Document 248448

Transkrypt

Document 248448

RADA PROGRAMOWA
prof. dr hab. Andrzej Bulsiewicz
dr Dariusz Kala, Sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
Marian Kocon, Sędzia Sądu Najwyższego
Dariusz Kuberski, Prokurator Prokuratury Okręgowej w Bydgoszczy
dr Marek Machnij, Sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
dr Maciej Piankowski, Sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
Andrzej Siuchniński, Sędzia Sądu Najwyższego
Anna Skupna, Prezes Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – przewodnicząca Rady Programowej
dr hab. Jakub Stelina, prof. Uniwersytetu Gdańskiego
prof. dr hab. Jerzy Zajadło
KOLEGIUM REDAKCYJNE
Redaktor naczelny
Jacek Pietrzak, Wiceprezes Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
Członkowie kolegium
Wiktor Gromiec, Sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
Roman Kowalkowski, Sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
Iwona Krzeczowska-Lasoń, Sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
Maciej Plaskacz, Sędzia Sądu Rejonowego w Grudziądzu
Sekretarz redakcji
Dawid Świeczkowski, asystent sędziego w Sądzie Apelacyjnym w Gdańsku
Redaktor wydawniczy i językowy
dr Emilia Kubicka
Korektor
Aneta Dąbrowska-Korzus
Redaktor języka angielskiego
Biruta Gruszecka
Wersją pierwotną (referencyjną) czasopisma jest wersja papierowa.
© Copyright by TNOiK „Dom Organizatora” – Toruń 2016
ISSN 2353–5865
Adres redakcji: ul. Nowe Ogrody 28/29, 80-803 Gdańsk
tel. 785 456 113 (artykuły), 608 087 603 (orzecznictwo i bibliografia)
e-mail: [email protected]
Redakcja zastrzega sobie prawo do niepublikowania nadesłanych materiałów oraz ich redagowania i skracania.
Redakcja nie zwraca materiałów niezamawianych.
Wydawca
Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora” – Toruń
87-100 Toruń, ul. Czerwona Droga 8 / al. 500-lecia 31, tel. (56) 62 228 98
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
II/2016
SPIS TREŚCI
Anna Czelakowska, Nieufnym okiem prawnika, czyli najnowszy (elektroniczny) słownik języka polskiego Polskiej Akademii Nauk z punktu widzenia wykładni językowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Szymon Janczarek, Swoboda wypowiedzi profesjonalnych pełnomocników
– standardy europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Agata Krakówka, Kilka uwag na temat kompensacji szkody w postępowaniu karnym po zmianach z 2015 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Paweł Klecha, Przejęcie przez wierzyciela nieruchomości na własność
w toku uproszczonej egzekucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Wybrane orzeczenia trybunałów międzynarodowych, Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Gdańsku i sądów apelacji gdańskiej 145
Przegląd bibliograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
II/2016
WYKAZ OPUBLIKOWANYCH ORZECZEŃ
Prawo cywilne
1. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 25 stycznia 2016 r.,
V ACa 328/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Rozliczenie nakładów przy aktualizacji opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego
2. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 18 listopada 2015 r.,
I ACa 571/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Ugoda a nowacja
Prawo karne
3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 grudnia 2015 r.,
II AKa 370/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Zabójstwo w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie
a zamiar sprawcy
4. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 27 października 2015 r.,
II AKa 308/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Zakres dowodzenia dotyczący działania z zamiarem bezpośrednim w
przypadku przestępstwa oszustwa. Związek przyczynowy między wprowadzeniem w błąd albo wyzyskaniem błędu a niekorzystnym rozporządzeniem mieniem
5
Wykaz opublikowanych orzeczeń
5. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13 stycznia 2016 r.,
II AKa 417/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Zasada intertemporalna z art. 4 § 1 k.k. a orzekanie w przedmiocie środka kompensacyjnego z art. 46 § 1 k.k.
6. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 24 listopada 2015 r.,
II AKa 272/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
Przeprowadzenie dowodu z pisemnego oświadczenia oskarżonego a zakaz
wynikający z art. 174 k.p.k.
7. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 30 grudnia 2015 r.,
II AKa 402/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Zarzut przedawnienia a obowiązek oceny podstaw do uznania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowego aresztowania
Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych
8. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 października 2015 r.,
III APa 25/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Nieważność postępowania
9. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 8 marca 2016 r., III AUa
1693/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Umorzenie należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez
osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r., poz. 1551)
10. Wyrok Sądu Rejonowego w Człuchowie z dnia 10 marca 2016 r.,
IV P 107/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Warunki udzielenia urlopu wypoczynkowego ,,na żądanie” bezpośrednio
po upływie zwolnienia lekarskiego
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
II/2016
dr Anna Czelakowska
Instytut Języka Polskiego w Krakowie
Polska Akademia Nauk
Nieufnym okiem prawnika,
czyli najnowszy (elektroniczny) słownik
języka polskiego Polskiej Akademii Nauk*
z punktu widzenia wykładni językowej
1. Dla językoznawców czy leksykografów trudności, które w procesie wykładni przysparza wykorzystywanie słowników, nierzadko okazują
się zaskakujące. W dodatku jako przyczynę tylko części tych problemów
można wskazać niepełną orientację prawników w dokonaniach leksykograficznych ostatnich kilkunastu lat czy też luki w wiedzy nieobecnej przecież na studiach prawniczych1. Zagadnienia te dopiero zresztą
od niedawna stały się przedmiotem refleksji językoznawców praktyków,
choć coraz częściej również w artykułach przeznaczonych dla środowi-
* Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa
Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2013–
–2018.
1 Obserwacje te pozostają zresztą w zgodności z oceną samych prawników, por.
A. Bielska-Brodziak, Z. Tobor, Słowniki a interpretacja tekstów prawnych, „Państwo
i Prawo” 2007, t. 5, s. 20–33; A. Bielska-Brodziak, Interpretacja tekstu prawnego na
podstawie orzecznictwa podatkowego, Warszawa 2009.
7
Anna Czelakowska
ska prawniczego polecane są nowsze metodologicznie dzieła leksykograficzne oraz wskazywane rozwiązania adekwatne nie tylko z punktu
widzenia wykładni prawa, ale i lingwistyki2. Częściową winę trzeba jednak przypisać leksykografom, którzy dotychczas w zbyt małym stopniu
uwzględniali potrzeby użytkowników języka, jeśli nawet przemilczymy
to, że wiele do życzenia pozostawia także wykonanie niektórych słowników3. I znów: dopiero uświadamianie tych braków ich twórcom będzie
stopniowo wpływać na opracowywanie lepszych słowników (nie tylko
z punktu widzenia przedstawicieli różnych zawodów prawniczych), choć
zmiany te zajmą z pewnością jeszcze wiele lat.
Przede wszystkim zaskakuje jednak, że mimo coraz większej wiedzy prawników i starań leksykografów nie ustaje pytanie o wartość wykładni językowej dokonywanej z pomocą narzędzi leksykografii elektronicznej4. Słowniki niemające postaci drukowanej, istniejące jedynie
wirtualnie, na wszelki wypadek traktuje się w środowisku prawniczym
z dystansem, bez dalszego wnikania w ich metodologię i treść. Z tego
właśnie powodu przedmiotem analizy uczyniłam najnowszy słownik ję-
2 Zob.: P. Żmigrodzki, A. Bielska-Brodziak, Z. Tobor, Opis semantyczny leksemów
w słowniku ogólnym i jego doniosłość prawna, „Język Polski” 2008, z. 1, s. 3–13;
Z. Tobor, P. Żmigrodzki, A. Brodziak-Bielska, Co każdy prawnik o słownikach wiedzieć
powinien, „Przegląd Sądowy” 2008, t. 7–8, s. 79–95; S. Żurowski, Leksykografia
w pracy prawnika, [w:] E. Kubicka, D. Kala (red.), Kultura języka polskiego w praktyce
prawniczej, Bydgoszcz 2014, s. 55–75; S. Żurowski, Leksykografia w pracy prawnika –
suplement, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2015, nr 2, s. 29‒40; E. Kubicka,
A. Czelakowska, O definiowaniu i definicjach słownikowych z punktu widzenia
wykładni językowej, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2015, nr 4, s. 99‒125;
E. Kubicka, K. Grec, W. Leszczak, M. Mitew, Wykorzystanie słowników w interpretacji
prawniczej – implikacje praktyczne, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2015,
nr 1, s. 25‒50.
3 Na temat błędów leksykograficznych i ich konsekwencji dla wykładni językowej
zob. np. E. Kubicka, A. Czelakowska, O definiowaniu i definicjach słownikowych…;
A. Czelakowska, E. Kubicka, M. Klubińska, Słowniki przed sądem. Wykorzystywanie
dzieł leksykograficznych w orzeczeniach sądowych, „LingVaria” 2016, nr 1 (21),
s. 45‒64.
4 Autorka dziękuje w tym miejscu Panu mgrowi Adamowi Świątkiewiczowi za
uwagi i wątpliwości, które wpłynęły na kształt tego artykułu.
8
Nieufnym okiem prawnika, czyli najnowszy (elektroniczny) słownik…
zyka polskiego Polskiej Akademii Nauk, słownik ogólny5 o pierwotnej
(i jedynej) formie elektronicznej, a zarazem dzieło leksykograficzne opracowywane na podstawie koncepcji uwzględniającej najważniejsze zasady
współczesnej semantyki i leksykografii polskiej i światowej.
2. Współcześnie główny punkt zainteresowania w leksykografii przenoszony jest na słowniki elektroniczne, czyli bazy danych umożliwiające stosowanie zaawansowanych technik ich tworzenia i przeszukiwania6.
Zastosowanie w leksykografii komputerów stało się warunkiem wypracowania koncepcji nowoczesnego słownika, wygodnego i przede wszystkim
funkcjonalnego dla jego odbiorców. O zaletach tych słowników pisze się
szerzej przynajmniej od kilkunastu lat7, przy czym metaleksykografia dotycząca tych zagadnień znacznie wcześniej, bo już od lat 90. ubiegłego
wieku8, wykształca się na Zachodzie. Od 2009 r. regularnie odbywają się
też konferencje w zakresie e-leksykografii (e-LEX). Ich celem jest omawianie nowoczesnych rozwiązań w leksykografii elektronicznej, zarówno
w zakresie samodzielnych programów komputerowych, systemów on-line,
jak i urządzeń i aplikacji z bardziej komercyjnego segmentu rynku9.
5 Na temat rozróżnienia słowniki ogólne − słowniki specjalistyczne zob. np.
Z. Tobor, P. Żmigrodzki, A. Brodziak-Bielska, Co każdy prawnik…, s. 82.
6 Zob. np. R. R. K. Hartmann, G. James, Dictionary of Lexicography, London
1998; P. Żmigrodzki, Słowo – słownik – rzeczywistość. Z problemów leksykografii
i metaleksykografii, Kraków 2008; H. Nesi, Dictionaries in electronic form, [w:]
A. P. Cowie (red.), The Oxford History of English Lexicography, Oxford 2009,
s. 458−478.
7 Zob. np. G.-M. de Schryver, Lexicographers’ Dreams in the Electronic-Dictionary
Age, „International Journal of Lexicography” 2003, vol. 16 (2), s. 143−199; S. Atkins,
M. Rundell, The Oxford Guide to Practical Lexicography, Oxford 2008, s. 238−246.
8 Przede wszystkim w związku z wydawanymi na nośnikach CD jednojęzycznymi
słownikami, takimi jak Oxford English Dictionary (dawne wydanie 12-tomowe −
wydane w wersji elektronicznej w 1988 r., zaś wydanie 20-tomowe w 1992 r.), zob.
H. Nesi, Dictionaries in electronic form…, s. 467.
9 Słownikiem elektronicznym określa się także urządzenia i aplikacje umożliwiające
sprawdzanie pisowni i gramatyki, wprowadzanie tekstów w telefonach komórkowych
oraz tezaurusy i translatory, a także popularne w Azji Wschodniej wielofunkcyjne
słowniki kieszonkowe (P. Żmigrodzki, Słowo – słownik – rzeczywistość…; H. Nesi,
Dictionaries in electronic form…, s. 458−478). Więcej na temat rozwoju e-leksykografii
9
Anna Czelakowska
2.1. Profesjonalna leksykografia elektroniczna w Polsce rozwija się nieporównanie wolniej, choć również jej stan z roku na rok wyraźnie się
zmienia10. Udostępniane są kolejno w wersjach elektronicznych (na płytach CD oraz w wydaniach internetowych) ogólne słowniki języka polskiego z 2. połowy XX wieku: SJPD, SJPSz, SWJP i ISJP, dostępna jest
również elektroniczna edycja dzieł z XIX i 1. połowy XX w: słownika wileńskiego oraz słowników Lindego i warszawskiego (dwa ostatnie w wersjach bibliotek cyfrowych, ale z przystosowaną do nich wyszukiwarką Poliqarp umożliwiającą podstawowe przeszukiwanie ich baz danych).
Niestety wszystkie te słowniki tworzone są na podstawie wersji papierowych11, w wyniku czego mimo niewielkiej objętości, poręczności
i możliwości szybkiego przeszukiwania baz danych, a w wypadku części z nich także kopiowania zawartości do schowka, nie wykorzystują
w pełni narzędzi możliwych do zastosowania w nowoczesnym słowniku ogólnym.
2.2. Dziełem wprowadzającym rozwiązania innowacyjne nie tylko na
tle drukowanych, ale również dygitalizowanych słowników ogólnych jest
właśnie Wielki słownik języka polskiego PAN tworzony w Instytucie Języka Polskiego PAN pod redakcją Piotra Żmigrodzkiego12, od 2013 r. pozona Zachodzie oraz w Polsce zob. A. Czelakowska, Wielki słownik języka polskiego PAN
jako słownik elektroniczny, „Język Polski” 2012, R. XCII, z. 5, s. 336–347.
10 Zob. też P. Żmigrodzki, Słowo – słownik – rzeczywistość…, s. 101−105; A. Czelakowska, Wielki słownik języka polskiego PAN…
11 Stwierdzenie to nie dotyczy oczywiście Wikisłownika, jednak ze względu na to,
że jest to projekt nieprofesjonalny, ograniczony zatem przez poważne braki metodologiczne, nie biorę go w tym miejscu pod uwagę. Jeszcze inne problemy związane są
z witryną sjp.pwn.pl, zwracającą wyniki z jednej strony nadmiarowe, a przez to mylące, z drugiej − nieweryfikowalne (obecnie brak danych o autorze słownika, metodologii opisu haseł, a także czasie wprowadzonych w nich zmian). O brakach tej witryny
pisze S. Żurowski, Leksykografia w pracy prawnika – suplement…, s. 33−35.
12 Należy zaznaczyć, że WSJP nie jest przedsięwzięciem komercyjnym (w przeciwieństwie do większości wydawanych współcześnie słowników), ale realizowanym ze
środków publicznych przez zespół językoznawców z całej Polski (obecnie nie tylko IJP
PAN, ale też UJ, UMK, UŚ i UW) w ramach projektu koordynowanego przez Instytut
Języka Polskiego PAN. Materiał udostępniany jest w bezpłatnej witrynie internetowej
pod adresem www.wsjp.pl.
10
stający pod honorowym patronatem Senatu Rzeczypospolitej Polskiej13.
Koncepcja WSJP jako słownika prymarnie elektronicznego14 pozwoliła
bowiem na uniknięcie skomplikowanych dla użytkowników konwencji
leksykograficznych, do których należą np. pośrednia informacja fleksyjna
i umowny sposób hasłowania wyrażeń wielowyrazowych, a także haseł
wariantywnych, odpowiedników aspektowych czasowników i wielu innych. Z myślą o wygodzie użytkownika w słowniku wprowadzono m.in.
hierarchizację struktury hasła, system odsyłaczy i powiązań między hasłami, zaawansowane narzędzia wyszukiwania oraz pełną bezpośrednią
informację gramatyczną; znaczna zaś część tych rozwiązań determinuje
sposób opracowania materiału w słowniku15.
2.2.1. Największe znaczenie dla osób przyzwyczajonych do formy
słowników elektronicznych ma nowa, przejrzysta, kilkustopniowa struktura hasła16. Użytkownicy po otwarciu wieloznacznego hasła w widoku
głównym, obok części wspólnych wszystkim znaczeniom, widzą informację o wyróżnionych podhasłach. Każde z nich jest opatrzone nagłówkiem − odsyłaczem do części artykułu hasłowego poświęconej wyróżnionemu znaczeniu leksemu. Nagłówki te są krótkimi jedno- lub najwyżej
kilkuwyrazowymi etykietami, których zadaniem jest możliwie jednoznaczne sygnalizowanie znaczenia opisanego w danym podhaśle (fot. 1).
13 Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 kwietnia 2013 r., „Monitor
Polski” 16 kwietnia 2013 r., poz. 266.
14 Zob. np. P. Żmigrodzki, M. Bańko, B. Dunaj, R. Przybylska, Koncepcja Wielkiego słownika języka polskiego − przybliżenie drugie, [w:] P. Żmigrodzki, R. Przybylska
(red.), Nowe studia leksykograficzne, t. 2, Kraków, s. 9–21.
15 Unaocznia to prosty przykład. W większości dotychczasowych słowników zapisywano tylko jedną, zwykle niedokonaną formę czasownika, pomijając materiał ilustrujący drugą z form i komplikując sposób korzystania ze słownika w sytuacji, gdy czasownik w odmiennych znaczeniach ma różne odpowiedniki aspektowe. W WSJP każdy
z tych czasowników jest oddzielnie opracowywany, ilustrowany adekwatnym materiałem, a następnie łączony hiperlinkiem (tak jest na przykład w wypadku czasowników:
usypiać − usnąć (samemu) oraz usypiać − uśpić (kogoś)). Tak samo traktowane są warianty wyrazów, frazeologizmy i in.
16 O strukturze haseł słownika traktuje artykuł D. Suchackiej, Zawartość informacyjna i mikrostruktura Wielkiego słownika języka polskiego PAN, „Język Polski” 2012,
R. XCII, z. 5, s. 325−335.
11
Anna Czelakowska
Fot. 1. Fragment głównego widoku hasła wieloznacznego.
Hierarchizację treści wprowadzono też dla poszczególnych znaczeń
w każdym z przeglądanych artykułów hasłowych, co ma ułatwić znalezienie potrzebnych informacji w mikrostrukturze podhaseł. Oczywiście
istnieje również możliwość wyświetlenia bliższego słownikom tradycyjnym widoku całego hasła w wygodnym, hierarchicznym układzie zawartości (służy jej przycisk „pokaż wszystko” w głównym widoku hasła) (fot. 2).
12
Fot. 2. Fragment widoku hasła grzyb (znaczenie 5) w trybie „pokaż wszystko”.
13
Anna Czelakowska
2.2.2.Funkcjonalny jest także w WSJP system hipertekstowych powiązań między hasłami. Dzięki rozbudowanej siatce linków elektronicznych użytkownik może wygodnie poruszać się między znaczeniami pozostającymi w relacjach hiperonimii (nadrzędności), synonimii, antonimii
i sprzeczności, co może być przydatne zarówno na etapie tworzenia prawa, jak i w wykładni językowej, przy ujednoznacznianiu wyrażeń nie zawsze trafnie dobranych przez legislatora. Ta sama zasada dotyczy także
innych elementów wymagających odsyłaczy, np. haseł będących wariantami ortograficzno-fonetycznymi oraz przypisanych do hasła frazeologizmów, które zostały opisane w odrębnych artykułach hasłowych. Tym samym do hasła frazeologicznego użytkownik może wejść nie tylko przez
alfabetyczną listę haseł, ale i przez odesłanie z hasła opisującego dowolny składnik danej jednostki frazeologicznej.
Dodatkowo słownik został wyposażony w narzędzia przeszukujące bazy danych, dostępne zarówno z poziomu tzw. szybkiej wyszukiwarki (w głównym oknie dialogowym), jak i modułu dodatkowego
‒ tzw. wyszukiwania zaawansowanego. To ostatnie pozwala na odnalezienie zarówno dowolnego ciągu znaków, jak i formy fleksyjnej zawartych w różnych częściach hasła. Możliwe jest też ograniczenie zakresu
wyszukiwania do określonej części mowy, wyrażeń oznaczonych interesującymi użytkownika kwalifikatorami (zob. dalej p. 3.4), o określonym
pochodzeniu, a także selekcjonowanie słownictwa za pomocą klasyfikacji tematycznej. Nie miejsce tu na szczegółowe analizowanie możliwości przeszukiwania baz WSJP17, zwłaszcza że większość kryteriów można ograniczać lub ze sobą łączyć, jak jednak widać, mogą one służyć
zarówno profesjonalistom (lingwistom, tłumaczom, ale również prawnikom, np. poszukującym znaczenia słownictwa specjalistycznego w języku ogólnym), jak i użytkownikom nieprofesjonalnym.
Warto zauważyć, że baza danych otwartego typu pozwala na wprowadzanie dalszych udogodnień wynikających z rozwoju leksykografii
Więcej zob. A. Czelakowska, Wielki słownik języka polskiego PAN…, s. 341−344.
17
14
elektronicznej. Już teraz dostępna jest mobilna wersja słownika, bierze
się także pod uwagę połączenie słownika z wyszukiwarkami korpusowymi i innymi słownikami elektronicznymi oraz uzupełnienie go o treści
multimedialne, np. wymowę. Ograniczenie wiąże się jedynie z ogromem
jego zawartości. Choć na początku rozważano możliwość druku edycji
książkowej, obecnie wiadomo już, że ze względu na koszty i mniejszą
przydatność nigdy się ona nie ukaże18, podobnie jak nieekonomiczny wydaje się program przystosowany do nośników CD czy pendrive19. Od początku byłby bowiem ograniczony, a dodatkowo zmuszałby do tworzenia
częstych aktualizacji kolejnych wersji WSJP.
3. Choć zalety WSJP jako słownika elektronicznego dla zwykłych
użytkowników są niezaprzeczalne, to trudno byłoby uznać je za istotny
argument przemawiający na jego korzyść w porównaniu do nieprofesjonalnych słowników internetowych. O zasadniczej różnicy między WSJP
i nimi (jak zresztą również starszymi słownikami języka polskiego opartymi na koncepcji W. Doroszewskiego) stanowią jednak założenia metodologiczne, zarówno w podstawach koncepcji, jak i poszczególnych elementach opisu.
3.1. Wśród ogólnych założeń słownika należy wymienić przede wszystkim poniższe20:
— obejmuje on materiał od 1945 r., przy dominacji tekstów z ostatnich
dekad XX w. oraz obecnego stulecia. Podstawowym źródłem słownika
jest Narodowy Korpus Języka Polskiego, uzupełniany o materiał korpusu IJP PAN, stworzonego specjalnie na potrzeby słownika, a także z Internetu oraz samodzielnej ekscerpcji redaktorów haseł.
— uwzględnione słownictwo nie zostało ograniczone do wyrazów akceptowalnych z poprawnościowego punktu widzenia. Wyrażenia uznawa 18 P. Żmigrodzki, Wielki słownik języka polskiego PAN − stan obecny i przyszłość,
„Język Polski” 2012, R. XCII, z. 5, s. 321.
19 A. Czelakowska, Wielki słownik języka polskiego PAN…, s. 345.
20 P. Żmigrodzki, Jak powstaje Wielki słownik języka polskiego, [w:] B. Czopek-Kopciuch, P. Żmigrodzki (red.), Język polski wczoraj – dziś – jutro, Kraków 2010,
s. 151.
15
Anna Czelakowska
ne za potoczne, niepoprawne, obraźliwe czy wulgarne notuje się w słowniku21, jeżeli tylko znajdują poświadczenie w materiale źródłowym. Fakty
tego typu zyskują krótką adnotację w polu noty normatywnej (przywoływanej za Wielkim słownikiem poprawnej polszczyzny PWN) bądź w polu kwalifikatorów stylistycznych umiejscawiających jednostkę poza standardową polszczyzną.
— opis leksyki jest oparty na współczesnych teoriach lingwistyki polskiej i światowej (zwłaszcza w zakresie opisu semantycznego, fleksyjnego, składniowego), w takim stopniu, w jakim jej kierunek nie stoi
w sprzeczności z wygodą i funkcjonalnością dla odbiorcy, którym jest
„możliwie jak najszersza grupa użytkowników polszczyzny”22.
3.2. Najważniejszy z perspektywy wykładni językowej element hasła,
czyli definicja, w wielu przypadkach będzie się różnić od opisów semantycznych, które można znaleźć w starszych słownikach języka polskiego. Aby nie powtarzać tu informacji, które były przedmiotem szczegółowej analizy w innym miejscu23, należy zaznaczyć jedynie, że założeniem
autorów WSJP było uniknięcie podstawowych błędów w definiowaniu:
definicji encyklopedycznych zastępujących definicje językowe, nieuzasadnionych definicji synonimicznych, definicji nieprzekładalnych (zbyt
wąskich lub zbyt szerokich), ignotum per ignotum, idem per idem, błędnego określania kategorii nadrzędnej oraz circulus vitiosus (błędnego koła)24.
21 Co jest istotną różnicą w stosunku do słownika Doroszewskiego. Wśród jego założeń znalazł się bowiem normatywizm, co skutkowało notowaniem tylko tych wyrazów, które − zdaniem redaktorów − w przyszłości będą używane. Kryterium wyboru
była ważność społeczna, konsekwencją zaś pomijanie nie tylko wyrażeń wulgarnych,
ale i wielu potocznych, zob. T. Piotrowski, Z zagadnień leksykografii, Warszawa 1994,
s. 43. Tym samym w wypadku konieczności weryfikacji wyrażeń spoza polszczyzny
standardowej słownik ten ma mniejszą przydatność.
22 P. Żmigrodzki, Jak powstaje Wielki słownik języka polskiego…, s. 151.
23 O nieprzydatności lub ograniczonej przydatności pewnego typu definicji ze względu na występujące w nich błędy związane z przestarzałością metodologiczną koncepcji
słownika Doroszewskiego oraz późniejszych słowników PWN opartych na niej traktuje
artykuł E. Kubickiej, A. Czelakowskiej, O definiowaniu i definicjach słownikowych…
24 Więcej o wskazanych typach błędów w opisie semantycznym zob.: M. Grochowski, Zarys leksykologii i leksykografii, Toruń 1982, s. 122‒131; J. Bartmiński, Defini-
16
W koncepcji metodologicznej przyjęto najważniejsze z założeń współczesnej semantyki: 1) zasadę językowego charakteru definicji (tworzonych
przez odwołanie do języka naturalnego i unikających terminów i wyrażeń
specjalistycznych); 2) równoznaczności definiendum (tj. elementu definiowanego) i definiensa (tj. definicji), czyli tzw. przekładalności; 3) podstawialności definicji oraz 4) formułowania definicji za pomocą elementów
prostszych semantycznie (tzw. rozczłonkowania definicji)25.
Tak skonstruowany opis semantyczny powinien pozwolić skontrastować właściwości wyrazów o podobnym znaczeniu, zaś nota o użyciu
i (ewentualny) kwalifikator będą informowały na przykład o szczególnych zawężeniach zakresu użycia wyrazów oraz ich właściwościach stylistycznych i pragmatycznych.
Nawet jeśli wszystkie te założenia trudno bezwyjątkowo zrealizować w praktyce (jak wiadomo, nie ma bowiem słowników doskonałych),
to wartość przedstawionych rezultatów pracy redakcyjnej jest ogromna.
Z punktu widzenia prawniczego zaś taki opis semantyczny pozwala na
rozstrzygnięcie wielu problemów wykładni, wobec których bezradne były wcześniejsze słowniki, de facto interpretację znaczeń pozostawiające
użytkownikom. To zaś nie sprzyja ujednoznacznianiu wyrażeń w wykładni czy różnicowaniu ich przez legislatora.
Przykładowo gdyby zechcieć zbadać językowe znaczenie wyrażenia
zabójstwo26, to zgodnie z definicją zawartą w SJPD oznacza ono ‘zabicie
cja leksykograficzna a opis języka, [w:] K. Polański (red.), Słownictwo w opisie języka
polskiego, Katowice 1984, s. 9−21; a także M. Bańko, Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa. Studia o słowniku jednojęzycznym, Warszawa 2001, s. 78–148; P. Żmigrodzki, Najważniejsze zasady opisu znaczenia w Wielkim słowniku języka polskiego,
„Linguistica Copernicana” 2009, nr 1, s. 183−197.
25 Zob. M. Grochowski, Zarys leksykologii i leksykografii…; idem, Podstawowe
zasady definiowania wyrażeń w słowniku jednojęzycznym, [w:] W. Lubaś (red.), Wokół
słownika współczesnego języka polskiego, Wrocław 1988, 45−62. Zagadnienie te zostały
też przybliżone prawnikom w artykule E. Kubicka, A. Czelakowska, O definiowaniu
i definicjach słownikowych…, s. 105−110.
26 Będącego rzeczywiście (mimo utrwalonego w orzecznictwie znaczenia prawniczego) przedmiotem orzeczenia Sądu Najwyższego, por. uchwała SN z 22.11.2002 r.,
I KZP 41/02, LEX nr 55865.
17
Anna Czelakowska
kogoś, przestępstwo polegające na pozbawieniu życia człowieka, morderstwo’. Choć określenia te postawione są w szeregu, to już intuicyjnie
można powiedzieć, że nie są one równoznaczne. Wyrażenie morderstwo
to bowiem według SJPD ‘przestępcze zabicie człowieka, okrutne niepotrzebne zabicie zwierzęcia, mord’, obejmuje więc − w przeciwieństwie do
zabójstwa − również uśmiercenie innych istot żywych. W dodatku w definicji tej nie uwzględniono najważniejszej cechy językowo różniącej zabójstwo od wyrazu zabicie: czynu popełnionego u m y ś l n i e (podczas
gdy włączone w ciąg „synonimów” zabicie kogoś może być wynikiem
na przykład wypadku). W WSJP zabójstwo definiowane jest właśnie jako ‘umyślne pozbawienie kogoś życia’, przy czym synonimy tego wyrazu
w języku ogólnym (niezbyt precyzyjnie nazwanego w środowisku prawniczym „potocznym” lub „powszechnym”) zostały wskazane w odrębnym
polu, zaś rezygnacja z kategorii nadrzędnej ‘przestępstwo’ jednoznacznie
informuje o tym, że mówimy o sposobie rozumienia wyrazu przez zwykłych użytkowników języka, nie zaś prawników. Ci ostatni w definicji
legalnej muszą rozróżnić zabójstwo i nieumyślne spowodowanie śmierci, gdyż każdy z tych czynów obwarowany jest innego typu sankcjami.
3.3. Szczególnego omówienia wobec potrzeb orzecznictwa wymaga
aktualność uwzględnionego w WSJP materiału (zarówno wyrazów hasłowych, jak i cytatów je ilustrujących) oraz sposób jego chronologizacji. Jak wiadomo bowiem, nie istnieje w leksykografii jeden, ważny
raz na zawsze pansłownik27. Różnice między definicjami we współczesnych słownikach co prawda częściej są konsekwencją odmiennych zasad
definiowania i sposobów sformułowania opisu, jednak informują także
o zmianach w rozumieniu wyrazów. Obserwując język w jednym tylko
punkcie czasowym, zwykły użytkownik języka na zmiany te nie zwraca większej uwagi. Jednak od czasu opracowania poprzedniego wielkiego słownika języka polskiego, czyli słownika Doroszewskiego, upłynęło
już ponad pół wieku. To okres, w którym pojawiają się już i stabilizują
A. Czelakowska, E. Kubicka, M. Klubińska, Słowniki przed sądem…, s. 58.
27
18
nowe, nieznane kiedyś znaczenia, może się również utrwalić inny sposób
postrzegania znaczenia niektórych wyrazów. Pierwotne znaczenie wyrazu
może rozszerzyć swój zakres (jak wyraz mafia, który w SJPD zdefiniowano jako ‘tajne stowarzyszenie rozbójników i przemytników na Sycylii’28), przesunąć się na dalszy plan pod wpływem innego, dominującego
znaczenia (jak w przypadku wyrazu bomba, kiedyś oznaczającego ‘pocisk’, dziś zaś przede wszystkim ‘ładunek wybuchowy’), a dawne, zapomniane znaczenie wyrazu może zostać zastąpione nowym sensem (tak
np. w wypadku wyrazu hejt, który w SJPD odnotowany był jako gwarowa forma wyrazu hejta oznaczającego ‘wołanie na konie, kierujące
je w prawo’, współcześnie zaś został zastąpiony pochodzącym z języka
angielskiego homonimem o znaczeniu ‘mowa nienawiści’). Wyrazy kiedyś uważane za wulgarne lub obraźliwe nierzadko neutralizują się i nie
muszą być w ten sam sposób postrzegane przez kolejne pokolenia (por.
np. krakowskie buc − ‘męski organ płciowy’, obecnie także w Krakowie
zwykle używane w ogólnopolskim znaczeniu ‘ktoś uważany za aroganckiego i zarozumiałego’)29.
Jeśli dodać do tego wspomniany już fakt, że koncepcja Słownika
języka polskiego Witolda Doroszewskiego powstała w latach 50. XX w.,
a więc jeszcze przed największym rozwojem nauki o znaczeniu, który
nastąpił 20 lat później, nie trzeba wyjaśniać, dlaczego wykorzystywanie we współczesnej wykładni językowej definicji z tego słownika bądź
wzorowanego na nim Słownika języka polskiego Mieczysława Szymczaka będzie anachronizmem − i merytorycznym, i metodologicznym. Analogicznie aktualizuje się akty prawne, które okazały się niewystarczające
28 Zob. Z. Tobor, P. Żmigrodzki, A. Brodziak-Bielska, Co każdy prawnik…, s. 91.
29 Ulubionym chyba przez językoznawców przykładem takiej pomyłki pisarza nieświadomego zasadniczej zmiany znaczenia wyrazu jest kiep, którym to określeniem rzekomo strofował swojego „bratanka” pan Zagłoba w XVII w. Na wszelki wypadek wypada wyjaśnić, że jeszcze 100 lat przed powstaniem Trylogii, a także długo wcześniej
kiep był mało wyszukanym określeniem żeńskiego organu płciowego i dość wątpliwe,
by został przyjęty ze stoickim spokojem przez oficera dragonów, szybciej posługującego się mieczem niż rozumem.
19
Anna Czelakowska
lub straciły odniesienie do rzeczywistości, oraz nie orzeka się na podstawie tych, które straciły ważność. Oczywiście słownik Doroszewskiego ma ogromne znaczenie historyczne, a więc w wypadku odniesienia
do pojęć zaczerpniętych z przepisów stworzonych w latach 60. (czasem
także 70.) opieranie na nim wykładni językowej jest uzasadnione, choć
nawet wówczas należy zadbać, by nie stał się jedynym źródłem informacji językowej.
Czy jednak zmiany zachodzące w języku na przestrzeni minionego półwiecza są w jakiś sposób odnotowane w słownikach nowszych?
Słowniki drukowane zapewniały przynajmniej (choć tak naprawdę pozornie30) „zarchiwizowaną” pod określoną datą dokumentację pewnych
wyrażeń, tymczasem używanie na bieżąco aktualizowanych słowników
elektronicznych stwarza − w oczach prawnika − zagrożenie dekodowania
norm, których ustawodawca tworzący przepis nie chciał wyrazić. W wypadku prawa karnego czy podatkowego, w których powinna dominować
wykładnia subiektywna (zakładająca stałość znaczenia przepisów prawa
i zmierzająca do ustalenia woli historycznego prawodawcy)31, takie podejście może mieć wyjątkowo negatywne skutki.
