałości, siły obręczy biodrowej i gibkości
Lp.
1
2
3
68
rok
badania
2010
2011
2012
Uginanie rąk
w zwisie
Wynik
- liczba
Pkt.
10,38 74,125
11,43 70,125
11,44
76,44
Bieg na 1000 m.
Siady z leżenia
Wynik
Wynik
-s
Pkt.
- liczba
Pkt.
233,65 59,625 30,44 61,185
232,31 56,688 32,13
64,94
233,64 64,93
35,69
72,94
Skłon tułowia
Wynik
- cm
Pkt.
8,06
58,625
9,25
58,44
18,75
67,44
Robert Dutkiewicz, Markowska Małgorzata, Michał Dutkiewicz, Klaudia Pożoga,
Błaszkiewicz Tomasz
Wpływ zwiększonej aktywności fizycznej na organizm ucznia
w świetle współczesnych zadań wychowania fizycznego
Tab. IV. Suma punktów uzyskana ze wszystkich prób sprawność
w kolejnych latach wg punktacji sprawności fizycznej młodzieży polskiej [8]
Lp.
1
2
3
Rok badania
2010
2011
2012
Suma punktów
525,94
516,69
556
Poziom sprawności motorycznej badanych uczniów w obrębie wszystkich zdolności był na poziomie bardzo wysokim. Uczniowie uzyskali wyniki w przedziale od
516-556 pkt, gdzie za bardzo dobrą uważa się już sprawność na poziomie 361 pkt.
We wszystkich próbach „Testu Międzynarodowego” chłopcy trenujący uzyskali
wyższe wartości średnich arytmetycznych, a najwyższą przewagę uzyskali w zdolnościach niezbędnych piłkarzom, a więc: w wytrzymałości, szybkości i sile eksplozywnej kończyn dolnych.
Wyniki poszczególnych prób na przestrzeni kolejnych 3 lat kształtowały się dosyć zmiennie. Wyniki prób, które w sposób jednoznaczny uległy poprawie w kolejnych latach to: bieg na 1000 metrów, siady z leżenia i skłony tułowia. W przypadku
biegu na 1000 metrów potwierdza się teza, że wytrzymałość to zdolność, która na
skutek właściwego treningu ulega znacznej poprawie. Natomiast w przypadku prób
szybkości, mocy i zwinności (odpowiednio próby: bieg na 50 metrów, skok w dal z
miejsca, bieg 4x10 metrów) wyniki uległy znacznym wahaniom w poszczególnych
latach. Może to z kolei potwierdzać tezę o znacznym uwarunkowaniu genetycznym
tych zdolności oraz fakt dokonania selekcji takich osobników do gimnazjum OSSM
w Ostrowcu Świętokrzyskim, którzy w swoim rozwoju ontogenetycznym osiągnęli
już duży pułap jak na swój wiek i trudno im jest zdecydowanie poprawiać te wyniki
w kolejnych latach.
Innym istotnym elementem, na który należy zwrócić uwagę to wyniki prób dotyczących siły: uginanie rąk w zwisie i siła dłoni. Zdolność ta rośnie niemal wprost
proporcjonalnie przez trzy kolejne lata, co może świadczyć o dużej wytrenowalności
tej zdolności jak również o fakcie, że osobnicy zakwalifikowani do gimnazjum
OSSM charakteryzowali się bardzo dobrą podatnością na jej kształtowanie.
DYSKUSJA
Niezbędnym czynnikiem decydującym o wysokiej efektywności sportowej jest
optymalny poziom przygotowania sprawnościowego. W zespole właściwości stanowiących o sprawności ucznia wyjątkową role odgrywa wydolność fizyczna (zarówno jej komponent tlenowy jak i beztlenowy. Zdolność ta jest bowiem składnikiem każdej postaci ruchu i w znacznej mierze wyznacza wysokość potencjału wysiłkowego. Dopiero określony poziom wydolności fizycznej pozwala na rozwijanie
innych zdolności motorycznych drogą wielokrotnego powtarzania specyficznych
bodźców ruchowych. Dotyczy to zarówno ogólnej sprawności fizycznej jak i też
69
DOBROSTAN A ROZWÓJ I ZDROWIE DZIECI I MŁODZIEŻY
specyficznych zadań treningowych i startowych charakterystycznych dla danej dyscypliny sportu [9, 5].
