ACD_163_book dodruku_Layout 1

Powrót do melodii
Wojciech Kilar
[ 1 ] Orawa (1986) 8:58
opracowanie na kwartet smyczkowy / arranged for string quartet by Krzysztof Urbański
Maciej Małecki
Suita Polska na kwartet smyczkowy (2007)
Polish Suite for string quartet
[ 2]
[ 3]
[ 4]
[ 5]
Capriccio 5:54
Scherzo 3:02
Melodia 5:29
Krakowiak 5:41
Sławomir Czarnecki
II Kwartet smyczkowy „Spiski” (1997)
String Quartet No. 2 “Spiš”
[ 6]
[ 7]
Lento 3:44
Allegro 4:16
Maciej Małecki
Andante i Allegro na altówkę solo i pięć instrumentów smyczkowych (2005)
Andante and Allegro for solo viola and five string instruments
[ 8 ] Andante sostenuto 9:47
[ 9 ] Allegro molto 9:52
TT: 56:52
Dawid Lubowicz I skrzypce/1st violin
Anna Szalińska II skrzypce/2nd violin
Magdalena Małecka altówka, altówka solo/viola, viola solo
Olga Łosakiewicz-Marcyniak wiolonczela/cello
gościnnie/guest performers [ 8 ] [ 9 ]
Wojciech Walczak altówka/viola
Radosław Nur kontrabas/double bass
Back to Melody Powrót do melodii
Płyta, którą trzymają Państwo w rękach, to nie tylko debiut kwartetu smyczkowego OPiUM, ale
i fonograficzna premiera aż trzech spośród czterech zamieszczonych na niej kompozycji – utwory
Macieja Małeckiego i Sławomira Czarneckiego nie zostały bowiem dotychczas nagrane. Repertuar
premierowy uzupełnia niezwykle popularna, szlagierowa niemal Orawa Wojciecha Kilara, przeznaczona oryginalnie na orkiestrę smyczkową, tu zaaranżowana na kwartet smyczkowy przez Krzysztofa Urbańskiego. Natchniona góralskim folklorem Orawa wyznacza charakter tej płyty. Pod hasłem
„powrotu do melodii” muzycy kwartetu wybrali utwory trzech kompozytorów współczesnych,
inspirowane wyraźnie tradycją ludową, z typową dla niej pełną wyrazu, niekiedy tęskną melodią,
połączoną z żywiołowością ludowej rytmiki i tańca. Wszystkie cztery kompozycje kryją w sobie
ducha muzyki ludowej, nie tylko polskiej, ale i żydowskiej (u Małeckiego), i ów folklorystyczny
rys sprawia, że razem tworzą spójną i atrakcyjną dla słuchacza całość. Całość, która swój wyrazisty
charakter zawdzięcza różnorodnym odcieniom nastrojów i barw poszczególnych utworów.
Wojciech Kilar Orawa (1986)
Wojciech Kilar (ur. 1932) był jednym z pierwszych spośród twórców awangardowej „szkoły
polskiej” lat sześćdziesiątych dwudziestego wieku, który w pierwszych latach kolejnej dekady
odważył się zaproponować swoisty „powrót do przeszłości”. Do przeszłości rozumianej przede
wszystkim jako sięgnięcie do muzyki ludowej, całkowicie odrzuconej w latach awangardy,
a wcześniej chętnie i często wykorzystywanej przez kompozytorów, idących ścieżką wytyczoną
w muzyce polskiej w latach dwudziestych i trzydziestych ubiegłego stulecia przez Karola Szymanowskiego. Sięgnięcie do folkloru w połowie lat siedemdziesiątych, po doświadczeniach sonoryzmu i aleatoryzmu, oznaczało nie tylko uproszczenie materiału muzycznego i przybliżenie go
niejako na powrót publiczności, ale także przywrócenie roli takim elementom muzycznym, jak
– tradycyjnie pojmowana – melodia i rytm. Ów nurt powrotu do ludowości rozpoczął właśnie
Wojciech Kilar swym Krzesanym na orkiestrę (wcześniejsze próby Zygmunta Krauzego na tym
polu miały jeszcze silny posmak awangardowego eksperymentu). Utwór ten, zaprezentowany
w 1974 roku na Warszawskiej Jesieni, zaszokował publiczność, mimo wciąż jeszcze silnych
w nim – obok ludowych melodii i rytmów – wpływów sonoryzmu. Wiele lat później kompozytor
przyznał, że partytura Krzesanego, ukończona w rocznicę obalenia Bastylii, 14 lipca 1974 roku,
zburzyła jego własną awangardową Bastylię. Drzwi zostały otwarte. To wtedy właśnie, w połowie
2
Back to Melody Powrót do melodii
The album you are holding in your hands is not only the debut of OPiUM String Quartet, but
also the first-ever CD recording of three out of the four presented compositions: those by Maciej
Małecki and Sławomir Czarnecki, which have never been released on record. These world premieres
are complemented by the popular old favourite – Wojciech Kilar’s Orawa, originally written for
string orchestra, but arranged here for string quartet by Krzysztof Urbański. Orawa, inspired by
highlander folklore, sets the tone for the whole album. For the project “Back to Melody”, the four
musicians selected pieces by three contemporary composers, evidently inspired by folk tradition,
with a fullness of expression typical of that tradition and, in some cases, a nostalgic melody,
combined with the exuberance of folk rhythms and dances. All the four compositions preserve
the spirit of folk music, not only Polish, but also (in Małecki’s work) – Jewish, and these folkloric
features make it possible to arrange them into a coherent, attractive whole, whose distinct
character derives from the different moods and colours of the individual pieces.