Z punktu widzenia prawniczego w przypadku dodania nowego znaczenia wyrażenia definiowanego w słowniku elektronicznym korzystne
byłoby więc odnotowanie orientacyjnej daty jego pojawienia się w języku. Słownik tworzony pod redakcją Piotra Żmigrodzkiego już teraz
30 Data wydania większości słowników nie oznacza bowiem wydania nowego i aktualnego „słownika języka polskiego AD XXXX”, ale zwykle w najlepszym wypadku w ograniczonym stopniu poprawione czy też uzupełnione wydanie słownika matki (w wypadku większości słowników PWN jest nim słownik pod redakcją Mieczysława Szymczaka z lat 1978−1981, derywowany z kolei ze słownika pod redakcją Witolda Doroszewskiego), a niejednokrotnie tylko wznowienie poprzedniego wydania słownika. Ta sama sytuacja dotyczy nowych wydań (w różnych wydawnictwach i pod różnymi tytułami) Słownika współczesnego języka polskiego pod redakcją Bogusława Dunaja oraz Innego słownika języka polskiego pod redakcją Mirosława Bańki. Nowe wydanie oznacza więc zwykle jedynie lifting layoutu, nową okładkę i odrobinę pudru na
kilku większych krostkach leksykograficznych, które zwróciły uwagę redaktorów.
31 R. Mastalski, Stosowanie prawa podatkowego, Warszawa 2008, s. 72‒73.
20
Fot. 3. Widok główny hasła fejk z chronologizacją i datą odnotowania ostatniego znaczenia.
w znacznym stopniu na postulat ten odpowiada. W każdym haśle znajduje się bowiem chronologizacja (w części wcześniej opracowanych haseł wskazująca rejestrację wyrazu w poprzednich słownikach, w nowszej
21
Anna Czelakowska
części artykułów hasłowych zaś precyzująca datę i źródło najstarszego
pisemnego poświadczenia danego wyrazu w polszczyźnie, które udało się
znaleźć redaktorom). Informację taką gwarantują także daty przy wynotowanych w poszczególnych podhasłach cytatach, co jest szczególnie ważne przy znaczeniach najnowszych, często nieobecnych nawet w NKJP
(nierozwijanym po roku 2012), oraz dawnych i przestarzałych. W ogólnym widoku hasła znajduje się też informacja o dacie dodania ostatniego znaczenia (fot. 3).
3.4. Choć sama definicja mówi wyłącznie o właściwościach znaczeniowych wyrazów, to WSJP daje też wskazówki dotyczące zakresu ich
użycia oraz nacechowania, opatrując niektóre wyrażenia kwalifikatorami: chronologicznymi, ekspresywnymi, specjalistycznymi (należącymi do
wybranych dziedzin lub wielodziedzinowymi) oraz zasięgu geograficznego, stylistycznego i środowiskowego. Kwalifikatory mają za zadanie informować, czy dane wyrażenie jest właściwe standardowej odmianie polszczyzny czy też należy do słownictwa nacechowanego, używanego tylko
w niektórych sytuacjach komunikacyjnych, np. potocznie bądź urzędowo
(por. alfons − pogard. pot. ‘sutener’, afiliacja − urzęd. ‘miejsce zatrudnienia autora publikacji naukowej, podawane przy jego nazwisku i tytule tej publikacji’), ale też w celu okazania stosunku mówiącego do innej
osoby (jak w przypadku wyrazów krawężnik 2 − pogard. ‘policjant pieszo patrolujący ulice’, biurwa ‒ pejor. ‘urzędniczka, która źle wykonuje
swoją pracę, jest nieuprzejma i niekompetentna’), przez określone grupy
użytkowników języka (mokra robota − przestęp. ‘morderstwo’), na konkretnym terytorium (klarnet − krak. ‘mężczyzna, do którego mówiący
ma negatywny stosunek i chce to wyrazić’) czy przez specjalistów różnych dziedzin (np. adiustacja − edytor. ‘przygotowanie tekstu do druku
pod względem stylistycznym, ortograficznym i graficznym‘; farba − łow.
pot. ‘krew zwierzyny łownej’)32. Tym samym wszystkie informacje, które
32 Szczegółowo o typach kwalifikatorów w WSJP można przeczytać w zasadach
opracowania słownika: Wielki słownik języka polskiego PAN. Zasady opracowania, zest.
P. Żmigrodzki, wyd. 2, Kraków 2015, s. 27, http://www.wsjp.pl/pobieranie/Zasady_
22
zdaniem redaktorów słownika należą do dodatkowych − stylistycznych
lub pragmatycznych ‒ właściwości wyrazu, zostają zapisane właśnie za
pomocą kwalifikatora.
Na wszelki wypadek w tym miejscu należy zaznaczyć, że choć wyrażenia specjalistyczne często przenikają do języka ogólnego, to ich znaczenia utrwalone w tym ostatnim będą się nieco różnić od szczegółowych
znaczeń właściwych danej dziedzinie wiedzy. Jest to pochodną konieczności przybliżenia ich sensu niespecjalistom i w związku z tym uproszczeń i terminologii, i samego opisu. Jeśli natomiast zakres występowania
danych wyrażeń w materiale nie ogranicza się do literatury specjalistycznej, nie są one opatrywane żadnym kwalifikatorem. Przykładowo takie
wyrazy jak adopcja, alibi czy areszt zostały dobrze poświadczone również w literaturze pięknej oraz publicystyce, więc nie oznacza się ich
ani kwalifikatorem praw. (oznaczającym zarówno język prawniczy, jak
i prawny), ani kwalifikatorem urzęd. (wyrażenie urzędowe)33. Może to
być zresztą wskazówką zarówno przy legislacji, jak i orzecznictwie, pozwala bowiem zwrócić uwagę na wyrażenia niemające definicji legalnej,
a postrzegane jako element spoza języka ogólnego.
3.5. Wśród innych rozwiązań WSJP sprzyjających wykładni językowej
warto wymienić:
1) bogaty materiał dokumentujący znaczenie: tzw. połączenia tekstowe właściwe dla wyrazu oraz cytaty. Ułatwiają one rozpoznanie, że o to
właśnie znaczenie wyrazu chodzi w rozpatrywanym przypadku, umożliwiają też uzasadnienie niektórego typu wykładni ściśle związanych
z kontekstem językowym34.
opracowania_WSJP.pdf (dostęp: 3.05.2016). O tym, czemu służą kwalifikatory w słowniku, zob. Z. Tobor, P. Żmigrodzki, A. Brodziak-Bielska, Co każdy prawnik…, s. 92;
E. Kubicka, A. Czelakowska, O definiowaniu i definicjach słownikowych…, s. 99‒125.
33 Mimo to można znaleźć takie wyrazy, korzystając z zaawansowanych opcji wyszukiwania według przynależności do kategorii tematycznej (kategoria Człowiek w społeczeństwie: prawo i łamanie prawa).
34 Do kontekstu językowego odsyła bezpośrednio jedna z dyrektyw postępowania
interpretacyjnego, stosowana w sytuacji gdy słowniki nie dadzą rozstrzygającej odpowiedzi: „Reguła 19: […] należy sprawdzić, jaki sens ma interpretowany zwrot na grun-
23
Anna Czelakowska
2) informację o relacjach semantycznych danego wyrażenia: synonimach, antonimach, hiperonimach i wyrazach sprzecznych. Zgodnie
z koncepcją słownika jako synonimy łączy się znaczenia o możliwie podobnym (czy wręcz identycznym) zakresie odniesienia (a więc np. wyrazy ekstrakt i wyciąg, ale już nie esencja albo napar35), co ma być wyróżnikiem wśród propozycji leksykonów zawierających liczne określenia
o sensie zbliżonym lub tylko należącym do pokrewnych semantycznie
danemu wyrazowi. Ostateczny rezultat (po kończącej obecny etap projektu weryfikacji siatki relacji) powinien być wsparciem nie tylko intuicji interpretatorów i legislatorów36, ale też innych użytkowników języka
oczekujących dokładnego rozróżnienia używanych wyrażeń.
3) noty o użyciu, czyli informacje o szczególnych przypadkach użycia
danego wyrażenia, nieodnotowane w innych polach.
4. Mimo wiarygodności metodologicznej i chronologicznej WSJP może budzić obawy środowiska prawniczego przez sam fakt bycia słownikiem elektronicznym. Choć ze względu na niekomercyjny charakter
przedsięwzięcia nie zachodzi prawdopodobieństwo, że któregoś dnia zostanie on wyłączony, to nie można zaprzeczyć, że nawet w udostępnionej już użytkownikom zawartości czasem pojawiają się jakieś zmiany,
jeśli sposób opracowania hasła okaże się z niepełny lub z jakichś powodów błędny. Tymczasem choć z punktu widzenia leksykografów możliwość ewentualnej korekty błędów w dziele leksykograficznym jest wyłącznie zaletą, podnosi bowiem jego rzetelność i wiarygodność, to przez
środowisko prawnicze potencjalna zmienność bywa uznawana za wadę,
cie kontekstu językowego”, zob. M. Zieliński, Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, wyd. 4, Warszawa 2008, s. 343.
35 Takich wątpliwości co do językowego związku między wyrazami wyciąg i napar
dotyczyło na przykład orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie,
por. wyrok NSA z 3 lipca 2015 r., I FSK 854/14, LEX nr 1750133.
36 Zgodnie z dyrektywą zakazu wykładni synonimicznej tego samego znaczenia
nie wolno bowiem nadawać różnym zwrotom, zob. M. Zieliński, Wykładnia prawa…,
s. 342.
24
i to stawiającą pod znakiem zapytania wartość wykładni językowej37.
Orzeczenie powinno być bowiem skonstruowane na podstawie materiałów dostępnych w identycznej postaci wszystkim interpretatorom.
Wydaje się jednak, że również w tym wypadku można zastosować
niezbyt skomplikowane rozwiązanie tego problemu, mianowicie włączenie do dokumentacji, obok innych materiałów, także wydruku materiału leksykograficznego wykorzystanego podczas dokonywania wykładni
wraz z datą owego wydruku. Ze względu na charakter słownika interpretatorowi nie można zarzucić braku należytej staranności przy dobieraniu źródeł będących podstawą wykładni, zaś ewentualny przypadek,
w którym w artykule hasłowym poświęconym interpretowanemu wyrazowi jakiś element opisu zostanie poprawiony38, należy traktować na równi z przyjęciem opisu z innego słownika.
Innego typu wadą WSJP jest to, że słownik wciąż jest w trakcie
opracowywania. W chwili obecnej zatwierdzone do prezentacji jest około 30 000 haseł, zaś do roku 2018 liczba ta zwiększy się do 50 000, nie
licząc frazeologizmów. Choć wciąż jest to ograniczona liczba (skutkująca tym, że wielu wyrazów w słowniku wciąż nie ma), to jednak bogata
zawartość artykułów hasłowych nie pozwala na szybsze opracowywanie
słownika. Podobnie jak prawo tworzone w nadmiernym pośpiechu rzadko spotyka się z aplauzem odpowiedzialnego za nie środowiska, tak duży
słownik, który będzie dokumentować słownictwo drugiej połowy XX w.
oraz przełomu wieków, nie zyska na wymuszonym przez użytkowników
taśmowym trybie produkcji.
Słowniki elektroniczne wydają się nieuniknioną przyszłością leksykografii. Już teraz zaczynają zastępować starsze, drukowane wydania ze
względu na wygodę i szybkość korzystania z wersji komputerowej oraz −
jeśli spojrzeć na to z drugiej strony − możliwość błyskawicznego popra-
37 Pisał o tym S. Żurowski, Leksykografia w pracy prawnika – suplement…,
s. 31−32.
38 Dotyczy to zresztą także innych słowników udostępnionych w formie elektronicznej, w tym na najczęściej chyba wykorzystywanej przez prawników witrynie sjp.pwn.
25
Anna Czelakowska
wienia błędów, których nie można usunąć z edycji drukowanej, a które
czasem umykają najdokładniejszym nawet recenzentom haseł i najstaranniejszej korekcie39. Jeśli dodać do tego ogromny koszt druku wielotomowych słowników oraz konieczność regularnego wydawania suplementów zawierających hasła pominięte, wydaje się, że nieuchronne będzie
usankcjonowanie również w środowisku prawniczym nowej formy dzieł
leksykograficznych i ustalenie takiego sposobu dokumentowania materiału wykorzystywanego w interpretacji, który nie byłby podatny na zarzut możliwej zmienności. Tempori cedere semper sapientis est habitum.
O jakości wykładni decydować zaś będzie wówczas jedynie merytoryczny wybór dzieł leksykograficznych, które staną się jej podstawą.
Zastosowane skróty tytułów słowników i korpusów
ISJP – Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, Warszawa 2000.
NKJP – Narodowy Korpus Języka Polskiego, http://nkjp.pl.
SJPD – Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, Warszawa 1958–1969.
SJPSz – Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, Warszawa 1978–1981.
SWJP – Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Warszawa
1996.
USJP – Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, Warszawa 2003.
WSJP – Wielki słownik języka polskiego, red. P. Żmigrodzki, Kraków 2007–,
http://wsjp.pl.
Streszczenie
W artykule podjęto temat wykorzystania w wykładni językowej narzędzi
leksykografii elektronicznej. Przedmiotem szczegółowej analizy uczyniono najnowszy ogólny leksykon polszczyzny − Wielki słownik języka polskiego PAN,
tworzony w Instytucie Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk. Jak można
się przekonać, z jednej strony zawiera on udogodnienia techniczne, które zy-
39 Przykładem może być nowe wydanie Wielkiego słownika ortograficznego PWN,
w którym pojawił się m.in. błąd ortograficzny w zdaniu: Kandydad już nie młody, ale
jeszcze nie stary. Błąd ten został usunięty w wersji słownika udostępnionej w witrynie
sjp.pwn, w druku jednak pozostał.
26
skał dzięki pierwotnej (i jedynej) formie elektronicznej, różniącej go od innych
słowników języka polskiego, z drugiej jest dziełem leksykograficznym, w którego koncepcji uwzględnia się najważniejsze osiągnięcia współczesnej semantyki i leksykografii. Obok wartościowego z punktu widzenia wykładni językowej opisu semantycznego (definicji) wnosi on inne elementy postulowane przez
prawników: chronologizację haseł, daty przy cytatach ilustrujących wyróżnione
znaczenia, kwalifikatory oraz noty pragmatyczne informujące o zakresie i sposobie użycia oraz nacechowaniu stylistycznym danego wyrazu. Zdaniem autorki artykułu wszystkie te cechy oraz najaktualniejszy materiał językowy zawarty
w słowniku czynią go, mimo otwartej, nieukończonej formy, cennym źródłem
dla środowiska prawniczego.
Summary
From the perspective of a distrustful lawyer,
i.e. the most recent (electronic) Polish Academy
of Sciences dictionary of Polish from the point of view
of linguistic interpretation
The article touches on use of electronic lexicography tools in linguistic
interpretation. The most recent general lexicon of Polish – Wielki słownik
języka polskiego PAN (Polish Academy of Sciences Great Dictionary of Polish)
is subject to a detailed analysis. On the one hand, as one can see, it contains
technical facilities acquired owing to its primary (and the only) electronic
format, which distinguishes it from other dictionaries of Polish and, on the
other hand, it constitutes a lexicographic work with its concept considering
most significant achievements of the contemporary semantics and lexicography.
Besides its semantic descriptions (definitions), which are valuable from the
point of view of linguistic interpretation, the dictionary includes other elements
demanded by lawyers, namely chronological information in the entries, dates
of all quotations illustrating separated meanings, labels and pragmatic notes
informing about the scope and method of use as well as stylistic features of
a given word. In the author’s opinion, all these characteristics and the most
up-to-date linguistic material contained in the dictionary make it a valuable
source for the legal community in spite of its open and uncompleted form.
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
II/2016
Szymon Janczarek
sędzia Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku
Swoboda wypowiedzi
profesjonalnych pełnomocników –
standardy europejskiej Konwencji
o ochronie praw człowieka
i podstawowych wolności
Wprowadzenie
Niewątpliwie krytyka formułowana czy to pod adresem sądów, czy
sędziów stanowi element swobody wypowiedzi, skoro jak zauważył Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: Trybunał) w sprawie Skałka
przeciwko Polsce, sądy, podobnie jak wszelkie inne instytucje publiczne,
nie znajdują się poza krytyką i oceną1. Z drugiej strony, jeśli wziąć pod
uwagę brzmienie art. 10 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja), w ramach klauzul
limitujących korzystanie z owej wolności jednym z prawowitych celów,
których realizacji ograniczenia owe mają służyć, wymienia się wzgląd
na potrzebę zagwarantowania powagi i bezstronności władzy sądowej2.
1 Wyrok ETPC z 27.05.2003 r., 43425/98 Skałka przeciwko Polsce, § 34.
2 Więcej na ten temat: R. Mizerski, Krytyka wymiaru sprawiedliwości w interesie
publicznym: Kudeshkina p. Rosji, „Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego” 2010, nr 1, s. 99–110.
29
Szymon Janczarek
Podkreśla się nawet, że wśród wszelkich funkcjonariuszy publicznych
to właśnie sędziowie w najszerszym stopniu korzystają z zabezpieczenia powagi ich urzędu, a zakres dopuszczalnej krytyki w odniesieniu do
nich jest najwęższy3.
Ze szczególnego rodzaju sytuacją będziemy mieli do czynienia, gdy
sporna wypowiedź, która może zostać odebrana jako zamach na któreś
z wymienionych wyżej dóbr, padnie z ust profesjonalnego pełnomocnika (na przykład adwokata czy radcy prawnego). Z uwagi na jego szczególny status i rolę polegającą na pośredniczeniu między sądami a opinią
publiczną możliwe jest poddanie go szczególnego rodzaju ograniczeniom, przede wszystkim przez wzgląd na wspomnianą potrzebę zagwarantowania powagi i bezstronności sądu (ale również, jeśli chodzi o innych uczestników postępowania, dobrego imienia i praw innych osób).
Jaki więc jest zakres swobody wypowiedzi profesjonalnego pełnomocnika? Oczywiście pytanie to trzeba będzie doprecyzować ze względu na to,
czy kontrowersyjna wypowiedz dotyczyła sądu względnie sędziego prowadzącego konkretne postępowanie czy może jego uczestnika, czy padła na sali rozpraw czy poza nią.
Próbę udzielenia bardziej kompleksowej odpowiedzi na powyższe
pytania Trybunał podjął stosunkowo niedawno w wyroku w sprawie Morice przeciwko Francji4. Wielka Izba Trybunału dokonała w nim podsumowania swojego dotychczasowego orzecznictwa w zakresie dotyczącym swobody wypowiedzi prawników, w szczególności – krytycznych
wobec sędziów i sądów. Kwestie przywołane na wstępie oraz przeanalizowane w wyroku w sprawie Morice przeciwko Francji są niewątpliwie
istotne, głównie dlatego, że Wielka Izba próbuje w nim udzielić odpowiedzi na skomplikowane pytanie o to, jakie są granice swobody wypowiedzi prawnika z jednej strony, a jakie są dopuszczalnej krytyki sędziów
w sytuacji, gdy dotyczy ona sposobu wykonywania przez nich obowiąz 3 D. J. Harris, M. O’Boyle, E. P. Bates, C. M. Buckley (eds.), Law of the European
Convention on Human Rights, Oxford 2009, s. 488.
4 Wyrok ETPC z 23.04.2015 r., 29369/10 Morice przeciwko Francji.
30
Swoboda wypowiedzi profesjonalnych pełnomocników...
ków służbowych z drugiej. Odpowiedzi winna dostarczyć nie tylko analiza przywołanego wyroku, ale również odwołanie się do wcześniejszego
orzecznictwa Trybunału dotyczącego tych trudnych, ale jakże ważnych
zagadnień.
Dopuszczalne ograniczenia swobody wypowiedzi
Nie budzi wątpliwości stwierdzenie, iż wolność wypowiedzi stanowi jeden z najważniejszych fundamentów społeczeństwa demokratycznego oraz podstawowych warunków jego rozwoju i samorealizacji każdej
jednostki5. Z zastrzeżeniem ust. 2 art. 10 Konwencji korzystanie z niej
nie ogranicza się tylko do informacji lub idei, które są przyjmowane
przychylnie, lecz obejmuje również te, które są obraźliwe, szokujące lub
niepokojące; tego bowiem wymagają pluralizm, tolerancja i otwartość.
Wolność ta nie jest nieograniczona, ale wyjątki muszą być interpretowane w sposób ścisły, a potrzeba restrykcji winna być wykazana w sposób
przekonujący6.
Ingerencja w swobodę wypowiedzi, którą mogą na przykład stanowić skazanie, ukaranie karą dyscyplinarną czy nakazanie zapłaty zadośćuczynienia, będzie zgodna ze standardem konwencyjnym, jeśli wystąpi jeden z wyjątków wskazanych w ust. 2. Gdyby któraś z tego typu
wyjątkowych sytuacji miała miejsce w okolicznościach faktycznych danej sprawy, należałoby ustalić, czy objęta postępowaniem ingerencja była zgodna z prawem (kryterium legalności formalnej), czy służyła realizacji jednego z prawowitych celów tam wymienionych (kryterium
legalności materialnej) oraz czy była konieczna w społeczeństwie demokratycznym7. Legalność formalna oznacza istnienie podstawy ingerencji w postaci przepisu prawa. Do uznania, że określone reguły postępo-
5 Wyrok ETPC z 8.07.1986 r., 9815/82 Lingens przeciwko Austrii, § 41.
6 Wyrok ETPC z 25.08.1998 r., 25181/94 Hertel przeciwko Szwajcarii, § 46.
7 Wyroki ETPC: z 14.02.2008 r., 20893/03 July i Sarl Libération przeciwko Francji, § 49; z 20.03.2011 r., 38432/97 Thoma przeciwko Luksemburgowi, § 52.
31
Szymon Janczarek
wania stanowią prawo w rozumieniu art. 10 Konwencji, konieczne jest
spełnienie dwóch wymogów jakościowych: dostępności oraz przewidywalności. Ten pierwszy element zostanie zrealizowany, gdy jednostka jest
w stanie uzyskać adekwatne do okoliczności wskazanie co do tego, jakie
reguły prawne obowiązują w konkretnej sytuacji8. Z kolei przewidywalność oznacza formułowanie treści norm na tyle precyzyjne, by jednostka,
w razie potrzeby z odpowiednią pomocą, mogła przewidzieć konsekwencje swoich działań9. Legalność materialna to nic innego jak konieczność
podporządkowania ingerencji realizacji jednego z celów wymienionych
wprost w ust. 2 art. 10 Konwencji. Z kolei stwierdzenie konieczności ingerencji w społeczeństwie demokratycznym wymaga wyważenia, w granicach marginesu swobody na szczeblu krajowym, konkurujących ze sobą interesów w celu udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy istnieje pilna
potrzeba społeczna uzasadniająca ingerencję, czy jest ona proporcjonalna i czy jej przyczyny podawane przez organy krajowe są istotne i wystarczające10. Oczywiście przy dokonywaniu oceny, czy tego rodzaju potrzeba istnieje oraz jakie środki należy podjąć dla jej realizacji, władze
państwowe posiadają pewien margines swobody. Jej zakres nie jest jednak nieograniczony, gdyż zadaniem Trybunału jest ostateczne stwierdzenie, czy zastosowane ograniczenie da się pogodzić z wolnością wyrażania opinii, podlegającą ochronie na podstawie art. 1011.
Trybunał w wykonywaniu jurysdykcji nadzorczej nie ogranicza
się do stwierdzenia, czy pozwane państwo wykonało swoje uznaniowe
uprawnienia w sposób rozsądny, dokładny i w dobrej wierze. Musi bowiem spojrzeć na ingerencję w swobodę wypowiedzi w świetle całokształtu okoliczności konkretnej sprawy, włączając w to treść spornych
8 Wyrok ETPC z 26.04.1979 r., 6538/74 Sunday Times przeciwko Wielkiej Brytanii, § 49.
9 Wyrok ETPC z 24.05.1988 r., 10737/84 Müller i inni przeciwko Szwajcarii, § 29.
10 Zob. również: R. Mizerski, Test legalności w systemie Europejskiej konwencji
praw człowieka, Warszawa 2009.
11 Wyrok ETPC z 22.04.2013 r., 48876/06 Animal Defenders International przeciwko Wielkiej Brytanii, § 100.
32
stwierdzeń, kontekst, w jakim padły, jak również szczególne okoliczności dotyczące zaangażowanych osób12. Trybunał winien więc upewnić
się, że władze krajowe zastosowały standardy zgodne z zasadami wyrażonymi w art. 10, a ponadto że oparły się na możliwej do zaakceptowania ocenie faktów13.
Krytyka sądów i sędziów
Warto w tym miejscu pokusić się o ekstensywne przywołanie zasad ogólnych dotyczących krytyki sądów i sędziów oraz granic swobody
przysługującej w tym zakresie profesjonalnym pełnomocnikom w postępowaniu sądowym zaprezentowanych przez Trybunał w sprawie Morice
przeciwko Francji14.
Kwestia funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, z uwagi na jego fundamentalną rolę w państwie prawa, niewątpliwie stanowi zagadnienie mieszczące się w obszarze interesu publicznego. Z drugiej strony
należy podkreślić szczególną rolę wymiaru sprawiedliwości w społeczeństwie oraz konieczne dla należytego wywiązywania się ze spoczywających na nim obowiązków zaufanie społeczne, którym winien się cieszyć.
Dlatego też niekiedy należy chronić to zaufanie przed poważnymi atakami pozbawionymi podstaw, zwłaszcza że sędziowie, z racji pełnionych
funkcji, nie mogą na nie odpowiadać.
Z kolei profesjonalni pełnomocnicy pełnią w wymiarze sprawiedliwości rolę szczególną: są pośrednikami między opinią publiczną a sądami, uczestnicząc w budowaniu zaufania publicznego do sądów, mających
fundamentalne znaczenie dla państwa prawa. Ta szczególna rola prawników jako niezależnych profesjonalistów wiąże się z szeregiem obo 12 Wyrok ETPC z 12.07.2001 r., 29032/95 Feldek przeciwko Słowacji, § 77.
13 Wyroki ETPC: z 25.08.1998 r., 25181/94 Hertel przeciwko Szwajcarii,
§ 46; z 17.12.2004 r., 49017/99 Pedersen i Baadsgaard przeciwko Danii, § 68–71;
z 15.02.2005 r., 12697/03 Steel i Morris przeciwko Wielkiej Brytanii, § 19.
14 Zob. wyrok ETPC z 23.04.2015 r., 49017/99 Morice przeciwko Francji, § 128–
–139.
33
Szymon Janczarek
wiązków, zwłaszcza odnoszących się do ich zachowania. Z jednej strony
podlegają oni bowiem ograniczeniom w zakresie aktywności zawodowej,
która powinna być dyskretna, uczciwa i godna, z drugiej jednak cieszą
się z wyłącznych praw i przywilejów, których zakres może być różny
w zależności od konkretnej jurysdykcji. Wśród nich wyróżnia się zwłaszcza pewną swobodę co do doboru argumentów używanych w sądzie.
Prawnicy są więc uprawnieni do formułowania publicznych komentarzy dotyczących wymiaru sprawiedliwości, o ile taka krytyka nie przekracza pewnych granic. Granice te są wyznaczone przez zwyczajowe
ograniczenia co do postępowania członków adwokatury, ze szczególnym
uwzględnieniem godności, honoru i integralności oraz poszanowania rzetelnego wymiaru sprawiedliwości. Reguły te przyczyniają się do ochrony
wymiaru sprawiedliwości przed nieuzasadnionymi atakami, powodowanymi na przykład strategią zmierzającą do wzbudzenia zainteresowania
mediów debatą sądową albo chęcią oddziaływania na sędziego prowadzącego konkretną sprawę.
Problem swobody wypowiedzi jest powiązany z niezależnością
zawodów prawniczych, która ma kluczowe znaczenie dla skutecznego
funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Jedynie w wyjątkowych przypadkach jej ograniczenie, nawet w formie stosunkowo łagodnej kary, zostanie zaakceptowane jako konieczne w społeczeństwie demokratycznym.
Należy jednak odróżnić dwie sytuacje: czy prawnik korzysta ze
swobody wypowiedzi na sali sądowej czy poza nią.
Jeśli chodzi o zachowanie na sali rozpraw, z racji tego, że swoboda wypowiedzi prawnika może łączyć się z kwestią prawa jego klienta do rzetelnego procesu, zasada rzetelności działa również na korzyść
wolnej wymiany poglądów między stronami. Prawnicy mają obowiązek
obrony interesów klientów, co oznacza, że niekiedy muszą podjąć decyzję o sprzeciwieniu się bądź skrytykowaniu postępowania sądu. Ponadto
Trybunał bierze również pod uwagę, czy tego rodzaju uwagi są powtarzane poza salą rozpraw, czyniąc przy tym rozróżnienie co do tego, czy
osobą, której dotyczą, jest na przykład prokurator, który jako strona postępowania ma obowiązek tolerowania krytyki ze strony obrońcy, nawet
34
jeśli język, w którym została wyrażona, jest nieodpowiedni, o ile nie dotyczy ona jego ogólnego profesjonalizmu czy innych cech.
Co do uwag czynionych poza salą rozpraw, Trybunał podkreśla, że
obrona klienta może polegać również na wygłaszaniu pewnych oświadczeń dla telewizji czy prasy, a prawnicy za pośrednictwem tego rodzaju
kanałów mogą informować opinię publiczną o błędach mogących wpływać na rzetelność postępowania. Trybunał jest zdania, że prawnik nie
może być pociągnięty do odpowiedzialności za wszystko, co zostało
opublikowane w formie wywiadu, w szczególności gdy ktoś inny zredagował tekst, a prawnik zakwestionował niektóre z jego fragmentów. Podobnie gdy sprawa jest szeroko komentowana przez media ze względu
na wagę faktów czy pozycję jednostek, które są w nią zaangażowane,
prawnik nie może zostać ukarany w związku z naruszeniem tajemnicy
śledztwa wówczas, gdy jedynie poczynił osobiste uwagi co do informacji znanych już wcześniej dziennikarzom i które zamierzali oni zrelacjonować, z tymi komentarzami czy bez nich. Niezależnie od tego, składając publicznie oświadczenia, prawnik nie jest zwolniony z obowiązku
zachowania powściągliwości co do toczącego się postępowania. Nie powinien również wygłaszać komentarzy pozbawionych podstawy faktycznej ani posługiwać się obelgami.
Zastosowanie zasad ogólnych w sprawie Morice przeciwko Francji15
W jaki sposób te ogólne zasady zostały zastosowane w sprawie
Morice przeciwko Francji? Skarżący został skazany oraz zobowiązany
do zapłaty zadośćuczynienia za wygłoszenie uwag dotyczących sposobu prowadzenia postępowania w sprawie, w której reprezentował interesy pokrzywdzonej przez dwóch francuskich sędziów śledczych. Uwagi te zostały przedrukowane w artykule opublikowanym w „Le Monde”
zawierającym treść listu wysłanego przez skarżącego i jego kolegę do
Wyrok ETPC z 23.04.2015 r., 49017/99 Morice przeciwko Francji.
15
35
Szymon Janczarek
ministra sprawiedliwości, w którym domagali się oni przeprowadzenia
postępowania wyjaśniającego w tej sprawie. Samo postępowanie miało
na celu wyjaśnienie okoliczności śmierci francuskiego sędziego Bernarda Borrela przebywającego na delegacji w Dżibuti w charakterze doradcy. Sędziowie śledczy, których dotyczyły uwagi skarżącego, na pewnym
etapie postępowania z uwagi na stwierdzone nieprawidłowości, w szczególności w zakresie czynności dowodowych, zostali odsunięci od jego
prowadzenia. Istotna była również ich bliska znajomość z prokuratorem
generalnym Dżibuti, który w nieformalnej bezpośredniej korespondencji
z nimi podważał hipotezę formułowaną przez pokrzywdzoną o nienaturalnej przyczynie śmierci sędziego Borrela. Między innymi dlatego skarżący w swoich wypowiedziach zarzucił sędziom zachowanie sprzeczne
z zasadami bezstronności i rzetelności.
Jak w każdej tego typu sprawie nie budziła wątpliwości kwestia
ingerencji w sferę swobody wypowiedzi skarżącego oraz jej podstawy
prawnej mającej na celu ochronę dobrego imienia i praw osób trzecich.
Celowe więc stało się zbadanie przez Trybunał, czy ingerencja była konieczna w społeczeństwie demokratycznym.
Analizując ten ostatni element, Trybunał zwrócił przede wszystkim
uwagę, że inkryminowane stwierdzenia pochodziły z wypowiedzi skarżącego sformułowanej na prośbę dziennikarza, który napisał artykuł, oraz
z listu do ministra sprawiedliwości. Uwagi te zostały poczynione przez
skarżącego występującego w roli pełnomocnika pokrzywdzonej i dotyczyły zagadnień związanych z postępowaniem w sprawie Borrela. Zauważył
również, że należy odróżnić wypowiedzi prawników, które padają na sali
rozpraw, od tych poza nią. Poza tym, ze względu na ich specyficzny status
w wymiarze sprawiedliwości, nie można zrównywać prawników z dziennikarzami. Rolą tych ostatnich jest bowiem rozpowszechnianie, zgodnie
z ich obowiązkami i odpowiedzialnością, informacji o sprawach mieszczących się w sferze zainteresowania publicznego, w tym – dotyczących
wymiaru sprawiedliwości. Z kolei profesjonalni pełnomocnicy występują w wymiarze sprawiedliwości w charakterze aktorów, są zaangażowani
w jego funkcjonowanie, reprezentując jedną ze stron postępowania.
36
Mimo iż skarżący wskazywał, że jego wypowiedź miała na celu
ochronę interesów klienta, uwagi w niej zawarte dotyczyły sędziego śledczego, który w momencie ich formułowania został od śledztwa odsunięty.
Dalej Trybunał potwierdził, iż sprawa ta cieszyła się zainteresowaniem opinii publicznej i niewątpliwie mieściła się w ramach debaty publicznej i interesu publicznego, co automatycznie zapewnia wyższy poziom ochrony swobody wypowiedzi i wyjątkowo wąski margines oceny
przyznany władzom krajowym. Ponadto Trybunał zwrócił uwagę na fakt,
iż w tych okolicznościach wypowiedzi skarżącego miały raczej charakter
oceny, z uwagi na ich ogólny ton i kontekst, w jakim padły, poza tym
istniała dla nich wystarczająca podstawa faktyczna, bowiem nieprawidłowości w postępowaniu sędziów śledczych zostały obiektywnie stwierdzone, między innymi w raporcie sporządzonym przez sędziego, który
przejął prowadzenie śledztwa. Wypowiedź pozostawała w wystarczająco
bliskim związku z faktami, a uwagi sformułowane przez skarżącego nie
miały na celu wprowadzenia nikogo w błąd ani nie stanowiły bezpodstawnego ataku na inną osobę, ale raczej były elementem inicjatywy zawodowej dotyczącej dwóch sędziów wcześniej prowadzących śledztwo
w sprawie, w której reprezentował on oskarżyciela posiłkowego.
W niniejszej sprawie obaj sędziowie śledczy byli niewątpliwie
przedstawicielami władzy sądowniczej, stanowiącej jedną z fundamentalnych instytucji państwowych, w związku z czym granice ich dozwolonej krytyki były szersze niż w wypadku zwykłych obywateli. Dlatego też inkryminowane komentarze mogły zostać sformułowane pod ich
adresem. Ponadto wypowiedzi skarżącego nie mogły stanowić zagrożenia
dla prawidłowego toku postępowania w sprawie, bowiem sędziowie śledczy dotknięci krytyką zostali już odsunięci od jej prowadzenia. Poza tym
krytyka obu sędziów stanowiła, w tym specyficznym kontekście, element
debaty publicznej dotyczącej sprawy szeroko komentowanej w mediach
i odnoszącej się do sposobu funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.
Zdaniem Trybunału również sankcja wymierzona skarżącemu
w konsekwencji spornej wypowiedzi nie może być uznana za proporcjonalną, a ingerencja za konieczną w społeczeństwie demokratycznym.
