Ekspertyza nr 1

POWIŚLE – ZIEMIA OBIECANA?!
Powiśle to region geograficzny obejmujący obszary nad dolną Wisłą, na jej wschodnim brzegu. Obszar
ten znajduje się na terenie historycznej Pomezanii (sięgającej od Wisły po Pasłękę). Swoim obszarem
obejmuje: południowo-wschodnią część województwa pomorskiego, czyli powiaty: kwidzyński,
sztumski oraz częściowo malborski oraz północno-zachodnią część województwa warmińskomazurskiego, tj. powiat elbląski, północne gminy powiatu ostródzkiego (Morąg, Małdyty, Miłomłyn i
Miłakowo) oraz powiat iławski bez gminy Lubawa. Określenie Powiśle nie ma uzasadnienia
historycznego, jednakże jest współcześnie używane w celu identyfikacji mieszkańców i obszaru
południowo-wschodniego obszaru województwa pomorskiego i północno-zachodniego woj.
warmińsko-mazurskiego.
Korzenie Powiśla
Dla rozwoju regionu niebagatelne znaczenia miał szlak bursztynowy, dzięki któremu Powiśle znalazło
się w kręgu oddziaływań Imperium Rzymskiego. W zamian za bursztyn, futra, wosk i miód pszczeli
trafiały tu wyroby ze szkła, metalu, ceramika oraz monety i ozdoby z metali szlachetnych.
Społeczność tego regionu kształtowały trzy grupy etniczne: polska, niemiecka i holenderska
Przełomowym momentem dla Powiśla był rok 1920. Odbył się tu wówczas plebiscyt, który miał
zdecydować o przynależności tego regionu do II Rzeczypospolitej. Wyniki nie były pomyślne dla
Polaków i większość Powiśla znalazła się w granicach Prus Wschodnich. Jednakże tchnienie Powiśla
mocno związane było z prześladowanymi w Niderlandach anabaptystami (odłam kościoła
reformowanego) - Monnonitami. Posiadając ogromną wiedzę z zakresu inżynierii wodnej, a także
wyjątkowy etos pracy, przyczynili się do wzbogacenia regionu północnego Powiśla. Ich zagrody były
bardzo duże, z wielkimi chałupami na przedzie, często posiadającymi wystawkę podcieniową, która
stanowiła spichlerz. Tył zagrody zajmowały ogromne stodoły oraz obory, stajnie, chlewy, kurniki i
inne budynki gospodarcze. Na ile tchnienie pracowitości mennonickiej ujawni się na Powiślu, to jest
zadanie dla obecnego młodego pokolenia.
Dolna Wisła rdzeniem Powiśla
D o l n a W i s ł a to dobro wspólne, które choć zostało przez nas bardzo zaniedbane, ma wielkie
możliwości rozwojowe. Na Wisłę trzeba jednak patrzeć nie jak na kłopot, a raczej przez pryzmat
pewnych wyzwań, jakie przed nami stoją oraz potencjałów, które w tej rzece drzemią. Sprostanie im
będzie wymagało sporego wysiłku, jednak warto podjąć ten trud, bo społeczne i ekonomiczne
korzyści, które możemy dzięki temu zyskać, są nie do przecenienia.
D r o g a w o d n a . Polskie porty się rozwijają, pojawiać się będzie zatem coraz większa presja
na istniejącą infrastrukturę transportową. Przy założeniu dalszej ekspansji polskich portów jest
prawdopodobne, że drogi kołowe i kolejowe nie będą w stanie udźwignąć rosnącego obciążenia.
W naturalny więc sposób wskazane będzie przesunięcie części ładunków w kierunku transportu
wodnego śródlądowego. Doceniono już Wisłę jako wielka atrakcje turystyki wodnej poprzez
stworzenie infrastruktury Pętli Żuławskiej.
E n e r g e t y k a . Dolna Wisła reprezentuje znaczny potencjał energetyczny szacowany na około
800 MW. Stanowi to ok. 50% potencjału wszystkich polskich rzek. Potencjału, który aktualnie jest
wykorzystywany w… 11%.
