Rachunkowość jako źródło informacji na temat realizacji strategii

Transkrypt

„Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, tom 75 (131), SKwP, Warszawa 2014, s. 95−123
Rachunkowość jako źródło informacji na temat realizacji
strategii społecznej odpowiedzialności biznesu
Arleta Szadziewska ∗
Wprowadzenie
Konieczność prowadzenia działalności gospodarczej zgodnie z zasadami rozwoju
zrównoważonego 1 powoduje, że przedsiębiorstwa coraz częściej uwzględniają koncepcję społecznej odpowiedzialności biznesu (Corporate Social Responsibility –
CSR) w swoich procesach zarządzania. CSR stanowi strategię zakładającą podejmowanie działań przyczyniających się do ochrony i pomnażania dobrobytu społecznego 2. Oznacza to, że organizacje społecznie odpowiedzialne zobowiązują się do postępowania w sposób zarówno przejrzysty, etyczny, zgodny z obowiązującym prawem,
jak i spójny z międzynarodowymi normami postępowania (PKN, 2012, s. 18). Społeczna odpowiedzialność biznesu to proces budowania strategii rozwoju podmiotu
uwzględniającej trzy aspekty jego funkcjonowania, tj. ekonomiczne, środowiskowe
i społeczne. Zdaniem I. Kuraszko i B. Roka (2007, s. 5) podejście to ma na celu spełnienie oczekiwań istotnych interesariuszy, poszukiwanie dynamicznej równowagi
między interesami wszystkich zainteresowanych stron, zgodnie z prawem i społecznie
∗
Dr Arleta Szadziewska, adiunkt, Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania, Katedra Rachunkowości, e-mail: [email protected]
1
Zdaniem A. Skowrońskiego (2006, s. 51) rozwój zrównoważony proponuje jakościowo nową formę
świadomego, odpowiedzialnego życia indywidulanego i społecznego, na zasadzie rozwoju razem z otoczeniem – społecznym i przyrodniczym z uwzględnieniem ograniczeń ekologicznych i oczekiwań społecznych. Wśród zasad tej koncepcji przyjętych w 1992 r. na konferencji ONZ „Środowisko i Rozwój”
w Rio de Janeiro należy w szczególności wymienić te, które dotyczą (Bukowski, 2005, s. 26–28; Adamczyk, Nitkiewicz, 2007, s. 26–27): ● odpowiedzialności państw za zapewnienie, że ich działalność prowadzona w ramach ich prawa lub kontroli nie spowoduje zanieczyszczeń środowiska przyrodniczego
innych państw lub obszarów poza jurysdykcją państwową ● eliminacji modelów produkcji i konsumpcji
naruszających rozwój zrównoważony oraz promowania odpowiedniej polityki demograficznej ● obowiązku odpowiedzialności i naprawy szkód w środowisku ● szerokiego stosowania działań zapobiegawczych ● wprowadzenia w życie zasady zanieczyszczający płaci ● współpracy państw w celu likwidacji
ubóstwa, zmniejszania różnic w poziomie życia oraz zaspokajania potrzeb większości ludzi na świecie.
Wymienione zasady rozwoju zrównoważonego mają zapewnić poszanowanie praw przyrody oraz zachowanie jakości życia ludzi teraz i w przyszłości. Zob. szerzej: Dobrzański, Dobrzańska (2010, s. 252–263).
2
Koncepcja społecznej odpowiedzialności ma wiele definicji, łącząc w sobie elementy nauk ekonomicznych, filozofii (zwłaszcza etyki) oraz nauk społecznych. Na jej powstanie miały bowiem wpływ trzy
źródła stanowiące jej fundament, a mianowicie (Filek, 2006, s. 6): ● filozoficzna idea odpowiedzialności,
pogłębiona ideą dialogu ● rozwój etyki biznesu ● rozprzestrzenianie się demokracji. Zob. szerzej: Filek
(2006, s. 6–7); Kuraszko (2010, s. 79–85); Roszkowska (2011, s. 22–26).
96
Arleta Szadziewska
przyjętymi normami etycznymi. CSR jest zatem czymś więcej niż podejmowaniem
pojedynczych inicjatyw na rzecz środowiska przyrodniczego i społeczeństwa. Może
być źródłem szans, innowacji i przewagi konkurencyjnej, a także postępu społecznego (Porter, Kramer, 2006, s. 2), ponieważ przedsiębiorstwo, realizując strategię rozwoju, wykorzystuje swoje znaczne zasoby, wiedzę i umiejętności do prowadzenia
działań przyczyniających się do wzrostu jego wartości poprzez tworzenie wspólnej
wartości (Kuraszko, Rok, 2007, s. 6).
Kluczową rolę w przedsiębiorstwie społecznie odpowiedzialnym odgrywa komunikacja między nim a jego interesariuszami, CSR stanowi bowiem strategię zarządzania uwzględniającą ich potrzeby i oczekiwania. Ważne jest zatem ujawnianie przez
podmiot istotnych i wiarygodnych informacji na temat realizacji strategii CSR, co
umożliwi wszystkim zainteresowanym jego ocenę w tym obszarze działa lania. Jednakże do tej pory w skali światowej, a nawet europejskiej nie opracowano powszechnie akceptowanych, ujednoliconych standardów raportowania społecznej odpowiedzialności. Z tego powodu liczne organizacje3 wciąż podejmują prace, których celem
jest ustalenie wytycznych zwiększających jakość i porównywalność prezentowanych
przez przedsiębiorstwa informacji na temat środowiskowych i społecznych aspektów
ich funkcjonowania. Coraz częściej też podkreśla się szczególną rolę, jaką ma do
spełnienia rachunkowość w dostarczaniu tego typu danych (zob. szerzej: Tilt, 2009,
s. 11–32; Gould, 2011, s. 25–27; Zvezdov, 2011, s. 601–606). Jak zauważa E. Burzym
(2008, s. 58), objęcie pomiarem przez rachunkowość środowiskowych i społecznych
rezultatów działalności gospodarczej pozwoli na stworzenie właściwej podstawy liczbowej prezentowanej w sprawozdawczości do egzekwowania społeczno-ekonomicznej
odpowiedzialności podmiotu. Rodzi to konieczność wprowadzenia w systemach rachunkowości przedsiębiorstw takich metod i procedur, które pozwolą na dostarczanie
poszczególnym interesariuszom informacji niezbędnych do oceny efektywności dokonywanych w nich działań z obszaru CSR.
Celem artykułu jest zatem przedstawienie:
− opublikowanych obecnie standardów dotyczących raportowania działań w obszarze CSR;
3
Wśród nich w szczególności należy wymienić: Komisję Europejską (Commission of the European
Communities), GRI (Global Reporting Initiative), Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (International Organization for Standardization – ISO), Instytut na rzecz Społecznej i Etycznej Odpowiedzialności (Institute of Social and Ethical AccountAbility), Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
(Organization for Economic Co-operation and Development – OECD) oraz Międzynarodową Organizację Pracy (International Labour Organization). Ponadto w celu opracowania ram koncepcyjnych sprawozdawczości zintegrowanej obejmującej informacje finansowe i niefinansowe w 2010 r. organizacje
takie, jak Rachunkowość dla Zrównoważonego Rozwoju (Accounting for Sustainability) oraz GRI powołały Międzynarodową Radę ds. Zintegrowanej Sprawozdawczości (International Integrated Reporting
Council – IIRC). W skład niej weszli przedstawiciele IASB (International Accounting Standards Board),
FASB (Financial Accounting Standards Board) i IFAC (International Federation of Accountants), środowiska rachunkowości, globalnych korporacji, rządów i międzynarodowych organizacji pozarządowych
oraz reprezentanci środowiska akademickiego (Kobiela-Pionnier, 2012, s. 77).
Rachunkowość jako źródło informacji na temat realizacji strategii społecznej…
97
− zakresu raportowania społecznej odpowiedzialności według normy ISO 26000
przez wybrane spółki notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych (GPW)
w Warszawie; w tym celu wykorzystano analizę zawartości witryn internetowych;
− możliwości wykorzystania rachunkowości do pomiaru i raportowania społecznej
odpowiedzialności podmiotu.
1. Standardy dotyczące raportowania działań w obszarze CSR
Jakie działania przedsiębiorstwa należy uznać za społecznie odpowiedzialne? Czy
społeczna odpowiedzialność to postępowanie zgodnie z obowiązującym prawem czy
też podejmowanie tylko dodatkowych inicjatyw na rzecz środowiska i społeczności
lokalnych? Jaki zakres informacji z obszaru CSR jest niezbędny do budowania opartych na zaufaniu relacji z interesariuszami? Ze względu na brak jednoznacznego zdefiniowania społecznej odpowiedzialności trudno jest uzyskać odpowiedź na te pytania 4. Zdaniem M. Krukowskiej (2012, s. 25) w praktyce gospodarczej zakres odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstwa zależy bowiem od oczekiwań kluczowych
interesariuszy, tradycji firmy, jej ideologii, a także od wartości charakterystycznych
dla danego społeczeństwa, jego norm etycznych i kultury. Z tego powodu niektóre
podmioty, również w Polsce, społeczną odpowiedzialność traktują jedynie jako prowadzenie działalności gospodarczej w sposób zgodny z obowiązującym prawem.
Inne zaś uważają, że CSR wiąże się z podejmowaniem dobrowolnych działań na rzecz
środowiska przyrodniczego i społeczeństwa (szerzej na temat wyników badań zob.
Gasparski i in., 2011, s. 407–418). Natomiast niewiele jest firm, dla których społeczna
odpowiedzialność to długookresowa strategia rozwoju mająca przynieść wymierne
korzyści w postaci zwiększenia wartości dla poszczególnych grup interesariuszy oraz
zmniejszenia negatywnych skutków prowadzenia działalności gospodarczej (Krukowska, 2012, s. 53–63; Społeczna odpowiedzialność biznesu w Polsce. Wstępna analiza,
2007). Taki stan rzeczy powoduje, że przedsiębiorstwa wykorzystują różne podejścia
do rozliczania za sprawy społeczne, a mianowicie (Glynn i in., 2003, s. 497):
− okresowe nieformalne przeglądy działań związanych z odpowiedzialnością za
kwestie społeczne na specjalnie organizowanych spotkaniach kierownictwa;
− przygotowywanie szacunku kosztów wspierania programów i działań społecznych;
Wskazują na to pojawiające się różnice w nazewnictwie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (na przykład odpowiedzialność korporacyjna, obywatelskie zaangażowanie przedsiębiorstw,
etyczna korporacja) oraz w zakresie działań zdefiniowanych jako społecznie odpowiedzialne (Krukowska, 2012, s. 22–23). Podobnego zdania jest M. Żemigała (2013, s. 9), który podkreśla, że brakuje koncepcyjnego uporządkowania pojawiających się modeli teoretycznych i praktycznych CSR. Ponadto nie
sporządzono do tej pory gruntownej analizy światowego dorobku naukowego w postaci artykułów naukowych z tego obszaru. Nie ma również prac prezentujących szeroki zbiór różnego rodzaju narzędzi
mających wspomóc procesy funkcjonowania biznesu w sposób społecznie odpowiedzialny. Dotychczas
opublikowane opracowania prezentują jedynie wybrane narzędzia, podczas gdy w praktyce jest ich kilkadziesiąt. Z tego powodu społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw często postrzegana jest jako
koncepcja mglista i mało konkretna.
4
98
Arleta Szadziewska
− analizę społecznego oddziaływania kosztów związanych z działalnością społecz-
nie niepożądaną (na przykład powodującą skutki szkodliwe dla środowiska przyrodniczego).