Wojciech Kilar Orawa (1986)
Wojciech Kilar (b. 1932) was one of the founders of the avant-garde “Polish school” of the
1960s, but in the early 1970s he was among the first in that school to venture and propose
a kind of “return to the past”, understood mainly as the use of folk music, which had been
totally rejected in the years of the avant-garde. Folk music had earlier been frequently and
eagerly drawn upon by composers following the trends set in the 1920s and 30s by Karol Szymanowski. Drawing on folklore in the mid-1970s, after the experiences of sonorism and the
aleatory technique, meant that the musical material would be simplified and in a way brought
closer to the audience, while such music components as a traditionally conceived melody and
rhythm would be restored to their former place. Wojciech Kilar was the one who started this
trend of return to folklore with his Krzesany for orchestra (Zygmunt Krauze’s earlier attempts
in this field were still strongly avant-garde and experimental in character). Krzesany, premiered
in 1974 at the Warsaw Autumn, shocked the audience despite the still strong influences of
sonorism which can be heard in this piece side by side with folk melodies and rhythms. Many
years later the composer admitted that the score of Krzesany, completed on the anniversary of
the storming of the Bastille on 14 July 1974, tore down his own avant-garde Bastille. And the
3
lat siedemdziesiątych rozpoczął się w muzyce polskiej „powrót do melodii”, czas ochrzczony
wkrótce przez krytyków mianem „nowego romantyzmu”, a szerzej jeszcze wpisujący się w ogólnoświatowy trend postmodernistyczny. Dwa lata po Krzesanym, w 1976 roku Henryk Mikołaj
Górecki skomponował swą ascetyczną w środkach i pełną wewnętrznej mocy Symfonię pieśni
żałosnych, a Krzysztof Penderecki zaprezentował Koncert skrzypcowy, którym rozpoczął zwieńczony wieloma sukcesami zwrot w kierunku stylistyki późnego romantyzmu. W tym samym roku
również i Kilar potwierdził obraną w Krzesanym drogę, komponując kolejny związany z Tatrami
poemat symfoniczny, poświęcony tym razem polskiemu geniuszowi tego gatunku, Mieczysławowi
Karłowiczowi (1876–1909). Kościelec 1909 nawiązywał bezpośrednio do śmierci Karłowicza,
przysypanego lawiną właśnie pod Kościelcem. W poemacie tym Kilar zrezygnował już z dysonansowej agresywności i sonorystycznych efektów, silnie jeszcze znaczących Krzesanego, na rzecz
odmalowania nastrojów bliskich muzycznemu światu Karłowicza. Owe dwa inspirowane Tatrami
poematy symfoniczne Kilara miały zostać jeszcze uzupełnione dwiema kolejnymi kompozycjami,
odnoszącymi się do tradycji muzycznej Podhala. W 1979 roku powstała pełna zadumy Siwa mgła
na baryton i orkiestrę, a serię „góralską” zamknęła w 1986 roku właśnie Orawa na orkiestrę
smyczkową.
Jest to krótka, ośmiominutowa kompozycja oparta na ostinatowym, stale repetowanym rytmie,
który w miarę rozwoju nabiera energii i rozpędu, zyskując charakter żywiołowego góralskiego
tańca. Orawa to nazwa krainy leżącej na polsko-słowackim pograniczu Podkarpacia, tytuł utworu
przywołuje zatem bezpośrednio obraz górskich łąk, na których po wypasie owiec juhasi zwykli
przy wtórze kapeli tańczyć „zbójnickiego”. Kilar wykorzystał tu nie tylko ludowe rytmy i frazy,
ale i sposób grania góralskich kapel, nadając swej kompozycji charakter maksymalnie zbliżony
do oryginału. Genezę powstania utworu wspominał tak:
Cały czas (…) marzyłem o stworzeniu utworu zainspirowanego góralską kapelą i zrealizowałem to w Orawie. Jest to właściwie utwór na zwielokrotnioną kapelę i zarazem jeden z rzadkich przykładów, kiedy byłem ze swojej pracy zadowolony. „Zadowolony” oznacza oczywiście
świadomość, że zrobiło się coś najlepiej, jak tylko człowieka na to stać, że n i e w i d z ę
niczego, co można by w utworze zmienić czy poprawić. (Cieszę się darem życia. Rozmowy
z Wojciechem Kilarem, PWM 1997).
Owa zwielokrotniona kapela, niezwykle wyraźna i błyskotliwa w oryginalnej wersji utworu na
orkiestrę smyczkową, w prezentowanym tu opracowaniu na kwartet smyczkowy brzmi bardziej
4
door stayed open. It was then, in the mid-1970s, that Polish music set on the track of “return
to melody”, soon renamed by critics as “new Romanticism”, which became part of the worldwide
postmodernist movement. Two years after Krzesany, in 1976, Henryk Mikołaj Górecki composed
his Symphony of Sorrowful Songs, using ascetic material but full of inherent force, while
Krzysztof Penderecki presented his Violin Concerto, beginning his evolution towards a late
Romantic style which was to bring him numerous successes. In the same year, also Kilar confirmed his stylistic choices, composing another (after Krzesany) symphonic poem related to the
Tatra Mountains, dedicated this time to Mieczysław Karłowicz (1876–1909), the Polish master
of this genre. Kościelec 1909 referred directly to Karłowicz’s death under an avalanche at the
foot of Kościelec. In this poem, Kilar abandoned the dissonant aggressiveness and sonoristic
effects which had still been strongly marked in Krzesany – in favour of painting moods akin to
the musical world of Karłowicz himself. Those two symphonic poems by Kilar, inspired by the
world of the Tatra, were to be complemented by two other compositions referring to the musical
tradition of Podhale. In 1979, Kilar wrote the pensive Hoary Fog for baritone and orchestra,
and his “highlander” cycle came to its close in 1986 with Orawa for string orchestra.
Orawa is an 8-minute-long composition based on an ostinato rhythm, constantly repeated,
which takes on energy and momentum as the music develops into an impetuous highlander
dance. Orawa is a region on the Polish-Slovak border in the Subcarpathian dales, and so the
title of the piece brings to mind the image of mountain pastures on which, after a day of work,
young shepherds used to perform the “highland robber dance” to the music of a band. Kilar
made use not only of folk rhythms and phrases, but also of the highlander band’s playing
technique, bringing his composition as close as possible to the folk original. Here is how
he described the origins of this composition:
I have always (...) dreamt of composing a piece inspired by a highlander band, and I made this
dream come true in Orawa. It is in fact a piece for a multiplied band, and also one of the rare
situations when I was satisfied with my work. “Satisfaction” means the awareness that
one has done one’s best and that I c a n n o t s e e anything that I could change or improve in that piece. (I Enjoy the Gift of Life. Conversations with Wojciech Kilar, PWM 1997).
That multiplied band, extremely expressive and spectacular in the original version for string
orchestra, assumes an interestingly new character in the version for string quartet presented
5
kameralnie i intymnie, co nadaje jej interesująco odmienny rys. Ów odcień z jednej strony zbliża
utwór do brzmienia już nie zwielokrotnionej, lecz pojedynczej kapeli góralskiej, z drugiej zaś
nie ujmuje niczego z jej energii i rytmicznej wyrazistości. Choć bardziej kameralna w brzmieniu,
jest to nadal ta sama przebojowa Orawa, pełna temperamentu i tanecznego zapamiętania,
zakończonego energicznym, ludowym gwizdem i okrzykiem muzyków. Warto dodać, że kwartet
OPiUM tę wersję utworu wykonywał w obecności kompozytora i zyskała ona jego pełną akceptację.
