Rozdział II

Krzysztof Gergelewicz
II Istota funkcjonowania gospodarki rynkowej
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Ćwiczenia
Zdefiniuj pojęcia: gospodarstwo domowe, przedsiębiorstwo, państwo.
Wyjaśnij pojecie: „system gospodarczy”.
Wymień etapy transformacji polskiej gospodarki po 1989 r. (od 1988 r.).
Wymień dwa filary gospodarki centralnie sterowanej.
Wymień trzy filary gospodarki rynkowej.
Wskaż cech gospodarki centralnie planowanej i gospodarki rynkowej.
Postawić znak „X” w polu odpowiadającym danej cesze i systemowi gospodarczemu,
wskazując w ten sposób cechę charakteryzującą ten system,
Cechy systemów gospodarczych
Gospodarka
centralnie
planowana
Cechy gospodarki
Gospodarka
rynkowa
Regulowanie cen towarów i usług przez państwo
Wysokość cen jest rezultatem działania popytu i podaży
Przeważa prywatna własność środków produkcji
Przedsiębiorstwa nie muszą konkurować między sobą
Plan produkcji opracowują planiści rządowi
8. Zdefiniuj pojęcia: rynek, oligopol, monopol, monops.
9. Wyjaśnij znaczenie następujących pojęć: konkurencja, konkurencja doskonała,
konkurencja monopolistyczna, rynek konkurencji niedoskonałej, rynek producenta, rynek
konsumenta.
10. Podaj trzy przykłady rynku monopolistycznego.
11. Wyjaśnij, dlaczego należy wspierać konkurencję i walczyć z monopolem.
12. Sklasyfikuj rynki ze względu na zasięg przestrzenny. Podaj po jednym przykładzie
towarów lub usług kojarzonych z poszczególnymi rynkami.
13. Sklasyfikuj rynki ze względu na przedmiot wymiany.
14. Sklasyfikuj rynki ze względu na etap na drodze produktu od producenta do konsumenta.
15. Przyporządkuj podane przykłady dóbr i usług jednemu z trzech rodzajów rynków.
Przykłady:
 polepszacze do pieczywa,
 usługi fryzjerskie,
 samochody dostawcze,
 obligacje,
 wędliny,
 akcje.
Przykłady przedmiotów transakcji
Rynek kapitałowy
Rynek lokalny
Rynek czynników produkcji
Krzysztof Gergelewicz
16. Zdefiniuj pojęcia: dobra substytucyjne (podaj dwa przykłady), dobra komplementarne
(podaj dwa przykłady), cena, cena równowagi rynkowej.
17. Wyjaśnij, na czym polegają następujące pojęcia: nadwyżka rynkowa, niedobór rynkowy.
18. Wymień czynniki kształtujące popyt.
19. Wymień czynniki kształtujące podaż.
20. Zdefiniuj wielkość popytu, narysuj krzywą popytu i sformułuj prawo popytu.
21. Zdefiniuj wielkość podaży, narysuj krzywą podarzy i sformułuj prawo podaży.
22. Określ cenę równowagi rynkowej chleba żytniego razowego wiedząc, że w ostatnich
czterech miesiącach cena, podaż i popyt na ten produkt wytwarzany przez piekarnię
„BUBLICZKI” kształtowały się na poziomie przestawionym w poniższej tabeli.
Dane dotyczące rynku
Cena
Wielkość podaży
zł
szt.
1,80
5000
2,00
5500
2,20
6000
2,40
6500
Wielkość popytu
szt.
6300
5800
5300
4800
Aby wykonać ćwiczenie należy:
 narysować układ współrzędnych,
 nanieść punkty odnoszące się do krzywej podaży,
 narysować krzywą podaży,
 nanieść punkty odnoszące się do krzywej popytu,
 narysować krzywą popytu,
 punkt przecięcia krzywych rzutować na oś ceny (oś pionowa) i odczytać wartość ceny
(jest to cena równowagi rynkowej).
23. Opisz, jak zadziała mechanizm rynkowy w sytuacji, gdy na dane dobro popyt jest większy
od podaży.
Mechanizm rynkowy
Popyt mniejszy od podaży

Cena maleje

Producenci ograniczają produkcję

Moment równowagi rynkowej
(popyt = podaż)
Na rynku jest coraz mniej danego dobra

Cena wzrasta

Producenci zwiększają produkcję
Popyt większy od podaży

…..