Ponadto ze względu na brak obowiązujących standardów sprawozdawczości społecznej odpowiedzialności różna jest forma, a także zakres ujawnianych przez jednostki informacji z tego obszaru. Mogą to być ogólne deklaracje przedsiębiorstw
odnoszące się do ich powinności społecznych, umieszczane na stronach internetowych lub w raportach rocznych bądź specjalnie w tym celu sporządzane sprawozdania zawierające szczegółowy opis odpowiedzialności organizacji przed społeczeństwem (łącznie z odpowiednimi danymi finansowymi). Dlatego też prezentowane
przez podmioty wyniki pomiaru społecznej odpowiedzialności nie tylko są nieporównywalne, ale często uniemożliwiają podejmowanie przez interesariuszy decyzji dotyczących tego obszaru. Dobrowolny charakter dokonywania ujawnień w zakresie społecznej odpowiedzialności daje też możliwość jednostkom przedstawiania prowadzonej w nich działalności gospodarczej w możliwie jak najlepszym świetle, gdyż pozwala im decydować, jakie informacje i w jakiej formie prezentować.
W celu zwiększenia porównywalności i jakości prezentowanych przez podmioty
informacji z obszaru CSR od lat 70. ubiegłego wieku podejmowano próby sformułowania zasad prowadzenia działalności gospodarczej w sposób społecznie odpowiedzialny. Do tej pory nie opracowano jednak ujednoliconych i powszechnie akceptowanych standardów sprawozdawczości społecznej odpowiedzialności. Z tego powodu w praktyce gospodarczej do ujawniania informacji z obszaru CSR stosowane są
różne normy, zalecenia i wytyczne. Syntetyczną charakterystykę tych, które są najczęściej wykorzystywane przez przedsiębiorstwa, przedstawiono w tabeli 1.
Wymienione w tabeli 1 normy, zalecenia i wytyczne, mimo że umożliwiają budowanie efektywnego dialogu z poszczególnymi interesariuszami przedsiębiorstw,
nie rozwiązały problemów związanych z jakością i porównywalnością raportowania
społecznej odpowiedzialności. Nadal pozostawiły podmiotom wybór co do formy
i zakresu dokonywania ujawnień z tego obszaru. Dlatego też funkcjonujące na rynku
firmy zazwyczaj ograniczają się do publikowania tych informacji na temat działań
społecznie odpowiedzialnych, które stawiają je w korzystnym świetle, pomijając te
o negatywnym wpływie na środowisko przyrodnicze i społeczeństwo. Świadczą o tym
wyniki analizy zawartości witryn internetowych wybranych spółek notowanych na
GPW w Warszawie przedstawione w kolejnym punkcie. Badania przeprowadzone
w 2010 r. przez KPMG, SustainAbility oraz Futerra Sustainability Comunication 5
wskazują również, że mimo wzrostu jakości publikowanych informacji na temat społecznej odpowiedzialności, przedsiębiorstwa nie przedstawiają pełnego obrazu wpływu swojej działalności na otoczenie. Uważa tak około 90% badanych respondentów
(Reporting Change: Readers & Reporters Survey, 2010, s. 17).
Badania te zostały przeprowadzone na zlecenie GRI. Obejmowały one ponad 5000 raportujących
oraz czytających raporty społecznej odpowiedzialności. Celem tego projektu było ustalenie przyczyn
raportowania zrównoważonego rozwoju przez organizacje oraz przejrzystości tego typu sprawozdań
(Reporting Change: Readers & Reporters Survey 2010, s. 3).
5
Wytyczne GRI
(Sustainability
Reporting
Guidelines)
WyszczeNazwa
gólnienie
Normy / wy- Norma AA1000
tyczne proce- (AccountAbility
sowe
1000)
Norma AA1000 została opublikowana w 1999 roku przez Institute of Social and Ethical AccountAbility.
Określa ona zasady najlepszej praktyki w budowaniu reguł społecznej i etycznej odpowiedzialności, przeprowadzaniu audytu społecznego i przygotowaniu raportu. AA1000 nie podlega certyfikacji, lecz jest traktowana jako uczestnictwo w procesie doskonalenia niezbędnym do ciągłego rozwoju organizacji, głównie
poprzez powiązanie poszczególnych procedur z przyjmowanymi wartościami oraz bieżące dokonywanie
oceny wpływu zarządzania na zmiany zasobów strategicznych. Przede wszystkim norma ta ma pomagać
w budowaniu relacji przedsiębiorstwa z interesariuszami w celu zwiększania jego wartości, stymulowania
innowacyjności i zarządzania ryzykiem. Składa się ona z trzech standardów: ● AA1000APS Zasady odpowiedzialności, który określa podstawowe zasady wyznaczające optymalne ramy zarządzania interesariuszami; do nich zalicza się zasadę włączania, istotności oraz odpowiadania ● AA100SES Zaangażowanie interesariuszy, który stanowi powszechnie stosowane ramy do stworzenia, wdrożenia i realizacji, oceny
i komunikowania wysokiej jakości zaangażowania interesariuszy przedsiębiorstwa; standard ten wskazuje,
jak zintegrować zaangażowanie interesariuszy z zarządzaniem, strategią i działalnością operacyjną podmiotu, jak określić cel, zakres i interesariuszy do zaangażowania, a także procesy dostarczające wysokiej jakości
praktyk zaangażowania i mierzalnych wyników ● AA1000AS Weryfikacja, który określa wymagania dotyczące procesu poświadczania kwestii zrównoważonego rozwoju w raportującym przedsiębiorstwie; stanowi on kompleksowe podejście do rozliczania organizacji w zakresie zarządzania, wyników i raportowania
społecznej odpowiedzialności poprzez ocenę zgodności jej działań ze standardem AA1000APS, a także
ustalenie jakości ujawnianych danych z tego obszaru. Każdy z wymienionych standardów wspiera organizację na innym etapie budowania społecznej odpowiedzialności, a tym samym na innym etapie zarządzania relacjami z interesariuszami.
Opracowaniem wytycznych raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju zajmuje się pozarządowa
organizacja międzynarodowa GRI, która powstała w 1997 roku. Jej misją jest stworzenie wiarygodnych
i ogólnie przyjętych ram raportowania ekonomicznych, społecznych i środowiskowych aspektów funkcjonowania podmiotu. Z tego powodu prace związane ze zwiększaniem porównywalności i wiarygodności
informacji prezentowanych w raportach zrównoważonego rozwoju wciąż są prowadzone. Obecna – trzecia
Krótka charakterystyka
Tabela 1. Charakterystyka powszechnie stosowanych w praktyce gospodarczej norm, wytycznych i zaleceń dotyczących raportowania działań społecznie odpowiedzialnych
99
Zasady
UN Global
Compact
Nazwa
wersja – wytycznych G3 powstała w 2006 roku. Zgodnie z zawartymi w niej zaleceniami sporządzony raport powinien dostarczać interesariuszom wyważonej i stosownej informacji na temat realizacji zasad
zrównoważonego rozwoju w przedsiębiorstwie. Opublikowana wersja G3 zawiera zasady i wytyczne raportowania umożliwiające definiowanie zawartości, jakości i zasięgu raportu. Określa również zestaw standardowych informacji, które powinny być w nim umieszczone i pogrupowane w następujący sposób:
● strategia i profil – na który składają się informacje mające przedstawiać ogólny obraz podejścia organizacji do zagadnienia zrównoważonego rozwoju, między innymi opis jej wpływu na ten rozwój, szans
i ryzyk, przed jakimi staje, jego charakterystykę, dane dotyczące profilu, zakresu i zasięgu raportu oraz
strukturę nadzorczą, zaangażowanie w inicjatywy zewnętrzne i kwestie dotyczące angażowania interesariuszy ● podejście do zarządzania – umieszczone tu informacje dotyczą podejścia do zarządzania w obszarze ekonomicznym, środowiskowym i społecznym ● wskaźniki wyników – prezentowane w tej części
informacje zawierają obliczone wskaźniki odnoszące się do ekonomicznych, środowiskowych i społecznych wyników raportującego przedsiębiorstwa.
W ramach inicjatywy UN Global Compact 1 przedsiębiorstwa są zobowiązane do publikowania raportu
z postępów jej wdrażania, który powinien zawierać trzy elementy: ● oświadczenie o stałym zaangażowaniu
uczestnika w inicjatywę Global Compact w formie informacji przekazanej przez dyrektora generalnego lub
innego przedstawiciela wyższej kadry zarządzającej ● opis działań praktycznych podjętych przez uczestnika w roku poprzednim w celu wdrożenia dziesięciu zasad; należy uwzględnić przyjęte zobowiązania,
wdrożone systemy oraz podjęte działania ● pomiar prowadzonych działań – w miarę możliwości za pomocą
standardowych wskaźników lub standardów raportowania, takich jak wytyczne inicjatywy GRI dla raportów zrównoważonego rozwoju. Należy też dodać, że struktura raportu rocznego powinna być zbudowana
w sposób jasno informujący o postępach we wdrażaniu dziesięciu zasad inicjatywy UN Global Compact.
1
Inicjatywa Global Compact działająca przy ONZ, zainaugurowana w 1999 roku przez Kofi Annana na szczycie ONZ w Davos, to globalna sieć organizacji
deklarujących współpracę i rozwój w ramach dziesięciu zasad odpowiedzialności w obszarach praw człowieka, standardów pracy, środowiska naturalnego
i przeciwdziałania korupcji (Wytyczne w zakresie ujawniania danych pozafinansowych przedsiębiorstw, 2012, s. 39).
Normy / wytyczne dotyczące wyników
Wyszczególnienie
Tabela 1. Charakterystyka powszechnie stosowanych w praktyce gospodarczej norm, wytycznych i zaleceń dotyczących raportowania działań społecznie odpowiedzialnych (ciąg dalszy)
100
Arleta Szadziewska
Zasady
Caux Round
Table (CRT)
Norma
ISO 26000
Wytyczne
w sprawie odpowiedzialności
społecznej (Guidance on Social
Responsibility)
Nazwa
Norma ISO 26000 została opracowana przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO)
w 2010 roku. Jest ona adresowana do ogółu organizacji – zarówno podmiotów gospodarczych, jak i organów
administracji rządowej w krajach rozwiniętych i krajach rozwijających się. ISO 26000 zawiera wytyczne
i zasady odnoszące się do społecznej odpowiedzialności organizacji. Nie jest normą przeznaczoną do certyfikacji. Zgodnie z zaleceniami ISO 26000 w raporcie społecznej odpowiedzialności organizacja powinna
prezentować uczciwy i kompletny obraz swoich działań w obszarze CSR, włączając w to osiągnięcia
i niepowodzenia. Jednakże norma ta nie zawiera żadnych wymogów w zakresie raportowania. Natomiast
ze względu na wysoki stopień komplementarności z wytycznymi GRI przedsiębiorstwa mogą wykorzystywać do raportowania postępów wdrażania ISO 26000 metody i wskaźniki w nich zawarte 2. Dokument
ten wskazuje też na konieczność prezentowania interesariuszom informacji kompletnych, zrozumiałych,
dokładnych i obiektywnych.
Podstawowe zasady przyjęte przez organizację CRT to: ● odpowiedzialność biznesu: od odpowiedzialności wobec akcjonariuszy do odpowiedzialności wobec interesariuszy ● ekonomiczne i społeczne oddziaływanie biznesu: ku innowacjom, sprawiedliwości i wspólnocie światowej ● zachowania biznesowe: od
litery prawa do ducha zaufania ● poszanowanie dla reguł prawnych ● wsparcie dla wielostronnej wymiany
handlowej ● poszanowanie środowiska ● unikanie działań sprzecznych z prawem. Wymienione zasady
wskazują zatem na konieczność: uwzględniania oczekiwań wszystkich grup interesariuszy, pogodzenia
innowacyjności ze sprawiedliwością, zachowania ducha zaufania (a nie tylko litery prawa), poszanowania
dla reguł gry i przepisów prawnych, sprzyjania wolności gospodarczej i eliminowania ograniczeń w handlu, ochrony środowiska oraz unikania działań sprzecznych z prawem (jak chociażby korupcji).