Maciej Małecki Suita polska (2007) oraz Andante i Allegro (2005)
Maciej Małecki (ur. 1940) znany jest jako kompozytor nie tylko muzyki tzw. poważnej, ale
i tej o lżejszym charakterze – przede wszystkim do spektakli teatralnych (stale współpracuje
z Teatrem Narodowym w Warszawie), filmu, telewizji i słuchowisk radiowych, a także piosenek,
śpiewanych przez lata przez największe gwiazdy polskiej estrady (m.in. Jerzego Połomskiego,
Łucję Prus i Zbigniewa Wodeckiego). Wielokrotnie nagradzano go za twórczość w każdej z tych
dziedzin. Na polu muzyki klasycznej ma na swoim koncie szereg kompozycji na różne składy
i obsady instrumentalne i wokalne – od solowych, przez kameralne, aż po rozbudowane dzieła
symfoniczne. Wszechstronność jego kompozytorskich działań sprawia, że niejednokrotnie
wpływy muzyki lżejszej widoczne są w jego utworach „poważnych”, a z kolei muzyka do słuchowisk czy teatru podbudowana jest znakomitym warsztatem kompozytorskim, właściwym twórcy
klasycznemu. Małeckiemu nieobce jest też zainteresowanie ludowością i folklorem, nie tylko
zresztą polskim. Wszystkie te wpływy i źródła inspiracji widoczne są również w obu jego
kompozycjach zamieszczonych na niniejszej płycie.
Czteroczęściowa Suita polska, której kolejne ogniwa to: Capriccio, Scherzo, Melodia i Krakowiak,
już w swym tytule odwołuje się do tradycji muzyki polskiej. Okazuje się zresztą, że nie tylko
do tradycji ludowej, o czym świadczą słowa kompozytora:
Suitę polską napisałem w 2007 roku dla kwartetu OPiUM. (…) W Kaprysie wykorzystałem
motywy z piosenki Na brzozowej korze stworzonej przed laty do spektaklu Agnieszki Osieckiej
Apetyt na czereśnie. Do Melodii zaczerpnąłem śpiew Aliny z mojej radiowo-scenicznej opery
Balladyna Juliusza Słowackiego. Wreszcie Rondo Krakowiak to przeróbka ostatniej części
Małej symfonii polskiej na orkiestrę dętą.
6
here – it sound more cosy, more intimate. In this new version, the piece comes closer to the
sound of a single, non-multiplied highlander band, while losing nothing of its energy and
rhythmic expressiveness. Though more intimate in sound, it is still the same extremely
popular Orawa, full of temperament and dance-like abandon, ending with an energetic whistle
and musicians’ shout so characteristic of folk music. It should be stressed that OPiUM String
Quartet performed the piece in front of the composer and obtained his full acceptance for this
version.
Maciej Małecki Polish Suite (2007) and Andante and Allegro (2005)
Maciej Małecki (b. 1940) is known not only for his so-called contemporary classical music
compositions, but also for works more popular in character – particularly for the theatre
(he regularly collaborates with the National Theatre in Warsaw), film, television, radio dramas,
as well as songs performed for many years by the greatest stars of Polish pop music: Jerzy
Połomski, Łucja Prus and Zbigniew Wodecki. He has received many awards for his compositions
in each of these fields. In the area of classical music, he has written a number of compositions
for various instrumental and vocal line-ups, from solo and chamber music to large-scale symphonic works. The versatility of his achievements as a composer has a bearing on his work:
the influence of lighter music is frequently apparent in his „serious” pieces, while his music for
radio dramas or the theatre makes use of his excellent technique – which belongs to a classical
composer. Małecki is also interested in folk music and folklore, not only Polish. All these
influences and inspirations are evident in his two compositions on this CD.
The four-part Polish Suite, consisting of Capriccio, Scherzo, Melody and Krakowiak, refers to
Polish musical tradition already in its title. In fact, not only to folk traditions, as the
composer himself remarks:
I wrote Polish Suite in 2007 for OPiUM String Quartet. (...) In the Capriccio, I used motifs
from the song On Birchwood Bark, which I had written years ago for Agnieszka Osiecka’s
spectacle Fancying Some Cherries. For Melody, I made use of Alina’s song from my radioand-stage drama Balladyna after Juliusz Słowacki. Finally, Rondo Krakowiak is a remake
of the last movement of my Little Polish Symphony for brass orchestra.
7
A zatem mamy tu do czynienia z autocytatami, zabiegiem często zresztą w dzisiejszej dobie
wykorzystywanym przez kompozytorów. W rezultacie Suita polska stanowi połączenie elementów
o różnej proweniencji, które zestawione razem i wplecione w tok rozwoju muzycznego, tworzą
nową, intrygującą całość. Pełną zadumy, piosenkową melodię początkowego Capriccia poprzedza
wstęp o wyraźnie ludowym charakterze, z charakterystycznym podhalańskim „zaśpiewem”, prowadzonym przez skrzypce na tle burzliwego tremola pozostałych instrumentów. Kontrast pomiędzy
tymi dwoma elementami – ludową frazą podhalańską a liryczną melodią piosenki, delikatnie tylko
dobarwianą akompaniamentem – stanowi podstawę rozwoju tej części. Kolejne ukazania melodii
przeplatane są bowiem pasażami jako żywo przypominającymi grę góralskiej kapeli, utrzymanymi
jednakże w tym samym, melancholijnym nieco nastroju, co cytowana melodia piosenki. Następujące po Kaprysie Scherzo bazuje na szybkich przebiegach melodyczno-rytmicznych, z równie
wyraźną, co w części pierwszej, melodią, ponownie zresztą sugerującą piosenkowy rodowód (choć
tu kompozytor nie zdradza źródła). Żywa pulsacja rytmiczna połączona z prostymi efektami sonorystycznymi (opadające glissanda) nadaje Scherzu potoczystość, choć dzięki użyciu raczej ciemnych
brzmień część ta zachowuje także pewien odcień refleksyjności. Ów ostatni element szczególną
wyrazistość zyskuje w Melodii, części o kołysankowym nieco charakterze, z pełną słodyczy i ciepła
linią melodyczną, najczęściej wykonywaną tu przez pierwsze skrzypce, ciekawie dobarwianą pozostałymi głosami instrumentów. Zamykający utwór Krakowiak, to z kolei żywy i skoczny taniec
o wyraźnie ludowym, ponownie góralskim charakterze, od czasu do czasu tylko powstrzymywany
bardziej dostojnymi pasażami i śpiewnymi frazami, spokrewnionymi zresztą tematycznie z główną
myślą melodyczną tej części. Ta finałowa część jest zdecydowanie odmienna od pozostałych,
refleksyjność znika tu zupełnie, a w zamian cały utwór zyskuje pełne pogody zakończenie.