…..

…..
(
…..
)
…..

…..

…..
24. Zdefiniuj pojęcia: budżet domowy, nadwyżka budżetowa, deficyt budżetowy, budżet
zrównoważony.
Krzysztof Gergelewicz
25. Wyjaśnij pojęcia: wydatki konsumpcyjne, wydatki inwestycyjne, wydatki stałe, wydatki
zmienne.
26. Wymień podstawowe rodzaje dochodów z pracy.
27. Wymień podstawowe rodzaje dochodów spoza pracy.
28. Wymień podstawowe rodzaje dochodów z majątku.
29. W poniższej tabeli podaj po dwa przykłady poszczególnych kategorii wydatków.
Wydatki gospodarstw domowych
Wydatki konsumpcyjne
stałe
zmienne






Wydatki inwestycyjne
stałe
Zmienne


30. Zaplanuj budżet swojego gospodarstwa domowego na przyszły miesiąc. Oceń sytuację
finansową swojej rodziny. Swoją ocenę uzasadnij. Zaproponuj zmianę struktury
wydatków.
Dochody i wydatki gospodarstwa domowego
Dochody
Wydatki
Źródła dochodów
Kwoty
Przeznaczenie wydatków
1. …………………
…………… Opłaty stałe: ……………..........
…………………………….......
2. …………………
…………… …………………………….......
Wydatki na artykuły
3. …………………
…………… żywnościowe:
………………………..
4. …………………
…………… …………………………….......
…………………………….......
Wydatki na artykuły
nieżywnościowe:
………………………..
…………………………….......
Wypoczynek: …………………
…………………………….......
Inne: …………………………..
…………………………….......
Razem dochody
…………… Razem wydatki
Kwoty
……………
……………
……………
……………
……………
……………
31. Zdefiniuj pojęcia: konsument, reklamacja, gwarancja, zakupy na odległość, rękojmia.
32. Wyjaśnij, dlaczego zmowa cenowa jest niezgodna z prawem.
33. Wymień instytucje zajmujące się ochrona praw konsumenta.
34. Omów prawa konsumenta z tytułu niezgodności towaru z umową.
35. Omów prawa konsumenta z tytułu gwarancji.
36. Omów prawa konsumenta dokonującego zakupów na odległość.
37. Omów prawa konsumenta z tytułu rękojmi.
38. Zdefiniuj pojęcia: dobra publiczne, polityka gospodarcza państwa, polityka fiskalna,
polityka monetarna.
39. Wymień główne cele polityki gospodarczej państwa. Wskaż ten, który uważasz za
najważniejszy dla przyszłości narodu. Wybór uzasadnij.
40. Wyjaśnij, jaki jest cel stosowania polityki gospodarczej ekspansywnej.
Krzysztof Gergelewicz
41. Wyjaśnij, jaki jest cel stosowania polityki gospodarczej restrykcyjnej.
42. Narysuj schemat „Klasyfikacja polityki gospodarczej państwa”.
43. Zdefiniuj pojęcia: dobra i usługi finalne, Produkt Narodowy Brutto, Produkt Krajowy
Brutto, PKB per capita,
44. Wyjaśnij różnicę między wzrostem a rozwojem gospodarczym.
45. Wymień mierniki wzrostu i mierniki rozwoju gospodarczego.
46. Wyjaśnij, różnicę miedzy nominalnym a realnym PKB.
47. Wyjaśnij, dlaczego PKB per capita jest wskaźnikiem pozwalającym na lepsze
porównywanie poziomu życia ludności w różnych krajach niż PKB.
48. Wymień obszary, według których określa się wskaźnik HDI.
49. Wymień cztery fazy klasycznego cyklu koniunkturalnego
50. Wymień czynniki łagodzące przebiegi cyklów koniunkturalnych.
51. W puste pola poniższej tabeli wstaw „” lub „”.
Faza cyklu
Kategoria
Wielkość produkcji
Zyski przedsiębiorstw
Inwestycje
Bezrobocie
Dochody konsumentów
Spożycie
Wzrost - 
Spadek - .
Kryzys
Ożywienie
52. Zdefiniuj pojęcia: budżet państwa, dług publiczny.
53. Wymień wydatki budżetu państwa:
54. Wymień źródła dochodów budżetowych państwa:
55. Wymień sposoby pokrywania deficytu budżetowego:
56. Wymień źródła dochodów budżetów samorządowych:
57. Omów poszczególne funkcje budżetu państwa.
58. Opisz, jak na gospodarkę wpłynie polityka fiskalna restrykcyjna rządu.
Polityka fiskalna
Polityka stymulacyjna
Rząd obniża obciążenia podatkowe