2
Wskazuje na to podpisanie we wrześniu 2011 r. przez GRI oraz Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO) porozumienia mającego na celu
zwiększenie zakresu wzajemnej współpracy w budowie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw, którego wynikiem jest publikacja GRI and ISO 26000: How
to Use the GRI Guidelines in Conjunction with ISO 26000. Znajdują się w niej informacje potrzebne do zrozumienia, w jaki sposób opracowane przez GRI
metody oraz wskaźniki, niezbędne do przygotowania profesjonalnego raportu zrównoważonego rozwoju, są powiązane z klauzulami ISO 26000 (Wytyczne
w zakresie ujawniania danych pozafinansowych przedsiębiorstw, 2012, s. 40). Ponadto pomiędzy zasadami UN Global Compact a ISO 26000 istnieją wzajemne
powiązania, które opisano w publikacji An Introduction to Linkages Between UN Global Compact Principles and ISO 26000 Core Subjects (2010).
Wyszczególnienie
101
Normy / wytyczne certyfikowane
Wyszczególnienie
ISO 14001
Standard
SA 8000
Wytyczne
OECD
Nazwa
Wytyczne OECD stanowią zbiór zasad i norm, których przestrzeganie jest dobrowolne. Służą one do odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej zgodnie z obowiązującym prawem. Ich stosowanie ma
na celu zapewnienie harmonijnego działania przedsiębiorstw wielonarodowych w ramach polityki prowadzonej przez rządy, wzmocnienie wzajemnego zaufania pomiędzy nimi a społeczeństwami, w których prowadzą one działalność, wspomożenie poprawy klimatu dla inwestycji zagranicznych oraz zwiększenie ich
pozytywnego wpływu na zrównoważony rozwój. Zgodnie z tymi wytycznymi przedsiębiorstwa powinny
udostępniać aktualne, regularne, prawdziwe i wartościowe informacje finansowe i pozafinansowe między
innymi na temat: ● prowadzonej działalności gospodarczej, struktury, sytuacji finansowej i wyników ●
celów działalności ● potencjalnego wpływu podejmowanych działań na środowisko, zdrowie i bezpieczeństwo, co może obejmować również informowanie o postępach w zmniejszaniu szkodliwości dla środowiska
● produktów i usług, w tym odnośnie ich zawartości, bezpiecznego użytkowania, obsługi, przechowywania
i usuwania po zakończeniu użytkowania, aby klienci mogli na podstawie tych informacji podejmować
świadome decyzje ● przyjętej w organizacji polityki socjalnej, etycznej i środowiskowej oraz innych stosowanych kodeksów postępowania ● przewidywanych istotnych czynników ryzyka ● struktur i polityki nadzoru korporacyjnego ● systemów zarządzania ryzykiem i stosowania prawa ● stosunków z pracownikami
i z innymi zaangażowanymi podmiotami.
SA 8000 jest uznanym w skali międzynarodowej standardem społecznej odpowiedzialności podlegającym
niezależnej weryfikacji przez firmy audytorskie. Norma ta wypracowana przez Social Accountability International (SAI) przy bliskiej współpracy z International Labour Organization (ILO) jest zintegrowana z GRI
i spójna z normami ONZ w tym zakresie. SA 8000 stanowi zbiór zasad i procedur, które mają chronić pracowników i ich podstawowe prawa. Celem tego standardu jest zatem stworzenie i zabezpieczenie warunków pracy oraz zbudowanie właściwego systemu zarządzania kapitałem ludzkim.
Norma ISO 14001 jest najbardziej znanym i powszechnie stosowanym w przedsiębiorstwach standardem
zarządzania środowiskowego opracowanym przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO).
Wdrożenie w podmiotach systemów zarządzania opartych na wymaganiach tej normy ma na celu: ● zapewnienie przez organizację minimalizowania negatywnego wpływu na środowisko przyrodnicze ● zapewnienie
zgodności z uregulowaniami prawnymi w zakresie ochrony środowiska oraz wymaganiami środowiskowymi,
102
Arleta Szadziewska
EMAS
Nazwa
do których jednostka się zobowiązała ● zapewnienia ciągłego doskonalenia efektów środowiskowych. Mimo
że norma ISO 14001 jest przedmiotem certyfikacji, to wydana w 2006 roku przez Komitet Techniczny
ISO TC 207 norma narzędziowa ISO 14063 Zarządzanie środowiskowe – komunikacja środowiskowa.
Wytyczne i przykłady dotycząca komunikacji z zainteresowanymi stronami nie zawiera wymagań, a jest
wyłącznie zbiorem wytycznych i dobrych praktyk, które mają pomóc organizacjom w komunikowaniu się
z zainteresowanymi stronami odnośnie do efektów ich działalności środowiskowej. Dlatego też każda
jednostka, w zależności od potrzeb swoich interesariuszy, może dokonać wyboru co do zakresu i sposobu
przekazywania informacji z tego obszaru. Niemniej jednak norma ISO 14063 wskazuje, że komunikacja ta
powinna być oparta na podstawowych zasadach, takich jak przejrzystość, odpowiedniość, wiarygodność,
terminowość, zrozumiałość. Ma ona bowiem wpływać na wzrost zaufania poszczególnych grup interesariuszy odnośnie do przekazywania informacji na temat efektów prowadzonych w podmiotach działań
środowiskowych.
Europejski system ekozarządzania i audytu (EMAS) został wprowadzony w krajach członkowskich UE
w 1993 r. przez Parlament Europejski i Radę UE rozporządzeniem nr 1836 3. Podstawowym jego celem,
jako ważnego instrumentu planu działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej, jest wspieranie ciągłej poprawy efektów działalności środowiskowej organizacji. Zgodnie z wytycznymi zawartymi w tym dokumencie sprawozdawczość środowiskowa powinna
obejmować: ● deklarację środowiskową zawierającą informacje na temat działalności organizacji, polityki
środowiskowej, systemu zarzadzania środowiskowego, znaczących aspektów środowiskowych firmy,
celów i zadań środowiskowych, osiągniętych wyników środowiskowych, przestrzegania uregulowań
prawnych ● wskaźniki efektywności środowiskowej (główne, tj. dotyczące efektywności energetycznej,
zużycia materiałów i wody, powstawania odpadów, różnorodności biologicznej i emisji zanieczyszczeń
oraz inne odnoszące się do szczegółowych aspektów środowiskowych jednostki określonych w jej deklaracji środowiskowej).
3
Pierwszej nowelizacji systemu EMAS dokonano w 2001 r., publikując rozporządzenie nr 761/2001, następne zaś zmiany wprowadzono rozporządzeniem
nr 1221/2009 w roku 2009 r. Miały one obowiązywać w państwach członkowskich UE od 11 stycznia 2011 r.
Wyszczególnienie
103
Indeks
FTSE4Good
Indeks
Dow Jones
Sustainability
(DJSGI)
Nazwa
DJSGI to rodzina pięciu wskaźników, która obejmuje jeden wskaźnik globalny, trzy kontynentalne (dla Ameryki Północnej, Europy i Azji) oraz jeden wskaźnik krajowy dla Stanów Zjednoczonych. Zostały one opracowane w 1998 roku i uruchomione rok później przez grupę specjalistów z amerykańskiego Dow Jonesa oraz
szwajcarskiej firmy SAM Sustainability Group z siedzibą w Zurychu. Celem DJSGI jest umożliwienie spółkom kierującym się w swoim rozwoju kryteriami ekonomicznymi, ekologicznymi i społecznymi odnoszenia
korzyści giełdowych. Przedsiębiorstwa umieszczane na liście DJSGI (10% firm spośród 2500) charakteryzują
się najwyższymi wskaźnikami ekonomicznymi, ekologicznymi i społecznymi w danym sektorze gospodarki.
FTSE4Good został stworzony przez FTSE Company w celu umożliwienia kierowania się jednolitymi zasadami odpowiedzialności przez przedsiębiorstwa ponadnarodowe. Indeks oferuje on szczegółowe wytyczne
dla przedsiębiorstw, które chcą podjąć zobowiązania dotyczące społecznej odpowiedzialności lub rozszerzyć zakres już podjętych działań w tej sferze. Z prawa do ubiegania się o włączenie do tego indeksu wyłączone są firmy tytoniowe oraz produkujące broń i energię jądrową. Pozostałe są oceniane w procesie
uwzględniającym 40 różnych kryteriów w trzech obszarach: system zarządzania środowiskowego, dialog
z interesariuszami, przestrzeganie praw człowieka. Uwzględnia się przy tym wyniki z poprzednich okresów oraz w ramach równorzędnych grup przedsiębiorstw, a także uregulowania prawne, konwencje międzynarodowe i oczekiwania społeczne. Kryteria służące do wyboru przedsiębiorstw są regularnie rewidowane w celu przybliżenia ich do stopniowo wypracowanego konsensu w zakresie standardów dobrego
zarządzania i korporacyjnej odpowiedzialności.
4
W Polsce Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie również podjęła działania związane ze wspieraniem rozwoju CSR, których wynikiem było powstanie pierwszego w Europie Środkowo-Wschodniej indeksu spółek społecznie odpowiedzialnych – RESPECT Index. Celem tego projektu jest wyłonienie
spółek giełdowych, które są zarządzane w sposób odpowiedzialny i zrównoważony oraz akcentowanie ich atrakcyjności inwestycyjnej, charakteryzowanej między innymi przez jakość raportowania, poziom relacji inwestorskich i ład korporacyjny (Samelak, 2013, s. 151). Zob. szerzej na temat RESPECT Index: Borowiec (2013, s. 54–68) oraz RESPECT Index Odpowiedzialność Społeczna Giełdy.
Źródło: opracowanie na podstawie: Samelak (2013, s. 36–76); Krukowska (2012, s. 70–103); Paszkiewicz, Szadziewska (2011, s. 631–637); Rok (2004, s. 41–42);
Rabiański (2011, s. 12); Wytyczne w zakresie ujawniania danych pozafinansowych przedsiębiorstw (2012, s. 31–43); Global Compact Przewodnik
(2007, s. 14); Przegląd Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych (2000, s. 5–14); Dołęgowski (2011, s. 82–83); Kłosowska (2011,
s. 41–45); Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r.; Matuszak-Flejszman (2007, s. 190–194);
Gasparski i in. (2002, s. 35–42); Feldy (2007, s. 101–118); Sokołowska (2013, s. 229–230).
Wyszczególnienie
Normy / wytyczne dotyczące przeglądów (indeksów giełdowych) 4
104
Arleta Szadziewska
105
2. Zakres raportowania społecznej odpowiedzialności według
normy ISO 26000 – wyniki analizy witryn internetowych
wybranych spółek notowanych na GPW w Warszawie
Opublikowana 1 listopada 2010 roku przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną ( ISO) norma międzynarodowa ISO 26000 Wytyczne w sprawie odpowiedzialności społecznej (Guidance on Social Responsibility) jest jedną z ważniejszych
norm, której celem jest nakłonienie organizacji do dobrowolnego podejmowania działań społecznie odpowiedzialnych. Stanowi ona praktyczny przewodnik po koncepcji
społecznej odpowiedzialności firm, definiuje jej ramy oraz przybliża kluczowe wartości i idee (Rabiański, 2011, s. 11). Dokument ten, mimo że nie podlega certyfikacji,
zawiera zestaw wytycznych i zaleceń dla wszystkich organizacji na temat społecznej
odpowiedzialności, a mianowicie (PKN, 2012, s. 13):
− koncepcje, terminy i definicje z tego zakresu,
− trendy i cechy charakterystyczne,
− zasady i praktyki,
− kluczowe obszary,
− integrowanie, wdrażanie i promowanie zachowań społecznie odpowiedzialnych
w całej organizacji oraz poprzez polityki i praktyki, w obrębie sfery wpływów organizacji,
− identyfikowanie i angażowanie interesariuszy,
− komunikowanie zobowiązań, efektów działań oraz innych informacji związanych
ze społeczną odpowiedzialnością.