Andante i Allegro na altówkę i pięć instrumentów smyczkowych (lub orkiestrę smyczkową) to utwór
o charakterze zupełnie odmiennym od Suity polskiej. Jest to rodzaj mini-koncertu na altówkę,
co nie dziwi, kiedy poznamy genezę jego powstania. Otóż kompozycję tę Maciej Małecki napisał
w 2005 roku specjalnie dla swej córki, Magdaleny, z przeznaczeniem do wykonania przez nią na
koncercie dyplomowym w warszawskiej Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina. Do składu
kwartetu dołącza tu kontrabas, nie licząc – oczywiście – granej przez Magdalenę Małecką
solowej partii altówki.
Dwie części utworu, Andante sostenuto i Allegro molto, są silnie skontrastowane, zarówno pod
względem barw i nastrojów, jak i odmiennych sposobów gry na altówce. W części pierwszej
8
Self-quotes such as those used in the Polish Suite are a frequent device in present-day music.
The resulting composition combines elements of heterogeneous provenience which, brought
together and weaved into the progress of the music, make up a new and intriguing whole.
The pensive song melody of the opening Capriccio is preceded by an introduction of distinctly
folkloric provenience, with a songlike tune typical of Podhale intoned by the violin against
a stormy tremolo in the other instruments. The contrast between these two elements: a folk
phrase from Podhale and the lyrical melody of the song - only subtly coloured with an accompaniment - determines the development of this part of the composition. The successive
reappearances of the melody are interspersed with passages vividly resembling the play of
a highlander band, but maintaining the same somewhat melancholy mood as the quoted song
melody. The Scherzo that follows is based on fast melodic-rhythmic passages with a melody
as distinct as in the first part, and equally suggestive of a popular song (though here the composer does not reveal his source). The lively rhythmic pulse, combined with simple sonoristic
effects (falling glissandi), endows the Scherzo with a kind of smooth flow, though due to the
rather dark colours it also retains a shade of reflectiveness. The latter is especially audible in
the Melody, somewhat resembling a lullaby, with a warm and sweet melodic line played by the
first violin, coloured in an interesting manner by the sound of the other instruments. The closing
movement, a Krakowiak, is a lively high-spirited dance of obvious folk highlander provenience,
at times deterred by more stately passages and melodious phrases, thematically related to the
main melodic pattern of this part. This final part differs radically from the others: reflectiveness is all gone, and the whole piece ends on a very cheerful note.
Andante and Allegro for viola and five string instruments is a composition completely different
in character from the Polish Suite. It is a kind of a mini-concerto for viola – a form determined
by the function of the piece, which was written by Maciej Małecki in 2005 specially for his
daughter Magdalena, member of OPiUM String Quartet, to be played at her graduation concert
in Warsaw’s F. Chopin Music Academy. The quartet is joined here by a double-bass and – of
course – by the solo viola part, played by Magdalena Małecka.
The two parts of the composition, Andante sostenuto and Allegro molto, are strongly contrasted
in colour, mood, and viola technique. In the first part, the dominant atmosphere is that of
sadness, marked in the very beginning by the slowly repeated ostinato rhythm in the cello.
9
dominuje atmosfera smutku, zaznaczona już na początku wolno powtarzanym, ostinatowym
rytmem wiolonczeli. Pojawiające się w dalszej części motywy melodyczne mają lekko orientalny charakter, odwołując się wyraźnie do muzyki żydowskiej. Pozostajemy więc tutaj w kręgu
inspiracji muzyką ludową, z tym że w tym przypadku jest to muzyka żydowska, której wolno
rozwijane frazy melodyczne stopniowo nabierają tempa i wigoru. Altówka solo koresponduje
z towarzyszącymi jej instrumentami, cały czas jednak pozostając instrumentem zdecydowanie
wiodącym, pierwszoplanowym. Jej ciemna barwa podkreślona zostaje i niejako pogłębiona
przez akompaniament pozostałych pięciu instrumentów. Wyraźne staje się tutaj przemieszanie
skal ludowych z dysonansowymi przebiegami typowymi dla muzyki współczesnej, a cała część
– mimo wyraźnego rozjaśnienia w kodzie – pozostawia nastrój głębokiej zadumy i smutku.
Zupełnie odmienny klimat przynosi część druga, Allegro molto. Tutaj partia solowej altówki
jest bardziej skoczna i klasyczna w swych szybkich, wirtuozowskich przebiegach figuracyjnych.
W rozwoju części wyróżnić można kilka faz – po żywej początkowej, następna koncentruje się
na prezentacji długich brzmień, sam finał zaś odwołuje się do najlepszych wzorców neoklasycznych (vide Grażyna Bacewicz) – jest pełen wigoru i odniesień do folkloru góralskiego. Doprowadza on utwór do żywiołowego, pełnego tanecznego zapamiętania końca, nagle zerwanego.
Charakter koncertu na altówkę pozostaje w tym utworze niezwykle wyraźny, partia solisty –
poprzez skontrastowanie obu części – ukazuje niezwykłe bogactwo brzmienia tego pięknego
instrumentu, dając wykonawcy możliwość zaprezentowania zarówno swych umiejętności
wirtuozowskich, jak i zdolności kreowania nastroju pełnego liryzmu i emocjonalnej głębi.
Warto dodać, że Maciej Małecki pozostaje niejako „nadwornym” kompozytorem kwartetu OPiUM,
który ma w repertuarze wiele jego kompozycji. Oba prezentowane tu utwory powstały na zamówienie muzyków zespołu, podobnie jak napisany w 2010 roku Sen Fryderyka (z okazji Roku Chopinowskiego).