W badaniach uczniów OSSM w Ostrowcu Świętokrzyskim zastosowano Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej charakteryzujący ogólną sprawność fizyczną. Analiza testu MTSF wskazuje, że poziom sprawności ogólnej rośnie z wiekiem badanych. Wyniki badań innych autorów potwierdzają powyższy wniosek [4,
9].
Chromiński uważa, że najlepszym okresem na kształtowanie sprawności fizycznej ogólnej jest przedział wieku pomiędzy 7-17 lat. W tym czasie rośnie sukcesywnie (zależnie od ilości i jakości zadań ruchowych) poziom szybkości (największy
przyrost około 16-17 roku życia), siły (u chłopców w wieku dojrzewania płciowego,
co związane jest z wydzielaniem testosteronu) i wytrzymałości (u chłopców najbardziej zasadny wydaje się być wiek 14-16 lat) [3].
Wyniki badań sprawności fizycznej ogólnej jakie zarejestrowano u uczniów
OSSM zdają się potwierdzać powyższą tezę. We wszystkich mierzonych wskaźnikach nastąpiła poprawa wraz z wiekiem badanych natomiast jak już nadmieniono
wcześniej niewątpliwa poprawa ilościowa nie zawsze szła w parze z poprawą punktową. Punktacja opracowana w MTSF jest zarówno dla osób trenujących jak i nie
trenujących w związku z tym poziom jej wzrostu dla poszczególnych wskaźników
nie zawsze jest adekwatna w stosunku do osób trenujących.
WNIOSKI
Na podstawie analizy powyższych badań nasuwają się następujące wnioski:
 u trenujących znaczący wzrost wytrzymałości nastąpił dopiero w 15 roku życia więc można uznać za zasadne stosowanie ćwiczeń ją kształtujących dopiero od 14-15 roku życia,
 siła jest zdolnością dobrze wytrenowanlą w tym okresie i następuje jej stabilny rozwój w stosunku do wieku
 szybkość jest zdolnością silnie uwarunkowaną genetycznie i wymaga dużo
pracy w jej kształtowaniu jest również mocno skorelowanych z koordynacją,
oraz techniką biegu,
 gibkość jest zdolnością silnie uwarunkowaną genetycznie, zauważono dość
specyficzną zależność pomiędzy wytrzymałością i gibkością. Dopiero około
15 roku życia wyniki gibkości uległy zdecydowanej poprawie podobnie jak
w przypadku wyników wytrzymałości. W związku z tym podczas dodatkowych -oddzielnych jednostek treningowych zaleca się stosować ćwiczenia
stretchingowe.
PIŚMIENNICTWO
1. Bednarski L.: Piłka nożna- zajęcia szkoleniowe w okresie przygotowawczym,
startowym i przejściowym. PZPN .Kraków 2006.
70
Robert Dutkiewicz, Markowska Małgorzata, Michał Dutkiewicz, Klaudia Pożoga,
Błaszkiewicz Tomasz
Wpływ zwiększonej aktywności fizycznej na organizm ucznia
w świetle współczesnych zadań wychowania fizycznego
2. Bendíková E., Kostencka A.: Exercise routine as a Conditions of early school
age pupils’ health. Oficyna Wydawnicza Mirosław Wrocławski, Bydgoszcz.
2014 s.128-146.
3. Chromiński Z.: Metodyka sportu dzieci i młodzieży. Wyd. Sport i turystyka,
Warszawa 1986.
4. Drabik J.: Sprawność fizyczna i jej testowanie u młodzieży szkolnej. Wyd.
Uczelniane, Gdańsk 1992
5. Jastrzębski Z.: Zakres obciążeń treningowych w piłce nożnej i ręcznej a ich
wpływ na rozwój sportowy zawodników. Wyd. Uczelniane, Gdańsk 2005.
6. Kostencka A., Iwańska A., Kostencka A. Aktywność fizyczna i czas wolny młodzieży gimnazjalnej Chełmna [W:] Kostencka A.,Żukowska H.,Szark-Eckardt
M., Muszkieta R., Bendikova E. (red.) Osoba –Edukacja, Aktywność fizyczna,
Zdrowie. Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Wydawca Oficyna
Wydawnicza Mirosław Wrocławski, Bydgoszcz, 2014.