Norma ISO 26000 przede wszystkim ma umożliwić każdej firmie, niezależnie od
wielkości, lokalizacji oraz prowadzonej działalności, realizację zasad rozwoju zrównoważonego. Dlatego też zawiera ona charakterystykę kluczowych obszarów społecznej odpowiedzialności, które należy brać pod uwagę w organizacji. Do nich zalicza się ład organizacyjny, prawa człowieka, praktyki w miejscu pracy, środowisko,
uczciwe praktyki operacyjne, zagadnienia konsumenckie oraz zaangażowanie społeczne i rozwój społeczności lokalnej.
Wymienione obszary stanowiły podstawę analizy zawartości witryn internetowych
wybranych spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie,
przeprowadzonej w od września do listopada 2013 roku 6. Badaniem objęto 337 przedsiębiorstwa należące do branż szczególnie uciążliwych dla otoczenia, takich jak przemysł chemiczny – 4 spółki, paliwowy – 6 jednostek, tworzyw sztucznych – 6 firm,
materiałów budowlanych – 17 podmiotów.
6
Badania obejmowały zawartość witryn internetowych oraz prezentowane w postaci plików pdf
roczne sprawozdania finansowe i dodatkowe raporty społecznej odpowiedzialności za rok 2012.
7
Łącznie spółek należących do tych branż było 35. Jednakże Police SA wchodzi w skład Grupy Azoty SA, a Opoczno SA wchodzi w skład Grupy Rovese SA. Dlatego też do analizy przyjęto 33 jednostki.
106
Arleta Szadziewska
Celem przeprowadzonej analizy było uzyskanie odpowiedzi na następujące pytania:
1. Czy przedsiębiorstwa notowane na GPW w Warszawie realizują działania społecznie odpowiedzialne?
2. Jaka jest forma prezentowania informacji na temat działań społecznie odpowiedzialnych?
3. Jaki jest zakres dokonywanych ujawnień przez analizowane podmioty w poszczególnych obszarach CSR?
4. Czy prezentowane informacje z obszaru CSR pozwalają na całościową ocenę
wpływu jednostki na otoczenie przez poszczególne grupy interesariuszy?
5. Czy branża, w której działa podmiot ma wpływ na zakres ujawnianych informacji na temat działań społecznie odpowiedzialnych?
W badaniu zastosowano analizę zawartości/treści (content analysis), która jest metodą badawczą wykorzystującą zbiór procedur postępowania w celu ustalenia właściwych wniosków z analizowanego tekstu (Weber, 1990, s. 9). Narzędzie to jest
szeroko stosowane w badaniach społecznych, w tym odnośnie do dokonywania ujawnień z obszaru społecznej odpowiedzialności (Szadziewska, 2013a, s. 266–268). Zdaniem J. Fiskego (2008, s. 172) analiza zawartości ma na celu stworzenie obiektywnego, mierzalnego i podlegającego weryfikacji zestawienia jawnej treści przekazu.
Z tego powodu należy wskazać w sposób jednoznaczny kategorie podlegające badaniu, co zaprezentowano w tabeli 2.
Tabela 2. Kategorie przyjęte do badania ujawnień w kluczowych obszarach społecznej odpowiedzialności według normy ISO 26000
Klucze kategoryzacyjne
przyjęte do badania
Pierwszy klucz
Forma prezentacji
ujawnień z obszaru CSR
Drugi klucz
Rodzaje ujawnianych
informacji
Trzeci klucz
Dokonywanie ujawnień
w obszarze ładu
organizacyjnego
Czwarty klucz
w obszarze praw
człowieka
Kategorie
Prezentowanie informacji z obszaru CSR:
1) na stronie internetowej,
2) w rocznym raporcie,
3) w dodatkowym sprawozdaniu, na przykład w sprawozdaniu zrównoważonego rozwoju, raporcie CSR.
1) Informacje opisowe.
2) Informacje ilościowe.
3) Informacje finansowe.
Udostępnianie zasad CSR w dokumentach strategicznych firmy, takich jak:
1) misja, wizja, wartości firmy, strategia rozwoju,
2) polityka zarządzania,
3) kodeks postępowania etycznego.
Ujawnianie informacji na temat polityki organizacji dotyczącej
przestrzegania praw człowieka:
1) przestrzeganie odpowiednich przepisów prawa,
2) dbanie o pracowników oraz poszanowanie ich praw,
3) określenie procedur przeciwko dyskryminacji w miejscu
pracy.
Piąty klucz
w obszarze praktyk
w miejscu pracy
Szósty klucz
w obszarze środowiska
Siódmy klucz
w obszarze uczciwych
praktyk operacyjnych
107
Kategorie
Udostępnianie informacji na temat polityki i praktyk związanych z pracą:
1) dbanie o rozwój pracowników (szkolenia, dofinansowanie podnoszenie kwalifikacji),
2) ustalenie jasnych zasad pracy (w tym zasady wynagradzania, przydzielania premii, podziału obowiązków oraz
dokonywania ocen pracowników),
3) dbałość o dobre relacje wśród pracowników w firmie
(spotkania pracowników, wyjazdy integracyjne, prowadzenie dialogu),
4) dofinansowanie z Zakładowego Funduszu Świadczeń
Socjalnych,
5) bezpieczeństwo i higiena pracy (dobre warunki pracy).
Dokonywanie ujawnień dotyczących wpływu podmiotu na
środowisko przyrodnie oraz na temat działań związanych
z ograniczaniem i zapobieganiem zanieczyszczeniom, optymalizacją zużycia zasobów oraz naprawą szkód w środowisku
przyrodniczym, takich jak:
1) wpływ działalności gospodarczej na środowisko przyrodnicze (informacje opisowe),
2) ryzyko środowiskowe (informacje opisowe),
3) zużycie materiałów, wody i energii, odpadów, ścieków,
emisji gazów i pyłów do powietrza (informacje ilościowe
i finansowe),
4) koszty środowiskowe (informacje finansowe),
5) płacone kary ekologiczne (informacje finansowe),
6) zobowiązania środowiskowe (informacje finansowe),
7) zrealizowane działania na rzecz ochrony środowiska (informacje opisowe i finansowe),
8) planowane działania na ochronę środowiska (informacje
opisowe i finansowe),
9) wykorzystywane systemy zarządzania środowiskowego
(informacje opisowe).
Przekazywanie informacji na temat stosowania uczciwych
praktyk podczas prowadzenia działalności zawartych w kodeksie etycznym lub innym dokumencie zawierającym informacje
na temat stosowania uczciwych praktyk w relacjach z klientami, kontrahentami oraz pracownikami, przestrzegania obowiązujących przepisów i umów, stosowania uczciwych cen (na
przykład dokument o stosowaniu dobrych praktyk spółek notowanych na giełdzie).
108
Arleta Szadziewska
Tabela 2. Kategorie przyjęte do badania ujawnień w kluczowych obszarach społecznej odpowiedzialności według normy ISO 26000 (ciąg dalszy)
Ósmy klucz
w obszarze zagadnień
konsumenckich
Dziewiąty klucz
w obszarze rozwoju
społeczności lokalnych
Kategorie
Dbanie o dobre relacje z konsumentami poprzez przekazywanie informacji na temat:
1) prowadzonych w jednostce działań,
2) jakości produktów,
3) uczciwości i przejrzystości działań (respektowanie norm,
przestrzeganie terminowości, uczciwej reklamy),
4) uwzględniania reklamacji,
5) stosowania rabatów, promocji oraz realizacji programów
lojalnościowych.
Dokonywanie ujawnień dotyczących zaangażowania w życie
społeczności lokalnych, takich jak:
1) uczestnictwo w akcjach charytatywnych,
2) uczestnictwo w programach na rzecz społeczności lokalnych,
3) wspieranie sportu,
4) wspieranie edukacji,
5) wspieranie kultury,
6) wspieranie służby zdrowia,
7) współpraca z urzędami.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: PKN (2012, s. 34–82).
Przeprowadzona analiza witryn internetowych wskazuje, że wszystkie badane
spółki giełdowe dostrzegają konieczność prowadzenia działalności gospodarczej
w sposób społecznie odpowiedzialny. Jednakże postawa przedsiębiorstw zarówno do
włączenia koncepcji CSR w procesy zarządzania, jak i podejście do komunikowania
interesariuszom działań z tego obszaru są zróżnicowane. Świadczą o tym nie tylko
forma dokonywanych ujawnień, ale również ich zakres (por. tabela 3).
Tabela 3. Ujawnienia z obszaru CSR prezentowane przez analizowane przedsiębiorstwa
Zagadnienia prezentowane przez podmioty gospodarcze
Forma
prezentacji
Strona internetowa
Raport roczny
w tym:
– sprawozdanie z działalności
– raport zintegrowany
Dodatkowy raport (CSR, raport środowiskowy,
zrównoważonego rozwoju)
Liczba
firm
33
30
Udział
w%
100,00
90,91
28
2
84,85
6,06
5
15,15
Rodzaje
ujawnianych
informacji
Ład
organizacyjny
Prawa
człowieka
Praktyki
w miejscu
pracy
Środowisko
Uczciwe
praktyki
operacyjne
Informacje opisowe
Informacje ilościowe
Informacje finansowe
Ujęcie społecznej odpowiedzialności w misji,
wizji, wartościach, strategii rozwoju
Ujęcie społecznej odpowiedzialności w polityce
zarządzania
Kodeks postępowania etycznego
Informacje na temat przestrzegania praw człowieka, przestrzegania przepisów prawa, poszanowania praw pracowniczych
Możliwości rozwoju pracowników (szkolenia,
dofinansowanie nauki)
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
Świadczenia socjalne na rzecz pracowników
Dbałość o dialog z pracownikami
Jasne zasady wynagradzania oraz oceny pracowników
Informacje o wpływie na środowisko przyrodnicze
Informacje o ryzyku środowiskowym prowadzonej działalności
Informacje ilościowe na temat zużycia materiałów, wody i energii, odpadów, ścieków, emisji
gazów i pyłów do powietrza
Informacje wartościowe na temat kosztów środowiskowych
Informacje na temat płaconych kar środowiskowych
Informacje na temat zobowiązań środowiskowych,
w tym rezerw oraz zobowiązań warunkowych
Informacje na temat działań zrealizowanych na
rzecz ochrony środowiska
Informacje na temat działań planowanych na
rzecz ochrony środowiska
Wykorzystywane systemy zarządzania środowiskowego (ISO 14001)
Stosowanie dobrych praktyk spółek notowanych
na giełdzie
Kodeks etyczny
109
Liczba
firm
33
7
13
Udział
w%
100,00
21,21
39,39
17
51,52
17
6
51,52
18,18
17
51,52
12
36,36
17
51,52
8
8
24,24
24,24
9
27,27
14
42,42
10
30,30
7
21,21
6
18,18
2
6,06
9
27,27
14
42,42
9
27,27
16
48,48
33
6
100,00
18,18
110
Arleta Szadziewska
Tabela 3. Ujawnienia z obszaru CSR prezentowane przez analizowane przedsiębiorstwa (ciąg dalszy)
Relacje
z konsumentami
Działania
na rzecz
społeczności
lokalnych
Informacje na temat prowadzonej działalności
gospodarczej
Informacje o przestrzeganiu przepisów prawnych
Informacje o wysokiej jakości produktów
Informacje o rabatach, upustach
Informacje o serwisie gwarancyjnym
Uczestnictwo w akcjach charytatywnych
Uczestnictwo w programach na rzecz społeczności lokalnych
Wspieranie sportu
Wspieranie edukacji
Wspieranie kultury
Wspieranie służby zdrowia
Współpraca z urzędami, organizacjami
Liczba
firm
Udział
w%
32
18
21
3
6
8
96,97
54,55
63,64
9,09
18,18
24,24
13
10
13
8
8
9
39,39
30,30
39,39
24,24
24,24
27,27
Źródło: opracowanie własne.