Woda. Dolna Wisła to także możliwość zaopatrzenia w wodę regionów o najniższej w Polsce
wysokości opadów (Kujawy, północne Mazowsze). Retencja wody jest w naszym kraju problemem
palącym, choć raczej nieobecnym w debacie publicznej. Jednak liczby nie kłamią – w przeliczeniu
na mieszkańca mamy mniejsze zasoby wody pitnej (1700 m³) niż dość sucha Hiszpania (2400 m³). Dla
porównania w Finlandii jest to 20 700 m³. Budowa kaskad niskich progów niewątpliwie zapewne
okaże się koniecznością zarówno ze względów ekologicznych, w tym wykorzystania „zielonej energii”,
ale tez ożywienia ekonomicznego1.
Unikalna kraina
Po II wojnie światowej dawna Pomezania znalazła się w granicach Państwa Polskiego. Na jej teren
napłynęła różnorodna etnicznie i kulturowo ludność różnych regionów przed- i powojennej Polski
tworząc niepowtarzalną społeczność.
Region Żuław i Powiśla charakteryzuje się urozmaiconym, pełnym kontrastów krajobrazem i
bogatym dziedzictwem kulturowym. To specyficzny, płaski obszar, pocięty rowami i kanałami powstał
w wyniku świadomej działalności człowieka - zabytki kultury mennonickiej, liczne, ciekawe obiekty
hydrotechniki (mosty, śluzy, pompy itp. i interesujące budownictwo.
Rdzenny Region Powiśla, w którym realizujemy z młodzieżą nasz projekt jest nie wielki, zajmuje
obszar około 2 070 km2. W jego skład wchodzą 3 powiaty, co przedstawiają mapki poniżej.
W układzie przyrodniczym i historyczno-kulturowym wśród obszarów najwartościowszych w
województwie pomorskim krajobrazie wymienia się: żuławy Malborskie (południową i centralną
część żuław Wiślanych), część Pojezierza Iławskiego położoną trójkącie Sztum – Stary Dzierzgoń–
Prabuty, oraz Dolinę Kwidzyńską. Zabytkiem o znaczeniu światowym jest Zespół Zamkowy w
Malborku (wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO).
Występują liczne obiekty na szlaku gotyckiej cegły - zamki krzyżackie w Malborku, , Sztumie, czy
Przezmarku oraz biskupi w Kwidzynie.).
Wielki potencjał
1
Wg opinii prof. dr hab. inż. Romualda Szymkiewicza z PG.
Wielkie znaczenie dla województwa ma infrastruktura techniczna o znaczeniu międzynarodowym,
krajowym i regionalnym, którą tworzą linie elektroenergetyczne najwyższych i wysokich napięć,
gazociągi wysokiego ciśnienia, rurociągi paliw i produktów naftowych oraz sieci telekomunikacyjne i
światłowody – prowadzone są korytarzu południkowym: Trójmiasto – Tczew – Malbork – Kwidzyn,
dalej Grudziądz; wraz z zasobami wodnymi Wisły. Korytarz kreuje złożony subregion problemowy o
bardzo wysokim potencjale rozwojowym oraz potencjalnych zagrożeniach ekologicznych na
przecięciach infrastruktury z korytarzami ekologicznymi, w szczególności Dolnej Wisły. Szerokość
doliny wynosi od 5 do 8 km, a jej zbocza, o stosunkowo silnym nachyleniu, osiągają wysokość
względną 50–60 metrów, co tworzy urokliwy krajobraz.
Powiśle wpisuje się w strategicznie silny potencjał województwa, w którym prognozy demograficzne
przewidują napływ nowych mieszkańców z sąsiednich województw, co świadczy o atrakcyjności
regionu. W odniesieniu do tego obszaru możemy wymienić
 Dobrze rozwinięta sieć szkół średnich,
 Potencjał generujący ruch turystyczny,
 Bogate dziedzictwo kulturowe,
 Stała poprawa stanu środowiska,
 Duża liczba organizacji pozarządowych,
 Dobre warunki rozwoju energetyki oparte na odnawialnych źródłach energii.