37
Szymon Janczarek
Sprawa Kyprianou przeciwko Cyprowi16,
czyli o sankcji za obrazę sądu na rozprawie
Ciekawe jest również podejście Trybunału do kwestii rzekomej obrazy sądu przez profesjonalnego pełnomocnika zaprezentowane w sprawie
Kyprianou przeciwko Cyprowi. W sprawie tej adwokatowi reprezentującemu klienta w procesie karnym sąd zwrócił uwagę na nieodpowiedni,
zbyt natarczywy, sposób zadawania pytań w czasie przesłuchania. Adwokat poczuł się dotknięty tą uwagą i złożył wniosek o zwolnienie go
z obrony, który jednak nie został uwzględniony. W odpowiedzi adwokat ten stwierdził, iż w trakcie spornego przesłuchania członkowie składu orzekającego rozmawiali ze sobą i wymieniali się liścikami. Spotkało się to z negatywną reakcją sądu, a skarżący został ostatecznie ukarany
karą porządkową 5 dni pozbawienia wolności za obrazę sądu.
Trybunał w sprawie tej stwierdził nie tylko naruszenie art. 6 Konwencji w związku z brakiem bezstronności sądu, orzekającego niejako
we własnej sprawie, ale również naruszenie jej art. 10. Poza stwierdzeniem, iż kara, która została niezwłocznie wykonana, stanowiła ingerencję
nieproporcjonalną do zakwestionowanego zachowania, Trybunał uznał
także, że samo pozbawienie wolności adwokata może wywołać tzw.
efekt mrożący nie tylko w tej konkretnej sprawie, ale również w odniesieniu do całej adwokatury. Jest to istotne, ponieważ adwokat, zwłaszcza w procesie karnym, może znaleźć się w delikatnej sytuacji, w której
będzie musiał zdecydować, czy przeciwstawić się sposobowi postępowania sądu i kwestionować go, narażając jednak tym samym interes swojego klienta17.
Wyrok ETPC z 15.12.2005 r., 73797/01 Kyprianou przeciwko Cyprowi.
Ibidem, § 175, 178–182
16
17
38
Sprawa Rodriguez Ravelo przeciwko Hiszpanii18,
czyli obraza sądu w piśmie procesowym
Do obrazy sądu w formie pisemnej doszło z kolei w sprawie Rodriguez Ravelo przeciwko Hiszpanii, w której skarżący jako profesjonalny pełnomocnik reprezentował klienta w sprawie dotyczącej unieważnienia decyzji o ujawnieniu w rejestrze nieruchomości gruntowej. W piśmie
procesowym skarżący wskazał, iż fakty ustalone w innym postępowaniu
przez innego sędziego nie były zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy.
Niezależnie od zasadności twierdzeń skarżącego problematyczne były zwroty użyte przez niego w owym piśmie, w których zarzucał on sędziemu między innymi celowe mijanie się z prawdą w celu pozbawienia
własności jego klienta oraz celowe wyrządzenie szkody przez zafałszowanie prawdy na etapie wydawania decyzji dotyczącej prawa własności.
Sędzia, do którego skierowano pismo procesowe, przekazał je prokuraturze w celu rozważenia możliwości wszczęcia postępowania karnego
w związku z obrazą sądu. Postępowanie takie zakończyło się skazaniem
adwokata na karę grzywny w wysokości 30 euro dziennie przez okres
9 miesięcy, podlegającej zamianie na karę pozbawienia wolności w przypadku jej nieuiszczenia.
Trybunał zgodził się z tym, że zachowanie skarżącego wyraża brak
szacunku dla sędziego prowadzącego pierwotną sprawę, ale również, pośrednio, dla całego wymiaru sprawiedliwości. Skarżący użył bowiem wobec sędziego wypowiedzi wartościujących, które w żaden sposób nie zostały udowodnione. Dlatego też nie można wykluczyć ukarania adwokata
w tego typu okolicznościach faktycznych. Tym niemniej Trybunał zauważył, że w hiszpańskim porządku prawnym adwokat może być ukarany
karą dyscyplinarną w sytuacji, gdy wykazuje brak szacunku do sędziów
i sądów. Tymczasem skarżącemu w sprawie tej została wymierzona sank-
Wyrok ETPC z 12.01.2016 r., 48074/10 Rodriguez Ravelo przeciwko Hiszpanii.
18
39
Szymon Janczarek
cja karna za wypowiedź, która, mimo iż agresywna, została sformułowana na piśmie w celu obrony interesów klienta, nie została upubliczniona, a dostęp do niej miał tylko sąd, przed którym toczyło się drugie
postępowanie, oraz jego strony. Dlatego też Trybunał uznał, że w sytuacji gdy skarżący będący adwokatem mógł zostać ukarany dyscyplinarnie, skazanie go na karę grzywny, która mogła podlegać zamianie na karę pozbawienia wolności, nie tylko nie było proporcjonalne, ale również
mogło wywołać efekt mrożący wśród adwokatów, którzy powinni przede wszystkim bronić interesów klientów. Trybunał sformułował tu myśl
bardziej ogólną, zgodnie z którą sankcje karne, zwłaszcza mogące skutkować pozbawieniem wolności, ograniczające swobodę adwokata w zakresie czynności obrończych, są uzasadnione jedynie w sytuacjach wyjątkowych.
Sprawa Schöpfer przeciwko Szwajcarii19,
czyli wypowiedź przedwczesna
W sprawie tej skarżący będący obrońcą osoby tymczasowo aresztowanej zorganizował konferencję prasową, w trakcie której na marginesie sprawy będącej w toku, w szczególności zatrzymania jego klienta
bez nakazu aresztowania, poinformował dziennikarzy, iż lokalny wymiar
sprawiedliwości od lat nie przestrzega prawa kantonu Lucerny oraz praw
człowieka i tylko rozmowa z prasą może coś w tym zakresie zmienić.
Informacja o zarzutach formułowanych przez skarżącego znalazła się
w prasie. Z tego też tytułu został ukarany karą dyscyplinarną grzywny.
Trybunał w tej sprawie w szczególności zwrócił uwagę na to, że
skarżący, będący profesjonalnym pełnomocnikiem, publicznie sformułował poważne zarzuty o charakterze generalnym dotyczące trwającego
postępowania karnego. Poza tym najpierw zorganizował on konferencję
prasową, w trakcie której wskazał, iż stanowi ona jego jedyną szansę na
Wyrok ETPC z 20.05.1998 r., 25405/94 Schöpfer przeciwko Szwajcarii.
19
40
skorygowanie wadliwej praktyki sądu, a dopiero potem wniósł środek
odwoławczy od niesatysfakcjonującego go rozstrzygnięcia, który okazał się częściowo skuteczny. Skarżący miał również do dyspozycji inną
drogę odwoławczą, której nie wykorzystał, z góry zakładając, iż będzie
ona nieskuteczna. Trybunał uwzględnił powyższe okoliczności oraz niewielką kwotę wymierzonej grzywny i stwierdził brak naruszenia art. 10
Konwencji. Kluczowa okazała się więc nie tyle merytoryczna zasadność
zarzutów formułowanych przez skarżącego w toku postępowania krajowego, ile fakt, iż wolał on rozmawiać z mediami, zanim wykorzystał
wszystkie przysługujące mu krajowe środki prawne. Tego typu zachowania, zdaniem Trybunału, nie da się pogodzić z oczekiwaniem wobec
prawników, iż będą oni uczestniczyć w budowaniu zaufania publicznego
do wymiaru sprawiedliwości.
Sprawa Wingerter przeciwko Niemcom20,
czyli krytycznie o prawnikach z Mannheim
Innego rodzaju sytuacji dotyczyła sprawa Wingerter przeciwko
Niemcom, w której Trybunał uznał za niedopuszczalną skargę prawnika
kwestionującego zasadność ukarania go karą dyscyplinarną upomnienia.
Chodziło tu o zastosowany przez niego w piśmie procesowym argument
wskazujący na zasadność jego podróży do sądu w Mannheim w celu
ochrony interesów jego klienta, który przytoczył w celu uzyskania zwrotu jej kosztów (203 DM). W szczególności skarżący stwierdził, iż „sądy w Mannheim nie były w stanie poradzić sobie z trudnościami związanymi ze sprawą. Od początku było wiadomo, że oskarżony powinien
zostać uniewinniony. Niezależnie od tego prokurator wystąpił o nakaz
karny, a sąd go wydał. Jakość prawników w Mannheim nie jest lepsza
od jakości sędziów i prokuratorów. […] Dla wymierzenia sprawiedliwości konieczne więc było zatrudnienie prawnika spoza Mannheim. Gdyby
Decyzja ETPC z 21.03.2002 r., 43718/98 Wingerter przeciwko Niemcom.
20
41
Szymon Janczarek
oskarżony był reprezentowany przez prawnika z Mannheim, nakaz karny zostałby niewątpliwie potwierdzony w czasie procesu”.
Trybunał przypomniał, że swoboda wypowiedzi dotyczy również
prawników, którzy niewątpliwie mają prawo komentować działanie wymiaru sprawiedliwości, ale ich krytyka nie może przekraczać pewnych
granic. Należy zachować równowagę między różnymi wchodzącymi
w rachubę interesami, m.in. interesem opinii publicznej w uzyskiwaniu
informacji o kwestiach wynikających z decyzji sądowych, potrzebą zapewnienia prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości czy
potrzebą ochrony dobrego imienia prawników.
W niniejszej sprawie sąd dyscyplinarny uznał wypowiedź skarżącego zamieszczoną w jego piśmie procesowym za naruszenie zawodowego
obowiązku obiektywizmu. Uznał on w nim bowiem sędziów, prokuratorów oraz prawników z Mannheim za osoby niekompetentne. W sprawie
tej nie wchodził w rachubę interes publiczny. Skarżący był obrońcą obcokrajowca, który został uniewinniony, a następnie, gdy nie uzyskał pełnego zwrotu kosztów podróży, wniósł zażalenie, wskazując, iż udział
w czynnościach prawnika innego niż lokalni był w tej sprawie konieczny. Sąd dyscyplinarny, badając sprawę skarżącego, zgodził się z jego argumentami co do niedoskonałości postępowania karnego przeciwko jego klientowi, w którym doszło do oczywistych naruszeń prawa. Jednakże
kluczowe dla pociągnięcia prawnika do odpowiedzialności dyscyplinarnej było generalne deprecjonowanie wszystkich sędziów, prokuratorów
i prawników z Mannheim.
Trybunał powtórzył tu tradycyjny argument co do kluczowej roli prawnika jako pośrednika między wymiarem sprawiedliwości i opinią
publiczną, uzasadniającej dodatkowe ograniczenia nakładane na członków palestry. Istotne było też, iż stwierdzenia skarżącego stanowiły atak
na dobre imię wszystkich trzech grup zawodowych. Sądy dyscyplinarne
uznały konieczność wyważenia uzasadnionego interesu skarżącego występującego jako obrońca oraz domagania się zwrotu kosztów i konieczności ochrony dobrego imienia i praw osób trzecich i dokonały prawidłowej oceny owych interesów.
42
Zdaniem Trybunału sprawa ta wykazywała pewne podobieństwa do
sprawy Meister przeciwko Niemcom21 (w której pełnomocnik wygłaszał
obraźliwe uwagi pod adresem sędziów i innych osób, które jego zdaniem postępowały nieprawidłowo w toku postępowania lub w związku
z nim), W. R. przeciwko Austrii22 (gdzie pełnomocnik uznał opinię sędziego za śmieszną) czy Mahler przeciwko Niemcom23 (gdzie obrońca
stwierdził, że prokurator w czasie pisania aktu oskarżenia znajdował się
w stanie kompletnego upojenia). Trybunał uznał także, że nagana, którą został ukarany skarżący, nie była nieproporcjonalna do celu, którego
ochronie służyła ingerencja, a przyczyny wskazane przez sądy krajowe
były istotne i wystarczające do uzasadnienia ingerencji.
Sprawa Nikula przeciwko Finlandii24,
czyli o krytyce prokuratora
Oczywiście wypowiedzi formułowane przez profesjonalnych pełnomocników mogą odnosić się nie tylko do sędziów i sądów, ale również uczestników konkretnego postępowania. Określona forma ingerencji w tej sferze może również stanowić naruszenie swobody wypowiedzi
chronionej art. 10 Konwencji.
W sprawie Nikula przeciwko Finlandii skarżąca występowała jako
obrońca jednego z oskarżonych o popełnienie przestępstw o charakterze
korporacyjnym. W toku postępowania, w jej ocenie, prokurator celowo
podjął decyzję o postawieniu zarzutu pewnej osobie, co uniemożliwiło jej
klientowi zadawanie tej osobie pytań, a nie podjął takiej decyzji co do innej osoby, której zeznania okazały się dla klienta niekorzystne. Reagując
na tę sytuację, skarżąca odczytała na rozprawie i złożyła do akt oświadczenie, w którym stwierdziła między innymi, iż: „Działania prokuratora
23
24
21
22
Decyzja ETPC z 10.04.1997 r., 30549/96 Meister przeciwko Niemcom.
Decyzja ETPC z 30.06.1997 r., 26602/95 W. R. przeciwko Austrii.
Decyzja ETPC z 14.01.1998 r., 29045/95 Mahler przeciwko Niemcom.
Wyrok ETPC z 21.03.2002 r., 31611/96 Nikula przeciwko Finlandii.
43
Szymon Janczarek
wskazują, iż za pomocą środków taktyki proceduralnej próbuje uczynić
ze świadka współoskarżonego w celu poparcia oskarżenia. By uniemożliwić oskarżonemu przedstawianie dowodów co do tych kwestii, prokurator w tej samej sprawie przedstawił sfabrykowane zarzuty przeciwko
osobie, która mogłaby występować w charakterze świadka. Tego rodzaju celowe nadużycie dyskrecjonalności ze strony władz publicznych jest
niezwykłe w państwie prawa. Jeżeli zaś chodzi o taktykę proceduralną,
którą prokurator tu zastosował, czyli dwukrotną manipulację w jednej
i tej samej sprawie, podkreślam, że łagodniejsza forma manipulacji została skrytykowana przez norweski Sąd Najwyższy. Ten precedens dotyczył bezprawnego zachowania podobnego do tego, którego dopuścił się
prokurator w niniejszej sprawie. Prokurator dopuścił się tu manipulacji
rolami procesowymi, przekraczając w ten sposób swoje obowiązki zawodowe i stwarzając zagrożenie dla pewności prawnej”.
Prokurator, którego dotyczyły sformułowane przez skarżącą zarzuty, poczuł się nimi dotknięty i wystąpił z prywatnym aktem oskarżenia.
Postępowanie zakończyło się skazaniem skarżącej na grzywnę, zasądzeniem zadośćuczynienia oraz przyznaniem zwrotu kosztów postępowania
stronie przeciwnej. Wyrok skazujący został utrzymany w mocy przez Sąd
Najwyższy, z wyłączeniem wymierzenia skarżącej kary grzywny.
Skarżąca wystąpiła do Trybunału w Strasburgu, zarzucając, iż przysługujące jej prawo do swobodnego wyrażania opinii w ramach czynności obrończych, chronione art. 10 Konwencji, zostało naruszone, bowiem
uznano ją winną pomówienia prokuratora. Żadna ze stron nie miała wątpliwości, iż w sprawie tej faktycznie doszło do ingerencji w swobodę
wypowiedzi skarżącej. Ponadto ingerencja taka, jak to zresztą bywa, była
przewidziana prawem i zmierzała do realizacji prawowitego celu, jakim
była konieczność zapewnienia ochrony dobrego imienia osoby trzeciej.
Istota sprawy sprowadzała się więc do odpowiedzi na pytanie, czy ingerencja ta, w realiach konkretnej sprawy, była konieczna w społeczeństwie
demokratycznym. Również tu Trybunał miał więc w istocie zbadać, czy
ingerencja w sferę swobody wypowiedzi skarżącej odpowiadała „pilnej
potrzebie społecznej”, była „proporcjonalna do prawowitego celu”, któ44
rego realizacji miała służyć, zaś przyczyny ją uzasadniające przytoczone
przez władze krajowe były „istotne i wystarczające”.
Pomimo iż Trybunał odrzucił tego rodzaju argument, iż ingerencja
w swobodę wypowiedzi pełnomocnika w trakcie procesu stanowiła źródło naruszenia art. 6 Konwencji w zakresie prawa klienta skarżącej do rzetelnego procesu, nie wykluczył możliwości jego akceptacji w przyszłości, w innym stanie faktycznym.
W ocenie Trybunału prawdą było to, że skarżąca oskarżyła prokuratora o zachowanie niezgodne z prawem, lecz krytyka ta skierowana
była raczej na wybraną przez prokuratora strategię oskarżycielską, czyli dwie specyficzne decyzje, które podjął przed procesem, a które, zdaniem skarżącej, stanowiły manipulację rolami procesowymi, naruszającą
jego obowiązki służbowe. Zdaniem Trybunału mimo iż niektóre sformułowania nie były właściwe, jej krytyka ograniczała się do działania prokuratora w sprawie jej klienta, nie była zaś krytyką ogólną. W tym kontekście proceduralnym prokurator musiał tolerować znaczny krytycyzm
ze strony skarżącej działającej jako obrońca.
Istotne było również to, że zasięg pism skarżącej był ograniczony
do sali rozpraw. Nie można też uznać, iż krytyka prokuratora odnosząca
się do kwestii proceduralnych znieważała jednostkę.
Trybunał zwrócił także uwagę na kwestię szczególną: gospodarzem
postępowania w sprawie był sąd je prowadzący, a sędzia przewodniczący
mógł przerwać wypowiedź skarżącej, a nawet odwołać jej wyznaczenie
jako obrońcy z urzędu czy wyłączyć ją od udziału w sprawie. Trybunał
podkreślił obowiązek sądu rozpoznającego sprawę i przewodniczącego
składu prowadzenia postępowania w taki sposób, by zapewnić właściwe
postępowanie stron, a przede wszystkim rzetelność procesu. Prawdą jest,
że skarżąca została skazana za nieumyślne pomówienie, czyli czyn o stosunkowo niewielkim, zdaniem Trybunału, ciężarze gatunkowym, a poza
tym wymierzona jej grzywna została uchylona. Tym niemniej wciąż spoczywał na niej obowiązek zapłacenia zadośćuczynienia i zwrotu kosztów
postępowania. Co ważniejsze, jak słusznie podkreślił Trybunał, zagrożenie badaniem ex post facto krytyki wyrażonej przez pełnomocnika stro45
Szymon Janczarek
ny postępowania wobec innego jego uczestnika (prokuratora) jest trudne
do pogodzenia z zasadą działania obrońcy w interesie osoby oskarżonej. Ocena adekwatności i użyteczności argumentów wykorzystywanych
przez obronę powinna w pierwszej kolejności należeć do obrońcy, pod
nadzorem składu orzekającego w danej sprawie, bez obawy przed efektem mrożącym nawet stosunkowo łagodnej kary czy obowiązku zapłacenia zadośćuczynienia.
Należy więc przyjąć, że tylko w wyjątkowych przypadkach ograniczenie swobody wypowiedzi obrońcy, choćby w formie stosunkowo
łagodnej kary, zostanie uznane za konieczne w społeczeństwie demokratycznym. Z tego typu wyjątkową sytuacją nie mieliśmy jednak do
czynienia w omawianej sprawie, a zatem doszło tu do naruszenia art. 10
Konwencji.
Sprawa Steur przeciwko Holandii25, czyli krytyka oficera śledczego
Również w sprawie Steur przeciwko Holandii skarżący zarzucił naruszenie art. 10 Konwencji z uwagi na pociągnięcie go do odpowiedzialności dyscyplinarnej za wypowiedź sformułowaną w związku
z czynnościami zawodowymi w toku postępowania sądowego, w którym występował, reprezentując jedną ze stron.
Skarżący w postępowaniu cywilnym reprezentował osobę pochodzącą z Surinamu, od której holenderska administracja domagała się
zwrotu rzekomo wyłudzonego świadczenia społecznego. Żądanie to opierało się między innymi na utrwalonej wypowiedzi pozwanego, złożonej bez udziału pełnomocnika i tłumacza. W postępowaniu tym skarżący oświadczył między innymi, iż „oświadczenie spisane przez pana W.
[inspektora dochodzeniowego zakładu ubezpieczeń społecznych] nie mogło zostać uzyskane inaczej niż przez zastosowanie nacisku, wywieranego w niedopuszczalny sposób w celu uzyskania inkryminujących oświad-
Wyrok ETPC z 28.10.2003 r., 39657/98 Steur przeciwko Holandii.
25
46
czeń, znaczenie których nie było czy też było w niedostateczny sposób
zrozumiane przez pana B. [klienta skarżącego], zważywszy na nieobecność tłumacza”. Wypowiedź ta znalazła się w protokole rozprawy prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Hadze. Na jej bazie W. złożył wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, wskazując, iż bezzasadne
oskarżenia skarżącego naraziły na uszczerbek jego dobre imię. Organ
orzekający o odpowiedzialności dyscyplinarnej stwierdził, iż skarżący,
formułując niczym niepoparty zarzut wywierania presji na jego kliencie,
naruszył standardy rzetelności oczekiwanej od prawnika, poprzestał jednak na tym stwierdzeniu i nie wymierzył żadnych dodatkowych sankcji, wskazując, iż skarżący w czasie formułowania zarzutów nie został
jeszcze poinformowany przez swojego klienta, że był na niego wywierany niedopuszczalny nacisk. Przed wygłaszaniem tego rodzaju twierdzeń
prawnik winien uzyskać od swojego klienta informacje na temat okoliczności stanowiących takie niedopuszczalne naciski.
Co do wystąpienia ingerencji w sferę swobody wypowiedzi skarżącego Trybunał doszukał się podobieństw do omawianej już sprawy
Nikula przeciwko Finlandii, wskazując, wbrew odmiennej tezie strony
rządowej, że brak jakiejkolwiek sankcji za słowa, które wypowiedział
skarżący, nie wyklucza możliwości wystąpienia takiej ingerencji. Wypowiedź jego została bowiem w pewnym sensie ocenzurowana przez
stwierdzenie, iż narusza ona standardy etyki zawodowej. Mogło to ograniczyć skarżącego w wyborze argumentów faktycznych i prawnych mających na celu obronę jego klientów w przyszłych sprawach. Wątpliwości nie budziło z kolei to, że ograniczenie swobody wypowiedzi było tu
przewidziane przez prawo i służyło realizacji uprawnionego celu w postaci ochrony dobrego imienia innych.
Przywołując obszernie swój wyrok w sprawie Nikula przeciwko
Finlandii, Trybunał odnotował, że krytyka skarżącego w trakcie procesu odnosiła się do sposobu, w jaki funkcjonariusz prowadzący śledztwo
wykorzystał przysługujące mu uprawnienia do przesłuchania jego klienta w toku postępowania karnego, gdy był on pozbawiony wolności. Wypowiedź skarżącego obiektywnie mogła zdyskredytować funkcjonariusza
47
Szymon Janczarek
śledczego, tym niemniej zdaniem Trybunału zakres dozwolonej krytyki
funkcjonariusza może być w pewnych okolicznościach szerszy niż osoby prywatnej. Również w tej sprawie Trybunał zwrócił uwagę, że krytyka, której adresatem był oficer śledczy, dotyczyła wyłącznie sposobu jego
postępowania wobec klienta skarżącego, nie zaś jego ogólnych przymiotów. Po wtóre zaś miała ona zasięg ograniczony do sali sądowej i nie stanowiła osobistej zniewagi. Wypowiedź skarżącego oparta była na fakcie,
że jego klient nie w pełni zrozumiał konsekwencje swojej wypowiedzi
mającej charakter samooskarżenia, sformułowanej pod nieobecność tłumacza. Fakt ten został zresztą potwierdzony stosownym oświadczeniem
złożonym przez tegoż klienta przed sędzią śledczym.
Trybunał zarzucił przy tym organom orzekającym w postępowaniu
dyscyplinarnym, że nie próbowały zweryfikować tych stwierdzeń ani tego, czy zostały one złożone w dobrej wierze. Należało zatem przyjąć, iż
uczciwość działań skarżącego nigdy nie została zakwestionowana.
Trybunał doszedł więc do wniosku, że brak tu wystarczających powodów do uzasadnienia ingerencji, która w konsekwencji nie odpowiadała pilnej potrzebie społecznej. Podkreślił również, że obawa ex post facto
kontroli krytyki sposobu gromadzenia dowodów od jego klienta jest trudna do pogodzenia z adwokackim obowiązkiem obrony interesów klienta i mogłaby wywołać tzw. efekt mrożący w ramach wykonywania działalności zawodowej.
Sprawa Ulrich Fuchs przeciwko Niemcom26,
czyli niedopuszczalna krytyka biegłego
W sprawie tej, wydając decyzję o niedopuszczalności skargi, Trybunał analizował kwestię zgodności ze standardem strasburskim wypowiedzi sformułowanej na piśmie, w której skarżący, reprezentujący oskarżonego w sprawie o posiadanie materiałów pornograficznych z udziałem
26 Decyzja ETPC z 27.01.2015 r., 29222/11 oraz 64345/11 Ulrich Fuchs przeciwko
Niemcom.
48
dzieci, zarzucił biegłemu manipulowanie materiałem dowodowym i tworzenie dowodów. Jest ona ciekawa między innymi dlatego, że po raz
pierwszy Trybunał analizował zakres swobody przysługujący prawnikowi w zakresie zarzutów w odniesieniu do biegłego występującego w konkretnym postępowaniu.
Pliki ściągnięte z internetu przez klienta skarżącego zostały zakodowane i w celu ich odkodowania policja musiała skorzystać z opinii prywatnego biegłego H. Skarżący, odnosząc się w imieniu swojego klienta
do treści zarzutów stawianych temu ostatniemu, stwierdził między innymi, iż „dowód oparty jest na plikach znalezionych u oskarżonego, które
zostały zmodyfikowane, a zatem ocena plików zawierających pornografię dziecięcą została dokonana w oparciu o pliki nowo utworzone przez
biegłych. W opinii brak jest dokładnego opisu sposobu utworzenia tych
plików. […] Pewne jest, że bez wcześniejszych modyfikacji zapisane pliki nie mogłyby zostać odczytane. Dowody te są zatem wielce wątpliwe.
Z tych powodów metody te winny zostać ujawnione jeszcze przed rozpoczęciem procesu, w przeciwnym razie brak będzie w sprawie niezależnej
ekspertyzy. Prywatna firma śledcza ma swój istotny interes w zakończeniu sprawy sukcesem, niezależnie od tego, czy jej ustalenia są prawidłowe czy też nastąpiły po wytworzeniu przedmiotu śledztwa zawierającego
pożądany rezultat”. Biegły, pod adresem którego została sformułowana powyższa wypowiedź, złożył skargę, która doprowadziła do skazania prawnika na karę grzywny za pomówienie biegłego o tworzenie nieprawdziwych wyników badań. Sąd krajowy uznał, iż pismo skarżącego
zawierało zarzuty co do tego, iż biegły H. tworzył nowe dane celem uzyskania oczekiwanych rezultatów i miał interes w fałszowaniu dowodów.
Tego rodzaju stwierdzenia faktyczne naruszały jego dobre imię i były
pozbawione podstawy faktycznej. Tymczasem biegły wyjaśnił w sposób
przekonujący, jak odszyfrował dane znajdujące się w komputerze klienta skarżącego bez zmiany ich zawartości. Skarżący za swoje przewinienie odpowiedział również dyscyplinarnie.
Skarżący, wnosząc skargę do Trybunału, zarzucił w szczególności naruszenie art. 10 Konwencji, wskazując, iż jako obrońca musi mieć
49
Szymon Janczarek
możliwość krytykowania metody przyjętej przez biegłego, jak również
wyrażania wątpliwości co do rzetelności jego opinii.
Trybunał, posługując się znanym testem mającym na celu weryfikację, czy ingerencja w sferę swobody wypowiedzi skarżącego, jaką było skazanie go za pomówienie, była zgodna z ust. 2 art. 10 Konwencji,
stwierdził przede wszystkim, iż skazanie go oraz ukaranie karą dyscyplinarną nastąpiło na podstawie stosownych przepisów Kodeksu karnego i postanowień Kodeksu etyki zawodowej, jak również służyło realizacji prawowitego celu, jakim jest ochrona dobrego imienia innej osoby
(w tym przypadku biegłego). Kluczowe, jak to z reguły bywa, pozostało
pytanie, czy ingerencja była konieczna w społeczeństwie demokratycznym. Cechą szczególną niniejszej sprawy, jak zaznaczył Trybunał, było to, że skarżący jest czynnym prawnikiem, a wypowiedź mieściła się
w ramach jego aktywności zawodowej.
Trybunał, uznając skargę za niedopuszczalną, podkreślił, iż przyczyny, które legły u podstaw ingerencji na szczeblu krajowym, były dostateczne i wystarczające. Obowiązek podejmowania działań w celu ochrony
interesów klienta nie dawał skarżącemu ogólnego prawa do sugerowania,
że biegły mógł fałszować dowody. Poza tym wypowiedzi skarżącego nie
zawierały obiektywnej krytyki efektów pracy biegłego w tej konkretnej
sprawie, lecz raczej miały na celu zdeprecjonowanie jego pracy i w ten
sposób doprowadzenie do uznania jej za bezużyteczną dla rozstrzygnięcia. Krytyka nie była też uzasadniona uprawnioną realizacją interesów
klienta. Co do kwestii proporcjonalności wymierzonej sankcji Trybunał
wziął pod uwagę, iż już same sądy krajowe, podejmując decyzje o ingerencji, uwzględniły to, iż sporna wypowiedź nie została wygłoszona publicznie, a kary wymierzone skarżącemu w obu postępowaniach, karnym
i dyscyplinarnym, nie były nadmiernie surowe. Za istotne uznać należy
podkreślenie przez Trybunał wagi właściwych warunków wykonywania
obowiązków przez biegłych, w szczególności konieczność ich ochrony
przed nieuzasadnionymi i ofensywnymi atakami w związku z pełnionymi czynnościami. Tego typu uzasadnienie ingerencji w sferę wypowiedzi obrońcy występującego w konkretnej sprawie można uznać za pewną
50
zmianę praktyki orzeczniczej, która ukształtowała się na przykład w wyrokach w sprawie Nikula przeciwko Finlandii czy Steur przeciwko Holandii, akcentującej szczególną rolę prawników w zapewnianiu zaufania
publicznego do wymiaru sprawiedliwości.
Konkluzje
Nie budzi wątpliwości fakt, iż w sytuacji gdy wypowiedz profesjonalnego pełnomocnika mieści się w ramach debaty publicznej, zakres ograniczeń, którymi może być dotknięta, jest węższy, zwłaszcza gdy dotyczy
tak istotnego zagadnienia, jakim jest funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Szczególnie prawnik powinien mieć możliwość zwrócenia uwagi na jego dysfunkcje, a konstruktywna krytyka może nieść korzyści dla
funkcjonowania całego systemu. Tym niemniej należy uwzględnić szczególną rolę władzy sądowniczej w społeczeństwie oraz ograniczone możliwości reakcji ze strony podmiotów bezpośrednio dotkniętych: sędziów
i sądów, przez wzgląd na konieczność zachowania przez nich dyskrecji27.
Warto więc jeszcze raz podkreślić, iż zakres dozwolonej krytyki
będzie mniejszy, gdy dotyczy ona konkretnego sędziego, istotne będzie
również to, czy stanowi ona osobisty atak na sędziego czy może formułowane uwagi dotyczą ogólnego sposobu funkcjonowania władzy sądowniczej28. Z racji tego, iż sądy i trybunały, jako instytucje publiczne, nie
mogą być wolne od krytyki, należy dokonać rozróżnienia między krytyką
a zniewagą. Jeżeli jedynym celem wypowiedzi jest obrażenie sądu bądź
członka składu orzekającego, odpowiednia kara zasadniczo nie będzie
stanowiła naruszenia art. 10 ust. 2 Konwencji29. O ile na przykład krytyka ze strony prasy podlega szerszej ochronie, o tyle jeśli chodzi o profesjonalnych pełnomocników, ze względu na ich szczególną rolę łączników
27 Wyrok ETPC z 26.04.1995 r., 15974/90 Prager i Oberschlick przeciwko Austrii,
§ 34.
28 Wyrok ETPC z 22.02.1989 r., 11508/85 Barfod przeciwko Danii, § 35.
51
Szymon Janczarek
między wymiarem sprawiedliwości a społeczeństwem, ich wypowiedzi
powinny być szczególnie wyważone30. Nie bez znaczenia będzie również
sposób, w jaki krytyka została wyrażona: gdy ma ona charakter publiczny, korzysta z mniejszego zakresu ochrony niż wówczas, gdy jest adresowana do węższego kręgu odbiorców31.
Należy również pamiętać, że w konkretnej sprawie ingerencja
w swobodę wypowiedzi profesjonalnego pełnomocnika strony w trakcie
procesu mogłaby również stanowić źródło naruszenia art. 6 Konwencji
w zakresie prawa klienta do rzetelnego procesu, w szczególności zasady
kontradyktoryjności oraz równości broni32. Nie należy zapominać, iż profesjonalny pełnomocnik w swoim sposobie postępowania winien wykazywać się dyskrecją, uczciwością i godnością33. Te same wskazania, poza zasadami o charakterze ogólnym odnoszącymi się do kwestii swobody
wypowiedzi, winny mieć zastosowanie w odniesieniu do wszelkich przejawów jego aktywności zawodowej, tak w mowie, jak i piśmie. Warto
na koniec powtórzyć uniwersalną i trafną myśl wyrażoną przez Trybunał
w wyroku w sprawie Morice przeciwko Francji: prawidłowe funkcjonowanie sądów nie będzie możliwe bez relacji opierającej się na uznaniu
i wzajemnym poszanowaniu między rożnymi podmiotami funkcjonującymi w wymiarze sprawiedliwości, z sędziami i profesjonalnymi pełnomocnikami na czele34.
Streszczenie
Artykuł stanowi próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie o granice swobody wypowiedzi profesjonalnego pełnomocnika w toczącym się przed sądem
postępowaniu, w świetle standardów wynikających z art. 10 europejskiej Kon-
30 Wyrok ETPC z 30.11.2006 r., 25405/94 Schöpfer przeciwko Szwajcarii, § 29.
32 J. Casadevall, L’avocat et la liberté d’expression, [w:] J. Casadevall, E. Myjer,
M. O’Boyle, A. Austin (eds.), Freedom of expression. Essays in honour of Nicolas Bratza, Strasburg 2012, s. 237.
33 Wyrok ETPC z 24.02.1994 r., 15450/89 Casada Coco przeciwko Hiszpanii, § 46.
34 Wyrok ETPC z 23.04.2015 r., 49017/99 Morice przeciwko Francji, § 170.
52
wencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz orzecznictwa
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Autor, odwołując się m.in. do wyroku w sprawie Morice przeciwko Francji oraz szeregu innych orzeczeń Trybunału w Strasburgu, wskazuje na możliwe sposoby rozwiązania konfliktu między
koniecznością zagwarantowania powagi i bezstronności władzy sądowej z jednej strony a szczególną rolą prawników w toczącym się postępowaniu i przysługującą im swobodą wypowiedzi, istotną zwłaszcza z punktu widzenia doboru argumentów prezentowanych w interesie klienta, z drugiej. Uwzględnia przy
tym wielość możliwych scenariuszy: czy kontrowersyjna wypowiedź dotyczyła sądu względnie sędziego prowadzącego konkretne postępowanie czy jego
uczestnika oraz czy padła ona na sali rozpraw czy poza nią.
Summary
The freedom of statements
made by professional proxies –
standards of the European Convention
on Human Rights and Fundamental Freedoms
The article attempts to answer the question of limitations of the freedom
of statements made by a professional proxy in courts proceedings in the light of
standards resulting from art. 10 of the European Convention on Human Rights
and Fundamental Freedoms and the case law of the European Court of Justice.