Na podstawie otrzymanych wyników należy zauważyć, że najczęściej informacje
na temat społecznej odpowiedzialności analizowane jednostki umieszczały na stronach internetowych, a także w dołączanym do sprawozdania finansowego sprawozdaniu z działalności (28 spółek, tj. 84, 85% wszystkich badanych podmiotów). Oddzielne raporty społeczne bądź roczne raporty zintegrowane zawierające aspekty
ekonomiczne, ekologiczne oraz społeczne prowadzonej działalności gospodarczej
sporządzało zaledwie 7 podmiotów, tj. 21,21% ogółu. Przeprowadzone badania
wskazują też, że badane spółki dokonywały wybranych ujawnień z obszaru CSR (por.
tabela 2). Taki stan rzeczy pozwala wyodrębnić trzy grupy przedsiębiorstw:
Pierwsza grupa obejmuje podmioty, które ograniczają się do prezentowania jedynie deklaracji o przestrzeganiu obowiązujących przepisów prawa, stosowaniu uczciwych praktyk wobec klientów i kontrahentów, zapewnieniu wysokiej jakości produktów oraz poszanowaniu środowiska przyrodniczego (15 firm, tj. 45,45%); przedsiębiorstwa te traktują zatem społeczną odpowiedzialność jako wypełnianie zobowiązań
wynikających z przepisów prawa.
Druga grupa zawiera jednostki, które, oprócz deklaracji wymienionych w odniesieniu do pierwszej grupy przedsiębiorstw, dodatkowo przedstawiają informacje na
temat podejmowanych inicjatyw na rzecz społeczności lokalnych (10 podmiotów,
tj. 30,3%); dla tych firm społeczna odpowiedzialność wiąże się nie tylko z przestrzeganiem przepisów prawa, ale również z rozwiązywaniem problemów społecznych.
111
Wreszcie trzecia grupa to firmy prezentujące szeroki zakres ujawnień z obszaru
społecznej odpowiedzialności, wskazując na włączenie tego typu zagadnień w swoje
procesy zarządzania (osiem spółek, tj. 24,24% ogółu). W przypadku tych przedsiębiorstw społeczna odpowiedzialność to budowanie strategii rozwoju opartej na tworzeniu wartości zarówno dla udziałowców, jak i dla innych zainteresowanych stron.
Uwzględniając powyższy podział, należy stwierdzić, że tylko informacje publikowane przez trzecią grupę podmiotów pozwalają na ustalenie i ocenę wpływu ich działalności gospodarczej na otoczenie przez poszczególne grupy interesariuszy. Do nich
zaliczyć trzeba wszystkie spółki z przemysłu chemicznego (tj. cztery przedsiębiorstwa), trzy firmy z przemysłu paliwowego (tj. 50% z tej grupy) oraz jedną jednostkę
z przemysłu tworzyw sztucznych. Natomiast pozostałe spółki, mimo swojego negatywnego oddziaływania na otoczenie, dokonują ograniczonych ujawnień z obszaru
CSR przede wszystkim w celu tworzenia pozytywnego wizerunku, na przykład poprzez przekazywanie informacji o wykorzystywaniu systemów zarządzania środowiskowego ISO 14001 8 bądź dotyczących inicjatyw na rzecz wspierania społeczności
lokalnych. Dodać też trzeba, że działalność podmiotów z branży chemicznej i paliwowej jest zaliczana do szczególnie uciążliwych. Dlatego spółki te, chcąc uzyskać
akceptację społeczną, włączyły koncepcję CSR w swoją strategię rozwoju. Wiąże się
to z prowadzeniem w tych podmiotach działań mających na celu tworzenie odpowiedniego systemu komunikacji z kluczowymi interesariuszami opartego na wzajemnym zrozumieniu, zaufaniu i akceptacji. Zatem branża, w której działa spółka, jest
istotnym czynnikiem mającym wpływ na dokonywanie ujawnień z obszaru CSR.
3. Rola rachunkowości w pomiarze i raportowaniu działań
społecznie odpowiedzialnych przedsiębiorstwa
Przeprowadzone w ostatnich latach badania wskazują, że włączenie koncepcji CSR
w procesy zarządzania jednostek jest korzystne zarówno dla ich rozwoju, jak i dla
otoczenia (zob. szerzej Bartkowiak, 2011, s. 76–88; Rabiański, 2011, s. 17–21)9 – por.
rysunek 1. Mimo że przedsiębiorstwa często nie dostrzegają opłacalności podejmowania działań społecznie odpowiedzialnych, a raczej upatrują w nich konieczność ponoszenia dodatkowych kosztów. W jaki sposób należy mierzyć bowiem wyniki społecznej odpowiedzialności podmiotu, aby na ich podstawie można było dokonać ocen
w tym obszarze?
8
Pięć spółek informowało swoich interesariuszy o wykorzystywaniu takich systemów bez podawania innych ujawnień środowiskowych.
9
W literaturze i praktyce gospodarczej wskazuje się również na korzyści wynikające z raportowania
społecznej odpowiedzialności, do których zalicza się zwiększenie zaufania klientów; redukcję zużycia
zasobów, emisji zanieczyszczeń oraz kosztów operacyjnych; pobudzanie konstruktywnych zmian;
zwiększanie efektywności pracy pracowników; zwiększanie atrakcyjności dla inwestorów; wsparcie
społeczności lokalnej; poprawę relacji z organami regulacyjnymi; zwiększenie przewagi konkurencyjnej
w łańcuchu dostaw; budowanie zaufania i wiarygodności; poprawę reputacji firmy; zwiększenie przewagi
konkurencyjnej (Roszkowska, 2011, s. 92–95).
niefinansowe
finansowe
wzrost przychodów
obniżka kosztów
redukcja ryzyka
poprawa wydajności pracowników
Ilościowe
SUKCES EKONOMICZNY
wskaźników
Rodzaj
• wzrost atrakcyjności pro• wzrost atrakcyjności produkduktów
klientów
tów dla
dla klientów
• poprawa
reputacji
• poprawa reputacji
• wzrost
motywacji,
satys• wzrost
motywacji,
satysfakcji
fakcji
pracowników
pracowników
•
•
•
•
WZROST KONKURENCYJNOŚCI
Jakościowe
kapitału
• zabezpieczenie
licencji na działanie
• wzrost dostępu do
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Weber (2008, s. 250).
Realizacja
strategii
CSR
Rodzaj
korzyści
DLA FIRMY
Zachowanie jakości życia
dla obecnych i przyszłych pokoleń
1. Zmniejszenie negatywnego wpływu
działalności gospodarczej na środowisko
przyrodnicze
2. Ograniczenie ryzyka powstawania katastrof ekologicznych
3. Wzrost efektywności wykorzystania
zasobów przyrodniczych
4. Ochrona naturalnych ekosystemów
5. Zwiększenie bezpieczeństwa pracy
pracowników
6. Rozwiązywanie pojawiających się problemów społecznych
DLA OTOCZENIA
KORZYŚCI Z REALIZACJI STRATEGII CSR W PRZEDSIĘBIORSTWIE
Rysunek 1. Korzyści z realizacji strategii CSR w przedsiębiorstwie
112
Arleta Szadziewska
113
Na to pytanie trudno jest uzyskać odpowiedź, ponieważ w praktyce gospodarczej
zarówno pomiar, jak i kontrola efektywności działań społecznie odpowiedzialnych
napotyka na wiele trudności związanych z koniecznością:
10
− oszacowania tzw. kosztów i korzyści niematerialnych ;
− ponoszenia kosztów nie w przyszłości, lecz od razu, podczas gdy korzyści pojawiają się dopiero w perspektywie długookresowej;
− opracowania narzędzi służących do pomiaru efektywności działań CSR we
wszystkich obszarach firmy; obecnie wykorzystywane rozwiązania zawierają bowiem wiele ograniczeń (zob. szerzej: Wronka, 2011, s. 180–182; Lulewicz-Sass,
2012, s. 235–238); powoduje to sytuację, w której uzyskiwane i prezentowane
wyniki z tego obszaru nie tylko są nieporównywalne, ale również nie pokazują
rzeczywistych kosztów i korzyści działań społecznie odpowiedzialnych;
− wykorzystania do pomiaru i ustalania efektywności działań w obszarze CSR
zarówno jednostek fizycznych, jak i monetarnych 11, co nie zawsze jest możliwe;
− oszacowania przyszłego ryzyka projektów inwestycyjnych, które może wynikać
między innymi ze zmian technologii produkcji, nacisków społecznych związanych
ze zmianą świadomości społecznej, przyszłych uregulowań prawnych, przyszłych
zagrożeń środowiskowych;
− dokonania oceny oraz wyceny kosztów i korzyści w dwóch płaszczyznach, tj.
z punktu widzenia przedsiębiorstwa i jego akcjonariuszy oraz z punktu widzenia
otoczenia (Dymowski, 2012, s. 10–11);
− zastosowania w podmiocie podejścia systemowego do wdrożenia, a następnie do
kontroli i oceny realizacji strategii uwzględniającej społeczną odpowiedzialność.
Mimo wymienionych trudności związanych z pomiarem efektywności działań
w obszarze CSR, prezentowane przez przedsiębiorstwa informacje z tego zakresu
powinny charakteryzować się odpowiednią jakością12, umożliwiając zainteresowanym stronom podejmowanie decyzji, tak jak ma to miejsce w przypadku sprawozdań
Trudno jest bowiem ustalić wpływ na wyniki ekonomiczne podmiotu takich między innymi kategorii, jak poprawa reputacji firmy, wzrost satysfakcji pracowników i klientów lub podejmowanie inicjatyw na rzecz środowiska przyrodniczego i społeczności lokalnych. Szerzej na temat problemów związanych
z pomiarem społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw zob.: Wolfe, Aupperle (1991, s. 265–268); Waddock, Graves (1997, s. 303–319); Gjølberg (2009, s. 10–22); Dymowski (2012, s. 6–13).
11
Wynika to z faktu, że nie wszystkie dobra społeczne i środowiskowe można wycenić. Dlatego też
ustalanie ich wartości w mierniku pieniężnym budzi wiele kontrowersji. Zob. szerzej: Czaja, Becla (2007,
s. 258–261); Szadziewska (2013a, s. 40–41); Dymowski (2012, s. 10–13).
12
Założenia koncepcyjne MSSF (MSSF, 2011, s. A36–A39) wskazują na dwie fundamentalne cechy
jakościowe informacji zawartych w sprawozdaniach finansowych, a mianowicie: ● przydatność, która
oznacza wpływanie na zmianę decyzji przez użytkowników, co ma miejsce wówczas gdy informacja ma
wartość przewidującą, potwierdzającą lub obie te wartości ● wierną prezentację, która oznacza obowiązek prezentowania informacji kompletnych, neutralnych oraz niezawierających błędu.