Silna stroną gospodarki Powiśla jest bardzo
dobrze rozwinięty przemysł w Kwidzynie i
dobre rolnictwo. Plony pszenicy w
województwie pomorskim
- W rejonie Żuław i Powiśla rolnicy
uzyskują najwyższe plony zbóż, buraków
cukrowych i rzepaku.
- Są tu też potencjalne możliwości
rozwoju warzywnictwa i sadownictwa
Położenie Powiśla umożliwia rozwój takich form turystyki jak:
-
Rekreacja piesza, rowerowa, konna (lasy iławskie, Kociewie, Dolina Kwidzyńska)- niezwykle
interesujące zasoby biosfery i krajobrazu,
-
Sporty wodne, w tym kajakarstwo (Nogat, Liwa, Wisła), żeglarstwo (Jezioro Dzierzgoń) oraz
wędkarstwo na rzekach- ciekawa hydrografia i jeziora,
-
Narciarstwo biegowe (Dolina Kwidzyńska)- sprzyjające ukształtowanie powierzchni
Zadania polityki przestrzennej Powiśla to:
-
Ochrona i zrównoważone wykorzystywanie walorów przyrodniczych, kulturowych i
krajobrazowych terenów rekreacyjnych, w tym w szczególności obszarów Doliny Dolnej Wisły
-
Budowa, przebudowa i modernizacja śródlądowej sieci
-
Zagospodarowanie i rozwój turystyki w paśmie Wisły:
 Wyznaczenie szlaków pieszych
 Wyznaczenie bulwarów
 Wyznaczenie szlaków rowerowych
 Wyznaczenie miejsc rekreacyjnych
-
Tworzenie atrakcyjnych stref przybrzeżnych
Zagrożenia
W śród czynników obniżających rozwój Powiśla możemy wymienić:
 Niskie wskaźniki zatrudnienia,
 Nie w pełni wykorzystany potencjał regionu dla przyciągania kapitału zagranicznego,
 Słabo rozwinięty rynek usług logistycznych,
 Słaby marketing regionalny,
 Nie w pełni dostosowana do potrzeb rynku pracy oferta edukacyjna oraz zróżnicowanie
jakości kształcenia,
 Niezadowalający stan bezpieczeństwa powodziowego,
Odnotować trzeba poważne ograniczenia w rozwoju gospodarczo- społecznym
 Peryferyjna lokalizacja geograficzna wobec głównych szlaków komunikacyjnych
-
Zawieszenie wielu połączeń kolejowych
-
Niewystarczające połączenia komunikacyjne z Trójmiastem
 Niewykorzystany potencjał Starego Miasta Kwidzyna w bezpośrednim otoczeniu zespołu
katedralno- zamkowego, ale także Sztumu
 Brak uporządkowanego systemu przestrzeni publicznej integrującej poszczególne części
miast
 Niska spójność systemu przyrodniczego w wymiarze wewnątrzmiejskim przy jednoczesnej
spójności terytorialnej w bezpośrednim otoczeniu miast
-
Mały udział powierzchni urządzonych terenów zieleni miejskiej
-
Brak połączeń lokalnych struktur przyrodniczych, aktywnych pod względem biotycznym,
z przyrodniczym otoczeniem miasta, co hamuje proces regeneracji środowiska w mieście
i pogarsza warunki życia jego mieszkańców
Relatywnie wysoka stopa bezrobocia (wobec średniej woj. Pomorskiego - 11,8%) wyższa w
powiecie sztumskim - 25,4% , niższa w malborskim – 23,2%l; najniższa w kwidzyńskim - 14,8%.
Niekorzystna sytuacja może to wynikać m.in. z tego powodu, że Powiśle jest znacznie oddalone od
metropolii miejskich np. Gdańska. Jest także stosunkowo słabo skomunikowane transportem
publicznym (niska częstotliwość kursów pociągów PKP Przewozy Regionalne na odcinku z Grudziądza
przez Kwidzyn, Sztum do Malborka, a tylko jeden pociąg bezpośrednio jest połączony z Gdynią
Główną). Ponadto w terenie jest wiele wsi, gdzie w czasach socjalistycznych funkcjonowały PGR-y.
