Banki a długoterminowe oszczędzanie

Banki a długoterminowe oszczędzanie
Dr Michał Buszko
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Plan prezentacji
• Cel prezentacji
• Wprowadzenie do problematyki
• Wyniki badania
• Wnioski i rekomendacje
Celem prezentacji jest
• Celem niniejszego opracowania jest ocena uwarunkowań,
konsekwencji, barier oraz czynników rozwoju zjawiska
długoterminowego oszczędzania w Polsce za pośrednictwem banków.
• W niniejszym opracowaniu skoncentrowano się zwłaszcza na
problemie braku długoterminowych oszczędności w bankach,
wskazano na przyczyny oraz uwarunkowania występowania tego
zjawiska, a także określono możliwości jego ograniczenia.
Wprowadzenie do problemu
• Banki ze względu duże na znaczenie w sektorze finansowym w Polsce,
a także ze względu na zaufanie klientów, powszechną dostępność do
usług oraz wysoką aktywność rynkową powinny być podstawowym
rodzajem instytucji mobilizujących długoterminowe oszczędzanie.
• Aktywa bankowe finansowane są co do zasady depozytami klientów,
co oznacza w praktyce transformację oszczędności w inwestycje.
• Zasadniczym problemem banków i całego sektora bankowego w
Polsce jest brak oszczędzania długoterminowego.
Banki a oszczędzanie
• Sektor bankowy w Polsce stanowi najważniejszą część systemu
finansowego, koncentrując największą wartość aktywów finansowych.
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
260,9
178,1
149,1
323,1
1532
1599,9
2014
2015
Banki
180
140,5
SKOKi
PTE
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KNF
TU
TFI
Przyczyny braku długoterminowego
oszczędzania w bankach
• Uwarunkowania prawne (Art. 50 ust 1 Ust. Prawo bankowe).
• Mała liczba bankowych produktów długoterminowego oszczędzania
(przeważnie do 3 lat).
• Preferencja wśród klientów banków do oszczędzania krótkoterminowego z
zadeklarowanym krótkim terminem lub bez niego.
• Brak zachęt do długoterminowego oszczędzania.
• Niekorzystne opodatkowanie procesu oszczędzania.
• Konkurencja innych form gromadzenia kapitału przez klientów w długim
okresie (fundusze inwestycyjne, nieruchomości, metale szlachetne – wyższa
zmienność ale i wyższe stopy zwrotu).
• Niskie nominalne i realne stopy zwrotu z depozytów bankowych.
Oszczędzanie a Art. 50 ust 1. Ustawy prawo
bankowe
• Posiadacz rachunku bankowego dysponuje swobodnie środkami
pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. W umowie z bankiem
mogą być zawarte postanowienia ograniczające swobodę
dysponowania tymi środkami.
Przyczyny braku rozwoju produktów
oszczędzania długoterminowego przez banki
• Możliwość przerzucania ryzyka zmiany stóp procentowych oraz kosztów dostępu do
kapitału na klientów.
• Realizacja przez banki strategii spekulacyjnych na krzywej dochodowości (carry trade).
• Wykorzystanie taniego źródła kapitału w postaci środków na rachunkach bieżących.
• Odnawialność krótkoterminowych depozytów.
• Konieczność podniesienia kapitalizacji banków w przypadku rozwoju oszczędności
długoterminowych.
Konsekwencje zjawiska braku oszczędzania
długoterminowego
• Dla deponenta – brak stabilnej systematycznej akumulacji kapitału na okres
emerytalny i/lub inne wydatki o znaczącej wartości (edukacja, zdrowie, zakup
aktywów).
• Dla banku – brak trwałych, stabilnych źródeł finansowania umożliwiających
udzielanie długoterminowych kredytów o stałym oprocentowaniu. Negatywny
wpływ na płynność finansową.
• Dla gospodarki – brak źródeł finansowania długoterminowych inwestycji
prorozwojowych i infrastrukturalnych.
