PAŁAC I JEGO WŁAŚCICIELE

PAŁAC I JEGO WŁAŚCICIELE
Na temat Podhorców napisano już wiele, ale więcej
by jeszcze można napisać, gdyż dotychczasowe publikacje zawierają przede wszystkim opisy architektury i historii rezydencji. Opracowań na temat zabytków
ruchomych stanowiących wyposażenie pałacu w ciągu
jego dziejów jest niewiele. Najbardziej wartościowym
wydaje się pionierska praca Jana Ostrowskiego i Jerzego
Petrusa1 poświęcona historii wnętrz pałacowych –
głównie wypełniającym je dziełom malarskim.
Celem niniejszej publikacji jest przybliżenie czytelnikowi historii zbrojowni, która znajdowała się w Podhorcach, a w szczególności grupy zbroi husarskich,
jeszcze w sierpniu 1939 r. liczącej 36 pełnych kompletów. Zbiór ten wymaga szczególnej uwagi – po
pierwsze dlatego, że wszystkie zgromadzone rynsztunki stanowią jednorodną grupę prezentującą
osobny typ polskiej zbroi; po drugie, ponieważ tak dużej
kolekcji w żadnym innym miejscu nie zgromadzono.
Poza wspomnianą grupą znajdowały się tam jeszcze pojedyncze egzemplarze uzbrojenia husarskiego. Autorzy
podejmą próbę sformułowania odpowiedzi na pytania
kiedy i jak na zamku powstała zbrojownia, kto był jej
założycielem i jak postępował jej rozwój. Podstawowym
obiektem prezentacji jest jednak wspomniana grupa
ekwipunku husarskiego. Dlatego historia architektury rezydencji i nagromadzonych w niej zbiorów sztuki
nie będzie tu szeroko omawiana. Czytelnicy zainteresowani tymi zagadnieniami mogą sięgnąć do wspomnianej pracy Ostrowskiego i Petrusa oraz do publikacji
Władysława Kryczyńskiego2, Aleksandra Czołowskiego3,
Adolfa Szyszko-Bohusza4, Zbigniewa Bani5 czy Romana
Aftanazego6.
Na przestrzeni dziejów niewiele jest miejsc tak
magicznych, jakimi są bez wątpienia Podhorce. Jako
jedna z najpiękniejszych polskich rezydencji była przez
lata dumą zarówno właścicieli, jak i całego kraju. Wieś
należała do rodziny Podhoreckich i pozostawała w ich
posiadaniu do wieku XVII, kiedy dobra nabył hetman
wielki koronny Stanisław Koniecpolski. Od tego momentu można mówić o faktycznym rozwoju miejscowości. Hetman, nie szczędząc środków, zamek podhorecki
i jego otoczenie uczynił na wszytkę Polskę sławne [służące]
dla uciech i smacznego po wojskowych trudach i Rzeczypospolitej zabawach odpoczynku7. Nad bramą pojawiła się
marmurowa płyta z napisem:
Sudoris Martii victoria,
Victoriae Triumphus,
Triumphi proemius. Quies.8
Stanisław Koniecpolski, jako „wojenny pan”, wybu-dował – najpewniej na fundamentach dawnego dworu obronnego – pałac w stylu renesansowego palazzo
in fortezza, przydając baszty, które ponadto zaopatrzył
w działa. Zapewne już wtedy na zamku powstała zbrojownia, bo hetman kochał się w broni. W ówczesnej
Polsce nie było to zjawisko wyjątkowe; magnaci chętnie zaopatrywali się w uzbrojenie i broń, zwłaszcza w
tę zbytkowną. W inwentarzach często napotkać można szyszaki ze srebra grubo złocone lub całe wykonane
ze szczerego złota, sadzone nierzadko drogimi kamieniami. I tak np. w inwentarzu Jana Bełżeckiego występuje
siedem złocistych szyszaków9, a u książąt Ostrogoskich
w roku 1616 zbroje kamieniami i różami złotymi [oraz]
karwasze złotem oprawne z rubinami i szmaragdami10.
Za trumną hetmana Stanisława Koniecpolskiego
(zm. w roku 1646) niesiono jego szyszak złocisty, dookoła
diamentami sadzony11. Na podstawie takich przekazów
można mieć niemal stuprocentową pewność, że w Podhorcach już wtedy przechowywano broń i to najwyższej
klasy. Niestety, brak informacji o rodzaju i liczbie obiektów nagromadzonych w pałacowych komnatach.
1 J. K. Ostrowski, J. Petrus, Podhorce. Dzieje wnętrz pałacowych i galerii obrazów. Kraków 2001.
2
W. Kryczyński, Zamek w Podhorcach, Złoczów 1894.
3 A. Czołowski, Zamek w Podhorcach, „Sztuka”, 1912, I.
4 A. Szyszko-Bohusz, Podhorce, „Sztuki Piękne”, 1924-25, s. 149-164.
5 Z. Bania, Pałac w Podhorcach, „Rocznik Historii Sztuki”, t. 13, 1981, s. 97-168.
6 R. Aftanazy, Materiały do dziejów rezydencji, Warszawa 1990, t. 7, s. 424-465.
7 W. Czermak (wyd.), Stanisława Oświęcima dyaryusz 1643-1651, Kraków 1907, s. 366.
8 Owocem walki jest zwycięstwo, zwycięstwo prowadzi do chwały, chwała to zasłużony odpoczynek; za: R. Aftanazy, op. cit., s. 428
9 Władysław Łoziński „Broń w Dawnej Polsce” Wieczory Polskie 1909, pod. red. Tadeusza Piniego
10 tenże
11 tenże
Fot. 1 – Zdjęcie Edwarda Trzemeskiego ze Lwowa,
ok. 1880 r. „Sala rycerska” z teki „Podhorce”.
Ze zbiorów Muzeum w Tarnowie; rys. obok pokazuje
rozmieszczenie elementów uzbrojenia
Фот. 1 – Світлина Едварда Тжемеського зі Львова біля
1880 року «Рицарська зала» з папки «Підгірці» Власність
Музею в Тарнові. Малюнок поруч зображує розміщення
елементів зброї
Photo 1 – Photo by Edward Trzemeski from Lviv, about
1880, ‘Hall of Knights’ from the ‘Pidhirtsi’ file in the collections of the Museum in Tarnów; the drawing nearby shows
the layout of weaponry elements
v
Fot. 124 – Przód zbroi 3-3815
Фот. 124 – Перед зброї 3-3815
Photo 124 – Front of armour 3-3815
Fot. 134 – Nosal hełmu
Фот. 134 – Носач шолому
Photo 134 – Helmet nasal
Fot. 169, 170 – Dwa lewe
karwasze od zestawu 3-3815.
Widok z wierzchu i od spodu
Фот. 169, 170 – Два ліві карваші
від комплекту 3-3815.
Вид зверху і знизу
Photos 169, 170 – Two left
arm-guards from set 3-3815
of the outside and of the inside
Rys. 4 – Wizerunek ideowy
obojczyka w dwóch rzutach
Мал. 4 – Ймовірне зображення
бувігера в двох площинах
Figure 4 – Gorget in two
projections
Rys. 5 – Wizerunek ideowy
naramiennika w dwóch rzutach
Мал. 5 – Ймовірне зображення
наплічника в двох площинах
Figure 5 – Brassard in
two projections
Rys. 6– Wizerunek ideowy karwasza
Мал. 6 – Ймовірне зображення карваша
Figure 6 – Arm-guard (karwasz)