Referring, among others, to a judgment in the case of Morice vs. France and
a series of other judgements of the Court of Justice in Strasbourg, the author
indicates to possible methods of settlements of a conflict between the necessity
to guarantee solemnity and impartiality of the judicial authority, on the one
hand, and a special role of layers in court proceedings and their right to the
freedom of statements, on the other hand, which is particularly significant
from the point of view of arguments presented in the interest of a client. The
author also considers a multitude of possible scenarios: whether a controversial
statement relates to a court or, possibly, a judge conducting given proceedings
or to a participant and whether the statement was made in the court or off the
court.
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
II/2016
dr Agata Krakówka
sędzia Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku
Kilka uwag na temat
kompensacji szkody w postępowaniu karnym
po zmianach z 2015 r.
Ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks karny
oraz niektórych innych ustaw1 ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie istotnych zmian w systemie środków służących kompensacji szkody w postępowaniu karnym. Przyjęte przez niego rozwiązania z punktu
widzenia praktyka mogą budzić zarówno aprobatę (np. uproszczenie katalogu środków służących naprawieniu szkody), jak i wątpliwości, a nawet dezaprobatę (np. nieuregulowanie przez ustawodawcę przypadków,
w których sąd może orzec obowiązek naprawienia szkody w części). Niniejszy artykuł służyć ma jednak nie pogłębionym rozważaniom teoretycznym dotyczącym celowości wprowadzonych zmian i ich oceny, czy
też szczegółowemu omówieniu poszczególnych rozwiązań, ale pewnemu
uporządkowaniu pojęć, podsumowaniu zasad orzekania obowiązku naprawienia szkody w szerokim rozumieniu tego słowa, omówieniu różnic
w stosunku do poprzednio obowiązującego stanu prawnego oraz zasyg-
Dz. U. z 2015 r., poz. 396. Ustawa weszła w życie 1 lipca 2015 r.
1
55
Agata Krakówka
nalizowaniu pojawiających się problemów praktycznych, których rozwiązanie wymagać będzie szerszych rozważań niż pozwalają na to ramy niniejszego tekstu i które rozwinięte zostaną w późniejszym czasie.
Od 1 lipca 2015 r. ustawodawca zaliczył obowiązek naprawienia
szkody i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę do nowej grupy – środków kompensacyjnych – rezygnując z umieszczania go wśród do środków karnych. Pociągnęło to za sobą rezygnację ze stosowania przy orzekaniu tych środków zasad i dyrektyw wymiaru kary, przecinając tym
samym spory dotyczące chociażby możliwości nakładania obowiązku solidarnego naprawienia szkody. Jednocześnie Kodeks karny pozbawił sądy możliwości odwoływania się do zasad i dyrektyw wymiaru kary przy
podejmowaniu decyzji o tym, czy nałożyć obowiązek naprawienia szkody w całości czy w części. Rozszerzony został również zakres stosowania przepisów prawa cywilnego w postępowaniu karnym. Wyłączone
zostało jedynie stosowanie przepisów o możliwości zasądzenia renty –
tj. art. 444 § 2 i 3 oraz 446 § 2 k.c.
Bez zmian pozostała zasada, że dla oceny, czy pokrzywdzonemu
przysługuje roszczenie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie, kluczowe są przepisy prawa cywilnego. Dla powstania odpowiedzialności
odszkodowawczej (w szerokim rozumieniu tego słowa) konieczne jest
więc wystąpienie trzech przesłanek: zdarzenia, szkody oraz adekwatnego związku przyczynowego między zdarzeniem a szkodą, czyli sytuacji,
w której szkoda stanowi normalne następstwo zaistniałego zdarzenia (art.
361 k.c.). W szczególności jako materialną podstawę żądania należy rozważyć art. 415 k.c. W praktyce mogą wystąpić przypadki, kiedy podstawą żądania będą inne przepisy (np. art. 431 § 1 k.c. w przypadku czynu
z art. 157 § 3 k.k. – kiedy szkodę wyrządzi bezpośrednio zwierzę z powodu lekkomyślności lub niedbalstwa osoby je trzymającej czy art. 114 k.p.
i następne w przypadku szkody wyrządzonej przez pracownika).
Należy zwrócić uwagę na ograniczony krąg czynów zabronionych, w przypadku których możliwe jest orzeczenie zadośćuczynienia
za doznaną krzywdę. W praktyce bowiem zdarzają się przypadki, że zadośćuczynienia żądają na przykład ofiary kradzieży, wskazując, że utra56
Kilka uwag na temat kompensacji szkody w postępowaniu karnym...
ta określonego przedmiotu pociągnęła za sobą określone straty moralne.
Każdorazowo należy się więc upewnić, czy przepisy prawa cywilnego
przewidują możliwość orzeczenia zadośćuczynienia. Mowa o następujących przepisach Kodeksu cywilnego: art. 445 § 1 (przypadki, w których
w wyniku przestępstwa doszło do uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia), art. 445 § 2 (przypadki, w których w wyniku przestępstwa doszło
do pozbawienia wolności, czy wypadki skłonienia do poddania się czynowi nierządnemu za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku
zależności), art. 448 (przypadki, w których w wyniku przestępstwa doszło do naruszenia dobra osobistego)2.
Nie ma potrzeby wskazywania w rozstrzygnięciu sądu podstawy
prawnej w postaci przepisu prawa cywilnego, gdyż art. 413 k.p.k. tego
nie wymaga3. Podstawa ta jednak powinna zostać przywołana w uzasadnieniu, jeżeli zostanie ono sporządzone.
W odróżnieniu od procesu cywilnego, gdzie do zasądzenia odszkodowania konieczne jest pismo powoda inicjujące postępowanie, sąd karny może orzec ten środek kompensacyjny zarówno na wniosek osoby
uprawnionej4, jak i z urzędu. Jeżeli chodzi o krąg osób uprawnionych,
nie budzi żadnych wątpliwości stwierdzenie, że taką osobą jest pokrzywdzony. W piśmiennictwie i orzecznictwie5 wskazuje się, że wniosek ta 2 Typowe przypadki wiążą się z przestępstwami zniesławienia czy znieważenia,
nie można jednak wykluczyć orzeczenia zadośćuczynienia także w innych sytuacjach,
np. w przypadku kradzieży z włamaniem. Czyn ten bowiem może się wiązać z naruszeniem nietykalności mieszkania, a więc dobrem osobistym w rozumieniu art. 23 k.c.
Każdorazowo należy więc rozstrzygnąć, czy w wyniku przestępstwa doszło do naruszenia dobra osobistego.
3 Wskazanie tej podstawy w rozstrzygnięciu nie może być jednak uznawane za
błąd ani za element zbędny w tym sensie, że powinno ulec eliminacji w wyniku kontroli przez sąd odwoławczy.
4 W praktyce orzeczniczej nie budzi większej wątpliwości to, że środek karny
z art. 46 § 1 k.k. ma pierwszeństwo przed obowiązkiem naprawienia szkody z art. 72
§ 2 k.k. Orzeczenie o obowiązku naprawienia szkody można zatem oprzeć na regulacji określonej w art. 72 § 2 k.k. jedynie w przypadku braku wniosku, o którym mowa
w art. 46 § 1 k.k., lub złożenia go po terminie określonym w art. 49a k.p.k.
5 Zob. wyroki SN: z 17.05.2000 r., V KKN 145/00, OSNKW 2000, nr 7–8, poz. 64;
z 16.04.2002 r., V KKN 60/02, „Krakowskie Zeszyty Sądowe” 2003, nr 1, poz. 7.
57
Agata Krakówka
ki może złożyć również prokurator, ale jedynie w przypadku wskazanym w art. 52 § 1 k.p.k. in fine – tj. wówczas, gdy w wypadku śmierci
pokrzywdzonego brak jest osób najbliższych lub pozostających na jego
utrzymaniu6 albo osoby te nie zostały ujawnione7. Wątpliwości powstają
przy precyzyjnym zakreśleniu kręgu osób uprawnionych do otrzymania
odszkodowania lub zadośćuczynienia w przypadku śmierci pokrzywdzonego w postępowaniu karnym. Artykuł 46 k.k. w paragrafie 1 nie posługuje się innym sformułowaniem poza „osoba uprawniona”. Należałoby
więc stwierdzić, że odsyła na grunt prawa cywilnego, by tam ustalić, komu jeszcze przysługuje roszczenie z tytułu wyrządzenia szkody w wyniku popełnienia czynu zabronionego, i z uwzględnieniem obowiązujących
tam zasad określić krąg osób uprawnionych. Artykuł 446 § 3 i 4 k.c. dla
określenia osób, którym przysługują roszczenia do sprawcy szkody po
6 Zmiana wprowadzona ustawą z dnia 28 listopada 2014 r. o ochronie i pomocy
dla pokrzywdzonego i świadka, Dz. U. z 2015 r., poz. 21. W uzasadnieniu do projektu
tej ustawy wskazano, że rozszerzenie kręgu osób uprawnionych do wykonywania praw
pokrzywdzonego w razie jego śmierci o osoby pozostające na jego utrzymaniu stanowiło realizację obowiązku implementacji zasad wynikających z dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady 2012/29/UE z dnia 25 października 2012 r. ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępującej
decyzję ramową Rady 2001/220/WSiSW.
7 Stanowisko, że przepis ten odnosi się również do złożenia wniosku o orzeczenie
obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia, budzi wątpliwości autorki, dlatego że jeżeli brak osób najbliższych lub osób pozostających na utrzymaniu pokrzywdzonego albo nie zostały one ujawnione, to trudno sobie wyobrazić, na czyją rzecz miałoby
nastąpić zasądzenie szeroko rozumianego odszkodowania. Należałoby również podkreślić, porównując regulację obowiązującą w procesie karnym do tej w procesie cywilnym,
że nie ma podstaw do ograniczania pozycji prokuratora. Może on bowiem samodzielnie wytoczyć powództwo cywilne, jak również przystąpić do postępowania wytoczonego przez inną osobę w każdym jego stadium. Trudno więc wyobrazić sobie racje, które
przemawiałyby za ograniczeniem uprawnień prokuratora na gruncie procesu karnego,
zwłaszcza w sytuacji gdy art. 49a k.p.k. nie wprowadza żadnych dodatkowych warunków złożenia przez niego wniosku. Za trafny należałoby więc uznać pogląd, że prokuratorowi przysługuje samodzielne prawo do złożenia takiego wniosku, jeżeli pokrzywdzony go nie złożył, a prokurator z różnych względów uzna to za celowe (np. w przypadku gdy pokrzywdzony jest osobą nieporadną życiowo). Stanowisko, że prokurator
może złożyć taki skuteczny wniosek, zajął również Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z 28.05.2014 r., II AKa 85/14, LEX nr 1461094.
58
śmierci poszkodowanego, posługuje się pojęciem „najbliżsi członkowie
rodziny zmarłego”. Pojęcie to nie ma definicji legalnej i zostało uściślone przez orzecznictwo. Przyjmuje się, że przepis ten stanowi podstawę
do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych przez członków rodziny
zmarłego, jednakże tylko tych, którzy wykażą, że między zmarłym a nimi istniała szczególnego rodzaju bliska więź emocjonalna8. Aby więc
ustalić, czy występujący o zadośćuczynienie jest najbliższym członkiem
rodziny nieżyjącego, sąd powinien stwierdzić, czy istniała silna i pozytywna więź emocjonalna między dochodzącym roszczenia a zmarłym9.
W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1969 r. stwierdzono,
że konkretyzacja tego, kto jest w danym wypadku członkiem rodziny,
należy do sądu orzekającego10. Wnioskowanie to osłabia treść art. 46
§ 2 k.k., w którym odnośnie do orzeczenia nawiązki w miejsce obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia wskazuje się, że oprócz pokrzywdzonego może to nastąpić na rzecz o s ó b n a j b l i ż s z y c h p o k r z y w d z o n e g o. Kodeks karny dysponuje zaś legalną definicją osoby
najbliższej. Artykuł 115 § 11 k.k. do osób najbliższych zaliczył bowiem
małżonka, wstępnego, zstępnego, rodzeństwo, powinowatego w tej samej
linii lub stopniu, osobę pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej
małżonka, a także osobę pozostającą we wspólnym pożyciu. Przepis ten
w przypadku małżeństwa, pokrewieństwa i powinowactwa posługuje się
więc wyłącznie kryterium formalnym, pomijając całkowicie – w przeciwieństwie do prawa cywilnego – rzeczywiste istnienie więzi11. Jego zna 8 Przykładowo w wyroku z 18.11.1961 r., 2 CR 325/61, OSNCP 1963, nr 2, poz. 32,
Sąd Najwyższy stwierdził, że art. 166 k.z. (odpowiednik art. 446 k.c. – przyp. A. K.)
operuje pojęciem „rodzina” w szerszym znaczeniu, akcentującym raczej – z punktu widzenia doznanej krzywdy moralnej – faktyczny układ stosunków rodzinnych, a nie formalną kolejność pokrewieństwa. W wyroku SN z 13.04.2005 r., IV CK 648/04, stwierdzono, że pokrewieństwo nie stanowi wyłącznego kryterium zaliczenia do najbliższych
członków rodziny w rozumieniu art. 446 § 3 k.c.
9 Por. np. wyrok SN z 3.06.2011 r., III CSK 279/10, LEX nr 898254.
10 III PRN 77/69, OSNCP 1970, nr 9, poz. 160.
11 Zob. np. postanowienie SN z 21.01.2014 r., V KK 247/13, gdzie wskazano, że
osobą najbliższą jest małżonek pozostający w separacji, a więc w sytuacji kiedy między
małżonkami stwierdzono całkowity rozkład pożycia, choć nie musiał być on trwały.
59
Agata Krakówka
czenie jest więc zarówno szersze, jak i węższe niż przyjęte na gruncie
art. 446 k.c. Trudno jest jednoznacznie rozstrzygnąć, czy twórcy aktualnej treści art. 46 k.k. mieli na myśli krąg osób uprawnionych do świadczeń w przypadku śmierci pokrzywdzonego tożsamy z przewidzianym
w prawie cywilnym (więc niespójność ta jest niezamierzona) czy też
chodziło im o przyznanie prawa do zasądzenia określonego świadczenia
jedynie osobom wskazanym w art. 115 § 11 k.k. (a zatem użycie słów
„osoby najbliższe” było w pełni świadome i miało na celu inne określenie kręgu osób uprawnionych)12. Zdaniem autorki na potrzeby orzekania w procesie karnym należałoby jednak uznać takie znaczenie, jakie
orzecznictwo przyjęło na gruncie art. 446 k.c. Wprawdzie jedną z zasad
wykładni jest reguła posługiwania się tym samym znaczeniem pojęcia
w całym akcie prawnym, zwłaszcza w sytuacji, kiedy ma ono definicję
legalną, jednakże – w naszej ocenie – za odstąpieniem od tego znaczenia
przemawiają ważne racje – tj. konieczność zapewnienia spójności z pojęciami, jakimi posługuje się gałąź prawa, z której wywodzi się dana instytucja i do której zasad ustawodawca wyraźnie odesłał przy jej stosowaniu. Należałoby jednak postulować, aby w przyszłości ustawodawca
w § 2 art. 46 posłużył się pojęciem „najbliższy członek rodziny” albo
wskazał wyraźnie w § 1, iż na gruncie procesu karnego roszczeń mogą dochodzić osoby najbliższe, przecinając wątpliwości interpretacyjne.
W przeciwieństwie do procesu cywilnego sąd karny nie jest związany wnioskiem osoby uprawnionej w zakresie wysokości odszkodowania. Wynika to przede wszystkim z tego, że sąd może działać z urzędu
12 Autorka artykułu nie potrafiła rozstrzygnąć tego dylematu również po zapoznaniu się z zapisami dyskusji, które odbyły się w komisji nadzwyczajnej do spraw zmian
w kodyfikacjach („Biuletyn” nr 3939/VII i nr 4034/VII). Główny specjalista w Departamencie Prawa Karnego Ministerstwa Sprawiedliwości Piotr Rogoziński wyraźnie
odwoływał się przy interpretacji tego pojęcia do art. 115 § 11 k.k., podczas gdy poseł Józef Zych wskazywał, że konstrukcja art. 46 w przedmiocie ustalania odszkodowania, a także zadośćuczynienia i nawiązki zbudowana jest na przepisach prawa cywilnego, a więc art. 445 i 446 k.c. Rozbieżność pojęciowa między przepisami kodeksów cywilnego i karnego nie była jednak przedmiotem tych dyskusji. Została ona niezauważona.
60
(art. 46 § 1 k.k.), niezależnie od złożenia wniosku. Tym samym skoro
może więcej (tj. działać bez wniosku), to tym bardziej wolno mu czynić
mniej (tj. zasądzić świadczenie w wyższej wysokości niż domagał się
pokrzywdzony, np. w sytuacji, kiedy z opinii biegłego wynikać będzie
wyższa wartość utraconego przedmiotu niż określił to pokrzywdzony).
W Kodeksie postępowania karnego brak jest zaś odpowiednika art. 321
§ 1 k.p.c., zakazującego orzekania ponad żądanie wyrażone w pozwie.
W zakresie orzekania o sposobie naprawienia szkody zastosowanie znajdzie art. 363 § 1 k.c. Naprawienie szkody powinno zatem nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu
poprzedniego (np. przez zwrot rzeczy, naprawę rzeczy, dostarczenie odpowiedniej ilości rzeczy tożsamych co do gatunku w zamian za utracone), bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby
przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie
poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu. Oznacza to,
że sąd jest – co do zasady – związany żądaniem pokrzywdzonego w tym
zakresie, z wyłączeniem sytuacji, o których mowa w art. 363 § 1 k.c.
in fine, jak również w sytuacjach, kiedy konkretny przepis prawa przewiduje możliwość zasądzenia jedynie świadczenia pieniężnego.
Nawiązkę na rzecz osoby najbliższej można orzec zamiast obowiązku naprawienia szkody i zamiast zadośćuczynienia. Artykuł 46 § 2 k.k.
wskazuje, że może to nastąpić jedynie wówczas, gdy została spełniona dodatkowa przesłanka w postaci znacznego pogorszenia sytuacji życiowej wskutek śmierci pokrzywdzonego13. W stosunku do norm prawa
13 Rację przyświecającą wprowadzeniu tego ograniczenia przedstawił w trakcie
dyskusji w komisji nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach („Biuletyn”
nr 4034/VII) sekretarz stanu Ministerstwa Sprawiedliwości Jerzy Kozdroń: „Komu sąd
będzie mógł zasądzić nawiązkę? Temu, który znajduje się w niedostatku, w trudnej
sytuacji, któremu np. zginął ojciec. Natomiast nie będziemy zasądzać nawiązki wobec osoby majętnej, która może sobie dochodzić w procesie cywilnym. Tutaj chodzi
o szybkość”. W uzasadnieniu do projektu ustawy wskazano, że przesłankę pogorszenia
sytuacji życiowej wprowadzono z tej przyczyny, że szersze ujęcie katalogu osób najbliż-
61
Agata Krakówka
cywilnego stanowi to obostrzenie jedynie odnośnie obowiązku zadośćuczynienia, gdyż w przypadku obowiązku naprawienia szkody sąd bada
zawsze, czy do takiego pogorszenia doszło, zgodnie z art. 446 § 3 k.c.
W orzecznictwie sądów cywilnych jako przykłady pogorszenia sytuacji
życiowej wskazuje się przykładowo: śmierć dorastającego syna, na którego pomoc rodzice mogli liczyć w bliskiej przyszłości, zwłaszcza przy
uwzględnieniu ich skromnych warunków materialnych oraz ich wieku
wyłączającego posiadanie nowego potomstwa14, utratę przez dziecko osobistych starań matki o jego utrzymanie i wychowanie15, pogorszenie się
stanu zdrowia wskutek doznania silnego wstrząsu psychicznego spowodowanego tragiczną śmiercią osoby najbliższej16.
Powstaje również wątpliwość, czy orzekając obowiązek naprawienia szkody, sąd ma możliwość wyznaczenia terminu do spełnienia świadczenia albo rozłożenia go na raty. Pobieżna analiza skłaniałaby ku tezie
o nieistnieniu takiej możliwości, na co wskazuje brak w Kodeksie postępowania karnego odpowiednika art. 320 k.p.c. Jednakże odpowiedź
nie jest taka prosta, kiedy uwzględnimy fakt, że art. 320 k.p.c. mimo zamieszczenia go w Kodeksie postępowania cywilnego ma równocześnie
cechy normy materialnoprawnej. Modyfikuje on bowiem treść stosunku
cywilnoprawnego łączącego strony w odniesieniu do sposobu i terminu
spełnienia świadczenia przez pozwanego i w tym zakresie jest konstytutywny17. W ocenie autorki należałoby więc uznać, że jako przepis prawa cywilnego może on znaleźć zastosowanie w procesie karnym. Możliwe jest zatem zarówno wskazanie terminu spełnienia świadczenia, jak
i rozłożenie świadczenia na raty w wyroku, jeżeli zachodzi szczególnie
uzasadniony wypadek.
szych w opisywanej sytuacji śmierci nieproporcjonalnie zwiększyłoby obowiązki naprawcze skazanego.
14 Wyrok SN z 13.05.1969 r., II CR 128/69, OSPKA 1970, nr 6, poz. 122.
15 Wyrok SN z 6.02.1968 r., I CR 654/67, OSNC 1969, nr 1, poz. 14.
16 Wyrok SN z 8.05.1969 r., II CR 114/69, OSN 1970, nr 7–8, poz. 129.
17 Wyroki SN: z 3.04.2014 r., V CSK 302/13, niepubl.; z 30.04.2015 r., II CSK
383/14.
62
Obowiązek naprawienia szkody może być nakładany na współsprawców przestępstwa, jak również podżegaczy i pomocników. Stosuje
się tu bowiem w pełnym zakresie art. 441 § 1 i art. 421 § 1 k.c.
Regułą jest nałożenie na sprawcę obowiązku naprawienia szkody
w całości. Zasada pełnego odszkodowania jest bowiem jedną z podstawowych zasad przewidzianych w prawie cywilnym dotyczących naprawienia szkody. Zgodnie z nią naprawienie szkody obejmuje straty, jakie
poszkodowany poniósł (damnum emergens), oraz korzyści, jakie mógłby
odnieść, gdyby mu szkody nie wyrządzono (lucrum cessans). Celem odszkodowania jest wyrównanie uszczerbku, przywrócenie równowagi majątkowej. Oznacza to, że na wysokość odszkodowania ma wpływ wyłącznie rozmiar szkody, nie zaś stopień winy. Zasada ta doznaje w prawie
cywilnym pewnych ograniczeń wynikających z konieczności uwzględnienia związku przyczynowego, jak również z jej odmiennego uregulowania w umowie lub ustawie18 (m.in. nadanie sądowi kompetencji do miarkowania odszkodowania). Przepis art. 46 § 1 k.k. dopuszcza orzeczenie
obowiązku naprawienia szkody również w części. Wprawdzie w uzasadnieniu do projektu ustawy19 wskazano, że „zakres naprawienia szkody
lub zadośćuczynienia krzywdzie będzie efektem ustaleń sądu przeprowadzonych w celu ustalenia odpowiedzialności karnej oskarżonego, co
już aktualnie ma pełne zastosowanie do powództwa cywilnego (art. 415
18 Istnieje konieczność uwzględnienia także w procesie karnym przepisów prawa
cywilnego, które ograniczają wysokość dochodzonego odszkodowania, np. gdy sprawcą szkody wyrządzonej nieumyślnie będzie pracownik (i to wskutek niewykonania albo
nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych), a pokrzywdzonym – jego pracodawca. Zgodnie bowiem z art. 115 k.p. „pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę
w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda”, a w myśl art. 119 k.p.
„odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może ono
przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi
w dniu wyrządzenia szkody”. Wprawdzie przepis art. 46 § 1 k.k. nie odsyła do zasad
prawa pracy, jednakże – zdaniem autorki – prawo pracy mieści się w pojęciu „prawa
cywilnego” w znaczeniu szerokim. Kodeks karny nie odsyła zresztą do przepisów „Kodeksu cywilnego” ale do przepisów „prawa cywilnego”.
19 Druk nr 2393 Sejmu RP VII kadencji.
63
Agata Krakówka
§ 3 k.p.k.)”, a także: „Podobnie jak orzekanie nawiązki zamiast odszkodowania lub zadośćuczynienia nastąpiło z powodów praktycznych, tak
rozpatrując sprawę z tej samej perspektywy nie można zobowiązać sądu
do prowadzenia postępowania dowodowego poza zakresem aktu oskarżenia w celu ustalenia pełnego zakresu szkody lub krzywdy ponad to, co
można ustalić w postępowaniu rozpoznawczym związanym z wniesioną
skargą. Odmienne uregulowanie, jakkolwiek teoretycznie spójne, nie jest
celowe ze względu na negatywny wpływ, jaki może mieć na zdolność
koncentracji rozprawy i ekonomiki postępowania karnego”, jednakże nie
wprowadzono żadnej wyraźnej normy pozwalającej sądowi na ograniczenie postępowania dowodowego. Należy wyrazić ubolewanie, że zaniechano wprowadzenia do Kodeksu postępowania karnego w aktualnie
obowiązującym brzmieniu odpowiednika art. 415 § 3 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2015 r. traktującego o możliwości
pozostawienia powództwa adhezyjnego bez rozpoznania, jeżeli materiał
dowodowy ujawniony w toku rozprawy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, a uzupełnienie tego materiału spowodowałoby
znaczną przewlekłość postępowania. Tym samym orzeczenie o obowiązku naprawienia szkody jedynie w części z uwagi na konieczność długotrwałego prowadzenia postępowania dowodowego wykraczającego poza
zakres niezbędny do wyciągnięcia wobec sprawcy konsekwencji karnoprawnych nie ma żadnego umocowania ustawowego. Oddalając wnioski
dowodowe, będzie się można więc jedynie w tym zakresie odwołać do
wykładni historycznej i wesprzeć ją brzmieniem art. 46 § 3 k.k., który
zezwala na dochodzenie niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego. Na marginesie należałoby również nadmienić, że
art. 46 § 3 k.k. nie może mieć zastosowania do tych przypadków, w których orzeczenie obowiązku naprawienia szkody w części zgodnie z przepisami prawa cywilnego stanowi ostateczne zakończenie postępowania
(np. art. 440, art. 362 k.c.).
Zdaniem autorki choć na aprobatę zasługuje ograniczenie instrumentów mających służyć temu samemu celowi, tj. naprawieniu szkody,
na gruncie procesu karnego, pewne zdziwienie budzą racje likwidacji po64
wództwa adhezyjnego. Zostało ono uznane za zbędne, gdyż łączyło się
z koniecznością spełnienia licznych wymogów formalnych wskazanych
w Kodeksie postępowania cywilnego, wykazywania inicjatywy dowodowej w kontradyktoryjnym procesie w przedmiocie powództwa, a ponadto z ryzykiem poniesienia kosztów procesu wynikłych z oddalonego
powództwa cywilnego (art. 644 § 1 k.p.k.). Mając na względzie rewolucyjną zmianę procesu karnego polegającą na oparciu go o zasadę kontradyktoryjności (w szerszym nawet zakresie niż w postępowaniu cywilnym) dziwić może rezygnacja z tego instrumentu, z tego powodu, że był
on przejawem tej właśnie zasady, i wprowadzenie środka kompensacyjnego. Nie rozstrzygnięto przy tym, kto powinien być obciążony obowiązkiem dowodzenia okoliczności istotnych z punktu widzenia obowiązku
naprawienia szkody czy zadośćuczynienia, i jakie powinny być konsekwencje braku stosownej inicjatywy dowodowej w tym zakresie. O ile
przy obowiązku naprawienia szkody problem jest o tyle mniejszy, że to
prokurator powinien udowodnić powstanie szkody i w miarę możliwości
jej wysokość, to w przypadku zadośćuczynienia osoby odpowiedzialnej
za inicjatywę dowodową w tym zakresie nie przewidziano, nie wskazano również wyraźnie, że obowiązek taki spoczywa na sądzie20.
Nie w pełni jasny dla autorki artykułu jest zamysł ustawodawcy wyrażony w treści art. 46 § 2 k.k. Przepis ten stanowi: „Jeżeli orzeczenie
obowiązku określonego w § 1 jest znacznie utrudnione21, sąd może orzec
zamiast tego obowiązku nawiązkę w wysokości do 200 000 złotych na
rzecz pokrzywdzonego, a w razie jego śmierci w wyniku popełnionego
przez skazanego przestępstwa nawiązkę na rzecz osoby najbliższej, której sytuacja życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu
20 W uzasadnieniu do projektu ustawy wskazano: „Pokrzywdzony nie będzie musiał występować z inicjatywą dowodową w przedmiocie popierania tego wniosku – odszkodowanie lub zadośćuczynienie w takim wypadku zostanie orzeczone przez sąd stosownie do wyniku sprawy w przedmiocie odpowiedzialności karnej, ewentualnie zostanie orzeczona nawiązka”.
21 W uzasadnieniu do projektu ustawy wskazano lakonicznie, że orzeczenie nawiązki
może nastąpić: „w przypadku trudności dowodowych lub innych trudności”.
65
Agata Krakówka
pogorszeniu”. W pierwszej kolejności należało ustalić, co miał na myśli ustawodawca, używając sformułowania „jeżeli orzeczenie obowiązku […] jest znacznie utrudnione”. Trzeba bowiem rozważyć, czy chodzi
o sytuację, w której utrudnienie to wynika z braku dowodów pozwalających na szczegółowe określenie roszczenia, czy też wskazaną już konieczność dalszego prowadzenia postępowania dowodowego, wykraczającego poza zarzut z aktu oskarżenia. Jeżeli tę pierwszą, zdziwienie budzi
treść art. 46 § 3 k.k. Stanowiłaby ona bowiem wyłom od obowiązującej
do tej pory zasady prawomocności rzeczy osądzonej. Odpowiednik tego
rozwiązania na gruncie procedury cywilnej – art. 322 k.p.c. – stanowi:
„Jeżeli w sprawie o naprawienie szkody, o dochody, zwrot bezpodstawnego wzbogacenia lub o świadczenie z umowy o dożywocie sąd uzna, że
ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny,
opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy”. Takie prawomocne rozstrzygnięcie definitywnie kończy możliwość dalszego dochodzenia przez pokrzywdzonego kolejnej części odszkodowania, jeżeli z jakiegoś powodu uzna on zasądzoną kwotę za niewystarczającą. W mojej
ocenie brak jest czynników, które uzasadniałyby różnicowanie sytuacji
pokrzywdzonego w zależności od tego, czy kwota z tytułu obowiązku
naprawienia szkody była zasądzona w postępowaniu cywilnym czy karnym. Oprócz sytuacji, w których możliwe jest pojawienie się późniejszych dowodów już po zakończeniu postępowania, otwiera to również
drogę do wnoszenia do sądów cywilnych całkowicie niezasadnych powództw w sytuacji, kiedy o roszczeniu tym już prawomocnie orzeczono,
odbierając sądowi cywilnemu możliwość powołania się na istnienie wyroku w tym przedmiocie. Należy podkreślić, że w nauce i orzecznictwie
pojawiają się rozmaite poglądy dotyczące charakteru nawiązki, jednakże
ustawodawca, przenosząc ją ze środków karnych do środków kompensacyjnych, dał – w mojej ocenie – wyraźny sygnał, że dominująca w jej
przypadku jest funkcja kompensacyjna.
Z reguły środek kompensacyjny będzie wymierzany w walucie polskiej. Możliwe jest również określenie kwoty w walucie obcej. Koniecz66
ność taka może nastąpić chociażby w przypadku, gdy nastąpił zabór waluty obcej, lub wówczas, gdy pokrzywdzonym jest cudzoziemiec, który
poniósł określone koszty związane z usunięciem szkody w walucie obcej i złożył wniosek o zasądzenie kwoty w walucie obcej. Brak jest normy prawnej, która zabraniałaby wyrazić kwotę, którą sprawca powinien
uiścić, w pieniądzu innym niż polski, lub nakazywałaby uczynić to wyłącznie w walucie polskiej. Z dniem 24 stycznia 2009 r. została bowiem
zmieniona treść art. 358 k.c. wyrażająca tzw. zasadę walutowości22. Przepis ten brzmiał: „Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych
zobowiązania pieniężne na obszarze RP mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim”. Przez „wyrażanie zobowiązań w pieniądzu” rozumiano określenie świadczenia pieniężnego przez wskazanie waluty, dokonywane w akcie tworzącym dane zobowiązanie lub zmieniającym jego
treść (umowie, orzeczeniu sądowym, decyzji administracyjnej)23. Po nowelizacji przepis ten stanowi, że jeżeli przedmiotem zobowiązania podlegającego wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest suma
pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie
w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia
w walucie obcej. Należy uznać, że sąd powinien wyrazić kwotę odszkodowania w walucie obcej zgodnie z żądaniem pokrzywdzonego24, choć
oskarżony będzie mógł świadczenie to spełnić także w walucie polskiej.
22 Zmiana ta nastąpiła na mocy ustawy z dnia 23 października 2008 r. o zmianie
ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Prawo dewizowe, Dz. U. Nr 228, poz. 1506.
Od 8 września 2016 r. przepis ten otrzyma brzmienie: „Jeżeli przedmiotem zobowiązania podlegającego wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność
prawna zastrzega spełnienie świadczenia wyłącznie w walucie obcej”.
23 Zob. P. Machnikowski [w:] E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz,
Warszawa 2008, s. 550; T. Wiśniewski [w:] S. Bieniek (red.), Komentarz do kodeksu
cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. I, wyd. 9, Warszawa 2009, s. 53.
24 W takim przypadku konieczne będzie umieszczenie w klauzuli wykonalności adnotacji nakazującej komornikowi sądowemu przeliczenie kwoty wyrażonej w walucie
obcej na wyrażoną w walucie polskiej zgodnie z § 2 rozporządzenia Ministra Sprawied-
67
Agata Krakówka
Pozostając przy kwestiach praktycznych, należy wskazać, że wprawdzie na gruncie postępowania cywilnego dopuszczalną i stosowaną praktyką jest łączne zasądzanie kwot dochodzonych z tytułu szkody i krzywdy, jednakże w procesie karnym w sytuacjach gdy pokrzywdzony domaga
się zarówno naprawienia szkody o charakterze majątkowym, jak i niemajątkowym, istnieją racje przemawiające za oddzieleniem w orzeczeniu tych dwóch postaci środka – tj. orzeczenia kwoty X z tytułu naprawienia szkody i kwoty Y z tytułu zadośćuczynienia. Z uwagi na treść
art. 46 § 3 k.k. może to mieć istotne znaczenie dla sądu cywilnego, który w sytuacji niedysponowania uzasadnieniem wyroku sądu karnego będzie mógł w niebudzący wątpliwości sposób określić, czy sąd karny ustalił kwotę stanowiącą naprawienie szkody w całości, a częściowo ustalił
kwotę zadośćuczynienia, czy też odwrotnie. Wątpliwości takich nie będzie w sytuacji, kiedy sąd orzeknie nawiązkę obejmującą zarówno niewykazaną (ale istniejącą w ocenie sądu karnego) szkodę, jak i krzywdę.
Dopuścić należy również orzekanie przez sąd karny odsetek ustawowych od zasądzonego obowiązku naprawienia szkody czy zadośćuczynienia. Za nieaktualne w obecnym stanie prawnym należy więc uznać
poglądy wyrażone w orzecznictwie przed wejściem w życie ustawy nowelizującej25, że obowiązek naprawienia szkody określony w art. 46
§ 1 k.k. ogranicza się tylko do równowartości rzeczywistej szkody wynikłej bezpośrednio z przestępstwa i nie jest dopuszczalne uwzględnianie przy ustalaniu jej wysokości tych składników i elementów szkody,
które wynikły z następstw czynu, np. odsetek. Abstrahując od zasadności tego poglądu na gruncie poprzedniego stanu prawnego, należy wskazać, że ustawodawca odesłał właściwie w pełni do zasad prawa cywilnego przy orzekaniu obowiązku naprawienia szkody i zadośćuczynienia, na
liwości z dnia 6 sierpnia 2014 r. w sprawie określenia brzmienia klauzuli wykonalności, Dz. U. poz. 1092.