7. Pilicz S., Ulatowski T.: Testowanie sprawności fizycznej ogólnej. AWF. Warszawa 2002.
8. Pilicz S. i wsp.: Punktacja sprawności fizycznej młodzieży polskiej. AWF Warszawa 2005.
9. Raczek J.: Program szkolenia sportowego dzieci i młodzieży. RCM-S, Warszawa 1991.
10. Śledziewski D., Kapera R.: Piłka nożna. Szkolenie dzieci i młodzieży. PZPN,
Warszawa 1997.
11. Trześniowski R. Pilicz S.: Skale punktowe do oceny sprawności fizycznej
polskiej młodzieży. AWF. Warszawa 1997.
12. Żarek J.: Wstęp do teorii sportu. AWF Kraków 1986.
STRESZCZENIE
Styl życia, pełne uczestnictwo w życiu społecznym, oraz umiejętność szybkiego
i prawidłowego dostosowania się do zmieniających, często niezwykłych warunków
wynika z poziomu sprawności umysłowej i fizycznej człowieka. Systematyczna
aktywność fizyczna spełnia w organizmie człowieka funkcję kreatywną oraz symulatora rozwoju. Przyczynia się więc do wzrostu odporności i efektywności pracy.
Okres życia przypadający na lata nauki w szkole ma decydujące znaczenie dla dalszych losów biologicznych człowieka. W następstwie przemian cywilizacyjnych
maleje aktywność ruchowa człowieka. Dochodzi do zachwiania biologicznej równowagi ustroju i upośledzenia jego podstawowych funkcji, dlatego szczególnego
znaczenia nabiera zagadnienie kształtowania u dzieci odpowiedniej struktury sprawności fizycznej. Celem niniejszego opracowania jest przeprowadzenie kompleksowej oceny skuteczności oddziaływania metod treningowych oraz ocena poziomu
71
DOBROSTAN A ROZWÓJ I ZDROWIE DZIECI I MŁODZIEŻY
sprawności ogólnej u dzieci w wieku 13-15 lat – uczniów gimnazjum w Ostrowcu
Świętokrzyskim. W celu określenia poziomu sprawności fizycznej ogólnej zastosowano skale punktowe do prób „Testu Międzynarodowego” w opracowaniu S. Trześniowskiego i S. Pilicza Poziom sprawności motorycznej badanych uczniów w
obrębie wszystkich zdolności był na poziomie bardzo wysokim. Uczniowie uzyskali
wyniki w przedziale od 516-556 pkt, gdzie za bardzo dobrą uważa się już sprawność
na poziomie 361 pkt. We wszystkich próbach „Testu Międzynarodowego” chłopcy
trenujący uzyskali wyższe wartości średnich arytmetycznych, a najwyższą przewagę uzyskali w zdolnościach niezbędnych piłkarzom, a więc: w wytrzymałości, szybkości i sile eksplozywnej kończyn dolnych.
ABSTRACT
Lifestyles, full participation in social life, the ability of quick and proper adaptation to changing and often unusual conditions result from the level of mental and
physical ability. Regular physical activity influences creative function in the human
body and stimulates its development. Thus, it contributes to an increase in resistance
and work efficiency. The period of school years considerably affects biological
system of the human body. As a consequence of civilisation processes human physical activity tends to decrease. This leads to biological imbalance and impairment of
basic body functions. That is why the issue of developing appropriate structure of
physical fitness in children seems to be significant. The aim of this study is to conduct a comprehensive evaluation of training methods effectiveness and to assess the
level of general physical fitness in children aged 13 - 15, the students attending a
secondary school in Ostrowiec Świętokrzyski. Based on the score tables for the Test
of Physical Fitness developed by the International Committee on the Standardisation
of Physical Fitness Tests and described by S. Trześniowski and S. Pilicz general
physical fitness was measured. The students demonstrated very high level of motor
abilities in all tests. Their results were calculated at 516 - 556 points, where the
score of 361 points is considered very good. The boys who train have gained higher
arithmetic average values in all the tests and the highest advantage in the abilities
essential for football players such as stamina, speed and explosive strength of the
lower limbs.
Artykuł zawiera 20359 znaków ze spacjami + grafika (18839 znaków + 114 cm2
grafiki)
72