Sławomir Czarnecki II Kwartet smyczkowy „Spiski” (1997)
Nie ulega wątpliwości, że zapoczątkowana niemal sto lat temu przez Karola Szymanowskiego
„moda na góralszczyznę” w muzyce polskiej ma się wciąż dobrze, ciągle bowiem odkrywają ją
dla siebie coraz to nowe pokolenia kompozytorów. Tak jest i w przypadku Sławomira Czarneckiego (ur. 1949), twórcy urodzonego w Jeleniej Górze, lecz od czasu studiów na warszawskiej
Akademii Muzycznej związanego ze stolicą. Kompozytor przeszedł różne etapy w swym muzycz10
The melodic motifs that subsequently appear are slightly Oriental in character, clearly looking
back to Jewish music. Still, we remain in the sphere of folk music inspirations, in this case
– of Jewish folk melody, whose slowly developing phrases gradually gain pace and momentum.
The solo viola corresponds with the accompanying instruments, but all the time retains leadership and always remains in the foreground. Its dark colours are even deepened by the accompaniment of the other five instruments. Folk scales are mixed with dissonant passages typical
of contemporary music, and the whole part - despite a significant brightening of colours in
the coda - still leaves us in a deeply reflective and sorrowful mood. Part two – Allegro molto –
brings quite a different atmosphere. Here, the solo viola part is livelier and more classical in
its rapid virtuoso figurations. The Allegro develops in several stages – after the lively introduction, the next section concentrates on the presentation of long values, and the finale draws
on the best Neoclassical models (e.g. Grażyna Bacewicz) – it is full of vigour and of references
to highlander folklore. It leads to an exuberant close, a dance with total abandon, suddenly
breaking off. The character of a viola concerto is very clearly emphasised, and the solo part,
through two contrasted movements, is designed so as to reveal the exceptional wealth of the
sound of that beautiful instrument, giving the performer a chance to demonstrate both
virtuosity and the ability of creating lyrical moods and emotional depth.
Maciej Małecki remains the flagship composer of OPiUM String Quartet, which has a large
number of his compositions in its repertoire. Both of Małecki’s works recorded on this CD were
commissioned by the Quartet, as also was Fryderyk’s Dream, composed in 2010 for the Chopin
Year.
Sławomir Czarnecki String Quartet No. 2 “Spiš” (1997)
The fashion for highlander folklore in Polish music, initiated nearly a hundred years ago by
Karol Szymanowski, is still alive and well, as new generations of composers discover this trend
for themselves. This was also the case with Sławomir Czarnecki, born in 1949 in Jelenia Góra,
who since the time of his studies has been working in the Polish capital. The composer has gone
through many stages in his musical development – from Neoclasical influences (the cantata
O vos omnes Op. 3), through various structural explorations (Gradito per orchestra Op. 11), until
in the mature period of his work he looked back to tradition, understood in two different ways.
11
nym rozwoju – od wpływów neoklasycznych (kantata O vos omnes op. 3), przez poszukiwania
rozmaitych rozwiązań strukturalnych (Gradito per orchestra op. 11), aby – w dojrzałym okresie
swej twórczości – sięgnąć do tradycji. Tradycji dwojako zresztą rozumianej. Z jednej strony
adaptuje bowiem wątki źródłowe polskiego folkloru (Hombark-concerto op. 32, Concerto Lendinum
op. 44), a z drugiej – czerpie inspirację z chorału gregoriańskiego (Msza Jasnogórska op. 37,
Corona Mariae na chór op. 45). Prezentowany tu II Kwartet smyczkowy „Spiski” bezpośrednio
odwołuje się do pierwszego nurtu i odnajdziemy w nim stylizację autentycznej muzyki ludowej
ze Spisza. Sam kompozytor tak wspomina okoliczności powstania utworu:
II Kwartet smyczkowy – Kwartet Spiski (Scepus-Quartetto) op. 33 powstał w 1997 roku
w okresie intensywnych prac nad zbieraniem i opracowywaniem muzyki regionu Polskiego
Spisza. Praca ta zaowocowała unikatową pozycją zatytułowaną Zbiór pieśni ludowych
Zamagurza Spiskiego, wydaną w 2007 roku przez Stowarzyszenie Rozwoju Spisza i Okolicy.
Zawiera ona 164 pieśni z pełną dokumentacją etnograficzną.
Kwartet ten napisany jest w konwencji kapeli góralskiej, w której dominuje pierwszy
skrzypek, tzw. „prymista”. Formą dwuczęściową nawiązuje do formy czardasza (wolnaszybka), popularnego tu tańca pochodzenia węgierskiego. Spisz to przygraniczny region
wielokulturowy, w którym odnajdujemy silne wpływy polskie i węgierskie. W warstwie
melodycznej i rytmicznej kwartetu odnaleźć można charakter muzyki tego regionu.
W istocie kompozytor zadbał o to, aby klasyczny kwartet smyczkowy brzmiał w jego utworze
jak najbardziej autentycznie, naśladując brzmienie ludowej kapeli. W części pierwszej mamy
do czynienia raczej z instrumentalną wersją ludowych przyśpiewek, w dość wolnym tempie
i o śpiewnym charakterze, natomiast część druga obrazuje żywioł góralskiej zabawy tanecznej
– muzyka wiruje tu bez końca, zapierając dech i porywając do tanecznych uniesień.
Góralszczyzna zatem, w większym lub mniejszym stopniu, przenika wszystkie utwory prezentowane tu przez kwartet OPiUM. Entuzjazm muzyków, którzy wszak dopiero niedawno ukończyli
studia na warszawskiej Akademii Muzycznej, sprzyja ukazaniu naturalności i bezpretensjonalności
wybranego przez nich repertuaru, jego pięknych, niekiedy refleksyjnych i zadumanych melodii,
oraz energii i brawury ludowej zabawy i tańca. Młodzi kameraliści udowadniają tu, że współczesna muzyka kameralna może kryć w sobie bogactwo melodii i rytmów, które z łatwością
oczarują wielu słuchaczy.
12
Beata Bolesławska-Lewandowska
On the one hand, the composer adapts sources of Polish folklore (Hombark-concerto Op. 32,
Concerto Lendinum Op. 44), and on the other – derives inspiration from Gregorian chant (Jasna
Góra Mass Op. 37, Corona Mariae for choir Op. 45). String Quartet No. 2 “Spiš”, recorded on this
CD, belongs to the former category and contains a stylisation of authentic folk music from
Spiš. The composer himself thus explained the circumstances of its composition:
String Quartet No. 2 - “Spiš” (Scepus-Quartetto) Op. 33 was written in 1997 in the period
of intensive work on collecting and documenting music from the region of the Polish Spiš.