25 Por. wyroki: SA w Poznaniu z 25.04.2014 r., II AKa 55/14; SA w Katowicach
z 3.03.2005 r., II AKa 62/05, „Krakowskie Zeszyty Sądowe” 2005, nr 12, s. 43;
także wyroki SN: z 4.02.2002 r., II KKN 385/01, LEX nr 53028; z 1.02.2011 r.,
III KK 243/10, OSNSK 2011, nr 1, poz. 204.
68
co wskazuje sformułowanie „stosując przepisy prawa cywilnego”26. Trudno uznać, aby po zniesieniu instytucji pozwu adhezyjnego i odszkodowania z urzędu intencją ustawodawcy było to, aby pokrzywdzony dochodził
świadczenia głównego w procesie karnym, zaś świadczenia ubocznego,
tj. odsetek, w postępowaniu cywilnym. W przypadku podzielenia tego
poglądu należy również zwrócić uwagę na zmianę sposobu określania
odsetek ustawowych za opóźnienie, które od 1 stycznia 2016 r. powinny
być określone zgodnie z zasadą wskazaną w art. 481 § 2 k.c.27, jednakże przy uwzględnieniu tego, że zgodnie z art. 56 ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach
handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw28
do odsetek należnych za okres kończący się przed dniem wejścia w życie tej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe29. Nie zagłębiając się
szczegółowo w zawiłości związane z ustalaniem daty początkowej, od
której należą się odsetki od zasądzonego świadczenia, należałoby wskazać, że na gruncie prawa cywilnego wskazuje się, że termin ten zależy od okoliczności konkretnego przypadku. Co do zasady przyjmuje się
tam, że zarówno obowiązek naprawienia szkody wynikłej z tytułu czynów niedozwolonych, jak i zadośćuczynienie mają charakter beztermi 26 W uzasadnieniu do projektu wskazano, że jedyną różnicą o charakterze materialnoprawnym w porównaniu z regulacjami Kodeksu cywilnego jest wyłączenie stosowania
przez art. 46 § 1 k.k. możliwości zasądzenia renty.
27 Przepis art. 481 § 2 k.c. stanowi: „Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była
oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy
referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy
wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy”. W § 24 tego artykułu wskazano, że minister sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie.
Wysokość odsetek ustawowych wynosi obecnie 7% w stosunku rocznym (obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie
z dnia 7 stycznia 2016 r., „Monitor Polski” 2016, poz. 47).
28 Dz. U. poz. 1830.
29 Do 31 grudnia 2015 r. wysokość odsetek ustawowych była określana przez radę
ministrów w drodze rozporządzenia, do czego upoważniała ją treść art. 359 § 3 k.c.
Przepis ten został uchylony z dniem 1 stycznia 2016 r.
69
Agata Krakówka
nowy30. Stąd też o przekształceniu ich w zobowiązanie terminowe decyduje wierzyciel przez wezwanie dłużnika do wykonania (art. 455 k.c.)
i w przypadku niewykonania tego zobowiązania dłużnik popada w opóźnienie. W judykaturze wskazuje się, że za przyjęciem innego terminu,
tj. od dnia wyrokowania, mogą przemawiać okoliczności konkretnego
przypadku, np. gdy zobowiązany nie uchyla się co do zasady od obowiązku zapłaty zadośćuczynienia, a opóźnienie w zapłacie wynika z podejmowanych przez niego usprawiedliwionych czynności zmierzających
do ustalenia zasadności żądania i wysokości zadośćuczynienia31, gdy na
wysokość zadośćuczynienia miały wpływ okoliczności zaistniałe po dacie zgłoszenia roszczenia32, gdy ceny obowiązujące w dacie wyrokowania
są wyższe od cen z daty powstania szkody czy wezwania do jej naprawienia, a ustalenie odszkodowania następuje zgodnie z zasadą wyrażoną
w art. 363 § 2 k.c.33 Wykształciła się jednak linia orzecznicza, zgodnie
z którą z uwagi na właściwość zobowiązania wynikającą z istoty i charakteru czynów, które doprowadziły do jego powstania, odsetki za opóźnienie należą się pokrzywdzonemu w przypadku zaboru mienia (są też
poglądy, że dotyczy to wyłącznie pieniędzy) od dnia wyrządzenia szeroko rozumianej szkody34. W postępowaniu karnym wezwaniem do zapłaty będzie więc zgłoszenie przez pokrzywdzonego roszczenia o odszko-
30 Zob. wyroki: SA w Poznaniu z 9.11.2006 r., I ACa 575/06, LEX nr 298549;
SA w Katowicach z 8.03.2013 r., I ACa 1043/12, LEX nr 1293605; SN z 13.09.2012 r.,
V CSK 379/11, LEX nr 1223734; SN z 8.03.2013 r., III CSK 192/12, LEX nr 1289360.
31 Wyrok SA w Lublinie z 15.09.2015 r., I ACa 225/15, LEX nr 1842591.
32 Wyroki: SA w Łodzi z 8.10.2015 r., I ACa 436/15, LEX nr 1927625;
SA w Gdańsku z 4.09.2015 r., V ACa 246/15, LEX nr 1916666.
33 Wyroki: SA w Warszawie z 10.09.2015 r., I ACa 1573/12, LEX nr 1805951;
SN z 9.01.2013 r. III CSK 89/12, LEX nr 1293967.
34 Zob. uchwała 7 sędziów SN z 23.01.1964 r., VI KO 14/63, OSNKW 1964,
z. 5, poz. 69; wyroki SN: z 14.10.1974 r., V KR 230/74, OSNPG 1975, nr 2, poz. 25;
z 16.04.1984 r., I KR 65/84, OSNKW 1985, z. 3–4, poz. 32; wyroki SA w Katowicach:
z 22.05.2014 r., II AKa 97/14, „Biuletyn Sądu Apelacyjnego w Katowicach” 2014,
nr 3, s. 13–14, „Krakowskie Zeszyty Sądowe” 2014, nr 10, s. 84, LEX nr 1480413.
70
dowanie lub zadośćuczynienie. W przypadku zgłoszenia go w piśmie
procesowym termin rozpocznie bieg od momentu jego skutecznego doręczenia podejrzanemu/oskarżonemu albo też od momentu uznania go za
doręczone zgodnie z ogólnymi regułami dotyczącymi składania oświadczeń woli. Jeśli natomiast pokrzywdzony zgłosi takie żądanie na rozprawie, to, o ile oskarżony był o niej prawidłowo zawiadomiony i nie zachodziły przeszkody do jego w niej udziału, które powinny skutkować
przerwaniem albo odroczeniem rozprawy, należy uznać, że jest to data
skutecznego wezwania go do zapłaty. Oświadczenie woli poszkodowanego doszło bowiem do oskarżonego w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią, a jedynie na skutek niestawienia się na rozprawie z tego zrezygnował.
Kwestią, którą należy również poruszyć, jest dzień początkowy zasądzenia odsetek w sytuacji, kiedy sąd podejmuje decyzję o zasądzeniu
środka kompensacyjnego z urzędu, bez wniosku uprawnionego. Jak się
wydaje, można tu przyjąć dwa rozwiązania. Pierwsze z nich polega na
przyznaniu odsetek od dnia wyrokowania. Drugie – na zasądzeniu odsetek
od daty wcześniejszej niż wydanie orzeczenia, lecz takiej, w której wszystkie istotne dla oceny krzywdy okoliczności były oskarżonemu znane.
To rozwiązanie wydaje się słuszniejsze w tych sprawach, w których okoliczności były znane na długo przed wydaniem wyroku, lecz z uwagi na
złożony charakter postępowania, np. wielość zarzutów, których duża część
nie była związana ze zdarzeniem uzasadniającym zasądzenie zadośćuczynienia, postępowanie uległo znacznemu wydłużeniu. Wówczas brak zasądzenia odsetek może prowadzić do wspomnianego wyżej pozbawienia poszkodowanego kompensacji za okres, w którym nie mógł on skorzystać
z zadośćuczynienia, oraz do premiowania oskarżonego przedłużającego
proces. W praktyce, jak się wydaje, trafniejsze wydaje się zasądzenie odsetek od daty wyrokowania, z uwagi na możliwość powiększenia samego
zadośćuczynienia o kwotę, jaka zdaniem sądu winna kompensować pokrzywdzonemu także czas oczekiwania i niedogodności z tym związane.
Po nowelizacji sąd ma obowiązek uwzględnić również przepisy prawa cywilnego dotyczące przedawnienia roszczenia. Nie czyni tego jed71
Agata Krakówka
nak z urzędu, lecz jedynie reaguje na zarzut zgłoszony w trakcie postępowania. Termin przedawnienia roszczenia z tytułu wyrządzonej szkody
został określony w art. 4421 § 2 k.c. Przepis ten stanowi, że jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o jej naprawienie ulega
przedawnieniu z upływem 20 lat od dnia popełnienia przestępstwa bez
względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Ten podstawowy termin przedawnienia został zmodyfikowany w przypadku szkód na osobie. W takiej sytuacji przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 3 lat
od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie
obowiązanej do jej naprawienia. Obliczenie tego terminu wygląda również inaczej w przypadku gdy szkody na osobie doznała osoba małoletnia. W takiej sytuacji przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż
z upływem 2 lat od uzyskania przez nią pełnoletności.
Już zaproponowana wyżej pobieżna analiza nowych regulacji dotyczących środków kompensacyjnych wskazuje, że stosowanie ich w praktyce może nastręczać pewnych trudności. Trudności te są naturalne
w przypadku sięgania do zasad, pojęć i rozwiązań z innej dziedziny prawa, przy niedostatecznym uwzględnieniu, że przepisy te mają funkcjonować na gruncie odrębnej procedury, przy zastosowaniu odmiennych zasad
ją regulujących. Kwestie wątpliwe zostaną z pewnością rozstrzygnięte
w procesie stosowania prawa, jak również w wyniku badań przedstawicieli piśmiennictwa, należałoby jednak postulować przy tworzeniu instytucji, których funkcjonowanie zależy od znajomości dwóch (lub więcej)
dziedzin prawa, wprowadzenie przepisów, które w jednoznaczny sposób
regulowałyby takie zagadnienia.
Streszczenie
Dnia 1 lipca 2015 r. weszła w życie ustawa z dnia 20 lutego 2015 r.
o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, którą dokonano
istotnych zmian w systemie środków służących kompensacji szkody w postępowaniu karnym. Wśród najważniejszych można wymienić rezygnację ze stosowania przy orzekaniu tych środków zasad i dyrektyw wymiaru kary, rozszerzenie
stosowania przepisów prawa cywilnego czy wprowadzenie możliwości orzecze72
nia nawiązki na rzecz osoby najbliższej. Niniejszy artykuł ma służyć pewnemu
uporządkowaniu pojęć związanych z tematem, podsumowaniu zasad orzekania
obowiązku naprawienia szkody w szerokim rozumieniu tego słowa, omówieniu
różnic w stosunku do poprzednio obowiązującego stanu prawnego oraz zasygnalizowaniu mogących się pojawić problemów praktycznych.
Summary
Some comments on compensation for damage
in criminal proceedings following amendments
as of 2015
On 1 July 2015 the act as of 20 February 2015 on amendments to the
Criminal Code and come other acts, which led to significant changes in the
system of measures used for compensation or damage in criminal proceedings,
entered into force. The most important changes include resignation from
application of principles and directives relating to a penalty when adjudicating
such measures, extension of application of civil law provisions or offering the
possibility of adjudicating punitive damages for the benefit of close relatives.
This article is to serve ordering notions connected with the subject, summing
up principles of adjudication of an obligation to redress damage as widely
understood, discussing differences as compared to the previous legal status and
signalling any practical problems, which may appear.
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
II/2016
Paweł Klecha
sędzia Sądu Rejonowego w Sopocie
Przejęcie przez wierzyciela
nieruchomości na własność
w toku uproszczonej egzekucji
1. Sposób egzekucji
Opowiadając się za tym, że uproszczona egzekucja z nieruchomości jest samodzielnym sposobem egzekucji1, a nie rodzajem egzekucji
z nieruchomości2 – w pierwszej kolejności odwołać się należy zarówno do systematyki Kodeksu postępowania cywilnego3 (unormowanie
zawarte zostało w osobnym dziale, tj. VIa), jak i do uzasadnienia projektu ustawy nowelizującej kodeks, a wprowadzającej to uregulowa-
1 Taki pogląd przedstawiają: J. Świeczkowski, Uproszczona egzekucja z nieruchomości, Sopot 2005, s. 13; także idem [w:] Z. Szczurek (red.), Egzekucja sądowa w prawie polskim, Sopot 2015, s. 846; oraz A. Marciniak, Postępowanie egzekucyjne w sprawach cywilnych, Warszawa 2005, s. 22.
2 Takie stanowisko prezentują: H. Ciepła [w:] H. Dolecki, T. Wiśniewski (red.),
Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. IV, Warszawa 2011, komentarz do
art. 10131 k.p.c., uwaga 8; oraz R. Fronczek [w:] A. Marciniak, M. Michalska-Marciniak (red.), Metodyka pracy komornika sądowego, Sopot 2015, s. 655.
3 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst
jedn.: Dz. U. z 2014 r., poz. 101 ze zm.).
75
Paweł Klecha
nie4. Nie mniej ważna pozostaje wykładnia celowościowa. Specyfika
postępowania uproszczonego nie zawsze musi odpowiadać wierzycielom, którzy mogą uznać, że w danym układzie egzekucji nie przyniesie
ona oczekiwanego skutku w postaci szybkiego zaspokojenia ich wierzytelności5. Stąd w wypadku gdy cechy nieruchomości dłużnika mającej być przedmiotem egzekucji pozwalają na zastosowanie obu sposobów egzekucji – tj. uproszczonej i zwykłej – to do wyłącznej oceny
wierzyciela pozostawiony winien być wybór prowadzenia egzekucji
według regulacji uproszczonej6. Uprawnienie do wyboru jest jednak
ograniczone czasowo – jest on dopuszczalny wyłącznie w momencie
wszczynania egzekucji, dalsi wierzyciele przyłączają się do egzekucji
prowadzonej w sposób wybrany przez pierwszego wierzyciela, który
zainicjował egzekucję z tego składnika majątku dłużnika7.
4 Por. rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego
oraz niektórych innych ustaw, druk nr 965, który wpłynął do Sejmu 4.10.2002 r.; por.
także opinia Biura Legislacyjnego Kancelarii Senatu do ustawy z dnia 28 maja 2004 r.
o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw,
druk nr 722, 16.06.2004 r., www.senat.gov.pl/k5/dok/opinia/2004/722.htm.
5 Tytułem przykładu należy wskazać, że brak zgody dłużnika co do określenia trybu wyszukiwania nabywcy praktycznie skutkuje niepowodzeniem sprzedaży z wolnej
ręki (por. P. Klecha Sprzedaż nieruchomości z wolnej ręki – treść wezwań komornika,
„Nowa Currenda” 2016, nr 1, s. 56), zaś konstrukcja nakazująca stosowanie do licytacji
nieruchomości w toku uproszczonej egzekucji przepisów o licytacji w egzekucji z ruchomości przyczynia się do znacznego pogorszenia sytuacji licytantów (por. m.in. dwa
niezwykle krótkie terminy do uiszczenia reszty ceny w świetle art. 871 k.p.c. w zw.
z art. 10136 § 1 zd. 1 k.p.c.), a tym samym może negatywnie wpływać na atrakcyjność
nabycia nieruchomości w toku egzekucji i jej cenę.
6 Tak P. Klecha, M. Jaroch-Wąsowska, Egzekucja z nieruchomości – praktyczny
komentarz. Model współpracy sądów, komorników i urzędów skarbowych, Sopot 2016,
s. 392; także J. Świeczkowski [w:] Z. Szczurek (red.), Egzekucja sądowa…, s. 855.
Odmiennie: A. Hrycaj, Uproszczona egzekucja z nieruchomości – zagadnienia wybrane, „Przegląd Prawa Egzekucyjnego” 2007, nr 5, s. 7; A. Barańska [w:] K. Piasecki
(red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 2, Warszawa 2006, s. 1119–1120;
R. Fronczek [w:] A. Marciniak, M. Michalska-Marciniak (red.), Metodyka pracy komornika sądowego…, s. 655. Warunki, które musi spełniać nieruchomość, aby mogła zostać przedmiotem uproszczonej egzekucji, zostały określone w art. 10131 § 1
i § 2 k.p.c.
7 Tak P. Klecha, M. Jaroch-Wąsowska, Egzekucja z nieruchomości…, s. 392, 398.
76
Przejęcie przez wierzyciela nieruchomości na własność...
Zawarte w niniejszym artykule rozważania koncentrować się będą
na analizie sytuacji wierzyciela, gdy licytacja nieruchomości mogącej być
przedmiotem egzekucji uproszczonej nie doszła do skutku. Możliwość
przejęcia nieruchomości przez wierzyciela może być bowiem zachętą do
złożenia wniosku o przeprowadzenie egzekucji według tego sposobu.
2. Dopuszczalność przejęcia
Przejęcie przez wierzyciela przedmiotu egzekucji na własność jako
konstrukcja prawna istnieje zarówno w zwykłej egzekucji z nieruchomości, jak i w egzekucji z ruchomości.
W przypadku zwykłej egzekucji z nieruchomości przepisy dotyczące jej przejęcia (por. art. 982 i art. 984 k.p.c.) zostały umieszczone w rozdziale 6 zatytułowanym Licytacja. Zasadą tego postępowania jest jednak
to, że kwestie przysądzenia własności należą do kompetencji sądu (por.
art. 998 k.p.c. i nast.).
Z kolei w egzekucji z ruchomości w sytuacji złożenia skutecznego
wniosku o przejęcie na własność ruchomości wystawionych na sprzedaż
to komornik wydaje postanowienie w tym przedmiocie, a po uprawomocnieniu się orzeczenia zawiadamia wierzyciela o przyznaniu mu przejętej
rzeczy. Z chwilą doręczenia zawiadomienia własność ruchomości przechodzi na wierzyciela (por. art. 875 § 3 zd. 2 k.p.c.).
W ramach uproszczonej egzekucji z nieruchomości kodeks przewiduje dwa sposoby sprzedaży: z wolnej ręki (art. 10133–10135 k.p.c.)
oraz licytacyjną (por. art. 10136 k.p.c.). W sytuacji gdy nie nastąpi sprzedaż nieruchomości w trybie z wolnej ręki – takie wypadki wcale nie
będą rzadkie z powodu krótkiego terminu do jej przeprowadzenia (por.
art. 10133 § 3 k.p.c.)8 – ustawodawca nakazuje sprzedaż w drodze licytacji, do której stosuje się przepisy o licytacji w egzekucji z ruchomości,
z niewielkim odwołaniem się do rozwiązań zwykłej egzekucji z nieru 8 Szerzej na ten temat por. P. Klecha Sprzedaż nieruchomości z wolnej ręki…,
s. 56.
77
Paweł Klecha
chomości. Pomimo tej konstrukcji automatycznego przejścia do drugiego sposobu sprzedaży nieruchomości wierzyciel winien być przygotowany na to, że licytacja może nie dojść do skutku, tj. zaistnieje sytuacja,
gdy po wywołaniu nikt nie zaoferował przynajmniej ceny wywołania albo gdy zachodzi przypadek wyłączenia od udziału w przetargu zgłaszającego się jedynego licytanta.
Wychodząc z założenia, że przy uproszczonej egzekucji z nieruchomości ustawodawca nie zamierzał pozbawić wierzycieli uprawnienia do
jej przejęcia po niedojściu do skutku licytacji, uznać należy, że dla złożenia wniosku o przejęcie nieruchomości i jego rozpoznania obowiązywać
winna regulacja zawarta w egzekucji z ruchomości, z tym wszak wyjątkiem, że to sąd będzie wydawał postanowienie o przysądzeniu własności. Ustawodawca nie zmienił bowiem reguły obowiązującej przy zwykłej egzekucji z nieruchomości polegającej na tym, że to sąd wydaje to
postanowienie9.
3. Warunek przejęcia
Wierzyciel może żądać przejęcia własności nieruchomości będącej
przedmiotem uproszczonej egzekucji w sytuacji niedojścia licytacji do
skutku. W przeciwieństwie do zwykłej egzekucji z nieruchomości, która
przewidywała ograniczenia podmiotowe i przedmiotowe (te drugie uzależnione od tego, która licytacja była nieskuteczna, tj. pierwsza czy druga), dla skorzystania przez wierzycieli z instytucji przejęcia nieruchomości uproszczona egzekucja z nieruchomości, odwołująca się do przepisów
o licytacji z ruchomości, nie zawiera w tym względzie żadnych ograniczeń (por. art. 875 i 877 k.p.c. w zw. z art. 10136 § 1 k.p.c.).
Omawianego uprawnienia wierzyciel nie ma w wypadku uznania
licytacji za niedoszłą do skutku, czyli w sytuacji, gdy nabywca zrzekł
9 Przepis art. 10136 § 2 zd. 1 k.p.c. stanowi, że po zapłaceniu przez nabywcę sumy sąd niezwłocznie wydaje postanowienie o przysądzeniu własności.
78
się nabycia (art. 870 § 3 k.p.c.)10 albo nie uiścił w terminie reszty ceny nabycia, co skutkowało odmową przybicia (art. 872 k.p.c.). W tych
sytuacjach komornik ma bowiem obowiązek przeprowadzenia z urzędu na nowo licytacji na warunkach tej, która została uznana za niedoszłą do skutku (pierwszej lub drugiej). Powszechnie przyjęte w doktrynie na gruncie przepisów o egzekucji z ruchomości wskazanie różnych
skutków dla postępowania egzekucyjnego w sytuacji „niedojścia licytacji do skutku” (art. 867 § 2 zd. 2 i art. 875 § 1 k.p.c.) oraz dla sytuacji
„uznania licytacji za niedoszłą do skutku” (art. 870 § 4 k.p.c.)11 nabywa szczególnego znaczenia w przypadku licytacji mającej za przedmiot
nieruchomość. Instytucja zrzeczenia się nabycia nieruchomości przez licytanta (art. 870 § 3 k.p.c. w zw. z art. 10136 § 1 k.p.c.) może być bowiem nadużywana w celu prowadzenia rozgrywek między wierzycielami mających na celu zmianę przebiegu licytacji. Z tych względów brak
możliwości przejęcia nieruchomości na własność w sytuacji uznania licytacji za niedoszłą do skutku w wyniku takiego zrzeczenia się nabycia
nieruchomości przez licytanta chroni egzekucję przed nieuczciwym przechodzeniem przez wierzycieli „na skróty” do etapu umożliwiającego im
przejęcie nieruchomości.
4. Niedojście do skutku pierwszego terminu licytacji –
przejęcie nieruchomości
Zgodnie z art. 875 § 1 k.p.c. w zw. z art. 10136 § 1 zd. 1 k.p.c.
w wypadku gdy pierwsza licytacja nie dojdzie do skutku, wierzyciel mo 10 Szerzej na temat zrzeczenia się nabycia nieruchomości przez licytanta w toku
uproszczonej egzekucji z nieruchomości por. P. Klecha, M. Jaroch-Wąsowska, Egzekucja z nieruchomości…, s. 409–411.
11 Por. Z. Świeboda, Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego, cz. 2: Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne, Warszawa 2001, s. 167; także Z. Merchel
[w:] Z. Szczurek (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, Sopot 2005, s. 434. Przychyla się do tego poglądu również H. Pietrzkowski [w:] T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, cz. 3: Postępowanie egzekucyjne, t. 4, Warszawa 2007, s. 305.
79
Paweł Klecha
że zgłosić żądanie wyznaczenia drugiej licytacji albo przejąć nieruchomość na własność w cenie nie niższej od ceny wywołania.
Wniosek wierzyciela jest wiążący dla komornika12 i może być złożony w ciągu dwóch tygodni. Jest to termin ustawowy, który nie może
być przedłużony. Biegnie on od dnia otrzymania zawiadomienia o niedojściu licytacji do skutku, a gdy wierzyciel był obecny na licytacji – od
jej dnia13. W tej ostatniej sytuacji komornik winien w protokole licytacji po stwierdzeniu, że nie doszła ona do skutku14, zamieścić wzmiankę
wskazującą, że obecny wierzyciel został powiadomiony ustnie o treści
przepisów art. 875 § 1, art. 875 § 2 oraz art. 875 § 4 zd. 2 k.p.c. Informacja dotycząca zapoznania wierzyciela z tym pierwszym przepisem
przyczyni się do udokumentowania czynności, od której dla strony postępowania egzekucyjnego rozpoczyna się bieg dwutygodniowego terminu, natomiast przedstawienie dwóch ostatnich przepisów sprzyjać będzie
transparentności działań organu egzekucyjnego. Wskazać bowiem należy, że jeżeli egzekucję prowadzi kilku wierzycieli i jedni żądają licytacji, a inni przejęcia nieruchomości na własność, to zgodnie z art. 875 § 4
zd. 2 k.p.c. wyznaczona będzie druga licytacja. W sytuacji zaś gdy wszyscy domagają się przejęcia nieruchomości na własność, pierwszeństwo
przejęcia przysługuje temu, który zaoferował najwyższą cenę, przy równej zaś cenie temu, na którego żądanie wcześniej dokonano zajęcia (art.
875 § 2 k.p.c.). Z tego względu w wypadku gdyby uproszczoną egzekucję z nieruchomości prowadził więcej niż jeden wierzyciel, a nie wszyscy wierzyciele byliby obecni na licytacji, wskazane byłoby, aby obecni
na przetargu pozyskali podstawową wiedzę o dalszym toku postępowa 12 Na gruncie regulacji dotyczącej sprzedaży ruchomości taki pogląd przedstawił
Z. Merchel, Egzekucja z ruchomości, Sopot 2005, s. 91.
13 Na gruncie regulacji dotyczącej sprzedaży ruchomości taki pogląd przedstawili:
Z. Merchel [w:] Z. Szczurek (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, Sopot 2013, s. 583, oraz M. Uliasz [w:] J. Gołaczyński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, LEX 2012, komentarz do art. 875 k.p.c.
14 Por. § 101 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 1968 r.
w sprawie czynności komorników, Dz. U. Nr 10, poz. 52 ze zm.
80
nia egzekucyjnego, co winno umożliwić im przyjęcie odpowiedniej strategii działania.
5. Brak przejęcia nieruchomości
po niedojściu do skutku pierwszego terminu licytacji
W razie niezgłoszenia przez wierzyciela – w terminie dwóch tygodni od otrzymania zawiadomienia komornika o niedojściu do skutku licytacji (pisemnego lub ustnego w wypadku obecności na licytacji)
– wniosku o wyznaczenie drugiej licytacji lub oświadczenia o przejęciu nieruchomości na własność komornik umorzy postępowanie egzekucyjne z nieruchomości (art. 875 § 4 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 10136 § 1
zd. 1 k.p.c.). Przed wydaniem postanowienia o umorzeniu komornik nie
jest zobowiązany do wysłuchania wierzyciela, gdyż umorzenie następuje
z woli wierzyciela (art. 827 § 1 zd. 2 in fine k.p.c.)15.
Kwestia ta wygląda zatem inaczej niż w przypadku bezskuteczności zwykłej egzekucji z nieruchomości. W tym bowiem wypadku, stosownie do art. 982 § 1–3 k.p.c., wniosek o przejęcie może być złożony
przez ściśle określonych uprawnionych w terminie tygodniowym od licytacji. Z kolei wniosek o przeprowadzenie drugiej licytacji można złożyć
w dłuższym terminie, tj. w ciągu roku od dnia, w którym pierwszy przetarg nie doszedł do skutku, względnie od dnia, w którym dla konkretnej
grupy wierzycieli upłynął termin do złożenia wniosku o przejęcie prawa
do nieruchomości16. Dopiero po tym terminie postępowanie egzekucyjne
ulegnie umorzeniu z mocy prawa z uwagi na brak dokonania przez wierzyciela czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania17.
15 W odniesieniu do regulacji dotyczącej sprzedaży ruchomości taki pogląd przedstawił E. Wengerek, Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz do części
drugiej Kodeksu postępowania cywilnego, Warszawa 1998, s. 379.
16 Argument z art. 983 k.p.c., który nie zakreśla wierzycielowi żadnego terminu,
oraz z art. 823 k.p.c., który normuje umorzenie postępowania egzekucyjnego ex lege.
17 Sąd Najwyższy w uchwale z 16.05.1996 r., III CZP 44/96, OSNC 1996, nr 9,
poz. 117, stwierdził, że „postanowienie sądu o umorzeniu postępowania egzekucyjne-
81
Paweł Klecha
6. Niedojście do skutku drugiego terminu licytacji –
przejęcie nieruchomości
Zgodnie z art. 877 k.p.c. w zw. z art. 10136 § 1 zd. 1 k.p.c. jeżeli
druga licytacja nie doszła do skutku, wierzycielowi w ciągu dwóch tygodni od otrzymania zawiadomienia komornika przysługuje prawo przejęcia nieruchomości na własność za cenę nie niższą od ceny wywołania.
W tym wypadku stosuje się odpowiednio przepis art. 875 § 2 k.p.c.18 Cena wywołania podczas drugiej licytacji w egzekucji uproszczonej wynosi
połowę wartości szacunkowej (por. art. 867 § 2 zd. 3 k.p.c. w zw. z art.
10136 § 1 zd. 1 k.p.c.). To uregulowanie jest więc mniej korzystne dla
dłużnika niż w przypadku zwykłej egzekucji z nieruchomości, albowiem
w wypadku egzekucji z nieruchomości prowadzonej według reguł ogólnych – stosownie do art. 983 k.p.c. – cena wywołania podczas drugiej
licytacji wynosi dwie trzecie sumy oszacowania i jest to najniższa cena,
za którą można nabyć nieruchomość w jej ramach.
7. Brak przejęcia nieruchomości
po niedojściu do skutku drugiego terminu licytacji
Jeżeli po niedojściu do skutku drugiej licytacji wierzyciel nie skorzystał z prawa przejęcia nieruchomości na własność, komornik umorzy
postępowanie egzekucyjne z nieruchomości (art. 877 zd. 3 k.p.c. w zw.
z art. 10136 § 1 zd. 1 k.p.c.). Taką decyzję podejmie ten organ egzekucyjny również w wypadku, gdyby wniosek wierzyciela o przejęcie nieruchomości na własność został prawomocnie zwrócony albo oddalony.
go, które uległo umorzeniu z mocy prawa (art. 823 k.p.c.), jest w istocie postanowieniem stwierdzającym to umorzenie. Na postanowienie to przysługuje zażalenie”.
18 Przepis ten stanowi: jeżeli egzekucję prowadzi kilku wierzycieli, pierwszeństwo
przejęcia ruchomości na własność przysługuje temu, który zaoferował najwyższą cenę,
przy równej zaś cenie temu, na którego żądanie wcześniej dokonano zajęcia.
82
8. Treść i wymogi formalne wniosku o przejęcie
Wniosek o przejęcie nieruchomości wierzyciel kieruje do komornika. Może być on złożony na piśmie lub ustnie do protokołu. Dwutygodniowy termin na jego złożenie jest terminem ustawowym, który nie
może być przedłużony.
Kierując się wykładnią celowością, optować należy za przyjęciem
mniejszych wymogów formalnych wobec wniosku o przejęcie nieruchomości składanego w formie pisemnej, polegających na podaniu wyłącznie
danych wnioskującego oraz danych dłużnika. Dane pozostałych uczestników postępowania, w tym ich adresy, posiada organ egzekucyjny. Nie
zwalnia to jednak składającego wniosek na piśmie od obowiązku złożenia odpowiedniej ilości jego odpisów (arg. z art. 128 § 1 k.p.c. w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c.) celem doręczenia ich uczestnikom przez organ egzekucyjny wraz z rozstrzygnięciem19.
Podobnie jak w zwykłej egzekucji z nieruchomości20 w przypadku uproszczonej egzekucji brak wskazania w treści wniosku oferowanej
ceny nie powinien być traktowany jako brak formalny, gdyż w sposób
dorozumiany wniosek taki winien być traktowany jako wola uzyskania
przejęcia prawa za cenę minimalną, za jaką może ono nastąpić na tym
etapie postępowania egzekucyjnego. Powyższe wynika z ustawowego
wymogu, iż przejęcie prawa może nastąpić „w cenie nie niższej od ceny
wywołania” (art. 875 § 1 in fine k.p.c.), a nadto dodatkowego wymogu,
jaki musi spełnić wierzyciel zamierzający przejąć nieruchomość. Warunek ten – niespotykany w egzekucji prowadzonej według reguł ogólnych
– to obowiązek złożenia przez wierzyciela wraz z wnioskiem całej sumy,
za jaką ma nastąpić przejęcie prawa (art. 875 § 3 zd. 1 k.p.c.), względnie oświadczenie o zaliczeniu egzekwowanej wierzytelności na cenę na-
19 Na gruncie zwykłej egzekucji z nieruchomości tożsamy pogląd został wyrażony
przez P. Klechę, M. Jaroch-Wąsowską, Egzekucja z nieruchomości…, s. 226.
20 Ibidem.
83
Paweł Klecha
bycia, gdy zachodzą przesłanki z art. 876 k.p.c.21 Mając na względzie, iż
kwoty, jakie obecnie płaci się za nieruchomości, stanowią znaczne wartości, konieczność złożenia całej sumy, a nie tylko rękojmi – jak w przypadku zwykłej egzekucji z nieruchomości (por. 982 § 2 oraz art. 984
§ 2 k.p.c.) – obniża atrakcyjność uproszczonej egzekucji z nieruchomości
w porównaniu ze zwykłą. Formułując postulat de lege ferenda o zmianę tego unormowania na rzecz wymogu uiszczenia przez wierzycieli wyłącznie rękojmi, wskazać należy, że jej złożenie wydaje się być dostatecznym gwarantem sprawności postępowania.
Brak uiszczenia całej sumy równocześnie ze złożeniem wniosku
o przejęcie stanowić będzie brak fiskalny wniosku. W takiej sytuacji komornik winien wezwać wierzyciela do uiszczenia całej sumy zaoferowanej we wniosku o przejęcie w terminie tygodniowym od dnia otrzymania wezwania pod rygorem zwrotu wniosku. Jak zostało wskazane, brak
określenia ceny przejęcia we wniosku wierzyciela składanym w terminie nie jest brakiem formalnym wniosku nakazującym jego uzupełnienie.
O ile nie towarzyszy mu jednoczesne uiszczenie ceny wywołania, komornik winien wezwać wierzyciela do zapłaty tej sumy, jako minimalnej ceny, za jaką można przejąć prawo własności22.
Po bezskutecznym upływie terminu powinno zapaść zarządzenie komornika o zwrocie wniosku o przejęcie. To zarządzenie jest zaskarżalne skargą na ogólnych zasadach, co stanowi odmienność w stosunku do
przepisów obowiązujących w toku zwykłej egzekucji z nieruchomości,
gdzie zarządzenie o zwrocie wniosku o przejęcie wydaje sędzia i jest
21 Zgodnie z art. 876 k.p.c. jeżeli nabywca jest jedynym wierzycielem egzekwującym albo jeżeli cena nabycia wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzycieli egzekwujących i kosztów egzekucji, nabywca może zaliczyć swoją egzekwowaną wierzytelność na cenę nabycia. Jako egzekwowaną wierzytelność należy uznać tę część
wierzytelności określonej w tytule wykonawczym, którą objął wniosek o wszczęcie egzekucji i która nie została do tej chwili zaspokojona – tak K. Flaga-Gieruszyńska [w:]
A Zieliński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2010, s. 902.