Ludność mieszkająca w takich wsiach, po transformacji ustrojowej nie odnalazła się w nowej sytuacji.
Obecnie w zdecydowanej większość są to osoby bierne społecznie oraz zawodowo.
Atrakcyjność osiedleńcza i zadowolenie
W badaniach atrakcyjności osiedleńczej
uwzględniającej siedem czynników m.in.:
atrakcyjność infrastrukturalna,
atrakcyjność gospodarczo-ekonomiczną,
atrakcyjność warunków, jakości i
kosztów życia, obliczono wskaźnik
syntetyczny. W odniesieniu do Powiśla
możemy powiedzieć, że tylko miasta
Kwidzyn i Malbork wykazują trzeci
poziom atrakcyjności, a wschodnie
gminy Powiśla wykazują niski poziom.
Gmina Kwidzyn wykazała najwyższy
poziom wskaźnika intensywności
oddziaływań na środowisko.
Zadowolenie mieszkańców
Badania dotyczyły zadowolenia z osiągnięć indywidualnych i sytuacji gospodarstwa
domowego2. Te badania wskazują, na bardzo krytyczne podejście mieszkanców trzech powiatów
Powisla . Szczególnie pesymistyczna ocena dotyczy osiągnięć indywidualnych. Lepiej swe osiągnięcia
oceniali mieszkańcy powiatu malborskiego. Natomiast najgorzej w województwie pomorskim oceniali
zadowolenie z sytuacji gospodarstwa domowego mieszkańcy powiatu sztumskiego.
2
Ocena warunków i jakości życia mieszkańców województwa pomorskiego i ich postrzeganie przyszłości, badania dla UM
WP przeprowadzone przez Quality Watch Sp. z o.o, Gdańsk 2011.
Trzeci sektor na Powiślu
Na terenie Powiśla działa bardzo wiele organizacji pozarządowych, które działają w różnych
obszarach społecznych. Część z nich w znaczny sposób wyróżnia się swoją działalnością na rzecz
mieszkańców.
W powiecie kwidzyńskim do najbardziej prężnych NGO należą: - Stowarzyszenie Eko Inicjatywa z
Kwidzyna, Scena Lalkowa im. Jana Wilkowskiego oraz fundacja M.A.P.A. Obywatelska - miejsce,
aktywność, partycypacja, animacja. Eko inicjatywa działa w obszarze edukacji ekologicznej, ochrony
przyrody i animacji społecznej. Stowarzyszenie zostało zarejestrowane do KRS w 2001 r.. Od samego
początku realizuje szereg ciekawych projektów w finansowanych z różnych źródeł. Do najciekawszych
można zaliczyć przekształcenie zamkniętej szkoły w Benowie na ośrodek edukacji społecznoprzyrodniczej „Zaułek Benowo”. Miejsce to zaczęło spełniać rolę centrum aktywności lokalnej
mieszkańców wsi oraz gminy Ryjewo. Z kolei Scena Lalkowa im. Jana Wilkowskiego realizuje szereg
projektów kulturalnych. Ich czołowym inicjatywą jest Festiwal Animo. Organizacja była również
współtwórcą sieci Centrów Organizacji Pozarządowych, jednakże od czasu powstania Fundacji
M.A.P.A Obywatelska przekazała zadanie wspierania organizacji pozarządowych na rzecz tego NGO.
W powiecie sztumskim do najbardziej prężnych organizacji pozarządowych można zaliczyć:
Stowarzyszenie Pomocy Osobom Przewlekle Chorym „Dar Serca”, Stowarzyszenie, Stowarzyszenia
Lokalna Grupa Działania "Kraina Dolnego Powiśla" z Dzierzgonia, Stowarzyszenie Młodzieżowa Grupa
Działania w Sztumie. Celem głównym Stowarzyszenia „Dar Serca” jest niesienie ulgi w cierpieniu i
poprawianie jakości życia osobom niepełnosprawnym, przewlekle i nieuleczalnie chorym oraz
udzielanie wsparcia ich rodzinom. LGD „Kraina Dolnego Powiśla” powstało w 2008 r. Stowarzyszenie
inicjuje szereg inicjatyw w powiecie sztumskim. Z kolei Stowarzyszenie Młodzieżowa Grupa Działania
to jedna z nielicznych organizacji młodzieżowych, która realizuje projekty kierowane głównie do
sztumskiej młodzieży. Są to projekty w różnych dziedzinach, m.in.: przedsiębiorczość, promocja
wolontariatu, edukacja społeczna.