10
114
Arleta Szadziewska
finansowych 13. Obecnie postawa organizacji wobec społeczeństwa i jej wpływ na
środowisko, obok wyników ekonomicznych, stają się zasadniczym elementem oceny
działalności organizacji dokonywanej przez interesariuszy. Dlatego też w celu uzyskiwania informacji z obszaru CSR o odpowiednich atrybutach jakościowych coraz
częściej wskazuje się na konieczność objęcia pomiarem przez rachunkowość środowiskowych i społecznych aspektów funkcjonowania podmiotów 14. Oznacza to, że
rachunkowość, dostosowując się do nowych potrzeb i oczekiwań użytkowników, ma
umożliwić identyfikację, pomiar, analizę i interpretację informacji z tego zakresu, co
pozwala na ocenę przedsiębiorstw z punktu widzenia racjonalności i społecznej odpowiedzialności podejmowanych w nich działań.
Jak wskazuje E. Burzym (2008, s. 58–59), realizacja CSR w podmiotach nie może
być bowiem prawidłowo realizowana bez stworzenia udokumentowanej podstawy do
rozrachunku z tytułu odpowiedzialności za efektywność i społeczno-ekonomiczną
racjonalność gospodarowania, prezentowanej w wewnętrznej i zewnętrznej sprawozdawczości. Włączenie zagadnień środowiskowych i społecznych w obszar przedmiotowy rachunkowości stanowi zatem warunek niezbędny do rozliczania przedsiębiorstw za wpływ ich działalności na otoczenie.
Rozwiązaniem wychodzącym naprzeciw oczekiwaniom interesariuszy, umożliwiającym zaspokojenie ich potrzeb informacyjnych na temat środowiskowych i społecznych aspektów działania przedsiębiorstw, jest rachunkowość uwzględniająca
społeczną odpowiedzialność. Można ją zdefiniować jako część systemu rachunkowości, która zajmuje się rejestracją, analizą oraz raportowaniem środowiskowych i społecznych skutków wpływu podmiotu na środowisko przyrodnicze (w jednostkach
fizycznych i monetarnych), a także pomiarem związków i interakcji pomiędzy kwestiami ekonomicznymi, środowiskowymi i społecznymi stanowiącymi trzy wymiary
rozwoju zrównoważonego (Schaltegger, Wagner, 2006, s. 690) 15. W szczególności do
zadań tak rozumianej rachunkowości społecznej odpowiedzialności należy zaliczyć
dostarczanie informacji umożliwiających:
1) zachowanie zgodności z obowiązującymi przepisami prawa, a także regulacjami,
które mają zostać wprowadzone (na przykład związanych z ochroną środowiska);
13
Sprawozdawczość finansowa cieszy się powszechną akceptacją ze względu na określone standardy
wyceny, raportowania i rewizji finansowej, skuteczne mechanizmy wprowadzania w życie (włącznie
z możliwością pozwów sądowych za oszustwa w sprawozdaniach finansowych), zaawansowane systemy
kontroli wewnętrznej i pomiaru oraz technologie informatyczne, które umożliwiają szybkie pozyskiwanie
i grupowanie danych (Eccles, Saltzman, 2011, s. 58).
14
Zdaniem E. Pogodzińskiej-Mizdrak (2008, s. 153) rachunkowość staje się coraz bardziej dziedziną
interdyscyplinarną, powiązaną ściśle z dziedziną finansów i zarządzania, a także z takimi naukami społecznymi, jak socjologia czy etyka.
15
Jednakże w literaturze i praktyce gospodarczej do określania rachunkowości uwzględniającej społeczną odpowiedzialność stosowane są różne terminy, np. rachunkowość społeczna (social accounting),
rachunkowość zrównoważonego rozwoju (sustainability accounting), rachunkowość społecznej odpowiedzialności (social resposibility accounting). Różny jest też sposób definiowana tego pojęcia. Zob.
szerzej: Schaltegger, Burritt (2010, s. 375–384); Szadziewska (2013b, s. 266–257).
115
2) ocenę i kontrolę wpływu podmiotu na otoczenie, w tym między innymi na temat
aktywów, zobowiązań i kosztów środowiskowych, kosztów utraty zdrowia przez
pracowników w wyniku prowadzenia działań środowiskowo szkodliwych (na przykład kosztów zwolnień chorobowych, odszkodowań), kosztów związanych ze
zwiększeniem bezpieczeństwa pracy, kosztów szkoleń pracowników;
3) projektowanie i ocenę przedsięwzięć inwestycyjnych z punktu widzenia ich
wpływu na otoczenie;
4) ocenę i kontrolę wyników strategii CSR przyjętej do realizacji w podmiocie;
5) właściwą komunikację z poszczególnymi grupami interesariuszy, zwłaszcza poprzez prezentowanie ujawnień społecznych i środowiskowych w sprawozdawczości zewnętrznej.
W celu uzyskania wyżej wymienionych grup informacji przedsiębiorstwo może
wykorzystywać metody konwencjonalnej rachunkowości, dostosowując je do pomiaru środowiskowych i społecznych aspektów jego funkcjonowania. Wybrane metody
przedstawia tabela 4.
Tabela 4. Wybrane metody rachunkowości wykorzystywane do pomiaru wpływu
podmiotu na otoczenie
Nazwa
Rachunek kosztów
działań (Activity
Based Costing –
ABC)
Budżetowanie
środowiskowe –
operacyjne
(environmental
budgeting)
Rachunek ABC może być wykorzystywany do pomiaru, zarządzania
i redukcji kosztów środowiskowych. Pozwala on na lepszą alokację
tego typu kosztów, zazwyczaj umieszczanych w kosztach ogólnych,
do procesów i produktów środowiskowo szkodliwych. W tym celu
należy zidentyfikować działania związane z wpływem podmiotu na
środowisko przyrodnicze, przyporządkować im koszty (na przykład
koszty pozwoleń, opłaty środowiskowe, koszty oczyszczania wody,
koszty przetwarzania i utylizacji odpadów), a następnie dokonać ich
podziału na produkty powodujące problemy środowiskowe. Ze
względu na specyfikę kosztów środowiskowych, w praktyce gospodarczej występują trudności z właściwym doborem kluczy rozliczeniowych do ich podziału. Mimo to metoda ta, dzięki zmniejszeniu
negatywnego wpływu działalności gospodarczej na środowisko
przyrodnicze, może przyczynić się do poprawy wyników ekonomicznych podmiotu.
Zastosowanie tej metody pozwoli na zwiększenie efektywności
wykorzystania zasobów przyrodniczych oraz usprawni kontrolę
powstających w przedsiębiorstwie kosztów środowiskowych. Przede wszystkim ważne jest, aby budżetowaniem objąć znaczące środowiskowe aspekty funkcjonowania podmiotu. Do nich w szczególności należy zaliczyć zużycie materiałów, wody i energii, emisję
zanieczyszczeń gazów i pyłów do powietrza, powstawanie hałasu
i wibracji, odprowadzanie ścieków, zanieczyszczanie gruntów i wód
podziemnych, powstawanie i utylizację odpadów, unieszkodliwianie opakowań i wyrobów gotowych po okresie ich wykorzystania.
116
Arleta Szadziewska
Tabela 4. Wybrane metody rachunkowości wykorzystywane do pomiaru wpływu
podmiotu na otoczenie (ciąg dalszy)
Nazwa
Analiza ryzyka
i niepewności (risk
and uncertainty
analysis)
Zrównoważona
zbilansowana
karta wyników
(Sustainability
Balanced Scorecard
– SBSC)
Budżetowanie środowiskowe w przedsiębiorstwie stanowi narzędzie umożliwiające między innymi: ● optymalizację zużycia zasobów przyrodniczych ● właściwe monitorowanie i kontrolę kosztów
środowiskowych ● obliczanie wskaźników środowiskowych niezbędnych do oceny wpływu działalności gospodarczej na środowisko przyrodnicze ● ograniczanie ryzyka ekologicznego.
Celem analizy ryzyka i niepewności jest nie tylko uwzględnienie
kryterium efektywności ekonomicznej realizowanych projektów
inwestycyjnych, ale również ich wpływu na środowisko przyrodnicze i społeczeństwo. Do tej grupy metod należy zaliczyć między
innymi: ● analizę scenariuszy – określającą możliwe odchylenia
negatywne i pozytywne różnych zmiennych (w tym dotyczących
wpływu na środowisko przyrodnicze i społeczeństwo) uwzględnianych w ocenie opłacalności przedsięwzięcia inwestycyjnego; zadaniem tej metody jest opracowanie i przedstawienie wszystkich alternatywnych rozwiązań wraz ze wskazaniem kosztów i korzyści
ekonomicznych, środowiskowych i społecznych każdego z nich
w celu wyboru najkorzystniejszego zarówno dla podmiotu, jak i dla
otoczenia ● analizę drzew decyzyjnych – służącą do oceny przedsięwzięć inwestycyjnych realizowanych w wielu etapach; wykorzystując technikę komputerową metoda ta pozwala na obliczenie wyników (w tym środowiskowych i społecznych) z każdej decyzji
umieszczonej na drzewie decyzyjnym, przy założeniu określonego
prawdopodobieństwa jej wystąpienia; umożliwia też prezentowanie
alternatywnych wyników w przypadku zmiany danej decyzji, gdyż
badaniu podlega oczekiwana wartość pieniężna, która może być
bądź maksymalizowana bądź minimalizowana; do zalet analizy
drzew decyzyjnych należy zaliczyć zobrazowanie złożonych przedsięwzięć inwestycyjnych oraz nadanie wagi decyzjom podjętym
w czasie życia całego projektu; ponadto zestawienie wszystkich
zdarzeń i stanów, jakie mogą zaistnieć w wyniku poszczególnych
decyzji na jednym schemacie ułatwia nie tylko analizę całego procesu decyzyjnego, ale również ustalanie czynników wpływających
na wyniki związane z realizacją poszczególnych etapów danego
przedsięwzięcia.
SBSC pozwala jednostce na ustalenie stopnia realizacji strategii
uwzględniającej koncepcję społecznej odpowiedzialności. W szczególności zaś umożliwia: ● pomiar i kontrolę bezpośredniego oraz
pośredniego wpływu podmiotu na otoczenie ● zarządzanie relacjami
z poszczególnymi grupami interesariuszy ● zrozumienie znaczenia
kwestii środowiskowych i społecznych w działalności organizacji
● analizę i przewidywanie konsekwencji środowiskowych i społecz-
Nazwa
117
nych aspektów funkcjonowania podmiotu odnośnie do jego konkurencyjności. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że przedsiębiorstwo, tworząc SBSC, może wybrać jedno z następujących rozwiązań:
● łączenie środowiskowych i społecznych celów do istniejących
perspektyw zbilansowanej karty wyników ● dodanie do BSC dodatkowej perspektywy, tzw. nierynkowej, obejmującej środowiskowe
i społeczne wskaźniki wydajności ● dodanie do BSC dwóch dodatkowych perspektyw, tj. stworzenie zbilansowanej karty wyników
zawierającej sześć perspektyw (tzw. Hexagonal Balanced Scorecard
– HBSC), takich jak finansowa, społeczna, innowacji i uczenia się,
procesów wewnętrznych, klienta i środowiskowa ● stworzenie oddzielnej BSC obejmującej społeczne i środowiskowe cele jednostki
do zrealizowania. Niezależnie jednak od przyjętego w podmiocie
rozwiązania opracowanie SBSC wymaga: ● identyfikacji środowiskowych i społecznych aspektów funkcjonowania firmy ● wskazania
tych aspektów z tego obszaru, które są istotne z punktu widzenia
realizowanej strategii jednostki ● ustalenia mapy strategii odzwierciedlającej związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy strategicznie
istotnymi aspektami środowiskowymi i społecznymi podmiotu oraz
jego celami i działaniami biznesowymi ● określenia kluczowych
mierników realizacji celów wyznaczonych w strategii oraz metod
służących do ich pomiaru ● wskazania sposobu monitorowania
realizacji strategii poszczególnym grupom interesariuszy.