22 Komornik winien to uczynić, nawet jeżeli jest mu wiadome, że inny wierzyciel
zaoferował wyższą cenę przejęcia, gdyż nie można wykluczyć, że inny wierzyciel nie
dochowa warunków swojego wniosku.
84
ono niezaskarżalne (arg. z art. 394 § 1 pkt. 1 k.p.c.)23. Od orzeczenia sądu wydanego w wyniku rozstrzygnięcia skargi na czynność komornika
polegającą na wydaniu zarządzenia o zwrocie wniosku zażalenie nie będzie przysługiwało.
Wnioskodawca, wiedząc, że wniosek w przedmiocie przejęcia nieruchomości mogą złożyć także inni uprawnieni, powinien rozważyć złożenie oferty wyższej niż cena minimalna. W sytuacji bowiem gdy więcej niż jeden wierzyciel domaga się przejęcia nieruchomości na własność,
pierwszeństwo przysługuje temu, który zaoferował najwyższą cenę, przy
równej zaś cenie temu, na którego żądanie wcześniej dokonano zajęcia
(art. 875 § 2 k.p.c.).
Postępowanie związane z wnioskiem o przejęcie nieruchomości nie
jest licytacją, stąd zmiana zaoferowanej ceny jest możliwa wyłącznie do
końca terminu na złożenie wniosku24.
9. Przebieg postępowania przy przejęciu nieruchomości
Prawidłowy wniosek o przejęcie prawa własności nieruchomości,
czyli pozbawiony braków formalnych i fiskalnych – a więc z załączonym
dowodem uiszczenia całej zaoferowanej sumy nie niższej od ceny wywołania, względnie który zawiera oświadczenie wnioskodawcy o zaliczeniu
egzekwowanej wierzytelności na cenę nabycia, w sytuacji gdy zachodzą
przesłanki z art. 876 k.p.c. – jest przekazywany przez komornika sądowi
egzekucyjnemu. W wypadku gdy złożono więcej niż jeden wniosek, komornik przekazuje sądowi wszystkie wnioski bez dokonywania ich oceny.
Komornik nie ocenia również skuteczności oświadczenia wierzyciela złożonego w oparciu o art. 876 k.p.c., pozostawiając to zadanie sądowi. Jednocześnie wraz z wnioskami komornik w oparciu o art. 808 § zd. 1 k.p.c.
23 Tak M. Lewandowski, Glosa do postanowienia SN z dnia 22 kwietnia 1998 r.,
I CKN 1084/97, „Przegląd Prawa Egzekucyjnego” 2003, nr 4–5, s. 88.
24 Na gruncie zwykłej egzekucji z nieruchomości tożsamy pogląd został wyrażony
przez P. Klechę, M. Jaroch-Wąsowską, Egzekucja z nieruchomości…, s. 226.
85
Paweł Klecha
składa na rachunek depozytowy ministra finansów środki pieniężne wpłacone mu w ramach ceny za przejętą nieruchomość25.
Stosownie do treści art. 989 k.p.c. w zw. z art. 10131 § 3 k.p.c.
sąd wyznacza posiedzenie jawne celem rozpoznania wniosku (wniosków)
o przejęcie26. Na tym posiedzeniu nastąpi wysłuchanie wierzycieli i dłużnika, gdy się na nie stawią27. Ich niestawiennictwo, o ile byli prawidłowo zawiadomieni, nie ma wpływu na możliwość wydania postanowienia
o przysądzeniu własności.
10. Rozstrzygnięcie sądu
Orzekając w przedmiocie wniosku o przejęcie prawa, sąd wydaje postanowienie o przysądzeniu własności lub o odmowie przysądzenia stosownie do art. 10136 § 2 zd. 1 k.p.c., bez poprzedzającego go
– jak to miejsce w toku zwykłej egzekucji z nieruchomości – postanowienia o udzieleniu przybicia. Wraz z wydaniem tego orzeczenia sąd nakaże zwrot środków złożonych przez innych wnioskujących o przejęcie.
Do faktycznego zwrotu tych środków winno dojść zasadniczo wraz
z uprawomocnieniem się postanowienia o przysądzeniu własności. Niemniej jednak należałoby dopuścić możliwość wcześniejszego zwolnienia
środków na rzecz osoby, która nie uzyskała przysądzenia własności i której upłynął termin do zaskarżenia tego postanowienia.
25 Zgodnie z art. 808 § 1 k.p.c. jeżeli złożona w postępowaniu egzekucyjnym kwota
nie podlega natychmiastowemu wydaniu, powinna zostać przekazana na rachunek depozytowy ministra finansów.
26 Przepis art. 989 k.p.c. dotyczy przejęcia nieruchomości po drugiej bezskutecznej licytacji. Względy celowości przemawiają za zastosowaniem tej regulacji w drodze
analogii także w przypadku wniosku o przejęcie nieruchomości składanego po pierwszej bezskutecznej licytacji (takie stanowisko na gruncie zwykłej egzekucji z nieruchomości zostało wyrażone przez P. Klechę, M. Jaroch-Wąsowską, Egzekucja z nieruchomości…, s. 228.
27 Wskazana regulacja nakazująca wyznaczenie posiedzenia jawnego stanowi lex
specialis względem art. 760 § 2 k.p.c., według którego wysłuchanie odbywa się, stosownie do okoliczności, bądź przez spisanie protokołu w obecności lub nieobecności
drugiej strony, bądź przez pisemne oświadczenie strony.
86
W wypadku uprawomocnienia się postanowienia o odmowie przysądzenia własności sąd zwróci wierzycielowi, którego wniosek nie został
uwzględniony, całą uiszczoną sumę i jednocześnie nakaże komornikowi
w trybie art. 759 § 2 k.p.c. podjęcie odpowiednich czynności w zależności od tego, czy nieskuteczny wniosek o przejęcie nieruchomości został
złożony po pierwszej czy po drugiej licytacji.
W tej pierwszej sytuacji sąd nakaże komornikowi ponowne zwrócenie się do wierzycieli z zobowiązaniem do oświadczenia, czy żądają
oni wyznaczenia drugiej licytacji, w terminie dwóch tygodni pod rygorem uznania, że nie żądają i wówczas umorzenia postępowania co do niesprzedanej nieruchomości. Konieczność ponownego skierowania do wierzycieli prowadzących egzekucję wezwania do zajęcia stanowiska wiąże
się z tym, że to nie organy egzekucyjne powinny decydować o przeprowadzeniu drugiej licytacji. Podstawą do wystosowania takiego zobowiązania jest art. 875 § 1 k.p.c., zaś ograniczony zakres tego wezwania wiąże
się z aktualnym etapem postępowania. Otóż ponowne wezwanie do zajęcia stanowiska nie może dotyczyć tego, czy wierzyciele, którzy wcześniej nie złożyli wniosku o przejęcie nieruchomości lub których wniosek
został prawomocnie zwrócony lub oddalony, chcą, w świetle nowej sytuacji, złożyć taki wniosek. Skoro kodeks wyraźnie wskazał datę początkową biegu terminu ustawowego do złożenia wniosku o przejęcie nieruchomości – jest nim dzień otrzymania zawiadomienia o tym, że licytacja
nie doszła do skutku – to późniejsze zarządzenie organu egzekucyjnego
nie może otworzyć na nowo tego terminu, powodując de facto jego przedłużenie. Przedstawiając taką wykładnię, należy jednak podkreślić to, że
wierzyciele zainteresowani nabyciem nieruchomości dłużnika będą mogli
przystąpić do drugiej licytacji, gdzie cena wywołania jest niższa.
W sytuacji drugiej, a więc gdy sąd wydał postanowienie o odmowie przysądzenia własności na rzecz wierzyciela, który wystąpił z nieskutecznym wnioskiem o przejęcie nieruchomości po drugiej licytacji,
sąd, zwracając wierzycielowi całą uiszczoną sumę, jednocześnie nakaże
komornikowi w trybie art. 759 § 2 k.p.c. w zw. z art. 877 zd. 3 k.p.c.
i w zw. z art. 10136 § 1 zd. 1 k.p.c umorzenie postępowania egzeku87
Paweł Klecha
cyjnego w uproszczonej egzekucji z nieruchomości, która nie została
ani sprzedana, ani przejęta na własność. W takiej sytuacji wierzyciele –
zgodnie z art. 985 § 1 k.p.c. mającym odpowiednie zastosowanie przez
art. 10131 § 3 k.p.c. – będą mogli wystąpić o wszczęcie nowej egzekucji
uproszczonej z tej nieruchomości dopiero po upływie 6 miesięcy od daty drugiej licytacji28. Nie ma natomiast przeszkód, aby od razu wystąpili
oni z wnioskiem o wszczęcie zwykłej egzekucji z tej nieruchomości, jako
odrębnego sposobu egzekucji. Uznać należy, iż fakt, że poprzednie postępowanie egzekucyjne toczyło się według przepisów o uproszczonej egzekucji, nie sprzeciwia się temu, aby w nowym wniosku zawrzeć wolę prowadzenia postępowania według reguł zwykłej egzekucji z nieruchomości.
Streszczenie
Ustawodawca, nakazując w toku uproszczonej egzekucji z nieruchomości
stosowanie do sprzedaży licytacyjnej przepisów o licytacji w egzekucji z ruchomości (art. 10136 § 1 zd. 1 k.p.c.), nie wypowiedział się wyraźnie na temat możliwości przejęcia przez wierzyciela na własność przedmiotu egzekucji
w sytuacji gdy licytacja nie doszła do skutku. Konstrukcja prawna przejęcia na
własność przedmiotu egzekucji istnieje zarówno w zwykłej egzekucji z nieruchomości (por. art. 982 i art. 984 k.p.c.), jak i w egzekucji z ruchomości. Brak
przepisu wyłączającego tę instytucję w uproszczonej egzekucji z nieruchomości przemawia za przyjęciem, że wierzyciele w ramach tego sposobu egzekucji
nie zostali pozbawieni tego prawa po niedojściu do skutku licytacji. Atrakcyjność przejęcia nieruchomości w toku uproszczonej egzekucji wzrasta zwłaszcza po drugiej licytacji, która nie doszła do skutku, gdyż cena przejęcia może
wynieść nawet połowę wartości szacunkowej (por. art. 867 § 2 zd. 3‒4 k.p.c.
w zw. z art. 875 § 1 k.p.c. w zw. z art. 10136 § 1 zd. 1 k.p.c.), a nie jak w zwykłej egzekucji z nieruchomości dwie trzecie sumy oszacowania. Celem artykułu
jest nie tylko omówienie wymogów formalnych wniosku o przejęcie nieruchomości i przebiegu postępowania, ale także zwrócenie uwagi na to, że istniejąca w egzekucji z ruchomości instytucja zrzeczenie się nabycia ruchomości
przez nabywcę licytacyjnego i odebrania zapłaconej sumy (art. 870 § 3 k.p.c.)
28 Przepis art. 985 § 1 k.p.c. stanowi: jeżeli po drugiej licytacji żaden z wierzycieli nie przejął nieruchomości na własność, postępowanie egzekucyjne umarza się i nowa egzekucja z tej nieruchomości może być wszczęta dopiero po upływie 6 miesięcy
od daty drugiej licytacji.
88
nie może być wykorzystana przez wierzyciela w toku uproszczonej egzekucji
z nieruchomości w celu przejścia „na skróty” do etapu umożliwiającego przejęcie nieruchomości.
Summary
Appropriation of immovable assets by a creditor
as part of simplified enforcement
Ordering application of provisions relating to auctions as part of
enforcement of movable assets (art. 10136 § 1 sentence 1 of the Polish
Code of Civil Proceedings) to auction sales, the legislator did make a clear
statement concerning possibility of appropriation of an object of enforcement
by a creditor in the event that the enforcement did not take effect. The legal
structure of appropriation of an object of enforcement exists both in ordinary
enforcement of immovable assets (see art. 982 and art. 984 of the Polish Code
of Civil Proceedings) and in enforcement of movable assets. The absence of
a provision excluding this kind of institution as part of simplified enforcement
of immovable assets justifies the assumption that, as part of this method of
enforcement, creditors are not deprived of the right in case that an auction does
not take effect. Attractiveness of appropriation of immovable assets as part of
simplified enforcement is even increased particularly after the second auction,
which did not take effect, as the price of appropriation amounts to as little as
a half of the estimated value (see art. 867 § 2, sentence 3‒4 of the Polish Code
of Civil Proceedings in connection with art. 875 § 1 of the Polish Code of
Civil Proceedings in connection with art. 10136 § 1, sentence 1 of the Polish
Code of Civil Proceedings) and not two thirds of the estimated value as in the
case of ordinary enforcement. The aim of this article is not only to discuss
formal requirements of a motion for appropriation of immovable assets and the
course of enforcement proceedings, but also to pay attention to the fact that the
existing institution of waiver of acquisition of movable assets by an auction
purchaser and collection of the amount paid as provided for in enforcement (art.
870 § 3 of the Polish Code of Civil Proceedings) cannot be used by a creditor
as part of simplified enforcement of immovable assets in order to cut corners
and proceed to a stage enabling appropriation of immovable assets.
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
II/2016
Wybrane orzeczenia
trybunałów międzynarodowych,
Trybunału Konstytucyjnego
i Sądu Najwyższego
1. TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI
UNII EUROPEJSKIEJ
I
Wyrok Trybunału (siódma izba)
z dnia 1 października 2015 r.
O. przeciwko Bio Philippe Auguste SARL
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym:
conseil de prud’hommes de Paris (Francja)
sprawa C‑432/14
Zasadę niedyskryminacji ze względu na wiek, zapisaną w art. 21
Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i skonkretyzowaną w dyrektywie Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej
ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia
i pracy, należy interpretować w ten sposób, że zasada ta nie stoi na przeszkodzie istnieniu przepisu krajowego, takiego jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, zgodnie z którym świadczenie pieniężne z tytułu
91
Wybrane orzeczenia trybunałów międzynarodowych...
rozwiązania umowy, którego kwota jest doliczana do kwoty wynagrodzenia wypłacanego pracownikowi po rozwiązaniu jego umowy o pracę na czas określony, w sytuacji gdy stosunek pracy, w jakim ów pracownik pozostawał, nie jest kontynuowany poprzez zawarcie umowy na
czas nieokreślony, nie jest należne w przypadku umowy zawartej z osobą młodą w okresie przypadającym na czas ferii szkolnych lub akademickich. [źródło: curia.europa.eu]
II
Wyrok Trybunału (wielka izba)
Dragoș Constantin Târșia przeciwko Statul român,
Serviciul public comunitar regim permise de conducere și înmatriculare
a autovehiculelor
Tribunalul Sibiu (Rumunia)
sprawa C‑69/14
Prawo Unii, a w szczególności zasady równoważności i skuteczności należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ono na przeszkodzie
temu, aby w okolicznościach takich jak w postępowaniu głównym sąd
krajowy nie miał możliwości wznowienia postępowania w odniesieniu
do prawomocnego orzeczenia sądowego w sprawie cywilnej, gdy orzeczenie to jest niezgodne z interpretacją prawa Unii dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej po dniu uprawomocnienia się
rzeczonego orzeczenia, chociaż możliwość taka istnieje w wypadku niezgodnych z prawem Unii prawomocnych orzeczeń sądowych, które zostały wydane w sprawach administracyjnych. [źródło: curia.europa.eu]
92
1. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
III
Wyrok Trybunału (trzecia izba)
A. przeciwko B.
High Court of Justice (England & Wales), Family Division,
Zjednoczone Królestwo
sprawa C‑489/14
W przypadku postępowań o separację i o rozwód wszczętych między tymi samymi stronami przed sądami dwóch państw członkowskich
art. 19 ust. 1 i 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących
odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE)
nr 1347/2000, należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji takiej jak
ta będąca przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, w której postępowanie przed sądem, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek w pierwszym państwie członkowskim, zostało umorzone po wszczęciu postępowania przed drugim sądem w drugim państwie członkowskim,
kryteria zawisłości sprawy nie są już spełnione i w związku z tym jurysdykcja sądu, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek, powinna być postrzegana jako nieustalona. [źródło: curia.europa.eu]
93
IV
Wyrok Trybunału (pierwsza izba)
Gavril Covaci
Amtsgericht Laufen (sąd rejonowy w Laufen, Niemcy)
sprawa C‑216/14
1. Artykuły 1–3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE
z dnia 20 października 2010 r. w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym należy interpretować w ten sposób, że przepisy te nie stoją na przeszkodzie uregulowaniu
prawa krajowego, takiemu jak stanowiące przedmiot postępowania głównego, które w ramach postępowania karnego nie pozwala osobie, wobec
której został wydany wyrok nakazowy, na wniesienie środka zaskarżenia od tego orzeczenia na piśmie w języku innym aniżeli język postępowania, nawet jeśli osoba ta nie włada tym ostatnim językiem, chyba że
właściwe władze uznają – zgodnie z art. 3 ust. 3 owej dyrektywy – że
w kontekście danego postępowania i okoliczności danej sprawy sprzeciw
ten stanowi dokument istotny.
2. Artykuł 2, art. 3 ust. 1 lit. c oraz art. 6 ust. 1 i 3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym należy interpretować
w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu państwa
członkowskiego, takiemu jak stanowiące przedmiot postępowania głównego, które w ramach postępowania karnego nakłada na oskarżonego
niebędącego rezydentem tego państwa członkowskiego obowiązek ustanowienia pełnomocnika do doręczeń dla celów wydanego wobec niego
wyroku nakazowego, pod warunkiem że osoba ta ma faktyczną możliwość wykorzystania w całości terminu na wniesienie sprzeciwu od owego wyroku. [źródło: curia.europa.eu]
94
V
BGW Beratungs-Gesellschaft Wirtschaft mbH
przeciwko Bodowi Scholzowi
Bundespatentgericht (Niemcy)
sprawa C‑20/14
Artykuł 4 ust. 1 lit. b dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/95/WE z dnia 22 października 2008 r. mającej na celu zbliżenie
ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych należy interpretować w ten sposób, że w przypadku identycznych
lub podobnych towarów i usług można przyjąć, iż w odczuciu właściwego kręgu odbiorców może zachodzić prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd między wcześniejszym znakiem towarowym złożonym z ciągu
liter, mającego charakter odróżniający i stanowiącego dominujący element tego znaku – który sam w sobie ma średni charakter odróżniający
– a późniejszym znakiem towarowym, który powiela ten ciąg liter, jednocześnie dodając do niego kombinację słowną złożoną z wyrazów, których
pierwsze litery są takie same jak litery tego ciągu, skutkiem czego odbiorcy postrzegają ten ciąg jako skrót owej kombinacji. [źródło: curia.europa.eu]
VI
Wyrok Trybunału (czwarta izba)
Thomas Cook Belgium NV przeciwko Thurner Hotel GmbH
Handelsgericht Wien (Austria)
sprawa C‑245/14
Artykuł 20 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 1896/2006 Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. ustanawiającego postę95
powanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty, zmienionego rozporządzeniem Komisji (UE) nr 936/2012 z dnia 4 października 2012 r., należy
interpretować w ten sposób, że w okolicznościach takich jak w sprawie
w postępowaniu głównym stoi on na przeszkodzie temu, by pozwany,
któremu – zgodnie z rozporządzeniem – doręczono europejski nakaz zapłaty, miał prawo domagać się ponownego zbadania tego nakazu, powołując się na fakt, że sąd wydania błędnie uznał się za właściwy w oparciu
o nieprawdziwe zdaniem pozwanego informacje udzielone przez powoda
w pozwie o wydanie tego nakazu zapłaty. [źródło: curia.europa.eu]
VII
z dnia 11 listopada 2015 r.
Cristian Pujante Rivera przeciwko
Gestora Clubs Dir SL, Fondo de Garantía Salarial
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Juzgado de lo
Social no 33 de Barcelona (sąd pracy nr 33 w Barcelonie, Hiszpania)
sprawa C‑422/14
1. Artykuł 1 ust. 1 akapit pierwszy lit. a dyrektywy Rady 98/59/WE
z dnia 20 lipca 1998 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do zwolnień grupowych należy interpretować
w ten sposób, że pracowników zatrudnionych na umowę na czas określony lub na wykonanie zadania szczególnego należy uważać za pracowników „zwykle” zatrudnionych w danym przedsiębiorstwie w rozumieniu
tego przepisu.
2. W celu ustalenia, czy występuje „zwolnienie grupowe” w rozumieniu art. 1 ust. 1 akapit pierwszy lit. a dyrektywy 98/59, pociągające za
sobą stosowanie tej dyrektywy, znajdujący się w akapicie drugim tego
przepisu warunek, „że zwolnień tych jest co najmniej pięć”, należy interpretować w ten sposób, iż nie dotyczy on przypadków rozwiązania umowy o pracę zrównanych ze zwolnieniem, lecz jedynie zwolnień w ścisłym tego słowa znaczeniu.
96
3. Dyrektywę 98/59 należy interpretować w ten sposób, że dokonanie przez pracodawcę jednostronnej i niekorzystnej dla pracownika zasadniczej zmiany istotnych elementów jego umowy o pracę z powodów
niezwiązanych z tym pracownikiem wchodzi w zakres pojęcia „zwolnienia”, o którym mowa w art. 1 ust. 1 akapit pierwszy lit. a tej dyrektywy.
[źródło: curia.europa.eu]
VIII
P. przeciwko Q
Varbergs tingsrätt (sąd pierwszej instancji, Szwecja)
sprawa C‑455/15 PPU
Wykładni art. 23 lit. a rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003
z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie
(WE) nr 1347/2000, należy dokonywać w ten sposób, że o ile nie dochodzi do oczywistego naruszenia – z punktu widzenia dobra dziecka –
normy prawnej uznawanej za zasadniczą dla porządku prawnego państwa
członkowskiego lub prawa uznanego za podstawowe w tym porządku
prawnym, przepis ten nie pozwala sądowi tego państwa członkowskiego, który w swojej ocenie ma jurysdykcję do orzekania w przedmiocie
prawa do pieczy nad dzieckiem, odmówić uznania orzeczenia sądu innego państwa członkowskiego dotyczącego pieczy nad tym dzieckiem.
[źródło: curia.europa.eu]
97
IX
z dnia 10 grudnia 2015 r.
Florin Lazar przeciwko Allianz SpA
Tribunale di Trieste (sąd pierwszej instancji w Trieście, Włochy)
sprawa C‑350/14
Artykuł 4 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II) należy – dla celów
ustalenia prawa właściwego dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z wypadku drogowego – interpretować w ten sposób, że szkody lub krzywdy związane ze śmiercią osoby w takim wypadku, który
miał miejsce w państwie członkowskim siedziby sądu, i poniesione przez
członków rodziny tej osoby mających miejsce pobytu w innym państwie
członkowskim powinny być kwalifikowane jako „skutki pośrednie” tego
wypadku w rozumieniu wspomnianego przepisu. [źródło: curia.europa.eu]
X
z dnia 21 stycznia 2016 r.
Vorarlberger Gebietskrankenkasse, Alfred Knauer przeciwko
Landeshauptmann von Vorarlberg, przy udziale Rudolfa Mathisa
Verwaltungsgerichtshof (trybunał administracyjny, Austria)
sprawa C‑453/14
Artykuł 5 lit. a rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady
(WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego należy interpretować w ten sposób,
że w okolicznościach takich jak te rozpatrywane w postępowaniu głów98
nym świadczenia emerytalne udzielane z zawodowego systemu emerytalnego państwa członkowskiego i świadczenia emerytalne udzielane z ustawowego systemu emerytalnego innego państwa członkowskiego – gdy
oba te systemy są objęte zakresem stosowania tegoż rozporządzenia –
stanowią świadczenia równoważne w rozumieniu tego przepisu, jeśli te
dwie kategorie świadczeń realizują ten sam cel zasadzający się na zapewnieniu beneficjentom utrzymania poziomu życia odpowiedniego do tego
sprzed przejścia na emeryturę. [źródło: curia.europa.eu]
XI
Wyrok Trybunału (piąta izba)
z dnia 17 marca 2016 r.
Christian Liffers przeciwko
Producciones Mandarina SL, Mediaset España Comunicación SA
Tribunal Supremo (najwyższy trybunał, Hiszpania)
sprawa C‑99/15
Artykuł 13 ust. 1 dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw
własności intelektualnej należy interpretować w ten sposób, że osoba poszkodowana w wyniku naruszenia przysługujących jej praw własności
intelektualnej, która dochodzi odszkodowania z tytułu szkody majątkowej ustalonego zgodnie z ust. 1 akapit drugi lit. b tego artykułu na podstawie sumy opłat licencyjnych, honorariów autorskich lub opłat, które
byłyby jej należne w razie wystąpienia przez naruszającego o zgodę na
wykorzystanie danych praw własności intelektualnej, może dodatkowo
żądać zadośćuczynienia za wyrządzoną jej krzywdę, tak jak przewidziano w ust. 1 akapit drugi lit. a tego artykułu. [źródło: curia.europa.eu]
99
XII
Wyrok Trybunału (szósta izba)
Taser International Inc. przeciwko
SC Gate 4 Business SRL, Cristianowi Mircei Anastasiu
Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższy sąd kasacyjny, Rumunia)
sprawa C‑175/15
1. Artykuł 23 ust. 5 i art. 24 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001
z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń
sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych
należy interpretować w ten sposób, że w ramach sporu dotyczącego niewykonania zobowiązania umownego, w którym strona powodowa zwróciła się do sądów państwa członkowskiego, na którego terytorium strona pozwana ma swą siedzibę, jurysdykcja tych sądów może wynikać
z art. 24 wskazanego rozporządzenia, w sytuacji gdy strona pozwana nie
kwestionuje ich jurysdykcji, mimo że zawarta między tymi dwiema stronami umowa zawiera klauzulę prorogacyjną przyznającą jurysdykcję sądom państwa trzeciego.
2. Artykuł 24 rozporządzenia nr 44/2001 należy interpretować w ten
sposób, że w kontekście sporu między stronami umowy zawierającej
klauzulę prorogacyjną przyznającą jurysdykcję sądom państwa trzeciego
przepis ten sprzeciwia się temu, aby sąd państwa członkowskiego, na którego terytorium strona pozwana ma swą siedzibę, a przed którym to sądem zawisł ów spór, orzekł z urzędu, że nie jest sądem właściwym, jeśli
strona pozwana nie kwestionuje jego jurysdykcji. [źródło: curia.europa.eu]
100
2. Europejski Trybunał Praw Człowieka
2. EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA
I
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
z dnia 7 lipca 2015 r.
Rutkowski i inni przeciwko Polsce
skargi nr 72287/10, 13927/11 i 46187/11
1. Państwa ponoszą odpowiedzialność za opóźnienia związane z postępowaniem władzy sądowniczej i innej. Ponoszą ponadto odpowiedzialność za opóźnienia w zakresie przedstawiania raportów i opinii biegłych
sądowych. Państwo może ponosić odpowiedzialność nie tylko za zwłokę
w rozpoznawaniu konkretnej sprawy, lecz także za niezwiększenie środków w odpowiedzi na zaległości w rozpoznawaniu spraw lub braki strukturalne w systemie sądownictwa, które skutkują opóźnieniami.
2. Przypominając standardy […] w zakresie „odpowiedniego i wystarczającego zadośćuczynienia” za naruszenie wymogu „rozsądnego terminu” oraz przyznanie skarżącemu statusu ofiary przed Trybunałem państwo, które wprowadziło środek bądź środki odwoławcze – jak uczyniła
Polska – wypracowane w celu usprawnienia postępowania oraz przyznania zadośćuczynienia, może zasądzać niższe kwoty niż sumy przyznane
przez Trybunał, pod warunkiem że kwoty te nie są znacznie niższe od
kwot przyznawanych przez Trybunał w podobnych sprawach.
3. Dokonując oceny poszczególnych zarzutów podnoszonych przez
skarżących, Trybunał stwierdził, że istnieją dwie powiązane przyczyny
leżące u podstaw naruszenia art. 13, do którego doszło w niniejszej sprawie. Pierwszą przyczyną jest niestosowanie się przez polskie sądy do linii orzeczniczej Trybunału w zakresie oceny rozsądnej długości postępowania, w szczególności jego wyroków uznających, że okres, który należy
uwzględnić, obejmuje całość postępowania krajowego. Drugą kwestią,
związaną i częściowo wynikającą z praktyki ograniczonej – fragmentarycznej – oceny długości postępowania, jest niestosowanie przez polskie
101
sądy standardów „wystarczającego zadośćuczynienia”, które może zostać
zasądzone na rzecz strony przez sąd krajowy z tytułu naruszenia prawa
do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie. [źródło: www.ms.gov.pl]
II
z dnia 21 lipca 2015 r.
R. S. przeciwko Polsce
skarga nr 63777/09
1. Pozytywne obowiązki określone w art. 8 Konwencji mogą wymagać
przyjęcia środków przewidzianych w celu zabezpieczenia poszanowania
praw gwarantowanych na mocy tego postanowienia nawet w sferze relacji między jednostkami, obejmując zarówno postanowienia określające
zasady rozstrzygania sporów przez organ nadzorujący oraz środki przymusu chroniące prawa jednostki, jak również realizację, gdy jest to właściwe, szczególnych środków. W obszarze tym decydującą kwestią jest
to, czy zachowano właściwą równowagę między konkurującymi dobrami, które były zagrożone – dziecka, obojga rodziców oraz porządkiem
publicznym – w ramach marginesu swobody uznania przyznanemu państwom w tych kwestiach, mając na względzie jednak, że dobro dziecka
jest nadrzędne.
2. Pozytywne obowiązki państwa wynikające z art. 8 obejmują prawo
rodziców do korzystania ze środków, które umożliwią im powtórne połączenie z dziećmi oraz obowiązek władz krajowych do podjęcia takiego
działania.
3. Zgodnie z zapisami konwencji haskiej bezprawne uprowadzenie lub
zatrzymanie wynika z faktu, że działanie takie narusza normalne korzystanie z praw rodzicielskich przez jedną z osób na podstawie prawa obowiązującego w państwie, w którym dzieci miały uprzednio miejsce zwykłego pobytu (to znaczy, w niniejszej sprawie, w Szwajcarii), nie zaś
na podstawie prawa obowiązującego w państwie wezwanym (to znaczy,
w niniejszej sprawie, w Polsce). [źródło: www.ms.gov.pl]
102
III
z dnia 15 września 2015 r.
Mogielnicki przeciwko Polsce
skarga nr 42689/09
Ograniczenie dostępu do sądu nie będzie zgodne z artykułem 6 § 1
Konwencji, chyba że ma na celu osiągnięcie uprawnionego celu oraz
istnieje uzasadniony związek proporcjonalności między zastosowanymi
środkami a zamierzonym celem. Odnośnie do opłat sądowych, które obywatel musi uiścić, to ich wysokość oceniona w świetle szczególnych okoliczności danej sprawy, włączając w to zdolność skarżącego do ich uiszczenia oraz etap postępowania, na którym ograniczenia zostały nałożone,
są czynnikami, które należy uwzględnić przy ustalaniu, czy skarżący skorzystał z prawa dostępu do sądu. [źródło: www.ms.gov.pl]
IV
Bestry przeciwko Polsce
skarga nr 57675/10
1. Zgodnie z art. 10 Konwencji korzystanie z wolności może podlegać wyjątkom, które muszą, jednakże, być interpretowane ściśle, a konieczność wprowadzenia jakichkolwiek ograniczeń musi być wykazana
w sposób przekonujący.
2. Trybunał przypomina, że w swojej praktyce dokonuje rozróżnienia
między ustaleniami faktycznymi i osądami wartościującymi. Podczas gdy
istnienie faktów można wykazać, prawdziwość ocen nie wymaga udowodnienia. Jeśli wypowiedź stanowi osąd wartościujący, proporcjonalność ingerencji może zależeć od tego, czy dla zaskarżonego oświadczenia
istnieje wystarczająca podstawa faktyczna, ponieważ sam osąd wartościujący pozbawiony jakiejkolwiek podstawy faktycznej może stanowić nadużycie.
103
3. W ramach art. 10 ust. 2 Konwencji istnieje niewielkie pole do manewru w zakresie nakładania ograniczeń wolności wypowiedzi dotyczących debaty politycznej lub kwestii związanych z interesem publicznym.
[źródło: www.ms.gov.pl]
V
Kalicki przeciwko Polsce
skarga nr 46797/08
Brak jakiejkolwiek bezpośredniej odpowiedzialności państwa za
śmierć danej osoby nie wyklucza stosowalności art. 2 Konwencji. Obowiązki proceduralne wynikające z tego artykułu wymagają istnienia jakiejś formy skutecznego oficjalnego dochodzenia, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że dana osoba doznała obrażeń zagrażających życiu
w podejrzanych okolicznościach. Dochodzenie musi być, między innymi,
dokładne, obiektywne i uważne. Musi ono również być skuteczne w tym
sensie, że jest w stanie doprowadzić do zidentyfikowania i ukarania winnych. Nie jest to obowiązek dotyczący rezultatu, a środków. Władze muszą podjąć uzasadnione kroki będące do ich dyspozycji w celu zabezpieczenia dowodów […]. We wszystkich przypadkach najbliższy krewny
ofiary musi być zaangażowany w procedury w zakresie niezbędnym, aby
ochronić jego lub jej uzasadniony interes. [źródło: www.ms.gov.pl]
VI
z dnia 18 lutego 2016 r.
Rywin przeciwko Polsce
skargi nr 6091/06, 4047/07 i 4070/07
1. W odniesieniu w szczególności do osób pozbawionych wolności
art. 3 Konwencji nakłada na państwo wyraźny obowiązek zapewnienia,
by każdy osadzony przebywał w warunkach zgodnych z poszanowaniem
godności ludzkiej […]. Z zasady Trybunał wykazuje się dużą elastycz104
nością w określaniu wymaganego poziomu opieki lekarskiej, dokonując
oceny w zależności od przypadku. Poziom ten musi „odpowiadać godności ludzkiej” każdego osadzonego, ale powinien również uwzględniać
„praktyczne wymagania pozbawienia wolności”.
2. Do naruszenia zasady domniemania niewinności może dojść nie
tylko ze strony sędziego, ale też innych organów publicznych […]. Ze
względu jednak na wolność wyrażania opinii zagwarantowaną przez
art. 10 Konwencji i obejmującą wolność otrzymywania i przekazywania
informacji art. 6 § 2 nie może stanowić dla władz zakazu informowania
opinii publicznej o trwających postępowaniach karnych lub uniemożliwić, by kwestie te stały się przedmiotem debaty parlamentarnej albo dyskusji w mediach. Istnieje jednak konieczność, by odbywało się to z zachowaniem ostrożności i dystansu koniecznych do tego, by nie doszło do
naruszenia zasady domniemania niewinności.
3. Działalność osób prywatnych niepełniących funkcji publicznych
może stanowić przedmiot badania [sejmowej] komisji [śledczej] wyłącznie, o ile wydaje się to konieczne do wykrycia naruszeń na poziomie instytucji i organów publicznych. Z tego wynika również, że komisja musi
powstrzymać się od wypowiadania się w przedmiocie odpowiedzialności karnej osób niesprawujących funkcji publicznych. […] Dopuszczalne
jest prowadzenie śledztwa przez komisję równocześnie z ewentualnym
postępowaniem karnym dotyczącym tych samych faktów i okoliczności: w takich przypadkach komisja ma obowiązek dołożyć starań, by
swoimi ewentualnymi stwierdzeniami lub rozstrzygnięciami nie naruszyć praw osób, których dotyczy równocześnie prowadzone postępowanie karne, w szczególności zasady domniemania ich niewinności.