W powiecie malborskim do najbardziej prężnych organizacji można zaliczyć - Stowarzyszenie
Wspierania Przedsiębiorczości, Stowarzyszenie Inicjatyw Kulturalnych M@kulatura oraz Malborskie
Stowarzyszenie Przyjaciół Zwierząt REKS. Stowarzyszenie M@kulatura zajmuje się promowaniem
malborskich zespołów muzycznych, a także organizowanie dla mieszkańców Malborka koncertów
artystów ambitnych, niszowych, których twórczość charakteryzują wysokie walory artystyczne. Z
kolei Malborskie Stowarzyszenie Przyjaciół Zwierząt REKS ma na celu poprawę warunków bytowych
zwierząt z terenu Malborka. Prowadzi także działania, mające na celu uświadomienie społeczności w
zakresie praw zwierząt, przeciwdziała wszelkim formom stosowania przemocy wobec zwierząt oraz
ogranicza ich bezdomność.
Przedsiębiorczość
Wspieraniem przedsiębiorczości wśród osób bezrobotnych zajmują się Powiatowe Urzędy Pracy w
Kwidzynie, Malborku, i Sztumie z/s w Dzierzgoniu. Z kolei młodzież może liczyć na merytoryczną
pomoc z przedsiębiorczości w szkołach u doradców zawodowych. Na terenie Powiśla działają
również: Młodzieżowe Centrum Kariery w Sztumie, Hufiec Pracy w Kwidzynie oraz Punkt
Pośrednictwa Pracy w Malborku, które podlegają Pomorskiej Komendzie Ochotniczych Hufców Pracy.
W powiecie sztumskim prężnie działa Regionalne Towarzystwo Inwestycyjne S.A., które realizuje
zadania poprzez świadczenie usług finansowych, doradczych i informacyjnych dla osób
rozpoczynających działalność gospodarczą, firm działających, samorządu lokalnego i regionalnego.
Celem działania RTI jest tworzenie warunków rozwoju społeczno-gospodarczego regionu, w
szczególności w zakresie wspierania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw i spójności społecznogospodarczej. RTI pozyskało fundusze na utworzenie "Nadwiślańskiego Centrum Biznesu".
Partnerami są: Gmina Dzierzgoń, Powiat Sztumski, Bank Spółdzielczy w Dzierzgoniu oraz Powiślańska
Szkoła Wyższa. Istniejące od 2013 r. Nadwiślańskie Centrum Biznesu ma charakter inkubatora
przedsiębiorczości, którego celem stymulowanie rozwoju przedsiębiorczości w regionie, zwłaszcza tej
opartej na innowacjach. Inkubator wspieraa młode firmy w początkowej fazie rozwoju, udostępniając
powierzchnie biurowe wyposażone w sprzęt komputerowy, salę szkoleniowo – konferencyjną z
nowoczesnym systemem audiowizualnym oraz dwie sale spotkań biznesowych. RTI w Dzierzgoniu w
ramach inicjatywy Jeremie udziela również poręczeń finansowych i pożyczek.
Podobną działalność do RTI prowadzi Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości w Malborku.
Również w ramach inicjatywy Jeremie SWP udziela nieoprocentowanych pożyczek dla mikro i małych
przedsiębiorców, podmiotów rozpoczynających działalność, podmiotów nieposiadających historii
kredytowej, ani zabezpieczeń o wystarczającej wartości. Stowarzyszenie tworzy Inkubator
Przedsiębiorczości w budynku byłego Szpitala Jerozolimskiego. Z kolei w Kwidzynie działa Kwidzyński
Park Przemysłowo-Technologiczny, którego misją jest tworzenie sprzyjających warunków do
powstawania i rozwoju przedsiębiorstw o innowacyjnym charakterze działalności, poprzez
zapewnianie im wsparcia infrastrukturalnego, marketingowego, kadrowego oraz finansowego a także
przez oferowanie innych usług dodanych. Obecnie KPPT wciąż się rozbudowuje. Na terenie Powiśla
powstały także podstrefy Pomorskiej Specjalnej Stefy Ekonomicznej.