Źródło: opracowanie na podstawie: Jasch (2010, s. 112–116); Szadziewska (2013a, s. 362–365);
Hockerts, O’Rourke (2002, s. 2); Cheng i in. (2010, s. 7–11); Schaltegger, Wagner (2006,
s. 683–689); Pawlak (2012, s. 214).
Wykorzystanie w przedsiębiorstwach metod rachunkowości wymienionych w tabeli 4, dostosowanych do potrzeb i oczekiwań poszczególnych grup interesariuszy,
pozwoli na uzyskiwanie informacji niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego. Jednakże istnieje potrzeba
prowadzenia dalszych prac mających na celu opracowanie ujednoliconych rozwiązań
w zakresie pomiaru, ewidencji i dokonywania ujawnień z obszaru CSR w sprawozdawczości zewnętrznej. Wynika to z faktu, że w praktyce gospodarczej wciąż występują liczne trudności z identyfikacją, pomiarem i interpretowaniem zagadnień środowiskowych i społecznych. Ponadto prezentowane w sprawozdawczości zewnętrznej
ujawnienia na temat społecznej odpowiedzialności nie tylko są nieporównywalne, ale
również nie pokazują pełnego i spójnego obrazu wpływu podejmowanych w podmiotach działań na otoczenie. Taki stan rzeczy uniemożliwia interesariuszom (wewnętrznym i zewnętrznym) podejmowanie optymalnych decyzji oraz dokonywanie właściwych ocen z tego obszaru.
118
Arleta Szadziewska
Zakończenie
Prowadzenie w podmiotach działalności gospodarczej w sposób społecznie odpowiedzialny wymaga włączenia zagadnień środowiskowych i społecznych w obszar przedmiotowy rachunkowości. Oznacza to konieczność wprowadzenia stosownych zmian
w wykorzystywanych obecnie systemach rachunkowości przedsiębiorstw niezbędnych do pomiaru i prezentowania ich wpływu na otoczenie 16. Rozwiązaniem umożliwiającym w jednostce dostarczanie i przekazywanie informacji z tego zakresu zarówno interesariuszom wewnętrznym, jak i zewnętrznym jest rachunkowość społecznej odpowiedzialności. Stanowiąc część systemu informacyjnego przedsiębiorstwa,
pozwala ona na prowadzenie działalności gospodarczej zgodnie z zasadami rozwoju
zrównoważonego. Ponadto zwiększa wiarygodność prezentowanych w sprawozdawczości zewnętrznej informacji na temat kosztów i korzyści społecznej odpowiedzialności, co umożliwia jednostce budowanie relacji z interesariuszami opartych na wzajemnym zaufaniu i akceptacji. Nabiera to istotnego znaczenia nie tylko w warunkach
rosnącej konkurencji i niepewności działania, ale przede wszystkim w sytuacjach
kryzysowych spowodowanych pojawianiem się problemów ekologicznych, społecznych i gospodarczych. Jednakże ze względu na brak ujednoliconych rozwiązań dotyczących pomiaru i prezentowania w sprawozdawczości zewnętrznej zagadnień środowiskowych i społecznych istnieje potrzeba prowadzenia dalszych prac z tego zakresu. Ocena działalności podmiotów dokonywana przez interesariuszy obejmuje
bowiem nie tylko efektywność ekonomiczną, ale również ekologiczną i społeczną.
Z tego powodu istotne znaczenie ma prezentowanie w sprawozdawczości zewnętrznej kompletnych, wiarygodnych i porównywalnych informacji nie tylko finansowych,
ale również niefinansowych (środowiskowych i społecznych).
Literatura
Adamczyk J., Nitkiewicz T. (2007), Programowanie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw, PWE,
Warszawa.
Bartkowiak G. (2011), Społeczna odpowiedzialność biznesu w aspekcie teoretycznym i empirycznym,
Difin, Warszawa.
Borowiec L. (2013), Rola rachunkowości w raportowaniu Społecznej Odpowiedzialności Biznesu (CSR),
„Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów”, nr 129, s. 53–68.
Bukowski Z. (2005), Prawo międzynarodowe a ochrona środowiska, Wydawnictwo TNOiK „Dom
Organizatora”, Toruń.
Burzym E. (2008), Rachunkowość jako podstawa rozrachunku z tytułu odpowiedzialności przedsiębiorstw za społeczno-ekonomiczną efektywność gospodarowania, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, t. 45 (101), SKwP, Warszawa, s. 52–69.
Szerzej na temat ograniczeń obecnie wykorzystywanych systemów rachunkowości w dostarczaniu
informacji z obszaru CSR zob.: Szadziewska (2013a, s. 236–237, 305–309; 2013b, 270–272) oraz Jasch
(2010, s. 6–10).
16
119
Czaja S., Becla A. (2007), Ekologiczne podstawy procesów gospodarowania, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław.
Dobrzański G., Dobrzańska B.M. (2010), Trwały i zrównoważony rozwój, [w]: B. Dobrzańska,
G. Dobrzański, D. Kiełczewski, Ochrona środowiska przyrodniczego, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa, s. 252–263.
Dołęgowski T. (2011), Koncepcja kapitalizmu globalnego i aliansowego a konkurencyjność łańcuchów
dostaw, „Zeszyty Naukowe Kolegium Gospodarki Światowej”, t. 32, Wydawnictwo Kolegium Gospodarki Światowej Szkoły Głównej Handlowej, s. 71–88.
Eccles R.G., Saltzman D. (2011), Achieving sustainability through integrated reporting, „Stanford Social
Innovation Review”, Summer, s. 57–61.
Fiske J. (2008), Wprowadzenie do badań nad komunikowaniem, Astrum, Wrocław.
Gasparski W., Lewicka-Strzałecka A., Rok B., Szulczewski G. (2011), Odpowiedzialność społeczna
i etyka biznesu w polskim życiu gospodarczym, [w]: W. Kieżun (red.), Krytycznie i twórczo o zarządzaniu. Wybrane zagadnienia, Oficyna Wolter Kluwers business, Warszawa, s. 391–422.
Gasparski W., Lewicka-Strzałecka A., Rok B., Szulczewski G. (2002), Rola i znaczenie programów
i kodeksów etycznych, [w]: W. Gasparski, A. Lewicka-Strzałecka, B. Rok, G. Szulczewski (red.),
Etyka biznesu w zastosowaniach praktycznych: inicjatywy, programy, kodeksy, Centrum Etyki Biznesu IFiS PAN & WSPiZ oraz Biuro Stałego Koordynatora ONZ w Polsce, Warszawa, s. 23–54.
Gould S. (2011), Accounting for sustainability, „Accountancy Ireland”, vol. 43, no. 3, s. 25–27.
Gjølberg M (2009), Measuring the immeasurable? Constructing an index of CSR practices and CSR
performance in 20 countries, „Scandinavian Journal of Management”, vol. 25, no. 1, s. 10–22.
Glynn J.J., Perrin J., Murphy M.P. (2003), Rachunkowość dla menedżerów, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa.
Jasch Ch. (2010), Environmental and Material Flow Cost Accounting. Principles and Procedures, Springer.
Kłosowska L. (2011), Źródła informacji wykorzystywane w ocenie przedsiębiorstwa społecznie odpowiedzialnego, „Zeszyty Naukowe SGGW – Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej”,
nr 91, s. 39–48.
Kobiela-Pionnier K. (2012), Sprawozdawczość zintegrowana: koncepcja raportowania osiągnięć przedsiębiorstwa na miarę XXI wieku, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, t. 66 (122), SKwP, Warszawa, s. 75–85.
Krukowska M. (2012), Jak oceniać odpowiedzialność społeczną biznesu?, Wydawnictwo Naukowe
Scriptorium, Opole.
Kuraszko I. (2010), Nowa komunikacja społeczna wyzwaniem odpowiedzialnego biznesu, Difin,
Warszawa.
Matuszak-Flejszman A. (2007), System zarządzania środowiskowego w organizacji, Wydawnictwo
Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań.
MSSF (2011), Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2011, SKwP & IASB,
Warszawa.
Paszkiewicz A., Szadziewska A. (2011), Raportowanie rozwoju zrównoważonego przedsiębiorstw według wytycznych GRI, [w]: T. Kiziukiewicz (red.), Rachunkowość w teorii i praktyce, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego”, nr 668, s. 627–644.
PKN (2012), ISO 26000, Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa.
Pogodzińska-Mizdrak E. (2008), Ekonomia społeczna a ewolucja rachunkowości odpowiedzialności
społecznej, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, t. 44 (100), SKwP, Warszawa, s. 147–162.
Roszkowska P. (2011), Rewolucja w raportowaniu biznesowym. Interesariusze, konkurencyjność, społeczna odpowiedzialność, Difin, Warszawa.
Tilt C.A. (2009), Corporate Responsibility, accounting and accountants, [in:] S.O. Idowu, W.L. Filho
(eds.), Professionals’ Perspectives of Corporate Social Responsibility, Springer, Heidelberg,
Dordrecht, London, New York, s. 11–32.
Samelak J. (2013), Zintegrowane sprawozdanie przedsiębiorstwa społecznie odpowiedzialnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań.
120
Arleta Szadziewska
Schaltegger S., Burritt R.L. (2010), Sustainability accounting for companies: catchphrase or decision
support for business leaders?, „Journal of World Business”, vol. 45, issue 4, s. 375–384.
Schaltegger S., Wagner M. (2006), Managing sustainability performance measurement and reporting in
an integrated manner. Sustainability accounting as the link between the sustainability Balanced
Scorecard and sustainability reporting, [in:] S. Schaltegger, M. Bennett, R. Burritt (eds.), Sustainability Accounting and Reporting, Springer, s. 681–697.
Sokołowska A. (2013), Społeczna odpowiedzialność małego przedsiębiorstwa. Identyfikacja – ocena –
kierunki doskonalenia, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław.
Szadziewska A. (2013a), Sprawozdawcze i zarządcze aspekty rachunkowości środowiskowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Szadziewska A. (2013b), Rola rachunkowości w pomiarze efektywności działań CSR, „Zarządzanie
i Finanse”, nr 11 (4/4), Wydział Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, s. 257–277.
Waddock S.A., Graves S.B. (1997), The corporate social performance – financial performance link,
„Strategic Management Journal”, vol. 18, no. 4, s. 303–319.
Weber M. (2008), The business case for corporate social responsibility: a company-level measurement
approach for CSR, „European Management Journal”, vol. 26, no. 4, s. 247–261.
Weber R.P. (1990), Basic Content Analysis, second edition, Sage, Newbury Park, CA.
Wolfe R., Aupperle K. (1991), Introduction to corporate social performance: methods for evaluating an
elusive construct, [in:] J.E. Post (ed.), Research in Corporate Social Performance and Policy, vol. 12,
JAI Press, Greenwich, CT, s. 265–268.
Żemigała M. (2013), Społeczna odpowiedzialność biznesu w świetle analiz bibliometrycznych i opinii
pracowników na temat równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Źródła internetowe
An Introduction to Linkages Between UN Global Compact Principles and ISO 26000 Core Subjects
(2010),
http://www.unglobalcompact.org/docs/news_events/8.1/UNGC_ISO_Final.pdf
(dostęp
10.11.2013).
Cheng Ch.Y., Fet A.M., Holmen E. (2010), Using a Hexagonal Balanced Scorecard Approach to Integrate
Corporate Sustainability into Strategy, http://www.kadinst.hku.hk/sdconf10/Papers_PDF/p534.pdf
(dostęp 13.12.2013).