• Dla systemu finansowego – konieczność długoterminowego pożyczania kapitału
za granicą.
Uzasadnienie dla oszczędzania
długoterminowego w bankach
• Oszczędzanie długoterminowe w bankach powinno być stosowane dla celów realizacji stabilnych,
wydatków przewidywalnych w dalszej przyszłości (nie nadaje się dla celów przezorności)
• Uzasadnienie:
1.
Polacy mają największe zaufanie do banków spośród wszystkich instytucji finansowych,
2.
Oszczędności są relatywnie bezpieczną i stabilną formą gromadzenia kapitału - zabezpieczenie
przez BFG do 100.000 euro (dla oszczędzania długoterminowego powinno się zwiększyć limit?),
3.
Wartość oszczędności nie zmienia się cyklicznie wraz z koniunkturą na rynku kapitałowym,
4.
Banki w większości przypadków działają zgodnie z zasadą TBTF,
5.
Produkty oszczędnościowe banków i ich zakup są zazwyczaj relatywnie proste,
6.
Koszty związane z oszczędzaniem w bankach są relatywnie niskie.
Zaufanie do instytucji finansowych
100%
18,50%
90%
80%
30,40%
32,80%
37,30%
55,80%
70%
60%
42,40%
25,60%
31,80%
50%
31,70%
40%
30%
20%
28,20%
38,90%
33,50%
35,20%
29,40%
10%
0%
5,10%
Banki komercyjne
Tak, duże
Źródło: Diagnoza społeczna 2015
1,90%
TU Życie
1,60%
TU Majątek
Tak, umiarkowane
Nie
15,00%
1,00%
Giełda
Nie mam zdania
3,90%
ZUS
Struktura oszczędności
Źródło: Analizy online
Uwarunkowania oszczędzania dochodu wg
badań Fundacji Kronenberga z 2015 r.
• Wg badania Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowym z 2015 r. Polacy co do
zasady uważają, że warto oszczędzać by zabezpieczyć swoją przyszłość – pogląd
ten reprezentuje 67% (75% w 2014), 21% (18%) jest za przeznaczaniem środków
na bieżącą konsumpcję, a 4% (7%) nie ma zdania.
• Relatywnie stały udział osób pozytywnie odnoszących się do oszczędzania oraz
malejący osób nieposiadających zdania na temat tego, czy warto oszczędzać.
• Liczba osób przeciwnych oszczędzaniu jest relatywnie stabilna w czasie.
• 59% (49%) Polaków oszczędza, przy czym 16% (12%) robi to regularnie co miesiąc.
Udział ten, pomimo iż jest niski, systematycznie wzrasta od 2011 roku.
• Występuje wysoki dysparytet pomiędzy deklarowaniem oszczędzania a
oszczędzaniem.
Podejście do oszczędzania a oszczędzanie
• Oszczędzane są zwykle niewielkie kwoty – najczęściej 100-250 zł miesięcznie - 36%
(16%), 251-500 – 24% (21%) oraz do 100 zł - 23% (16%) Najszybciej wzrasta udział tej
ostatniej kategorii.
• Polacy oszczędzają nie myśląc o konkretnym terminie (57%) lub oszczędzają z myślą o
horyzoncie do trzech lat włącznie (33%). 10% oszczędza na okres powyżej 3 lat.
• 21% (16%) oszczędza z myślą o celu emerytalnym.
• Tendencja pozytywna to wzrost horyzontu oszczędzania (niemniej pozostającego w
limicie trzech lat).
• W 2014 r. osoby deklarujące oszczędzanie w horyzoncie powyżej 10 lat koncentrowały
4% (wieloletni stabilny trend).
Korzyści długoterminowego oszczędzania w
bankach
• Stabilny zasób kapitału pozwalający na kredytowanie
długoterminowych inwestycji rozwojowych, infrastrukturalnych,
modernizacyjnych, społecznych.