Projekt – „Decydujmy razem”
Powiat Kwidzyński, w ramach realizacji projektu "Decydujmy razem", stworzył przy udziale
społeczności lokalnej Powiatowy program przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego
rynku pracy, który zakłada:
- zwiększenie poziomu wsparcia generującego nowe miejsca pracy oraz aplikowanie o dodatkowe
środki umożliwiające zwiększenie tego poziomu,
- promocję przedsiębiorczości i samozatrudnienia wśród osób zamierzających uruchomić działalność
gospodarczą oraz wspieranie rozwoju jednoosobowych firm,
- dostosowywanie kwalifikacji i umiejętności zawodowych do potrzeb rynku pracy,
- kształtowanie postaw aktywności zawodowej oraz edukacyjnej osób bezrobotnych i innych osób
zgodnie z obowiązującą ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Gmina Kwidzyn skupiła się na promocji miasta przez organizacje pozarządowe i stworzyła Strefy
Lokalnej Aktywności (SLA) w których zaktywizował się III sektor prezentując działania fundacji i
stowarzyszeń.
Gmina Ryjewo w ramach projektu w zespole zadaniowym ds. partycypacji opracowała Gminny
Program Aktywności Lokalnej na lata 2012-2013.
Gmina Dzierzgoń w ramach realizacji projektu „Decydujmy razem” opracowała w obszarze polityki
publicznej: z r ó w n o w a ż o n y r o z w ó j - Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie
Gminy Dzierzgoń. W ramach tych prac skupiono się na problemie śmieciowym, który element szarej
rzeczywistości, który w ostatnim czasie stał się prawdziwym problemem i kole w oczy niejednego
Polaka, a także mieszkańca naszego miasta oraz przybyłych turystów. W przygotowanym regulaminie
uwzględniono wymagania ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.
W projekcie nie uczestniczył powiat sztumski i malborski, za to uczestniczyły gminy Tczew i Gniew, co
może świadczyć o niskiej skłonności do integracji subregionalnej jednostek terytorialnych
prawobrzeżnej Dolnej Wisły.
Co trzeba zrobić aby Powiśle osiągnęło sukces?
Opinia studenta Powiślańskiej Szkoły Wyższej
Mateusza Pudlisa
przedstawiona na seminarium w 2014 roku
1.
Starać się o dotacje UE
2.
Stawiać na innowacje i nowe technologie
3.
Zacząć oszczędzać energie
4.
Dbać o środowisko
5.
Zamienić transport kołowy na kolejowy
6.
Zacząć używać oświetlenia energo-oszczędnego
7.
Poznać swój rynek lokalny
8.
Zmienić kwestię kształcenia do pracy
9. I Najważniejsze!!! => WYSTARCZY CHCIEĆ, bo chcieć to MÓC
Moje zdanie, w świetle po przeczytaniu tych dokumentów, zmieniło się na temat naszego regionu. Wcześniej byłem
przekonany że nasze władze myślą tylko i wyłącznie o sobie, a takie dokumenty są tworzone tylko po to aby były, i
dlatego że muszę być. Widzę jednak że nie wszystko co zostało tam napisane jest nieprawdą. Bardzo podobają mi się
niektóre pomysły i jestem pewien że jeżeli wejdą w życie odpowiednie przepisy to usprawnią one nasze życie. Jestem
zadowolony z faktu że z wcześniejszych założeń zostały zrealizowane np. te: Budowa Mostu przez Wisłę w Kwidzynie, i
budowa przystani w Białej Górze.
Mam nadzieję że będzie więcej takich trafionych inwestycji na Powiślu,
które w sposób znaczący podniosą atrakcyjność naszego regionu.

Oprac.
Witold Toczyski,
Krystian Zdziennicki