[źródło: www.ms.gov.pl]
105
3. TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
I
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego
sygn. akt SK 39/14
Artykuł 2 ustawy z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy
o Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. Nr 239, poz. 1589), w części zawierającej słowa „w okresie rozliczeniowym bezpośrednio poprzedzającym wejście w życie niniejszej ustawy”, jest zgodny z art. 64 ust. 2 oraz
z art. 66 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej. [Dz. U. z 2015 r., poz. 1589]
II
sygn. akt SK 54/13
Artykuł 196 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
(Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.) w zakresie, w jakim penalizuje obrazę
uczuć religijnych innych osób przez publiczne znieważenie przedmiotu
czci religijnej, podlegającą karze grzywny:
a) jest zgodny z art. 42 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
b) nie jest niezgodny z art. 53 ust. 1 w związku z art. 54 ust. 1 Konstytucji,
c) jest zgodny z art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. [Dz. U.
z 2015 r., poz. 1632]
106
3. Trybunał Konstytucyjny
III
sygn. akt SK 19/14
I
Artykuł 106 ust. 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 r. poz. 163, 693, 1240 i 1310) w zakresie, w jakim stanowi, że w wypadku wniosku o przyznanie zasiłku stałego osobie
całkowicie niezdolnej do pracy, legitymującej się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności i niemającej innych środków utrzymania, prawo do zasiłku ustala się, począwszy od miesiąca, w którym został złożony wniosek, jest niezgodny z art. 67 ust. 2 w związku z art. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
II
Przepis wymieniony w części I, w zakresie tam wskazanym, traci
moc obowiązującą z upływem 31 grudnia 2016 r. [Dz. U. z 2015 r., poz. 1616]
IV
sygn. akt K 12/14
1. Art. 39 zd. 1 w związku z art. 30 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r.
o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2015 r., poz. 464) w zakresie, w jakim nakłada na lekarza obowiązek wykonania niezgodnego
z jego sumieniem świadczenia zdrowotnego w „innych przypadkach niecierpiących zwłoki”, jest niezgodny z zasadą prawidłowej legislacji wywodzoną z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i art. 53 ust. 1
w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
2. Art. 39 zd. 1 ustawy powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim
nakłada na lekarza powstrzymującego się od wykonania świadczenia
zdrowotnego niezgodnego z jego sumieniem obowiązek wskazania realnych możliwości uzyskania takiego świadczenia u innego lekarza lub
107
w innym podmiocie leczniczym, jest niezgodny z art. 53 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
zobowiązuje lekarza, wykonującego zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, korzystającego z prawa do odmowy wykonania
świadczenia zdrowotnego niezgodnego z jego sumieniem do uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego:
a) jest zgodny z art. 53 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji,
b) nie jest niezgodny z art. 53 ust. 7 Konstytucji.
zobowiązuje lekarza korzystającego z prawa do odmowy wykonania
świadczenia zdrowotnego niezgodnego z jego sumieniem do uzasadnienia i odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej:
a) jest zgodny z art. 53 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji,
b) nie jest niezgodny z art. 53 ust. 7 Konstytucji. [Dz. U. z 2015 r., poz. 1633]
V
sygn. akt SK 11/13
Artykuł 1710 zd. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach
mieszkaniowych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1222 oraz z 2015 r., poz. 201)
w związku z art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903, z 2004 r. Nr 141, poz. 1492
oraz z 2015 r., poz. 1168) w zakresie, w jakim przewiduje możliwość
wystąpienia przez spółdzielnię mieszkaniową z żądaniem sprzedaży lokalu w drodze licytacji na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r.,
poz. 101 ze zm.) o egzekucji z nieruchomości w przypadku długotrwałych zaległości z zapłatą opłat, o których mowa w art. 4 ust. 1, 11 i 5
ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, jest zgodny z art. 64 ust. 1
w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. [Dz. U.
z 2015 r., poz. 1637]
108
VI
sygn. akt SK 63/12
Artykuł 3941 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks
postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości zaskarżenia orzeczenia o kosztach postępowania wydanego po raz pierwszy przez Sąd Najwyższy, jest
zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 78 i art. 32 ust. 1 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 176 ust. 1 Konstytucji. [Dz. U. z 2015 r., poz. 1673]
VII
sygn. akt P 3/14
Artykuł 51 ust. 1 pkt 3 i ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. z 2015 r. poz. 790) w zakresie, w jakim nie przewiduje odrębnej stawki opłaty stałej za opróżnienie
lokalu mieszkalnego z rzeczy i osób w sytuacji, gdy dłużnik po wezwaniu przez komornika dobrowolnie wykonał obowiązek w wyznaczonym
terminie, jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 oraz
art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. [Dz. U. z 2015 r., poz. 1670]
VIII
sygn. akt Kp 1/15
I
1. Art. 1 pkt 21 lit. a ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw
w zakresie, w jakim przewiduje, że Minister Sprawiedliwości może żądać
109
przesłania akt spraw sądowych, oraz art. 1 pkt 21 lit. b ustawy z 20 lutego 2015 r., zmieniające art. 37g ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 133, 509, 694,
1066 i 1309), są niezgodne z wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą zakazu nadmiernej ingerencji, art. 173 i art. 178
ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 Konstytucji oraz są zgodne z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą określoności przepisów prawa.
2. Art. 1 pkt 35 ustawy z 20 lutego 2015 r. powołanej w punkcie
1, wprowadzający art. 114 § 1a ustawy z 27 lipca 2001 r. powołanej
w punkcie 1, jest niezgodny z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą zakazu nadmiernej ingerencji, art. 173 i art. 178 ust. 1 w związku z art. 10
ust. 1 Konstytucji oraz jest zgodny z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą określoności przepisów prawa.
3. Art. 1 pkt 39 ustawy z 20 lutego 2015 r. powołanej w punkcie 1,
w części obejmującej dodany art. 175a § 3 ustawy z 27 lipca 2001 r. powołanej w punkcie 1, jest niezgodny z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3
i art. 51 ust. 2 Konstytucji.
4. Art. 1 pkt 39 ustawy z 20 lutego 2015 r. powołanej w punkcie 1,
w części obejmującej dodany art. 175a § 2 ustawy z 27 lipca 2001 r. powołanej w punkcie 1, jest zgodny z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3
i art. 51 ust. 2 Konstytucji.
II
Przepisy wskazane w części I w punktach 1, 2 i 3 nie są nierozerwalnie związane z całą ustawą. [MP z 2015 r., poz. 1045]
IX
sygn. akt P 32/12
Artykuł 89 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 19 listopada
2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. z 2015 r., poz. 612 i 1201) w zakresie, w jakim zezwalają na wymierzenie kary pieniężnej osobie fizycznej, skazanej uprzednio prawomocnym wyrokiem na karę grzywny za
110
wykroczenie skarbowe z art. 107 § 4 ustawy z dnia 10 września 1999 r.
– Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r., poz. 186 ze zm.), są zgodne z wywodzoną z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą
proporcjonalnej reakcji państwa na naruszenie obowiązku wynikającego
z przepisu prawa. [Dz. U. z 2015 r., poz. 1742]
X
sygn. akt SK 28/14
Artykuł 8 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843
oraz z 2009 r. Nr 61, poz. 498) w związku z art. 394 1 § 2 ustawy z dnia
17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r.,
poz. 101 ze zm.) jest zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 176 ust. 1
Konstytucji. [Dz. U. z 2015 r., poz. 1785]
XI
sygn. akt K 5/14
Artykuł 464 § 2 w związku z art. 464 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca
1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.)
w zakresie, w jakim nie gwarantuje podejrzanemu (oskarżonemu) lub jego obrońcy prawa do wzięcia udziału w posiedzeniu sądu rozpatrującego zażalenie na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego
innego niż tymczasowe aresztowanie, a także zażalenie na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego, jest niezgodny z art. 45
ust. 1 w związku z art. 42 ust. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. [Dz. U. z 2015 r., poz. 1788]
111
XII
sygn. akt SK 9/13
Artykuł 4171 § 2 zd. 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks
cywilny (Dz. U. z 2014 r., poz. 121 ze zm.), rozumiany w ten sposób, że
naprawienia szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia sądu cywilnego można żądać po stwierdzeniu jego oczywistej i rażącej niezgodności z prawem, która ma zarazem charakter obiektywny,
jest zgodny z art. 77 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. [Dz. U. z 2015 r., poz. 1791]
XIII
sygn. akt SK 9/14
I
Paragraf 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe
(Dz. U. Nr 161, poz. 1106, z 1999 r. Nr 49, poz. 488 i Nr 75, poz. 847,
z 2001 r. Nr 95, poz. 1043 i Nr 138, poz. 1558, z 2004 r. Nr 14, poz. 124,
Nr 183, poz. 1888 i Nr 243, poz. 2434, z 2010 r. Nr 31, poz. 167
i Nr 127, poz. 860 oraz z 2014 r., poz. 1967) w zakresie, w jakim dotyczy pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców,
uzyskujących przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych niższe niż przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r.,
poz. 121, 1037, 1240, 1269 i 1506), jest niezgodny z art. 92 ust. 1 oraz
art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
112
II
Przepis wymieniony w części I, w zakresie tam wskazanym, traci moc obowiązującą z upływem 12 (dwunastu) miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. [Dz. U.
z 2015 r., poz. 1808]
XIV
sygn. akt U 6/13
I
1. § 11 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 sierpnia 2001 r. w sprawie organizacji i zakresu działania rodzinnych ośrodków
diagnostyczno-konsultacyjnych (Dz. U. Nr 97, poz. 1063) w zakresie,
w jakim dotyczy wydawania przez rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne opinii w sprawach innych niż sprawy nieletnich, jest niezgodny z art. 84 § 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu
w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2014 r., poz. 382), a przez to z art. 92
ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Załącznik do rozporządzenia powołanego w punkcie 1 w części, w jakiej określa „wzór opinii w innych sprawach”, jest niezgodny z art. 84 § 3
ustawy powołanej w punkcie 1, a przez to z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
II
Przepisy wymienione w części I, w zakresach tam wskazanych, tracą
moc obowiązującą z dniem 31 grudnia 2015 r. [Dz. U. z 2015 r., poz. 1796]
XV
sygn. akt K 21/14
I
Artykuł 27 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r., poz. 361, 362, 440, 596,
113
769, 1278, 1342, 1448, 1529 i 1540, z 2013 r., poz. 21, 888, 985, 1036,
1287, 1304, 1387 i 1717, z 2014 r., poz. 223, 312, 567, 598, 773, 915,
1328, 1563, 1644, 1662 i 1863 oraz z 2015 r., poz. 73, 211, 693, 860,
1322 i 1333) w zakresie, w jakim nie przewiduje mechanizmu korygowania kwoty zmniejszającej podatek, gwarantującego co najmniej minimum egzystencji, jest niezgodny z art. 2 i art. 84 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
II
Przepis wymieniony w części I, w zakresie tam wskazanym, traci
moc obowiązującą z dniem 30 listopada 2016 r. [Dz. U. z 2015 r., poz. 1784]
XVI
sygn. akt K 1/14
1. Art. 141 ust. 2 ustawy z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2013 r., poz. 989, 1289
i 1717 oraz z 2015 r., poz. 238 i 1513) w związku z art. 4 pkt 33,
art. 23 ust. 1 oraz art. 35 pkt 2–4 ustawy z 6 grudnia 2013 r. o zmianie
niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze
środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych (Dz. U.
poz. 1717) jest zgodny z art. 2 i art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
2. Art. 141 ust. 2 ustawy z 28 sierpnia 1997 r. w związku z art. 23
ust. 1–6, 9 i 15-17 oraz art. 35 pkt 2–4 ustawy z 6 grudnia 2013 r. jest
zgodny z art. 2 oraz z art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
3. Art. 23 ust. 1, 2 i 18 ustawy z 6 grudnia 2013 r. jest zgodny z art. 2
Konstytucji.
4. Art. 11 ust. 1 i 2 ustawy z 6 grudnia 2013 r. oraz art. 39a ust. 1,
2 i 3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 121, 1037, 1240, 1269 i 1506) są zgodne
z art. 2 Konstytucji.
114
5. Art. 11 ust. 1 i 2 ustawy z 6 grudnia 2013 r. w zakresie, w jakim
dotyczy osób, o których mowa w art. 111 ust. 3 ustawy z 13 października 1998 r., nie jest niezgodny z art. 31 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3
Konstytucji.
6. Art. 197 ust. 1, 2 i 3 ustawy z 28 sierpnia 1997 r. w zakresie, w jakim odnosi się do powszechnych towarzystw emerytalnych i otwartych
funduszy emerytalnych oraz art. 197a ust. 1 i 2 ustawy z 28 sierpnia
1997 r., są zgodne z art. 2 Konstytucji.
7. Art. 197a ust. 1 ustawy z 28 sierpnia 1997 r. jest niezgodny z art. 54
ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. [Dz. U. z 2015 r., poz. 1917]
XVII
sygn. akt K 5/15
Artykuł 239 § 3 pkt 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks
pracy (Dz. U. z 2014 r., poz. 1502 ze zm.):
a) jest zgodny z art. 59 ust. 2 i 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
w związku z art. 11 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2
(Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, z 1995 r. Nr 36, poz. 175, 176 i 177,
z 1998 r. Nr 147, poz. 962, z 2001 r. Nr 23, poz. 266, z 2003 r. Nr 42,
poz. 364 oraz z 2010 r. Nr 90, poz. 587), art. 6 ust. 2 Europejskiej Karty
Społecznej, sporządzonej w Turynie dnia 18 października 1961 r. (Dz. U.
z 1999 r. Nr 8, poz. 67) oraz art. 1 i art. 7 Konwencji nr 151 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej ochrony prawa organizowania się
i procedury określania warunków zatrudnienia w służbie publicznej, przyjętej w Genewie dnia 27 czerwca 1978 r. (Dz. U. z 1994 r. Nr 22, poz. 78),
b) nie jest niezgodny z art. 4 Konwencji nr 98 dotyczącej stosowania
zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych, przyjętej w Genewie dnia 1 lipca 1949 r. (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 126). [Dz. U.
z 2015 r., poz. 1982]
115
XVIII
sygn. akt SK 59/13
Artykuł 70 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2012 r., poz. 124 oraz z 2015 r., poz. 28 i 875)
w zakresie, w jakim dopuszcza orzeczenie przepadku przedmiotu służącego do popełnienia któregoś z wymienionych w tym przepisie przestępstw, niebędącego własnością sprawcy, jeżeli właściciel lub inna osoba
uprawniona, mimo zachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, nie przewidywała i nie mogła przewidzieć, że może on służyć do popełnienia któregoś z tych przestępstw, jest niezgodny z art. 42
ust. 1 w związku z art. 2 oraz z art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art. 31
ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. [Dz. U. z 2015 r., poz. 2014]
XIX
sygn. akt K 18/14
I
1. Art. 7 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U.
z 2015 r., poz. 355, 529 i 1066) jest niezgodny z art. 66 ust. 1 w związku z art. 87 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 87 ust. 2 Konstytucji.
2. Art. 9 ust. 7 pkt 8 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży
Granicznej (Dz. U. z 2014 r., poz. 1402 i 1822 oraz z 2015 r. poz. 529,
1045, 1066, 1217, 1268, 1322, 1336, 1607 i 1642) jest niezgodny
z art. 66 ust. 1 w związku z art. 87 ust. 1 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 87 ust. 2 Konstytucji.
3. Art. 52 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. z 2015 r., poz. 1929) jest
niezgodny z art. 66 ust. 1 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
116
4. Art. 56 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze
Antykorupcyjnym (Dz. U. z 2014 r., poz. 1411 i 1822 oraz z 2015 r.,
poz. 1066) jest niezgodny z art. 66 ust. 1 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
5. Art. 11 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o służbie funkcjonariuszy
Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego
(Dz. U. z 2014 r., poz. 1106 i 1822 oraz z 2015 r., poz. 1066) jest niezgodny z art. 66 ust. 1 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
6. Art. 143 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz. U.
z 2015 r. poz. 990 i 1642) jest niezgodny z art. 66 ust. 1 w związku
z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
II
Przepisy wymienione w części I tracą moc obowiązującą z upływem 12 (dwunastu) miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku
Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. [Dz. U. z 2015 r., poz. 2023]
XX
sygn. akt K 34/15
1. Art. 3 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064) jest zgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 197 Konstytucji.
2. Art. 12 ust. 2 ustawy powołanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 2
Konstytucji.
3. Art. 12 ust. 1 i 5 ustawy powołanej w punkcie 1 jest zgodny
z art. 144 ust. 3 pkt 21 Konstytucji.
4. Art. 19 ust. 2 ustawy powołanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 112
Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 197 Konstytucji.
5. Art. 21 ust. 1 ustawy powołanej w punkcie 1, rozumiany w sposób
inny niż przewidujący obowiązek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
niezwłocznego odebrania ślubowania od sędziego Trybunału wybranego
przez Sejm, jest niezgodny z art. 194 ust. 1 Konstytucji.
117
6. Art. 24 ust. 1 i 2 w związku z art. 42 ust. 1 ustawy powołanej
w punkcie 1 jest zgodny z art. 196 Konstytucji.
7. Art. 104 ust. 1 pkt 3 ustawy powołanej w punkcie 1 jest zgodny
z art. 191 ust. 1 i art. 193 Konstytucji.
8. Art. 137 ustawy powołanej w punkcie 1:
a) jest zgodny z art. 112 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 62
ust. 1 i art. 197 Konstytucji,
b) w zakresie, w jakim dotyczy sędziów Trybunału, których kadencja
upływa 6 listopada 2015 r., jest zgodny z art. 194 ust. 1 Konstytucji,
c) w zakresie, w jakim dotyczy sędziów Trybunału, których kadencja
upływa odpowiednio 2 i 8 grudnia 2015 r., jest niezgodny z art. 194
ust. 1 Konstytucji. [Dz. U. z 2015 r., poz. 2129]
XXI
sygn. akt K 35/15
1. Ustawa z dnia 19 listopada 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale
Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1928) jest zgodna z art. 7, art. 112, art. 119
ust. 1 oraz art. 186 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Art. 12 ust. 1 zd. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale
Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064 i 1928), w brzmieniu nadanym przez
art. 1 pkt 1 ustawy powołanej w punkcie 1, jest niezgodny z art. 173
w związku z art. 10 Konstytucji.
3. Art. 21 ust. 1 ustawy powołanej w punkcie 2, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 4 lit. a ustawy powołanej w punkcie 1, w części
obejmującej słowa „w terminie 30 dni od dnia wyboru,”, jest niezgodny
z art. 194 ust. 1 Konstytucji.
4. Art. 21 ust. 1a ustawy powołanej w punkcie 2, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 4 lit. b ustawy powołanej w punkcie 1, jest niezgodny z art. 194 ust. 1 w związku z art. 10, art. 45 ust. 1, art. 173 oraz
art. 180 ust. 1 i 2 Konstytucji.
118
4. Sąd Najwyższy
5. Art. 137a ustawy powołanej w punkcie 2, dodany przez art. 1 pkt 6
ustawy powołanej w punkcie 1, w zakresie, w jakim dotyczy zgłoszenia
kandydata na sędziego Trybunału Konstytucyjnego w miejsce sędziego,
którego kadencja upływa 6 listopada 2015 r., jest niezgodny z art. 194
ust. 1 w związku z art. 7 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 45
ust. 1, art. 180 ust. 1 i 2 w związku z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia
4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz
uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, z 1995 r.
Nr 36, poz. 175, 176 i 177, z 1998 r. Nr 147, poz. 962, z 2001 r. Nr 23,
poz. 266, z 2003 r. Nr 42, poz. 364 oraz z 2010 r. Nr 90, poz. 587) oraz
z art. 25 lit. c w związku z art. 2 i art. 14 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, otwartego do podpisu w Nowym
Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167).
6. Art. 2 ustawy powołanej w punkcie 1 jest niezgodny z art. 2, art. 7
oraz art. 45 ust. 1, art. 180 ust. 1 i 2, art. 194 ust. 1 w związku z art. 10
Konstytucji, a także z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz z art. 25 lit. c w związku z art. 2
i art. 14 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. [Dz. U. z 2015 r., poz. 2147]
4. SĄD NAJWYŻSZY
IZBA CYWILNA
I
Uchwała Sądu Najwyższego
sygn. akt III CZP 53/15
Wprowadzony ustawą z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy
o gospodarce nieruchomościami oraz o zmianie niektórych innych ustaw
(Dz. U. Nr 173, poz. 1218) art. 73 ust. 2a pkt 1 u.g.n. stanowi podstawę
do zmiany stawki opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste nieruchomo119
ści gruntowej także wtedy, gdy ustanowienie odrębnej własności lokalu użytkowego w budynku wzniesionym na tej nieruchomości nastąpiło
przed dniem wejścia tego przepisu w życie. [źródło: www.sn.pl]
II
Zobowiązania z tytułu wynagrodzenia tymczasowego nadzorcy sądowego, niewyegzekwowane od spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, co do której oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego, są objęte
przewidzianą w art. 299 § 1 k.s.h. odpowiedzialnością członków zarządu. [źródło: www.sn.pl]
III
Wierzytelność nabywcy licytacyjnego zabezpieczona na nieruchomości dłużnika hipoteką ujawnioną w opisie i oszacowaniu, przedstawiona do zaliczenia na poczet ceny nabycia nieruchomości, powinna być
stwierdzona tytułem wykonawczym (art. 968 § 1 w związku z art. 1036
§ 2 k.p.c.). Dotyczy to także wierzytelności zabezpieczonej hipoteką
zwykłą powstałą przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 131, poz. 1075), jeżeli postępowanie
egzekucyjne zostało wszczęte po tej dacie (art. 13 ust. 1 powyższej ustawy). [źródło: www.sn.pl]
120
4. Sąd Najwyższy
IV
rzedmiotem powództwa określonego w art. 527 § 1 k.c. może być
P
czynność procesowa dłużnika w postaci zgody wyrażonej w postępowaniu o zniesienie współwłasności rzeczy wspólnej na przyznanie własności rzeczy drugiemu współwłaścicielowi bez ekwiwalentu z jego strony.
[źródło: www.sn.pl]
V
W sprawie o ustalenie nieistnienia uchwały wspólnoty mieszkaniowej pozwana wspólnota mieszkaniowa nie może być reprezentowana
przez członka jej jednoosobowego zarządu będącego jednocześnie członkiem zarządu osoby prawnej, która zaskarżyła uchwałę. W takiej sytuacji wspólnotę mieszkaniową reprezentuje pełnomocnik powołany uchwałą właścicieli lokali. [źródło: www.sn.pl]
VI
Współuczestnikom formalnym (art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c.), reprezentowanym przez jednego pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą
prawnym, należy się zwrot kosztów procesu obejmujących jego wynagrodzenie ustalone odrębnie w stosunku do każdego współuczestnika. Sąd
powinien jednak obniżyć to wynagrodzenie, jeżeli przemawia za tym nakład pracy pełnomocnika, podjęte przez niego czynności oraz charakter
sprawy (art. 109 § 2 k.p.c.). [źródło: www.sn.pl]
121
VII
skład 7 sędziów
rtykuł 189 k.p.c. nie może być podstawą żądania przez członka
A
stowarzyszenia ustalenia nieistnienia uchwały organu stowarzyszenia niedotyczącej jego stosunku członkostwa. [źródło: www.sn.pl]
VIII
Podstawą wynagrodzenia przyznanego za opinię sporządzoną na
zlecenie sądu przez instytut naukowy są stawki stosowane w tym instytucie. Sąd ustala ostateczną wysokość wynagrodzenia, stosując odpowiednio art. 89 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2014 r., poz. 1025
ze zm.). [źródło: www.sn.pl]
IX
Niedopuszczalna jest droga sądowa w sprawie z powództwa spółdzielni mieszkaniowej przeciwko komornikowi sądowemu o zasądzenie
opłaty za udzielenie mu na podstawie art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (jedn. tekst: Dz. U.
z 2015 r., poz. 790) informacji niezbędnych do prawidłowego prowadzenia postępowania egzekucyjnego. [źródło: www.sn.pl]
122
4. Sąd Najwyższy
X
Do przedawnienia roszczenia o opłatę za studia określoną w umowie zawartej na podstawie art. 160 ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r.
– Prawo o szkolnictwie wyższym w brzmieniu obowiązującym w dniu
1 października 2009 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 164, poz. 1365), w okresie
przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie
ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. z 2014 r., poz. 1198), miał zastosowanie dziesięcioletni termin
przewidziany w art.118 k.c. [źródło: www.sn.pl]
XI
Jeżeli osoba zobowiązana do alimentów nie została obciążona obowiązkiem zwrotu kosztów, adwokatowi ustanowionemu z urzędu dla
strony uprawnionej do alimentów przyznaje się od Skarbu Państwa wynagrodzenie ustalone na podstawie § 7 ust. 4 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (jedn. tekst: Dz. U. z 2013 r.,
poz. 461 ze zm.). [źródło: www.sn.pl]
XII
Odpowiedzialność odszkodowawcza osób zajmujących lokal bez tytułu prawnego, przewidziana w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerw123
ca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy
i o zmianie Kodeksu cywilnego (jedn. tekst: Dz. U. z 2014 r., poz. 150
ze zm.), ma charakter odpowiedzialności in solidum. [źródło: www.sn.pl]
XIII
W postępowaniu o zawezwanie ubezpieczyciela do próby ugodowej
w sprawie o roszczenia wynikające z umów ubezpieczeń obowiązkowych
lub obejmujących roszczenia z tytułu tych ubezpieczeń właściwy jest sąd
określony w art. 185 k.p.c. [źródło: www.sn.pl]
XIV
Obowiązek przedstawienia dokumentu, przewidziany w art. 248
§ 1 k.p.c., dotyczy także notariusza i obejmuje sporządzane przez niego
akty notarialne. [źródło: www.sn.pl]
XV
Ustalenie wysokości szkody w razie niepodjęcia odbudowy, naprawy
lub remontu budynku wchodzącego w skład gospodarstwa rolnego (art. 68
ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze
Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, jedn. tekst: Dz. U. z 2013 r., poz. 392
ze zm.) następuje z uwzględnieniem stopnia zużycia budynku; odszkodowanie wypłaca się w kwocie odpowiadającej wysokości szkody, nie większej jednak od sumy ubezpieczenia ustalonej w umowie. [źródło: www.sn.pl]
124
4. Sąd Najwyższy
XVI
W stosunkach handlowych między nabywcą prowadzącym sieć
sklepów a dostawcą nie jest wyłączone uznanie zastrzeżonej w umowie
premii pieniężnej uzależnionej od wielkości obrotów za rabat posprzedażowy niestanowiący opłaty przewidzianej w art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy
z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (jedn.
tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.). [źródło: www.sn.pl]
XVII
Umorzenie postępowania na podstawie art. 182 § 1 k.p.c., zawieszonego na skutek niewskazania przez powoda w wyznaczonym terminie
adresu pozwanego (art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c.), nie jest dopuszczalne, jeżeli
powód przed upływem roku od dnia postanowienia o zawieszeniu złożył
wniosek o podjęcie postępowania, wskazując prawidłowy adres pozwanego; złożenie wniosku o podjęcie postępowania, który jest bezzasadny,
nie tamuje umorzenia postępowania. [źródło: www.sn.pl]
XVIII
W sprawie z powództwa o zapłatę, wytoczonego przez osobę trzecią przeciwko wierzycielowi w związku z uzyskaniem przez niego zaspokojenia z przedmiotu majątkowego w wyniku czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela, możliwe jest podniesienie zarzutu
bezskuteczności tej czynności (art. 531 § 1 k.c.). [źródło: www.sn.pl]
125
XIX
skład 7 sędziów
1. Prawomocność materialna wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza powództwo o uznanie za niedozwolone postanowienia tej samej treści normatywnej, stosowanego
przez przedsiębiorcę pozwanego w sprawie, w której wydano ten wyrok
(art. 365 i 366 k.p.c.).
2. Prawomocność materialna wyroku uznającego postanowienie wzorca
umowy za niedozwolone – także po wpisaniu tego postanowienia do rejestru (art. 47945 § 2 k.p.c.) – nie wyłącza powództwa o uznanie za niedozwolone postanowienia tej samej treści normatywnej, stosowanego przez
przedsiębiorcę niebędącego pozwanym w sprawie, w której wydano ten
wyrok (art. 365 i 366 w związku z art. 47943 k.p.c.). [źródło: www.sn.pl]
XX
Wybudowanie na cudzej nieruchomości urządzeń przesyłowych
przez korzystające z nich przedsiębiorstwo po uzyskaniu decyzji wydawanych w procesie budowlanym nie rozstrzyga o możliwości zakwalifikowania posiadania nieruchomości, na której te urządzenia zostały posadowione, jako wykonywanego w dobrej wierze. [źródło: www.sn.pl]
XXI
W sprawie o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 252 § 1 k.s.h.) wytoczonej
126
4. Sąd Najwyższy
na podstawie art. 7 i 57 k.p.c. prokurator pozywa wyłącznie tę spółkę.
XXII
Komornikowi przysługuje zażalenie na postanowienie Sądu I instancji w przedmiocie obniżenia opłaty egzekucyjnej na podstawie art. 49
ust. 7 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (jedn. tekst: Dz. U. z 2015 r., poz. 790). [źródło: www.sn.pl]
XXIII
Roszczenie przewidziane w art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 24 marca
1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (jedn. tekst:
Dz. U. z 2014 r., poz. 1380) zmierza do stwierdzenia nieważności skutku w postaci nabycia własności (użytkowania wieczystego) nieruchomości. [źródło: www.sn.pl]
XXIV
Dopuszczalne jest odstąpienie od umowy wzajemnej ze względu
na zwłokę ze spełnieniem części świadczenia podzielnego także wtedy,
gdy świadczenie jednej ze stron jest niepodzielne (art. 491 § 1 k.c.).
127
XXV
Sąd rejonowy, który odrzuca zażalenie na postanowienie tego sądu, wydane na podstawie art. 39823 § 1 k.p.c., orzeka jako sąd II instancji. [źródło: www.sn.pl]
XXVI
Udział spadkowy, który przypadłby z ustawy wydziedziczonemu
przez spadkodawcę jego dziecku, przypada zstępnym wydziedziczonego.
XXVII
Wynagrodzenie radcy prawnego ustanowionego z urzędu, zasądzone od strony przeciwnej na rzecz strony reprezentowanej przez tego radcę, podlega podwyższeniu o należny podatek od towarów i usług.
XXVIII
Obszar strefy kontrolowanej określonej w § 10 w związku z § 110
rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe
128
4. Sąd Najwyższy
i ich usytuowanie (Dz. U. z 2013 r., poz. 640), oraz w załączniku nr 2
do tego rozporządzenia nie pokrywa się z zakresem obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu (art. 3051 k.c.), ustanowioną dla gazociągu
wybudowanego przed dniem 12 grudnia 2001 r. [źródło: www.sn.pl]
XXIX
Opłata za informację o danych zgromadzonych na kontach ubezpieczonego lub płatnika składek, udzieloną komornikowi sądowemu przez
Zakład Ubezpieczeń Społecznych w wykonaniu obowiązku wynikającego z art. 50 ust. 3 i 10 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (jedn. tekst: Dz. U. z 2015 r., poz. 121 ze zm.),
nie jest świadczeniem pieniężnym, od którego – w razie opóźnienia się
z jego spełnieniem – przysługują odsetki ustawowe na podstawie przepisów prawa cywilnego. [źródło: www.sn.pl]
XXX
Rekompensata za koszty odzyskiwania należności w wysokości
40 euro, przewidziana w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2013 r., poz. 403),
przysługuje wierzycielowi bez konieczności wykazania, że koszty te zostały poniesione. Roszczenie o rekompensatę w wysokości 40 euro powstaje po upływie terminów zapłaty ustalonych w umowie lub ustalonych zgodnie z art. 7 ust. 3 i art. 8 ust. 4 tej ustawy. [źródło: www.sn.pl]
129
XXXI
skład 7 sędziów
Roszczenie przewidziane w art. 140 § 1 k.r.o. nie jest roszczeniem
o świadczenie alimentacyjne. [źródło: www.sn.pl]
XXXII
Zarząd nie może działać za spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w postępowaniu o udzielenie zabezpieczenia, którego przedmiotem
jest roszczenie osoby odwołanej z zarządu o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwał zgromadzenia wspólników o zmianach w składzie zarządu. W takim przypadku ma zastosowanie art. 253 § 2 k.s.h.
XXXIII
Po uznaniu przez sąd bezskuteczności czynności prawnej dłużnika
z osobą trzecią z powodu pokrzywdzenia wierzyciela termin do wystąpienia z żądaniem uznania bezskuteczności czynności rozporządzającej
korzyścią między osobą trzecią a osobą czwartą (art. 534 k.c.) liczy się
od daty jej dokonania. [źródło: www.sn.pl]
130
4. Sąd Najwyższy
XXXIV
Wierzyciel, który w postępowaniu sądowym otrzymał upoważnienie
do wykonania czynności na koszt dłużnika (art. 480 § 1 k.c.), może – na
podstawie art. 1049 § 1 zd. 2 k.p.c. – żądać przyznania mu przez sąd sumy potrzebnej do wykonania tej czynności. [źródło: www.sn.pl]
XXXV
1. Skuteczność wyrażonej w sposób dorozumiany (art. 60 k.c.) zgody inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane
z podwykonawcą jest uzależniona od zapewnienia mu możliwości zapoznania się z postanowieniami tej umowy, które wyznaczają zakres jego
odpowiedzialności przewidzianej w art. 6471 § 5 k.c.
2. Podstawę prawną oceny żądań podwykonawcy kierowanych przeciwko inwestorowi wyznaczają przytoczone przez powoda okoliczności
faktyczne. Jeżeli powód wskazał podstawę prawną roszczenia, sąd, przewidując możliwość orzeczenia na innej podstawie, powinien uprzedzić
o tym strony. [źródło: www.sn.pl]
XXXVI
Dopuszczalna jest skarga do sądu od wyroku Krajowej Izby Odwoławczej dotycząca zarzutów oddalonych w uzasadnieniu tego orzeczenia
a nierozstrzygniętych w sentencji. [źródło: www.sn.pl]
131
XXXVII
Starosta (prezydent miasta na prawach powiatu) może być wpisany w dziale II księgi wieczystej jako organ reprezentujący Skarb Państwa na podstawie art. 11 ust. 1 w związku z art. 23 ust. 1 ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz. U.
z 2015 r., poz. 1774 ze zm.). [źródło: www.sn.pl]
XXXVIII
skład 7 sędziów
Sąd może oddalić wniosek o wpis do księgi wieczystej, jeżeli istnieje znana mu urzędowo przeszkoda do jego dokonania. [źródło: www.sn.pl]
XXXIX
Sprzeczność uchwały wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z umową spółki nie jest samodzielną przesłanką uzasadniającą uwzględnienie powództwa o uchylenie tej uchwały (art. 249 § 1 k.s.h.).
XL
W sprawie z wniosku właściciela nieruchomości o ustanowienie służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu sąd może rozpoznać
132
4. Sąd Najwyższy
zarzut posiadacza urządzeń przesyłowych, że służebność została nabyta
przez zasiedzenie przez jego poprzednika prawnego, niebiorącego udziału w sprawie. [źródło: www.sn.pl]
XLI
1. Transkrypcja protokołu sporządzonego za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk nie jest dokumentem urzędowym
i nie stanowi podstawy ustaleń dotyczących przebiegu posiedzenia.
2. Jeżeli protokół sporządzony za pomocą urządzenia rejestrującego
dźwięk albo obraz i dźwięk nie pozwala w części obejmującej czynność
dowodową na ustalenie jej treści, sąd powtarza w odpowiednim zakresie
tę czynność (art. 241 k.p.c.).