Więcej pieniędzy do dyspozycji

Więcej pieniędzy w obiegu
(Inflacja spada)

Wzrasta popyt konsumpcyjny

Producenci zwiększają produkcję
(PKB wzrasta)

Producenci zwiększają zatrudnienie
(Bezrobocie maleje)
Polityka restrykcyjna
Rząd zwiększa obciążenia podatkowe

…..

…..
(
…..
)

…..

…..
(
…..
)

…..
(
…..
)
Krzysztof Gergelewicz
Zadania testowe
1. W roku 1999 weszły w życie cztery reformy:
A. emerytalna, rentowa, administracyjna i zdrowotna.
B. transportowa, rentowa, administracyjna i zdrowotna.
C. emerytalna, rentowa, polityczna i zdrowotna.
D. emerytalna, rentowa, administracyjna i chorobowa.
2. Prywatna własność środków produkcji dominuje w gospodarce
A. centralnie sterowanej.
B. rynkowej.
C. centralnie planowanej.
D. mieszanej.
3. Dobrowolny związek ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje
finansowe nazywamy
A. gospodarstwem domowym.
B. rodziną.
C. przedsiębiorstwem.
D. podmiotem gospodarczym.
4. W roku 2004
A. weszła w życie ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.
B. przeprowadzono denominację złotego.
C. weszły w życie cztery reformy: administracyjna, emerytalna, oświatowa, zdrowotna.
D. Polska weszła do Unii Europejskiej.
5. Sytuację, w której na rynku działa tylko jeden dostawca nazywamy
A. monopolem.
B. oligopolem.
C. monopsem.
D. konkurencją monopolistyczną.
6. Przykładem przedmiotu wymiany na rynku lokalnym mogą być
A. buty.
B. samochody.
C. bułki.
D. podręczniki szkolne.
7. Rynek skupu, zbytu, hurtowy i detaliczny, to pojęcia związane z klasyfikacją rynków ze
względu na
A. przedmiot wymiany.
B. etap na drodze produktu od producenta do konsumenta.
C. sytuację rynkową.
D. zasięg przestrzenny.
8. Rynek jest to
A. miejsce, na którym w wyznaczone dni tygodnia przeprowadzane są transakcje kupnasprzedaży.
Krzysztof Gergelewicz
B. miejsce, na którym w wyznaczone dni roku przeprowadzane są transakcje kupnasprzedaży.
C. plac, na którym codzienne można kupić jabłka, ziemniaki, pomidory ……
D. ogół transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w jakich one przebiegają.
9. Przykładem dóbr komplementarnych mogą być
A. narty i buty oraz okulary i szkła kontaktowe.
B. zeszyty i okładki oraz spodnie i pasek.
C. komputer i monitor oraz komputer i laptop.
D. narty i buty narciarskie oraz olej i masło.
10. Ilość dóbr i usług jaką nabywcy są gotowi kupić w określonym czasie, po danej cenie i w
określonych warunkach nazywamy
A. podażą.
B. mechanizmem rynkowym.
C. wielkością podaży.
D. popytem.
11. Wraz ze wzrostem ceny chleba zwykłego, popyt na to pieczywo
A. wzrośnie lub spadnie, w zależności od dochodów rozpatrywanej grupy społecznej.
B. wzrośnie.
C. spadnie.
D. wzrośnie lub spadnie (trudno to przewidzieć, gdyż prawo podaży w tym wypadku nie
działa).
12. Dane dotyczące rynku pieczywa wskazują, że cena równowagi rynkowej chleba żytniego
razowego wynosi
A. 1,80 zł.
Dane dotyczące rynku chleba żytniego razowego
B. 1,90 zł.
Cena
Wielkość podaży
Wielkość popytu
C. 2,00 zł.
zł
szt.
szt.
D. 2,10 zł.
1,80
5000
6000
2,00
5500
5500
2,20