• Możliwość rozwoju rynku kredytów lub pożyczek mieszkaniowych o
stałym oprocentowaniu (mniejsze ryzyko, brak zmienności wysokości
rat).
• Poprawa płynności banków, a tym samym wzrost ich bezpieczeństwa.
Wartość i struktura depozytów w sektorze
bankowym
1000
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
2010
2011
2012
Gosp. dom.
Przedsiębiorstwa
2013
Non-profit
2014
2015
Udział depozytów powyżej 12 miesięcy w
sektorze bankowym w Polsce w %
12
10
8
6
4
2
0
2010
2011
2012
Gosp. Dom.
Przedsiębiorstwa
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP
2013
2014
Udział depozytów do 6 miesięcy w sektorze
bankowym w Polsce w %
100
95
90
85
80
75
70
65
60
2010
2011
2012
Gosp. Dom.
Przedsiębiorstwa
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP
2013
2014
Wskaźnik kredytów do depozytów
112%
110%
108%
106%
104%
102%
100%
98%
96%
94%
92%
2010
2011
2012
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KNF
2013
2014
2015
Rekomendacje dla oszczędzania
długoterminowego
1.
Z racji odkładania zwykle niewielkich kwot przez deponentów, długoterminowe oszczędzanie
bankowe powinno być budowane na bazie produktów umożliwiających regularne dopływy
kapitału.
2.
Produkty te, żeby były atrakcyjne, muszą charakteryzować się wyższym oprocentowaniem
(premią) w stosunku do oszczędności krótkoterminowych.
3.
Premia może zostać wygenerowana poprzez obniżenie lub zwolnienie z opodatkowania
dochodów z długoterminowych lokat oszczędnościowych.
4.
Premia może być również płacona deponentom przez same banki lub Skarb Państwa w
zależności od celu wykorzystania oszczędności (premia będzie wynikała z możliwości rezygnacji
przez banki z instrumentów pochodnych na stopę procentową zabezpieczających przed zmianą
oprocentowania depozytów).
Rekomendacje dla oszczędzania
długoterminowego
5.
Konieczne jest finansowe i prawne zabezpieczenie trwałości oszczędzania (dyspozycja
obciążania rachunku wpłatami oszczędnościowymi, zmiana prawa bankowego – wprowadzenie
kategorii lokat długoterminowych (emerytalnych)).
6.
Z racji tego, iż klienci szukają przeważnie rozwiązań i produktów finansowych w banku, gdzie
mają swój rachunek ROR, banki o dużej liczbie obsługiwanych rachunków mogą stać się liderami
promocji oszczędzania długoterminowego.
7.
Zachęcenie klientów do długoterminowego oszczędzania może nastąpić w Polsce dzięki
programom rządowym, gdzie środki wypłacane przez państwo obligatoryjnie w części trafiałyby
do produktów oszczędzania długoterminowego (wykorzystanie zasobów Rodzina 500+).
8.
Potrzebna jest kampania medialna i finansowa promująca długoterminowe oszczędzanie
emerytalne czy dla dzieci.
Wnioski
• Długoterminowe oszczędzanie wymaga dostosowań zarówno ze strony banków jak i ich
klientów.
• Ponieważ depozyty stanowią dominujący rodzaj finansowania banków i obecnie nie ma
ich niedoboru strukturalnego (luki finansowania), stąd działania powinny być
skoncentrowane na ”zamrożeniu” depozytów.
• Rozwój długoterminowego oszczędzania w bankach wymaga konieczności wypłacenia
premii ze względu na stosunkowo niską rentowność bankowych produktów
oszczędnościowych. Premia ta może pochodzić z np. zwolnienia z opodatkowania lub
dopłat banków/Skarbu Państwa.
• Obecne warunki makroekonomiczne, pomimo środowiska niskich stóp procentowych,
wspierają proces tworzenia oszczędności długoterminowych.
Koniec
• Dziękuję za uwagę!