The work bore fruit in the form of a unique monograph entitled A Collection of Folk Songs
from Spiš – Zamagurie, published in 2007 by the Society for the Development of Spiš and
the Neighbouring Area, containing 164 songs with full ethnographic documentation.
The Quartet was written in the convention of a highlander band dominated by the first
violinist, the “primer”. The bipartite form (slow-fast) draws on the Csárdás, a dance of
Hungarian origin popular in this area. Spiš is a multi-cultural frontier region with strong
Polish and Hungarian influences. Characteristic features of this region’s music can been
found in the melodies and rhythms of the Quartet.
And indeed, the composer took care to make his classical string quartet sound in his piece as
authentic as possible, imitating the sound of a folk band. The first part is rather an instrumental
version of occasional folk verses, in a relatively slow tempo and melodious vein, whereas part
two represents the atmosphere of a highlander dance party – the music endlessly swirls, takes
our breath away and carries us away into the raptures of dance.
Highlander folklore penetrates, to a smaller or greater extent, all the compositions presented
by OPiUM String Quartet on this CD. The enthusiasm of those musicians, recent graduates from
Warsaw’s Music Academy, allows them to bring out the natural and unpretentious character of
the selected repertoire, the beauty of its frequently pensive or reflective melodies, and the
energy and verve of a folk dance party. The young chamber musicians demonstrate on this
album that contemporary chamber music is rich in melodies and rhythms that can charm many
a listener.
Beata Bolesławska-Lewandowska
13
Kwartet OPiUM powstał w 2004 roku z inicjatywy czterech kameralistów, absolwentów
Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina
w Warszawie. Muzycy zdecydowali się założyć
zespół pod koniec studiów i, chcąc zaistnieć
na rynku muzycznym, od początku byli zdani
wyłącznie na własną pracę i determinację.
Kwartet zadebiutował podczas Letniego Festiwalu im. Jerzego Waldorffa w Radziejowicach,
po niespełna kilku miesiącach istnienia,
zdobywając niezwykle ciepłe i pochlebne
recenzje:
Młodzi artyści na scenie radziejowickiej pokazali się z jak najlepszej strony. Dysponują już
niezłym warsztatem muzycznym, a razem
tworzą dobrze rozumiejący się zespół.
Gospodarz wieczoru przypomniał, że tydzień
temu gościliśmy słynny Kwartet Śląski i życzył
nowemu kwartetowi podobnych sukcesów.
Nazwa OPiUM do czegoś przecież zobowiązuje. Ma to być opium dla publiczności.
Skoro w Radziejowicach zadziałało, to pewnie
i na innych scenach będzie podobnie.
Możemy zatem mówić o wielce udanym
debiucie.
16
Niniejsza płyta to debiut fonograficzny
Kwartetu, będący jednocześnie swego rodzaju
podsumowaniem jego dotychczasowej pracy.
Nieprzypadkowo znalazły się na niej kompozycje wyłącznie rodzimych twórców, bowiem
muzycy zespołu wysoko sobie cenią współpracę z polskimi kompozytorami, dokonując
licznych prawykonań i promując ich twórczość
kameralną m.in. podczas festiwali, jak np.
Warszawskie Spotkania Muzyczne, Portrety
Kompozytorów, Festiwal Muzyki Organowej
i Kameralnej w Słupsku, Mazowiecka Scena
Młodych, „...i Lutosławski”. Ponadto sami
zamawiają nowe kompozycje – Maciej Małecki
skomponował dla Kwartetu m.in. Suitę Polską
(2007) i Sen Fryderyka (2010; napisany
z okazji roku Chopinowskiego), jak też
poszukują ciekawych aranżacji kwartetowych
(np. autorstwa Krzysztofa Urbańskiego
Orawa Wojciecha Kilara).
Repertuar zespołu wykracza poza muzykę
klasyczną. Kameraliści często współpracują
z muzykami jazzowymi i aktorami, np.
z Tomaszem Stańką, Jerzym Zelnikiem,
Teresą Budzisz-Krzyżanowską i Anną Seniuk.
Spotkania te owocują nie tylko wspólnymi
nagraniami, koncertami czy występami na
festiwalach (cykl nagrań dla Teatru Narodowego w Warszawie, Festiwal Chopiniana,
Międzynarodowy Festiwal Gwiazd Forte-Piano
w Toruniu), ale, co najważniejsze, prowadzą
do współtworzenia unikalnych projektów
artystycznych. Warto tutaj dodać, że jednym
z ulubionych nurtów działalności Kwartetu
jest prezentowanie autorskich programów
koncertowych (według scenariuszy Magdaleny Małeckiej), np. Musica a la Polacca –
oparty na muzyce polskiej, Tango Therapy –
projekt audiowizualny bazujący na tangach
Astora Piazzolli, Krzyż – Drzewo Kwitnące
– koncert pasyjny inkrustowany poezją religijną od średniowiecza po współczesność.
Dotychczasowa działalność artystyczna
Kwartetu pokazuje nie tylko szerokie spektrum
zainteresowań, ale również wyraża twórczą
postawę wobec muzycznej materii. Nazwa
zespołu nawiązuje więc do idei tworzenia
i poruszania się własnymi ścieżkami w muzycznej przestrzeni, będąc kontaminacją
słów Opus i Universum. Jednak biorąc pod
uwagę fakt, że muzyka, czy też sztuka
w ogóle, jest dla artystów i odbiorców
swego rodzaju narkotykiem, nazwa OPiUM
może być rozumiana także w inny sposób…
1717
OPiUM String Quartet was founded in 2004
on the initiative of four chamber musicians
who graduated from F. Chopin Academy of
Music in Warsaw. Towards the end of their
course of study, they made up their minds
to set up an ensemble. It was only through
their own work and determination that they
could ever dream of entering the music
market.
The Quartet made its debut just several
months after its inception, during the Jerzy
Waldorff Summer Festival in Radziejowice,
meeting with a very warm reception and
favourable reviews:
The young artists showed their best on the
concert stage in Radziejowice. They already
have quite a good technique, and they understand each other very well within the quartet.
The host reminded the audience that only
a week ago the famous Silesian Quartet had
given a concert there; he wished the new
quartet similar successes.