6000
5000
2,40
6500
4500
13. Wraz ze spadkiem popytu na sery
A. zmieni się popyt na bilety PKP.
B. wzrosną ceny biletów PKP.
C. wzrośnie cena sera.
D. spadnie cena sera.
14. Jeżeli wystąpi nadwyżka wydatków nad dochodami to mówimy o
A. nadwyżce budżetowej.
B. deficycie budżetowym.
C. długu publicznym.
D. budżecie zrównoważonym
15. Wydatki ponoszone regularnie, mające w przyszłości przynieść korzyści finansowe są to
wydatki
A. konsumpcyjne stałe.
Krzysztof Gergelewicz
B. konsumpcyjne zmienne.
C. inwestycyjne stałe.
D. inwestycyjne zmienne.
16. Do dochodów spoza pracy zaliczamy
A. wynagrodzenia ze stosunku pracy.
B. dochody z tytułu prowadzenia własnej działalności gospodarczej.
C. renty i emerytury.
D. dywidendy (dochody z akcji).
17. Wydatki konsumpcyjne stałe to np.
A. abonament telefoniczny.
B. czesne za studia.
C. opłata za kurs prawa jazdy.
D. raty kredytu na zakup mieszkania.
18. Gwarancja jest
A. ustawową odpowiedzialnością sprzedawcy.
B. ustawową odpowiedzialnością sprzedawcy lub producenta.
C. dobrowolną odpowiedzialnością sprzedawcy lub producenta.
D. dobrowolną odpowiedzialnością sprzedawcy.
19. Po rezygnacji z zakupu przez klienta dokonującego zakupu na odległość, sprzedawca
musi oddać pieniądze w ciągu
A. 7 dni.
B. 14 dni.
C. 21 dni.
D. 28 dni.
20. Zakupami na odległość nie są zakupy
A. przez Internet.
B. przez telefon.
C. przez ladę sklepową.
D. za pośrednictwem akwizytora.
21. Towar powinien przede wszystkim
A. mieć atrakcyjną ceną.
B. odpowiadać aktualnej modzie.
C. nadawać się do użytku.
D. mieć estetyczne opakowanie.
22. Polityka fiskalna jest to polityka
A. prowadzona przez bank centralny.
B. polegająca na kształtowaniu wpływów i wydatków budżetu państwa.
C. polega na kształtowaniu podaży pieniądza.
D. polega na stabilizowaniu inflacji.
23. Polityka ekspansywna jest to inaczej polityka
A. stymulacyjna.
B. hamująca.
Krzysztof Gergelewicz
C. twarda.
D. restrykcyjna.
24. Jednym z celów polityki gospodarczej państwa jest utrzymywanie stałej wartości złotego.
Ma to służyć
A. ochronie systemu rynkowego.
B. dostarczaniu usług publicznych:
C. ochronie środowiska naturalnego.
D. stabilizacji gospodarki.
25. Polityka ekspansywna dotyczy
A. wyłącznie polityki fiskalnej.
B. wyłącznie polityki monetarnej.
C. wyłącznie polityki budżetowej.
D. zarówno polityki fiskalnej jak i monetarnej.
26. Produkt krajowy brutto jest to
A. wartość dóbr i usług wytworzonych na terenie danego kraju w ciągu roku.
B. wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych w ciągu roku.
C. wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w ciągu roku.
D. wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych w przedsiębiorstwach należących do
danego narodu w ciągu roku.
27. Na klasyczny cykl koniunkturalny składają się cztery fazy:
A. recesja, depresja, załamanie i ekspansja.
B. recesja, depresja, załamanie i ożywienie.
C. recesja, depresja, ożywienie i rozkwit.
D. recesja, kryzys, załamanie i rozkwit.
28. PKB per capita jest to wartość