Dymowski (2012), Zmierzyć niemierzalne, [w:] Mierzenie efektywności i wpływu społecznego działań CSR,
Forum Odpowiedzialnego Biznesu, http://odpowiedzialnybiznes.pl/public/files/Mierzenie%20
efektywnosci%20dzialan%20CSR_FOB_2012.pdf, s. 6–13 (dostęp 10.12.2013).
Feldy M. (2007), Socially Responsible Investment – moda czy potrzeba?, „Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów”, nr 84, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, s. 101–118, http://kolegia.
sgh.waw.pl/pl/KZiF/publikacje/Zeszyty%20Naukowe%20KZiF/Documents/z.%2084.pdf
(dostęp
13.12.2013).
Filek J. (2006), Społeczna odpowiedzialność biznesu. Tylko moda czy nowy model prowadzenia działalności gospodarczej?, http://www.csrinfo.org/images/stories/publikacjedo2008/podrecznik_csr_filek
_uokik_2006.pdf (dostęp 06.12.2013).
Global Compact, Przewodnik (2007), http://www.globalcompact.org.pl/Global-Compact-w-Polsce/
Publikacje-GC-w-Polsce (dostęp 10.10.2013).
GRI and ISO 26000: How to Use the GRI Guidelines in Conjunction with ISO 26000 (2011),
https://www.globalreporting.org/resourcelibrary/How-To-Use-the-GRI-Guidelines-In-ConjunctionWith-ISO26000.pdf (dostęp 25.11.2012).
Hockerts K., O’Rourke A. (2002), The Balanced Scorecard a Tool to Manage Social Responsibility,
https://gin.confex.com/gin/.../010182Hockerts.pdf (dostęp 13.12.2013).
121
Kuraszko I., Rok B. (2007), Społeczna odpowiedzialność biznesu i ekonomia społeczna, „Ekonomia
Społeczna”, teksty nr 7, http://es.teksty.ekonomiaspoleczna.pl/pdf/2007_7_es_teksty.pdf (dostęp
20.11.2013).
Lulewicz-Sass A. (2012), Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw w świetle badań, [w]: Trendy
i wyzwania zrównoważonego rozwoju w XXI wieku, „Handel Wewnętrzny”, lipiec–sierpień, tom 1,
s. 230–2341,
http://www.wneiz.pl/katedry/kpsg/publikacje/handel_Szczecin_II_t1.pdf
(dostęp
09.12.2013).
Pawlak M. (2012), Metody analizy ryzyka w ocenie efektywności projektów inwestycyjnych, „Studia i Prace
Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania”, nr 30, http://www.wneiz.univ.szczecin.pl/nauka_
wneiz/sip/sip30-2012/SiP-30-207.pdf (dostęp 16.12.2013).
Porter M.E., Kramer M.R. (2006), Strategy and society. The link between competitive advantage and
Corporate Social Responsibility, „Harvard Business Review”, vol. 84, no. 12, http://efnorthamerica.
com/documents/events/ccc2008/Mark-Kramer-Keynote/Strategy-Society.PDF (dostęp 10.10.2013).
Przegląd Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych (2000), http://www.oecd.org/daf/inv/
mne/38111315.pdf (dostęp 10.09.2013).
Rabiański R. (2011), Biznes odpowiedzialny społecznie. Zagadnienia, korzyści, praktyki, opracowanie
w ramach projektu „Społecznie odpowiedzialny biznes – transfer wiedzy w oparciu o sieć CIAM”
finansowanego przez Fundację Inicjatyw Innowacyjnych z Krakowa oraz Uniwersytet Stavanger
z Norwegii, http://www.ciam.fii.org.pl/wp-content/uploads/2011/01/Podrecznik-CSR.pdf (dostęp
18.03.2013).
Reporting Change: Readers & Reporters Survey 2010, http://www.futerra.co.uk/downloads/Reporting_
Change.pdf (dostęp 10.10.2013).
RESPECT Index Odpowiedzialność Społeczna Giełdy, http://www.odpowiedzialni.gpw.pl/ (dostęp
10.11.2013).
Rok B. (2004), Odpowiedzialny biznes w nieodpowiedzialnym świecie, Akademia Rozwoju Filantropii
w Polsce, Forum Odpowiedzialnego Biznesu, http://ngoteka.pl/bitstream/handle/item/52/odpowiedzialny%20biznes%20w%20nieodpowiedzialnym%20swiecie.pdf?sequence=1 (dostęp 10.10.2013).
Skowroński A. (2006), Zrównoważony rozwój perspektywą dalszego postępu cywilizacyjnego, „Problemy
Ekorozwoju”, nr 1 (2), s. 47–57, http://ekorozwoj.pol.lublin.pl/no2/e.pdf (dostęp 10.09.2013).
Społeczna odpowiedzialność biznesu w Polsce. Wstępna analiza (2007), http://ngoteka.pl/bitstream/
handle/item/85/spoleczna_odpowiedzialnosc_biznesu.pdf?sequence=1 (dostęp 10.12.2013).
Wronka A. (2011), Zmierzyć niemierzalne, czyli przegląd pomiaru narzędzi oceny i pomiaru Społecznej
Odpowiedzialności Biznesu (SOB), [w:] Społeczna odpowiedzialność – aspekty teoretyczne i praktyczne, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach – Studia Ekonomiczne”,
s. 169–184,
http://www.sob.edu.pl/wp-content/downloads/se_64_polok_spoleczna_odpowiedzialnosc.pdf (dostęp 09.12.2013).
Wytyczne w zakresie ujawniania danych pozafinansowych przedsiębiorstw (2012), http://www.mg.gov.pl/
files/upload/10892/Ekspertyza%20%27Wytyczne%20w%20zakresie%20ujawniania%20danych%20
pozafinans.pdf (dostęp 10.10.2013).
Zvezdov D. (2011), Accounting for Sustainable Organisations: Where Is the Accountant and Why Is
Matters?,
http://www2.leuphana.de/umanagement/csm/content/nama/downloads/download_publikationen/Zvezdov_Accounting_Sustainable_Organisations.pdf (dostęp 15.11.2013).
Akty prawne
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. (2009),
Dz. U. L 342, rozdz. I, art. 2, pkt 13, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=
OJ:L:2009:342:0001:0045:PL:PDF (dostęp 24.09.2013).
122
Arleta Szadziewska
Streszczenie
Obecnie postawa organizacji wobec społeczeństwa i jej wpływ na środowisko, obok wyników ekonomicznych, stają się zasadniczym elementem oceny działalności organizacji dokonywanej przez interesariuszy. Jednakże w praktyce gospodarczej zarówno forma, jak i zakres prezentowanych przez podmioty
ujawnień z tego obszaru są zróżnicowane. Ponadto dobrowolny charakter prezentowania informacji
dotyczących społecznej odpowiedzialności pozwala na przedstawianie tych, które stawiają podmiot
w korzystnym świetle, pomijając te o negatywnym wpływie na środowisko przyrodnicze i społeczeństwo. Taki stan rzeczy przyczynia się do przedstawiania nieobiektywnego obrazu wpływu przedsiębiorstw na otoczenie, co uniemożliwia podejmowanie przez interesariuszy właściwych decyzji z tego
obszaru. Powoduje też, że dokonywanie porównań między poszczególnymi jednostkami gospodarczymi
jest niemożliwe. Dlatego też coraz częściej podkreśla się szczególną rolę, jaką ma do spełnienia rachunkowość w dostarczaniu tego typu danych. Stanowiąc część systemu informacyjnego przedsiębiorstwa,
może być źródłem istotnych i wiarygodnych informacji na temat kosztów i korzyści związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej w sposób społecznie odpowiedzialny. Wymaga to jednak włączenia zagadnień środowiskowych i społecznych w obszar przedmiotowy rachunkowości. Oznacza to z kolei
konieczność wprowadzenia stosownych zmian w wykorzystywanych obecnie systemach rachunkowości
przedsiębiorstw, niezbędnych do identyfikacji, pomiaru i prezentowania ich wpływu na otoczenie. Biorąc
to pod uwagę, celem artykułu jest przedstawienie: (1) opublikowanych obecnie standardów dotyczących
raportowania działań z obszaru CSR; (2) zakresu raportowania społecznej odpowiedzialności według
normy ISO 26000 przez wybrane spółki notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie;
w tym celu wykorzystano analizę zawartości witryn internetowych; (3) możliwości wykorzystania rachunkowości do pomiaru i raportowania społecznej odpowiedzialności podmiotu. Rozwiązaniem umożliwiającym w jednostce dostarczanie i przekazywanie informacji na temat jej wpływu na otoczenie jest
rachunkowość społecznej odpowiedzialności. Stanowiąc część systemu rachunkowości przedsiębiorstwa,
pozwala ona na identyfikację, pomiar i prezentowanie w sprawozdawczości finansowej środowiskowych
i społecznych aspektów jego funkcjonowania. Jednakże w praktyce gospodarczej wciąż występują liczne
trudności z pomiarem, ewidencją i prezentowaniem w sprawozdawczości zewnętrznej zagadnień środowiskowych i społecznych. Wynika to z braku ujednoliconych rozwiązań w tym obszarze. Z tego powodu
istnieje potrzeba prowadzenia dalszych prac mających na celu opracowanie standardów w zakresie pomiaru, ewidencji i dokonywania ujawnień na temat społecznej odpowiedzialności w sprawozdawczości
finansowej.
Słowa kluczowe: społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw, pomiar, rachunkowość społecznej odpowiedzialności, raportowanie społecznej odpowiedzialności.
Summary
Accounting as a source of information for CSR strategy
Today, a company’s attitude towards society and its impact on the natural environment, besides economic
goals, are becoming the essential components of the assessment of business activity. In business practice,
both the form and scope of environmental and social disclosures presented by enterprises vary. The voluntary status of social responsibility reporting, without disclosing information about a company’s negative impact on the environment, allows presenting information which create a positive image. Therefore,
disclosures made by entities are incomparable and also do not give a reliable view of the effect of their
business operations on the natural environment and society. As a result, stakeholders cannot make right
decisions in this area. Thus, accounting often plays an important role in providing such information. As
an integral part of a company’s information system, accounting can be an essential source of useful and
reliable information about environmental and social costs and benefits of business activity. However, it
requires including environmental and social issues in the subject scope of accounting. It means that enterprises need to introduce appropriate solutions into their accounting systems to identify, measure and
present their impact on the environment. Taking the above into consideration, the aim of this paper is to
123
present: (1) currently published standards of CSR reporting; (2) scope of social responsibility reporting
by selected WSE listed companies – according to ISO 26000; the content analysis method was used for
analyzing corporate websites; (3) possibilities for using accounting to measure and report CSR. Social
responsibility accounting enables a company to provide and present information about its impact on the
environment. As an integral part of a company’s accounting system, it allows identifying, measuring and
presenting the environmental and social aspects of business activity in financial reporting. However, in
business practice, the lack of unified standards causes difficulties connected with measurement and disclosure of environmental and social categories. Therefore, it is necessary to develop uniform standards
for measuring, evidencing and presenting information on social responsibility in financial reports.
Keywords: corporate social responsibility, measurement, social responsibility accounting, social responsibility reporting.

Rachunkowość jako źródło informacji na temat realizacji strategii

Transkrypt

Podobne dokumenty

Corporate Social Responsibility

Bezpłatne szkolenie: Społeczna Odpowiedzialność biznesu szansą

Rola CSR (Corporate Social Responsibility) w budowaniu strategii

15. Strategia CSR

Korzyści z realizacji Projektu CSR: Cel główny: Cele

Raport nr 2

Odpowiedzialny biznes

2011.11.19 Konferencja Corporate Social Responsibility