After all, the name OPiUM is a telling one.
It could be opium for the audience. Since it
worked in Radziejowice, it should also work
on other stages. And so, we have seen
a highly successful debut.
18
This CD is the Quartet’s debut album, which
sums up its achievements so far. It is not
a coincidence that the album contains only
Polish compositions. The musicians value
their collaboration with Polish composers
very highly, give numerous first performances
of their works and promote their chamber
music e.g. during such festivals as Warsaw
Music Encounters, Composer Portraits, Festival
of Organ and Chamber Music in Słupsk, Mazovian Youth Stage, or “...and Lutosławski”.
The Quartet also commissions new works –
Maciej Małecki wrote for them, among others,
the Polish Suite (2007) and Fryderyk’s Dream
(2010; for the Chopin Year) – and seeks out
interesting arrangements for a quartet (such
as Krzysztof Urbański’s version of Wojciech
Kilar’s Orawa).
The Quartet’s repertoire goes beyond classical
music. The four musicians are fond of working
with jazzmen and actors, such as Tomasz
Stańko, Jerzy Zelnik, Teresa Budzisz-Krzyżanowska and Anna Seniuk. These encounters
result not only in joint recordings, concerts
and festival performances (a cycle of recordings for the National Theatre in Warsaw, the
Chopiniana Festival, the International FortePiano Festival of Stars in Toruń), but, most
importantly, allow the Quartet to
co-create unique artistic projects. It should
be mentioned here that one of the Quartet’s
favourite preoccupations is original concert
programming (based on scenarios by Magdalena Małecka). They have devised such programmes as Musica a la Polacca – focusing
on Polish music, Tango Therapy – an audiovisual project based on tangos by Astor
Piazzolla, The Cross – A Tree in Blossom
– a Passion programme intertwining music
with religious poetry, from medieval to
contemporary.
The Quartet’s artistic activity to date demonstrates not only its wide range of interests,
but also – its creative attitude to the
presented musical material. The Quartet’s
name refers to the ideas of creating and
following their own paths in music space:
it is a combination of the words Opus and
Universum. However, since music and art
in general can be a kind of drug for both
artists and their audiences, the name OPiUM
can also be understood differently...
Dawid Lubowicz
Dawid Lubowicz
I skrzypce
Ukończył Akademię Muzyczną im. Fryderyka
Chopina w 2005 roku w klasie skrzypiec
Konstantego Andrzeja Kulki. Kształcił się
także u innych wybitnych pedagogów i wirtuozów, jak Roland Baldini, Leszek Brodowski,
Mieczysław Galica, Andrzej Jagodziński,
Marina Jaszwili, Mirosław Ławrynowicz, Zoran
Milenković, Michael Parkinson, Orest Telwach,
Wanda Wiłkomirska i Gary Wittner.
Artysta wykonuje zarówno muzykę klasyczną,
jak i współczesną, ponadto interesuje go także
folk i jazz. Był laureatem kilku konkursów
jazzowych, w 2004 roku zdobył m.in. II nagrodę w Ogólnopolskim Konkursie Standardów
Jazzowych im. Henryka Majewskiego w Siedlcach
oraz specjalne wyróżnienie w Ogólnopolskim
Konkursie Jazzowa Scena Młodych w Radomiu,
a rok później I nagrodę w Konkursie Festiwalu
Młodych Talentów Nadzieje Warszawy 2005.
Współtworzył kwartet smyczkowy OPiUM,
Lubowicz Jazz Quartet, East Wall Jazz Quartet
i jazzowy kwartet smyczkowy Atom.
Obecnie jest drugim koncertmistrzem Orkiestry
Teatru Muzycznego „Roma” w Warszawie.
20
1st violin
He graduated from the Fryderyk Chopin Music
Academy in Warsaw (now – the University
of Music) in 2005 after violin studies with
Konstanty Andrzej Kulka. He was also taught
by other eminent tutors and virtuosos, such
as Roland Baldini, Leszek Brodowski, Mieczysław Galica, Andrzej Jagodziński, Marina
Jashvili, Mirosław Ławrynowicz, Zoran Milenković, Michael Parkinson, Orest Telwach,
Wanda Wiłkomirska, and Gary Wittner.
He performs classical music, including contemporary works, as well as folk and jazz.
Winner of several jazz competitions: e.g.
in 2004 he received the 2nd prize in the
National Henryk Majewski Jazz Standard
Competition in Siedlce and a special distinction in the National Competition “Youth
Jazz Stage” in Radom, a year later – 1st prize
in the Young Talents Festival “Warsaw’s Hopes
2005”. He has co-founded OPiUM String
Quartet, Lubowicz Jazz Quartet, East Wall
Jazz Quartet and the jazz string quartet
Atom. Presently, he is the second concert
master in “Roma” Music Theatre Orchestra
in Warsaw.
Anna Szalińska
Anna Szalińska
II skrzypce
Ukończyła Akademię Muzyczną im. Fryderyka
Chopina w 2003 roku w klasie skrzypiec
Julii Jakimowicz-Jakowicz. W centrum jej
zainteresowań znajduje się muzyka kameralna.
Spośród wielu międzynarodowych kursów
muzycznych, w których brała udział, do
najważniejszych zalicza te poświęcone
muzyce kameralnej, w tym kursy prowadzone
przez muzyków Kwartetu Camerata i Amadeus
Quartet. Od wielu lat chętnie współpracuje
także z zespołami folkowymi.
Artystka jest współzałożycielką kwartetu
OPiUM, nawiązała stałą współpracę z orkiestrą
kameralną Warszawscy Soliści Concerto
Avenna, prowadzi również działalność
pedagogiczną.
22
2nd violin
She graduated from the Fryderyk Chopin Music
Academy in Warsaw (now – the University
of Music) in 2003 after violin studies with
Julia Jakimowicz-Jakowicz. In her performances, she has focused on chamber music.
Of the numerous international master
classes she has participated in, she values
the most highly those dedicated to chamber
music, e.g. courses taught by members of
Camerata and Amadeus Quartets. For many
years she has also developed a fond collaboration with folk ensembles. Co-founder of
OPiUM String Quartet, she also plays regularly
in Warsaw Soloists Concerto Avenna chamber
orchestra. She is also an active teacher.
