spis_tresci - Wydawnictwo Naukowe Scholar

Recenzent:
dr hab. Robert Kupiecki
Redaktor prowadząca:
Anna Raciborska
Redakcja:
Anna Kaniewska
Marek Szczepaniak
Korekta:
Marek Szczepaniak
Projekt okładki:
Katarzyna Juras
Copyright © 2014 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.
Praca naukowa finansowana ze środków budżetowych na naukę
w latach 2010–2013 jako projekt badawczy „Sojusze międzynarodowe”
(N N116 339939)
ISBN 978-83-7383-686-0
Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.
ul. Krakowskie Przedmieście 62, 00-322 Warszawa
tel./fax 22 826 59 21, 22 828 95 63, 22 828 93 91
dział handlowy: jak wyżej, w. 105, 108
e-mail: [email protected]
www.scholar.com.pl
Wydanie pierwsze
Skład i łamanie: WN Scholar (Jerzy Łazarski)
Druk i oprawa: Wrocławska Drukarnia Naukowa PAN Sp. z o.o., Wrocław
SPIS TREŚCI
Podziękowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
ROZDZIAŁ 1
Sojusze jako przedmiot badań internacjologii –
wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Znaczenie sojuszy w badaniach internacjologicznych . . . . . . . . .
2. Cel i struktura książki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Pojęcie teorii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Zagadnienia metodologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Stan badań i literatura przedmiotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
13
24
30
38
46
ROZDZIAŁ 2
Pojęcie sojuszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Definicja sojuszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przegląd istniejących definicji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Uniwersalna definicja sojuszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ocena definicji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aspekt morfologiczny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aspekt metodologiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aspekt zdroworozsądkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Pojęcia pokrewne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Synonimy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Terminy odrębne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Elementy siatki kategorialnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Typologie sojuszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Typologie cząstkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dybczyńskiego ogólna typologia sojuszy. . . . . . . . . . . . . . . .
56
56
58
67
83
83
84
89
91
92
92
94
100
101
116
ROZDZIAŁ 3
Powstawanie sojuszy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Kondycja środowiska międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Mechanizmy powstawania sojuszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wewnątrzpaństwowe źródła zawierania sojuszy . . . . . . . . . .
Mechanizm 1: sojusz jako kompensacja praktycznego
braku zasobów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
120
122
128
129
136
Mechanizm 2: sojusz jako kompensacja problemów
polityki wewnętrznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wewnątrzsojusznicze źródła zawierania sojuszy . . . . . . . . .
Motywy zachowań ograniczających. . . . . . . . . . . . . . .
Unikanie uwikłania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zawężenie opcji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ograniczenie konfliktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Narzędzia ograniczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Skuteczność ograniczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Znajomość celów polityki zagranicznej
i intencji ograniczanego . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spójność elit politycznych ograniczającego . . .
Waga interesów ograniczającego . . . . . . . . . . .
System kar i nagród. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
System instytucjonalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Skuteczna strategia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Strukturalne źródła zawierania sojuszy . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przyłączanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przyłączanie ofensywne . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przyłączanie defensywne . . . . . . . . . . . . . . . . .
Równoważenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Motywy równoważenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przedmiot równoważenia . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kryteria różnicujące . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Zmienne determinujące powstawanie sojuszy. . . . . . . . . . . . . . .
Wybór sojuszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Potencjał aktora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stabilność aktora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dostępność alternatyw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wiarygodność partnerów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Poziom zagrożenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mechanizm formowania sojuszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Potencjał aktora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dostępność alternatyw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prawdopodobieństwo wybuchu wojny . . . . . . . . . . . . .
Bliskość geograficzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zbieżność interesów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
137
140
142
142
144
146
148
152
152
152
153
153
154
154
155
156
158
160
162
162
164
171
176
177
177
177
178
179
182
184
184
185
186
186
187
ROZDZIAŁ 4
Funkcjonowanie sojuszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Dystrybucja wpływów w sojuszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wpływ partnerów słabszych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dylemat sojuszniczy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pomoc zagraniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Penetracja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
188
189
189
196
200
204
2. Spójność i efektywność sojuszu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Modele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Model 1: Zobowiązania jako wskaźnik spójności. . . . .
Model 2: Zmienne poziomy zagrożeń . . . . . . . . . . . . .
Model 3: Intencje a spójność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zmienne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zagrożenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mechanizmy decyzyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Potencjał . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Czas trwania sojuszu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wielkość sojuszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Atuty specyficzne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ideologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Efekty istnienia sojuszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Efekty środowiskowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Równowaga sił. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Elementy semistrukturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Efekty wewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sojusz a interesy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sojusz a integracja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
212
214
214
216
218
222
222
224
226
227
228
230
231
235
235
236
244
247
247
252
ROZDZIAŁ 5
Kres sojuszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Przyczyny środowiskowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zmniejszenie lub zanik zagrożenia zewnętrznego. . . . . . . . .
Zanik cech sojuszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przekształcanie w reżim międzynarodowy . . . . . . . . .
Pokonanie przeciwnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przegrana w konflikcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nowy problem międzynarodowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Powstanie nowego sojuszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Umasowienie odstraszania nuklearnego . . . . . . . . . . . . . . . .
Proliferacja technologii militarnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozbrojenie międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Przyczyny wewnątrzsojusznicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dominacja mocarstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nieprecyzyjne cele sojuszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozbudowa składu sojuszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Konflikt między członkami sojuszu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opuszczenie sojuszu przez kluczowego członka . . . . . . . . .
3. Przyczyny wewnątrzpaństwowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Reinterpretacja interesu narodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zmiana elity rządzącej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Utrata suwerenności przez członka sojuszu . . . . . . . . . . . . .
256
258
258
262
266
269
270
271
272
273
274
274
275
275
276
277
278
279
280
280
282
283
ROZDZIAŁ 6
Zakończenie i krytyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Ogólna teoria sojuszy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Krytyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Defekty ogólnej teorii sojuszy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Defekty monografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
286
288
289
289
298
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
308
Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
328
Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
335