A. PKB podana w cenach stałych, czyli z uwzględnieniem zjawiska inflacji.
B. PKB podana w cenach bieżących.
C. PKB przypadająca na jednego mieszkańca kraju.
D. wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez naród w danym roku.
29. Długofalowy proces przemian w gospodarce, obejmujący zmiany ilościowe i zmiany
jakościowe nazywany jest
A. rozwojem gospodarczym.
B. wzrostem gospodarczym.
C. trendem.
D. klasycznym cyklem koniunkturalnym.
30. Funkcja redystrybucyjna budżetu państwa polega na
A. gromadzeniu dochodów umożliwiających realizację określonych zadań.
B. wykorzystaniu dochodów i wydatków do pobudzania lub hamowania określonych
zjawisk oraz procesów gospodarczych i społecznych.
C. wykorzystaniu dochodów i wydatków do pobudzania lub hamowania określonych
procesów.
D. zmniejszaniu nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych.
Krzysztof Gergelewicz
31. Źródłem dochodów budżetów samorządowych są m.in.
A. podatki (pośrednie, PIT, CIT),
B. udziały w podatkach przekazywany do budżetu państwa
(część podatku PIT i CIT),
C. zyski Narodowego Banku Polskiego,
D. opłaty administracyjne i celne,
32. Do źródeł dochodów budżetu państwa należą
A. podatki i opłaty lokalne.
B. subwencje i dotacje z budżetu państwa.
C. podatki (pośrednie, PIT, CIT).
D. subwencja ogólna.
33. Celem funkcji redystrybucyjna budżetu państwa jest
A. wykorzystywanie dochodów budżetowych do pobudzania określonych zjawisk oraz
procesów gospodarczych i społecznych.
B. gromadzenie dochodów umożliwiających m. in. realizację przez państwo określonych
zadań.
C. zmniejszanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych.
D. wykorzystywanie wydatków budżetowych do hamowania określonych zjawisk oraz
procesów gospodarczych i społecznych.
Krzysztof Gergelewicz
34. Funkcja redystrybucyjna budżetu państwa polega na
E. gromadzeniu dochodów umożliwiających realizację określonych zadań.
F. wykorzystaniu dochodów i wydatków do pobudzania lub hamowania określonych
zjawisk oraz procesów gospodarczych i społecznych.
G. wykorzystaniu dochodów i wydatków do pobudzania lub hamowania określonych
procesów.
H. zmniejszaniu nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych.
35. Źródłem dochodów budżetów samorządowych są m.in.
E. podatki (pośrednie, PIT, CIT),
F. udziały w podatkach przekazywany do budżetu państwa
(część podatku PIT i CIT),
G. zyski Narodowego Banku Polskiego,
H. opłaty administracyjne i celne,
36. Do źródeł dochodów budżetu państwa należą
E. podatki i opłaty lokalne.
F. subwencje i dotacje z budżetu państwa.
G. podatki (pośrednie, PIT, CIT).
H. subwencja ogólna.
37. Celem funkcji redystrybucyjna budżetu państwa jest
E. wykorzystywanie dochodów budżetowych do pobudzania określonych zjawisk oraz
procesów gospodarczych i społecznych.
F. gromadzenie dochodów umożliwiających m. in. realizację przez państwo określonych
zadań.
G. zmniejszanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych.
H. wykorzystywanie wydatków budżetowych do hamowania określonych zjawisk oraz
procesów gospodarczych i społecznych.