Magdalena Małecka
Magdalena Małecka
altówka
Ukończyła Akademię Muzyczną im. Fryderyka
Chopina w 2005 roku w klasie altówki Doroty
Sroczyńskiej. Jest również absolwentką
Krakowskiego Konserwatorium im. Witolda
Lutosławskiego (specjalność – muzyka barokowa), Podyplomowych Studiów LiterackoArtystycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim
oraz studentką pierwszej w Polsce Szkoły
Laboratorium Dramatu w Warszawie.
Wykonuje muzykę klasyczną, współczesną
oraz muzykę dawną na instrumencie z epoki.
Doskonaliła swe umiejętności na wielu
międzynarodowych kursach, pod kierunkiem
takich muzyków, jak: Stefan Kamasa, Jerzy
Kosmala, Irena Albrecht, Simon Standage,
Claude Lelong, Piotr Reichert, Andrew Manze,
Ton Koopman, Lars Urlik-Mortensen,
Margaret Fautless. Uczestniczyła także
w warsztatach literackich oraz klasach
mistrzowskich, prowadzonych przez wybitnych
światowych dramaturgów, jak Mark Ravenhill,
Nikolai Kolada czy Iwan Wyrypajew.
Artystka zainicjowała powstanie kwartetu
OPiUM oraz współtworzyła międzynarodową
orkiestrę kameralną Harmony of Nations
Baroque Orchestra.
24
viola
She graduated from the Fryderyk Chopin Music
Academy in Warsaw (now – the University of
Music) in 2005 roku after viola studies with
Dorota Sroczyńska. She has also completed
studies in Witold Lutosławski Conservatory
in Cracow (majoring in Baroque music),
and postgraduate literary and artistic studies
at the Jagiellonian University. At present,
she studies in Poland’s first Drama Laboratory School in Warsaw. She performs classical, classical contemporary, and early music
on period instruments. She has developed
her abilities at international master classes
taught by such musicians as Stefan Kamasa,
Jerzy Kosmala, Irena Albrecht, Simon
Standage, Claude Lelong, Piotr Reichert,
Andrew Manze, Ton Koopman, Lars Urlik-Mortensen, and Margaret Fautless. She has
also participated in literary workshops and
master classes conducted by outstanding
playwrights from different parts of the
world, e.g. Mark Ravenhill, Nikolai Kolada
and Ivan Vyrypaev. The artist initiated
the foundation of OPiUM String Quartet
and co-founded the international chamber
orchestra known as Harmony of Nations
Baroque Orchestra.
Olga Łosakiewicz-Marcyniak
cello
Olga Łosakiewicz-Marcyniak
wiolonczela
Ukończyła Akademię Muzyczną im. Fryderyka
Chopina w 2005 roku w klasie wiolonczeli
Kazimierza Michalika oraz Andrzeja Bauera.
Szlifowała swoje umiejętności także na wielu
kursach muzycznych pod kierunkiem wybitnych
pedagogów, w tym Andrzeja Zielińskiego, Piotra
Janosika, Tomasza Strahla, Romana Sucheckiego, Tomasza Wojciechowskiego, Tobiasa
Kühne, Angeliki May oraz Clausa Reichardta.
Jest muzykiem wszechstronnym, wykonującym
zarówno muzykę orkiestrową, kameralną, jak
i solową. W kręgu jej zainteresowań znajduje
się również muzyka folkowa, którą z powodzeniem wykonuje od najmłodszych lat.
Współpracowała przy takich realizacjach
teatralnych, jak Miłość do trzech pomarańczy
Studia Teatralnego „Koło” oraz Ulepiły mnie
zdolne anioły w wykonaniu Ewy Konstancji
Bułhak-Rewak (z muzyką Macieja Małeckiego).
W roku 2006 wzięła udział w międzynarodowym
tournée Oktetu Wiolonczelowego Conjunto
Ibérico pod dyrekcją Eliasa Arizcurena,
koncertując w Europie, USA oraz Meksyku.
Od kilku lat związana jest z Płocką Orkiestrą
Symfoniczną im. Witolda Lutosławskiego oraz
kwartetem OPiUM, który współtworzyła.
26
She graduated from the Fryderyk Chopin
Music Academy in Warsaw (now – the University of Music) in 2005 roku after cello studies
with Kazimierz Michalik and Andrzej Bauer.
She perfected her abilities at numerous
master classes conducted by such excellent
teachers as Andrzej Zieliński, Piotr Janosik,
Tomasz Strahl, Roman Suchecki, Tomasz Wojciechowski, Tobias Kühne, Angelica May, and
Claus Reichardt. A versatile instrumentalist,
she plays orchestral, chamber and solo
music, as well as folk music, which she has
successfully interpreted from her earliest
years. She has collaborated on such theatrical
spectacles as The Love for Three Oranges in
Theatre Studio Koło and Skilful Angels Have
Moulded Me performed by Ewa Konstancja
Bułhak-Rewak (with music by Maciej
Małecki). In 2006, she took part in an international concert tour of Conjunto Ibérico
Cello Octet conducted by Elias Arizcuren,
giving performances in Europe, the United
States, and Mexico. For a number of years,
she has played in Witold Lutosławski Symphony Orchestra in Płock and in OPiUM
String Quartet, which she co-founded.
S z c z e g ól n e p o d z i ęko w a ni a z a p o mo c i w sp a rci e dla:
Nagrano w Sali Koncertowej Filharmonii Narodowej w Warszawie
27 stycznia, 2 czerwca, 3 grudnia 2009
Recorded in Warsaw Philharmonic Concert Hall in January 27, June 2, December 3, 2009
reżyseria nagrania / recording producers: ANTONI GRZYMAŁA, ALEKSANDRA NAGÓRKO
montaż / editing: ANTONI GRZYMAŁA
mastering: ALEKSANDRA NAGÓRKO, ANTONI GRZYMAŁA
redakcja/editor: AGNIESZKA KURPISZ
tłumaczenie/translations: TOMASZ ZYMER
fotografie/photographs: KRZYSZTOF OPALIŃSKI
stylizacja/stylist: JOANNA TALEJKO
makijaż/make-up: IZABELA WÓJCIK
fryzury/hair styling: PIOTR WASIŃSKI
opracowanie graficzne/layout: TADEUSZ KAZUBEK
ACD 163-2
© 2010 OPIUM ® 2010 CD ACCORD
www.cdaccord.com.pl e-mail: [email protected]
Distributed by Universal Music Polska
02-384 Warszawa, ul. Włodarzewska 69
tel: (+48) 22 59 28 200, fax: (+48) 22 59 28 250
www.universalmusic.pl