3. Podnosząc w apelacji zarzut błędnej oceny dowodu (art. 233
§ 1 k.p.c.), skarżący nie musi wskazywać konkretnego fragmentu zapisu
dźwięku albo obrazu i dźwięku utrwalającego przeprowadzenie tego dowodu. [źródło: www.sn.pl]
XLII
Notariusz jest przedsiębiorcą (art. 431 k.c.). [źródło: www.sn.pl]
XLIII
Uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy nie odstępuje od zasady prawnej wyrażonej w punkcie trzecim uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego
z dnia 28 września 1979 r., III CZP 15/79, o następującej treści:
133
„W razie odwołania darowizny w stosunku do jednego z małżonków
rzecz darowana staje się przedmiotem współwłasności obojga małżonków w częściach równych, a darczyńca może żądać przeniesienia na niego udziału należącego do małżonka, w stosunku do którego darowiznę
odwołał, gdyby zaś nie było to możliwe – zwrotu wartości tego udziału
(art. 405 k.c.)”. [źródło: www.sn.pl]
XLIV
skład 7 sędziów
Oświadczenie członka zarządu spółki kapitałowej o rezygnacji
z tej funkcji jest składane – z wyjątkiem przewidzianym w art. 210 § 2
i art. 379 § 2 k.s.h. – spółce reprezentowanej w tym zakresie zgodnie
z art. 205 § 2 lub 373 § 2 k.s.h. [źródło: www.sn.pl]
XLV
z dnia 7 kwietnia 2016 r.
Roszczenie o odsetki za okres po ogłoszeniu upadłości może być
dochodzone przeciw upadłemu w drodze powództwa nawet przed zakończeniem postępowania upadłościowego. [źródło: www.sn.pl]
XLVI
Wniesienie przez działkowca – na podstawie art. 37 ust. 1 ustawy
z dnia 13 grudnia 2013 r. o rodzinnych ogrodach działkowych (Dz. U.
z 2014 r., poz. 40 ze zm.) – powództwa o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy dzierżawy działkowej nie ma wpływu na wygaśnię134
4. Sąd Najwyższy
cie prawa do działki z upływem terminu wypowiedzenia (art. 35 pkt 1
wskazanej ustawy). [źródło: www.sn.pl]
XLVII
Nie jest skuteczne oświadczenie woli jedynego likwidatora spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w likwidacji o rezygnacji z pełnionej funkcji złożone jedynemu wspólnikowi tej spółki. [źródło: www.sn.pl]
IZBA KARNA
I
skład 7 sędziów
sygn. akt I KZP 7/15
Umyślne pozbawienie wolności innej osoby – po spełnieniu szczególnych warunków – może być uznane za zbrodnię przeciwko ludzkości, której karalność nie ulega przedawnieniu, nawet jeżeli nie realizuje znamion czynu zabronionego określonego w art. 118a § 2 pkt 2 k.k.
II
Uchwała pełnego składu Izby Karnej Sądu Najwyższego
W postępowaniu kasacyjnym jest dopuszczalne uchylenie zaskarżonego orzeczenia wyłącznie w części, w jakiej nie zawiera ono rozstrzygnięcia w przedmiocie środka karnego, którego zastosowanie było obligatoryjne. [źródło: www.sn.pl]
135
III
skład 7 sędziów
Przedłużenie przez właściwego prokuratora, na podstawie art. 153
§ 1 zd. 3 k.k.s., na okres powyżej 6 miesięcy dochodzenia w sprawie
o przestępstwo skarbowe, prowadzonego przez finansowy organ postępowania przygotowawczego i nadzorowanego przez organ nadrzędny
nad tym organem, oznacza objęcie przez prokuratora nadzorem tego dochodzenia, obligując go do realizowania swoich uprawnień płynących
z art. 298 § 1 i art. 326 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s. Dopiero z chwilą takiego przedłużenia można mówić o spełnieniu się, przewidzianego
w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie
prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym
prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, wymogu co najmniej nadzorowania przez prokuratora takiego dochodzenia, jako warunku dopuszczalności skargi na przewlekłość postępowania, jeżeli przewlekłość ta zaistnieje
w czasie sprawowania takiego nadzoru. [źródło: www.sn.pl]
IV
skład 7 sędziów
Do przestępstw z art. 56 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r.
o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179 poz. 1485) popełnionych
przez sprawcę, który działa wyłącznie poza granicami Polski, ma zastosowanie art. 113 k.k. [źródło: www.sn.pl]
136
4. Sąd Najwyższy
V
skład 7 sędziów
Wydatki związane z oskarżeniem, o których mowa w art. 630 k.p.k.,
to także wydatki poniesione przez oskarżonego w związku z ustanowieniem w sprawie jednego obrońcy z wyboru. W wypadku częściowego
uniewinnienia oskarżonego lub częściowego umorzenia prowadzonego
przeciwko niemu postępowania może on zatem domagać się od Skarbu
Państwa w tej części zwrotu tych kosztów. [źródło: www.sn.pl]
VI
skład 7 sędziów
Wstrzymanie biegu terminu przedawnienia karalności (art. 104
§ 1 k.k.) następuje z dniem skierowania do sądu dyscyplinarnego wniosku o zezwolenie na pociągnięcie sędziego albo prokuratora do odpowiedzialności karnej. [źródło: www.sn.pl]
VII
skład 7 sędziów
Zawarty w art. 115 § 11 k.k. zwrot „osoba pozostająca we wspólnym pożyciu” określa osobę, która pozostaje z inną osobą w takiej relacji faktycznej, w której pomiędzy nimi istnieją jednocześnie więzi duchowe (emocjonalne), fizyczne oraz gospodarcze (wspólne gospodarstwo
domowe). Ustalenie istnienia takiej relacji, tj. „pozostawania we wspól137
nym pożyciu”, jest możliwe także wtedy, gdy brak określonego rodzaju
więzi jest obiektywnie usprawiedliwiony. Odmienność płci osób pozostających w takiej relacji nie jest warunkiem uznania ich za pozostających
we wspólnym pożyciu w rozumieniu art. 115 § 11 k.k. [źródło: www.sn.pl]
VIII
Na postanowienie prokuratora, zawierające żądanie udzielenia przez
bank – na podstawie art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. – Prawo bankowe (jedn. tekst: Dz. U. z 2015 r., poz. 128 ze zm.) –
informacji stanowiących tajemnicę bankową w rozumieniu art. 104 ust. 1
tej ustawy, bankowi przysługuje zażalenie, o ile kwestionuje on nałożenie obowiązków wykraczających poza zakres, który prokurator na wskazanej wyżej podstawie prawnej miał prawo na bank nałożyć (art. 302
§ 1 k.p.k). Właściwy do rozpoznania zażalenia jest prokurator bezpośrednio przełożony (art. 302 § 3 k.p.k.). [źródło: www.sn.pl]
IZBA PRACY, UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
I SPRAW PUBLICZNYCH
I
skład 7 sędziów
sygn. akt III UZP 8/15
Osoba, która pełniła w latach 1984–1990 służbę w Zarządzie Łączności Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Wydziałach Łączności Wojewódzkich Urzędów Spraw Wewnętrznych, jest osobą, która pełniła służbę
w organach bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 15b ust. 1 ustawy z dnia 19 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariu138
4. Sąd Najwyższy
szy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu,
Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (jedn. tekst: Dz. U. z 2013 r.,
poz. 667 ze zm.) w związku z art. 2 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 ustawy z dnia
18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (jedn. tekst: Dz. U. z 2013 r., poz. 1388 ze zm.) [źródło: www.sn.pl]
II
W sprawie o ustalenie wymiaru wojskowej renty inwalidzkiej sąd
ubezpieczeń społecznych jest związany prawomocną decyzją dowódcy
jednostki wojskowej określającą wysokość uposażenia i innych należności
pieniężnych, wydaną na podstawie art. 155 w związku z art. 104 k.p.a.,
w związku z art. 80 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 oraz art. 104 ust. 1 ustawy z dnia
11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (jedn.
tekst: Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 593 ze zm.). [źródło: www.sn.pl]
III
skład 7 sędziów
Przy obliczaniu wysokości emerytury na podstawie art. 183 w związku z art. 53 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jedn. tekst: Dz. U. z 2015 r.,
poz. 748 ze zm.) stosuje się przeliczniki za okresy pracy górniczej, o których mowa w art. 52 tej ustawy. [źródło: www.sn.pl]
139
IV
sygn. akt III PZP 7/15
Nieświadczenie przez pracownika – członka korpusu służby cywilnej pracy przez trwający dłużej niż jeden miesiąc okres nieobecności
spowodowanej zastosowaniem wobec niego na podstawie art. 276 k.p.k.
środka zapobiegawczego w postaci zawieszenia w czynnościach służbowych nie może stanowić podstawy do rozwiązania z nim umowy o pracę na podstawie art. 53 § 1 pkt 2 k.p. [źródło: www.sn.pl]
V
Pojęcie przychodu określone w art. 4 ust. 9 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jedn. tekst: Dz. U.
z 2015 r., poz. 483 ze zm.) obejmuje wartość świadczeń ponoszonych
przez pracodawcę z tytułu zakwaterowania pracowników i tym samym
stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu art. 18 ust. 1 tej ustawy. [źródło: www.sn.pl]
VI
skład 7 sędziów
Sędziemu sądu powszechnego, który uzyskał zgodę prezesa sądu
na zamieszkiwanie w innej miejscowości niż siedziba tego sądu oraz na
korzystanie z prywatnego samochodu osobowego na przejazdy z miejsca
zamieszkania do siedziby sądu, nie przysługuje zwrot kosztów przejazdów ponad kwotę ustaloną przez pracodawcę w wysokości niższej od sta140
4. Sąd Najwyższy
wek maksymalnych ryczałtów obowiązujących przy ustalaniu wysokości
należności przysługujących z tytułu podróży służbowych, chyba że ustalona stawka ryczałtu nie gwarantuje zwrotu kosztów przejazdu w wysokości obejmującej cenę biletu na określone środki transportu (art. 95 § 3
ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych,
jedn. tekst: Dz. U. z 2015 r., poz. 133 ze zm. w związku z § 5 ust. 2 i 3
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia
2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na terenie
kraju, Dz. U. Nr 236, poz. 1990 ze zm.). [źródło: www.sn.pl]
VII
Przepis art. 40 k.p. wyłącza stosowanie zakazu wypowiedzenia umowy o pracę, o którym mowa w art. 39 k.p., niezależnie od tego, czy uzyskanie przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy nastąpiło przed czy w okresie ochronnym. [źródło: www.sn.pl]
VIII
1. Sąd rozpoznając sprawę z odwołania od oceny okresowej pracownika służby cywilnej (art. 83 ust. 5 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r.
o służbie cywilnej, jedn. tekst: Dz. U. z 2014 r., poz. 1111 ze zm.), jest
uprawniony wyłącznie do kontroli zachowania trybu dokonania oceny
oraz uzasadnienia negatywnych ocen cząstkowych (na poziomie poniżej
oczekiwań i znacznie poniżej oczekiwań) pod kątem prawdziwości podanych okoliczności faktycznych oraz zastosowania obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów (art. 94 pkt 9 k.p.).
141
2. Uwzględniając powództwo pracownika, sąd nie zmienia oceny okresowej, ale uchyla ją w całości lub części, co zobowiązuje pracodawcę do
jej ponownego dokonania.
3. Uchylenie negatywnej oceny okresowej jest dopuszczalne jedynie
w przypadku naruszeń mających istotny wpływ na ostateczny wynik tej
oceny okresowej. [źródło: www.sn.pl]
IX
Przesłanką przysługiwania świadczenia rehabilitacyjnego jest ustalenie, że dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy, bez konieczności stwierdzenia, że nastąpi to w terminie
12 miesięcy od wyczerpania zasiłku chorobowego (art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, jedn. tekst: Dz. U.
z 2014 r., poz. 159 ze zm.). [źródło: www.sn.pl]
X
Składka na ubezpieczenie zdrowotne podlega obniżeniu do wysokości zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych w tej części,
którą oblicza się od przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składki (art. 83 ust. 1 w związku z art. 82 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia
2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych; jedn. tekst: Dz. U. z 2015 r., poz. 581 ze zm.). [źródło:
www.sn.pl]
142
4. Sąd Najwyższy
XI
sygn. akt III SZP 7/15
Artykuł 209 ust. 1 pkt 25 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo
telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800 ze zm.) w związku z art. 172
ust. 1 i art. 174 pkt 1 tej ustawy może stanowić podstawę prawną nałożenia kary pieniężnej na przedsiębiorcę telekomunikacyjnego, który zlecił
innemu podmiotowi wykorzystanie automatycznych systemów wywołujących dla celów marketingu bezpośredniego usług tego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego wśród jego abonentów lub użytkowników końcowych na
podstawie bazy przekazanych numerów telefonicznych. [źródło: www.sn.pl]
XII
Przepis art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jedn. tekst: Dz. U. z 2014 r., poz. 159 ze zm.) nie ma zastosowania do ubezpieczonego, który w okresie orzeczonej niezdolności do
pracy uzyskał zaświadczenie właściwego lekarza o odzyskaniu zdolności do pracy i w związku z tym zaświadczeniem podjął pracę zarobkową, o czym zawiadomiono organ rentowy. [źródło: www.sn.pl]
XIII
skład 7 sędziów
W sprawie z powództwa twórcy wynalazku o wynagrodzenie za
korzystanie z jego wynalazku o dopuszczalności skargi kasacyjnej de143
cyduje wartość przedmiotu zaskarżenia przewidziana dla spraw z zakresu prawa pracy (art. 3982 § 1 k.p.c. w związku z art. 294 ustawy z dnia
30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej, jedn. tekst: Dz. U.
z 2013 r., poz. 1410 ze zm.).
Sąd Najwyższy postanowił nadać uchwale moc zasady prawnej.
wybór
Dawid Świeczkowski
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
II/2016
Orzecznictwo
Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
i Sądów Apelacji Gdańskiej
PRAWO CYWILNE
1
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
sygn. akt V ACa 328/15
Skład orzekający:
SSA Jacek Grela (przewodniczący)
SSA Teresa Sobolewska
SSA Roman Kowalkowski (sprawozdawca)
Teza:
Nie jest dopuszczalne rozliczanie w trybie art. 77 ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami nakładów na budowę urządzeń infrastruktury technicznej, jeżeli dokonano ich na nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste. Jest natomiast dozwolone, jeżeli użytkownik wieczysty
poniósł je na nieruchomościach sąsiednich, inwestując w publiczną infrastrukturę techniczną, zwiększającą wartość nieruchomości będącej przed145
Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Gdańsku i sądów apelacji gdańskiej
miotem wieczystego użytkowania. Nie ma przy tym znaczenia, czy własność nieruchomości, na których te inwestycje miały miejsce, przysługuje
temu samemu podmiotowi, który domaga się aktualizacji opłaty rocznej
z tytułu wieczystego użytkowania gruntu.
Uzasadnienie
Wyrokiem z 20 stycznia 2015 r. Sąd Okręgowy w B., rozpoznając sprawę z powództwa „ F. P. B.” Sp. z o.o. z siedzibą w W. przeciwko Skarbowi Państwa Prezydentowi Miasta B. o ustalenie, ustalił wysokość opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości
Gruntowych Skarbu Państwa położonych w B. przy ulicy J. oznaczonych
w ewidencji gruntów jako działki: nr […], […], […], […], […], […],
[…], […] – obręb […] o łącznej powierzchni 41 412 m2, płatnej z góry
do 31 marca każdego roku kalendarzowego w kwocie:
— 223.624,80 zł (dwieście dwadzieścia trzy tysiące sześćset dwadzieścia
cztery złote 80/100) za okres od 1 stycznia 2012 do 31 grudnia 2012 r.,
— 436.745,45 zł (czterysta trzydzieści sześć tysięcy siedemset czterdzieści
pięć złotych 45/100) za okres od 1 stycznia 2013 do 31 grudnia 2013 r.,
— 649.866,09 zł (sześćset czterdzieści dziewięć tysięcy osiemset sześćdziesiąt sześć złotych 9/100) za okres od 1 stycznia 2014 do 31 grudnia 2014 r.,
— 649.866,09 zł (sześćset czterdzieści dziewięć tysięcy osiemset sześćdziesiąt sześć złotych 9/100) od 1 stycznia 2015 r. i w latach następnych
W pozostałej części powództwo oddalił i orzekł o kosztach postępowania.
Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie, ustalił, że powód, ówczesny
„F. P. B.” Sp. z o.o., wniósł sprzeciw od orzeczenia Samorządowego
Kolegium Odwoławczego w B. z dnia 18 lipca 2012 r. (doręczone powodowi w dniu 7 sierpnia 2012 r. ), wydanego w postępowaniu o sygn.
akt […]. Powód domagał się ustalenia, że aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona, względnie jest uzasadniona w innej wysokości.
W uzasadnieniu podał, że aktualizacja opłaty, której dokonał pozwany, jest określona w błędnej wysokości ze względu na błędy w operacie
146
Prawo cywilne
szacunkowym wykonanym przez rzeczoznawcę nieruchomości działającego na zlecenie pozwanego, zgodnie z art. 77 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Powód wskazał, że przed wypowiedzeniem
w dniu 16 listopada 2011 r. dotychczasowej opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego zgłosił pozwanemu nakłady poniesione na budowę poszczególnych urządzeń infrastruktury technicznej, w szczególności w zakresie istniejącego układu drogowego, celem ich uwzględnienia
przy ewentualnej aktualizacji opłaty rocznej. Powód dla wyliczenia wysokości opłaty przyjął operat szacunkowy, w którym rzeczoznawca majątkowy dokonał odliczenia poniesionych przez powoda nakładów od
przyjętej wartości rynkowej nieruchomości. Jednak pozwany, dokonując wypowiedzenia dotychczasowej opłaty w piśmie z dnia 16 listopada 2011 r., przesyłając równocześnie ofertę nowej opłaty rocznej, wziął
pod uwagę jedynie ustaloną przez rzeczoznawcę majątkowego wartość
rynkową nieruchomości w kwocie 21.483.909,1 zł, nie uwzględnił natomiast wartości nakładów. Z kolei Samorządowe Kolegium Odwoławcze w B., rozpoznając sprawę na skutek złożenia przez powoda wniosku,
o którym mowa w art. 78 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami,
i wydając skarżone orzeczenie, uznało za częściowo błędny operat szacunkowy przedłożony przez powoda, sporządzony przez rzeczoznawcę
majątkowego. SKO przyjęło, że operat sporządzony na potrzeby aktualizacji opłaty przez pozwanego jest prawidłowy w zakresie ustalenia wartości rynkowej nieruchomości i tylko na tej podstawie powinna nastąpić
aktualizacja, natomiast w pozostałej części nie może być podstawą aktualizacji, ponieważ zawiera błędną metodę określenia wartości nakładów.
Wobec powyższego powód wskazał, że domaga się ustalenia, iż aktualizacja opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste dokonana przez pozwanego jest nieuzasadniona, względnie jest uzasadniona w innej wysokości.
Powód podniósł, że pozwany winien dokonać aktualizacji opłaty rocznej na podstawie wartości nieruchomości gruntowej określonej prawidłowo przez rzeczoznawcę majątkowego, stwierdzając w tym celu, że zostały dokonane nakłady zgodnie z art. 77 ust. 4 i 5 oraz art. 142 ust. 3
ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz że pozwany jest zobowią147
zany do dokonania zaliczenia wartości określonych przez rzeczoznawcę
majątkowego nakładów na poczet różnicy między dotychczasową opłatą a opłatą zaktualizowaną.
Pozwany Skarb Państwa – Prezydent Miasta B. reprezentowany
przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa w odpowiedzi na pozew
wniósł o oddalenie powództwa w całości.
W uzasadnieniu pozwany podał, że nowa wartość rynkowa nieruchomości gruntowych położonych w B. przy ul. […], obręb […], oznaczonych w ewidencji gruntów jako działki o nr […], […], […], […],
[…], […], […] i […] o łącznej powierzchni 41 412 m2 została określona na kwotę 21.662.203,08 zł, a zatem na tej podstawie obliczono stosowną opłatę za użytkowanie wieczyste przedmiotowych działek na kwotę:
649.866,09 zł, przy zastosowaniu stawki 3% wartości nieruchomości
(art. 72 ust. 3 pkt 5 ustawy o gospodarce nieruchomościami). Powód
wskazał, że dotychczasowa wysokość opłaty rocznej była ustalona na
poziomie cen z 1999 r., wobec czego niewątpliwie przez okres 12 lat
wzrosła wartość nieruchomości. Następnie powód podniósł, że skoro spełnione zostały ustawowe przesłanki do aktualizacji opłaty rocznej z tytułu
użytkowania nieruchomości, pozwany dokonał na piśmie w terminie do
31 grudnia roku poprzedzającego wypowiedzenia, które zawierało ofertę przyjęcia opłaty w nowej wysokości, wskazywało sposób obliczenia
nowej wysokości opłaty, zawierało ofertę przyjęcia opłaty w nowej wysokości, wskazywało sposób obliczenia nowej wysokości opłaty, zawierało pouczenie użytkownika wieczystego o sposobie zakwestionowania
wypowiedzenia, a także zawierało informację o wartości nieruchomości
oraz miejscu, w którym można zapoznać się z operatem szacunkowym.
Ponadto pozwany wskazał, że wprawdzie przepisy ustawy o gospodarce
nieruchomościami dopuszczają rozliczenie nakładów podczas aktualizacji
opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste, jednakże możliwość ta odnosi
się jedynie do pewnej kategorii nakładów poniesionych przez użytkownika wieczystego, określonych w art. 77 ust. 4, 5 i 6 ustawy o gospodarce
nieruchomościami. Pozwany wskazał, że jest to zbiór zamknięty, do którego nie należą urządzenia wybudowane przez powoda. Ponadto pozwa148
Prawo cywilne
ny zauważył, iż nakłady wskazywane przez powoda poczynione zostały na gruntach stanowiących własność Gminy B., a nie Skarbu Państwa.
Powód „F. P. B.” Sp. z o.o. z siedzibą w W. jest użytkownikiem
wieczystym nieruchomości położonej w B. przy ul. […], obręb […],
oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki: nr […] o pow. 30 438 m2
KW nr […], nr […] o pow. 600 m2 KW nr […], nr […] o pow. 6697 m2
KW nr […] oraz nr […] o pow. 376 m2 KW nr […], stanowiącej własność Skarbu Państwa.
Pismem z dnia 16 listopada 2011 r., znak […], Prezydent Miasta
B. wypowiedział powodowi „F. P. B.” Sp. z o.o. wysokość opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w B.
przy ul […] obręb […], ustaloną dotychczas wypowiedzeniem Prezydenta z dnia 10 grudnia 1999 r. Jednocześnie Prezydent Miasta B. zaproponował ustalenie nowej wysokości opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowych Skarbu Państwa położonych
w B. przy ul. […] i podwyższenie z kwoty 111.812,40 zł na kwotę:
— 223.624,80 zł od dnia 1 stycznia 2012 r.,
— 649.866,09 zł od dnia 1 stycznia 2015 r.
Prezydent Miasta B. ustalił wartość nieruchomości w oparciu o wycenę sporządzoną przez rzeczoznawcę majątkowego B. K. Wartość rynkowa prawa własności nieruchomości gruntowej ustalona została w operacie na kwotę 21.662.000,00 zł, natomiast wartość nakładów poniesionych
przez użytkownika wieczystego rzeczoznawca określiła w wysokości
7.483.090,10 zł. Wobec powyższego rzeczoznawca przyjęła, że wartość
prawa własności działek dla celu aktualizacji opłaty z tytułu użytkowania wieczystego wynosi 21.662.000,00 zł – 7.483.909,10 zł, co daje kwotę 14.178.100,00 zł.
Pozwany dla celu aktualizacji opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego przedmiotowych nieruchomości o łącznej powierzchni
149
41.412 m2 przyjął ustaloną przez rzeczoznawcę majątkowego wartość
rynkową nieruchomości w kwocie 21.483.909,10 zł, wyliczając stosowną opłatę za użytkowanie wieczyste przedmiotowych działek na kwotę: 649.866,09 zł, przy zastosowaniu stawki 3% wartości nieruchomości.
W dniu 20 grudnia 2011 r. powód złożył w Samorządowym Kolegium Odwoławczym wniosek o uznanie ww. wypowiedzenia za nieskuteczne, ewentualnie o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej z tytułu
użytkowania wieczystego przedmiotowych nieruchomości uzasadniona
jest w innej wysokości.
W dniu 18 lipca 2012 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze
w B. wydało orzeczenie oddalające złożony przez powodową spółkę
wniosek o uznanie wypowiedzenia za nieskuteczne, ewentualnie o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego
nieruchomości położonej w B. przy ul. […] uzasadniona jest w innej
wysokości.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze w uzasadnieniu orzeczenia
stwierdziło, że w wypowiedzeniu wskazano zarówno sposób obliczenia
nowej opłaty, podano, że wysokość opłaty wyliczono przy zastosowaniu dotychczasowej stawki procentowej, przy czym wyliczając opłatę,
stosowano stawkę 3%. W ocenie SKO, mając na uwadze, że określona
na podstawie operatu szacunkowego sporządzonego przez rzeczoznawcę majątkowego B. K. wartość nieruchomości gruntowej odzwierciedla
ceny występujące na rynku, a opłata roczna ustalona została w oparciu
o sporządzoną wycenę, Kolegium nie znalazło podstaw do uwzględnienia wniosku złożonego przez powodową spółkę.
Wartość nieruchomości gruntowej, na którą składają się działki
ewidencyjne nr […], […], […], […], […], […], […] i […], położone
w B. przy ul. […], o łącznej powierzchni 4,1412 ha, będącej własnością
Skarbu Państwa, według stanu i poziomu cen na dzień aktualizacji opłaty z tytułu użytkowania wieczystego gruntu z dnia 16 listopada 2011 r.,
jako przedmiotu prawa własności, wynosi 22.458.000 zł.
Powód uzyskał pozwolenie na przebudowę ulic […], […], […]
i […] wraz z oświetleniem ulicznym, sygnalizacją świetlną, przebudo150
Prawo cywilne
wą urządzeń energetycznych, teletechnicznych, istniejących ciepłociągów,
przebudową sieci jezdnej i kabli trakcyjnych w związku ze zmianą trasy
torowiska oraz przebudową sieci wodociągowej, kanalizacji deszczowej
i sanitarnej. Powód poniósł koszty m.in. przebudowy sieci magistralnej,
przebudowy układu drogowego, przebudowy sieci.
Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o przedstawione
przez strony dokumenty, załączone do sprawy akta Samorządowego Kolegium Odwoławczego w B. oraz operat szacunkowy sporządzony przez
biegłą rzeczoznawcę majątkowego L. M.
Sąd uznał za wiarygodne dowody z dokumentów zebrane w sprawie, albowiem zostały sporządzone we właściwej formie, przewidzianej
dla tego typu dokumentów. Były przejrzyste i jasne. Ich autentyczność
nie budziła wątpliwości Sądu.
Sąd w swojej ocenie oparł się na w pełni wiarygodnej opinii sporządzonej przez biegłego sądowego w zakresie szacowania nieruchomości L. M. powołaną w niniejszej sprawie.
Biegła określiła wartość prawa własności nieruchomości gruntowej
jako zorganizowanej całości gospodarczej, oddaną w użytkowanie wieczyste powodowej spółce, w podejściu porównawczym, metodą korygowania
ceny średniej według stanu i poziomu cen na dzień 16 listopada 2011 r.
W ustnej opinii uzupełniającej biegła podtrzymała wnioski zawarte
na piśmie, a zastrzeżenia powoda do opinii zostały przez biegłą szczegółowo i logicznie wyjaśnione. Biegła wyjaśniła między innymi, że nie naruszyła zasad standaryzacji szacowania nieruchomości oraz wymaganych
standardów, wskazała, iż do porównania ceny stosuje się nieruchomości znajdujące się w podobnych ośrodkach miejskich. Biegła wyjaśniła,
iż nieruchomościami podobnymi na rynku lokalnym są wyłącznie cztery
galerie handlowe, natomiast pozostałe nieruchomości mają inne przeznaczenie, wobec czego nie są to nieruchomości porównywalne.
W ocenie Sądu operat szacunkowy został opracowany w sposób
szczegółowy, rzetelny, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz
na podstawie wiedzy i doświadczenia zawodowego biegłej. Sąd nie znalazł podstaw do kwestionowania wyceny przedmiotowej nieruchomości.
151
Sąd postanowił oddalić wniosek dowodowy o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny budownictwa drogowego oraz wniosek o dopuszczenie z opinii organizacji rzeczoznawców majątkowych co
do prawidłowości sporządzenia opinii przez biegłego. Sąd uznał wniosek
o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny budownictwa
za spóźniony, zmierzający na tym etapie do przedłużenia postępowania,
bowiem strony przez cały trwający proces skupiały się przede wszystkim
na wartości nieruchomości, pomijając kwestię nakładów. Ponadto byłby
to dowód zmierzający do ustalenia okoliczności faktycznych, które powinny być przynajmniej wskazane przez stronę. Strona powodowa w żaden sposób natomiast nie wskazała, jakich nakładów miałaby dotyczyć
opinia biegłego. Na powyższe rozstrzygnięcie pełnomocnik nie składał
zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c.
Sąd oddalił wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii organizacji rzeczoznawców majątkowych, albowiem w jego ocenie dowód ten był
bezprzedmiotowy w niniejszej sprawie i zmierzałby jedynie do przedłużenia postępowania.
Przedstawiona przez biegłego L. M. opinia była na tyle kategoryczna i przekonująca, że wystarczająco wyjaśniała zagadnienia wymagające wiadomości specjalnych. Ponadto biegła odpowiedziała wyczerpująco
na wszystkie pytania stron, wyczerpując tezę dowodową, na jaką została
powołana. Okoliczności niniejszej sprawy wskazują, że nie ma potrzeby
powoływania innego biegłego, a samo niezadowolenie strony z dotychczasowej opinii nie może stanowić powinności powołania innego biegłego do szacowania wartości.
Na rozstrzygnięcie w przedmiocie oddalenia wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii organizacji rzeczoznawców majątkowych pełnomocnik złożył zastrzeżenie w trybie art. 162 k.p.c.
Jednocześnie Sąd Okręgowy wskazał, że powody, dla których odmówił wiarygodności opinii biegłej H. A., były jasne i niewymagające
wiadomości specjalnych. W ocenie Sądu opinia biegłej H. A. także została sporządzona rzetelnie, jednakże biegła w sposób niewłaściwy przyjęła do porównania nieruchomości znajdujące się w małych ośrodkach
152
Prawo cywilne
miejskich. Biegła dokonała wyceny nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste, określając jej wartość jako przedmiotu prawa własności,
stosując podejście porównawcze. Jednocześnie opinia biegłej była przydatna w zakresie oceny zasadności zaliczenia poniesionych przez powoda nakładów.
W niniejszej sprawie powód zakwestionował zaproponowaną przez
pozwanego zaktualizowaną opłatę roczną z tytułu użytkowania wieczystego wskazanych nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa położonych w B. przy ul. J., obręb […]. Podstawą sporu w niniejszym postępowaniu była wartość nieruchomości, od której uzależniona
była wysokość opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste.
Zgodnie z art. 77 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (jedn. tekst: Dz. U. z 2004 r., Nr 263, poz. 2603 ze
zm., dalej u.g.n.) wysokość opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej może być aktualizowana nie częściej niż
raz w roku, jeżeli wartość tej nieruchomości ulegnie zmianie. Właściwy
organ zamierzający zaktualizować opłatę roczną z tytułu użytkowania
wieczystego nieruchomości gruntowej powinien wypowiedzieć na piśmie
wysokość dotychczasowej opłaty do dnia 31 grudnia roku poprzedzającego, przesyłając równocześnie ofertę przyjęcia jej nowej wysokości.
W wypowiedzeniu należy wskazać sposób obliczenia nowej wysokości
opłaty i pouczyć użytkownika wieczystego o sposobie zakwestionowania
wypowiedzenia. Do wypowiedzenia dołącza się informację o wartości
nieruchomości oraz o miejscu, w którym można zapoznać się z operatem
szacunkowym. Ponadto zgodnie z art. 72 u.g.n. opłaty z tytułu użytkowania wieczystego ustala się według stawki procentowej od ceny nieruchomości gruntowej określonej zgodnie z art. 67 u.g.n., przy czym cenę
nieruchomości ustala się na podstawie jej wartości, stosownie do treści
art. 67 ust. 1 u.g.n. Według art. 151 u.g.n. wartość rynkową nieruchomości stanowi najbardziej prawdopodobna jej cena, możliwa do uzyskania
na rynku, określona z uwzględnieniem cen transakcyjnych przy przyjęciu
założeń, że strony umowy były od siebie niezależne, nie działały w sytuacji przymusowej oraz miały stanowczy zamiar zawarcia umowy, jak
153
również upłynął czas niezbędny do wyeksponowania nieruchomości na
rynku i do wynegocjowania warunków umowy.
Przepisy art. 77–81 u.g.n. przewidują szczególny tryb postępowania dotyczący aktualizowania procentowej opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości. Użytkownik wieczysty może natomiast złożyć do Samorządowego Kolegium Odwoławczego wniosek
o ustalenie, że aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości. Na podstawie art. 80 u.g.n. od orzeczenia kolegium zarówno użytkownik wieczysty, jak i właściwy organ administracyjny mogą wnieść sprzeciw do sądu, w wyniku którego orzeczenie
kolegium traci moc w całości. Wniosek użytkownika skierowany do kolegium w trybie art. 78 ust. 2 u.g.n. zastępuje pozew, a sąd powszechny
rozpatruje sprawę od początku. Zatem ustawodawca nałożył na Sąd obowiązek rozpoznania sprawy od początku, jednakże w zakresie sprecyzowanym przez użytkownika wieczystego w zastępującym pozew wniosku, jaki złożył on do SKO. Wobec powyższego we wniosku złożonym
na gruncie niniejszego postępowania przez powodową spółkę sprecyzowała ona zakres toczącego się między stronami sporu.
Przenosząc powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy, Sąd wskazał, że według poczynionych przez niego ustaleń wartość prawa własności gruntu przedmiotowej nieruchomości według stanu na dzień aktualizacji opłaty z tytułu użytkowania wieczystego gruntu 16 listopada 2011 r.
wyniosła 22.458.000 zł. Sąd w ustaleniu powyższej wartości oparł się na
opinii biegłego sądowego w zakresie szacowania nieruchomości – rzeczoznawcy majątkowego L. M. Sąd uznał powyższą opinię za wiarygodną i rzetelną, została ona sporządzona przez osobę o odpowiedniej wiedzy i kwalifikacjach, biegła wyczerpująco wyjaśniła zastosowaną metodę
wyceny oraz wpływ poszczególnych czynników na określenie wartości
nieruchomości. Określenia wartości rynkowej przedmiotowych nieruchomości biegła dokonała w podejściu porównawczym przy zastosowaniu
metody korygowania ceny średniej. Opis zastosowanego podejścia oraz
metody wyceny został przedstawiony w operacie szacunkowym. Biegła
uzasadniła wybór metody szacowania rodzajem nieruchomości, uzyska154
Prawo cywilne
nymi informacjami wynikającymi z analizy i charakterystyki rynku nieruchomości, liczbą dostępnych transakcji porównawczych i celem wyceny. Wskazał, iż podejście porównawcze polega na określeniu wartości
nieruchomości przy założeniu, że wartość wycenianej nieruchomości jest
równa cenie, jaką można uzyskać za nieruchomości podobne, które były
przedmiotem obrotu rynkowego, skorygowane ze względu na cechy różnicujące te nieruchomości i ustalone z uwzględnieniem zmian poziomu
cen na skutek upływu czasu. Tę samą metodę zastosował także rzeczoznawca majątkowy działający na zlecenie Prezydenta B. – B. K.
Ponadto biegła L. M. dokonała wyceny w oparciu o przepisy prawa, m.in. zgodnie z treścią § 26 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (Dz. U. Nr 207, poz. 2109 ze zm.), zgodnie z którym
przy określaniu wartości nieruchomości rodzaj rynku, jego obszar i okres
badania określa rzeczoznawca majątkowy, uwzględniając w szczególności przedmiot, zakres, cel i sposób wyceny, dostępność danych oraz podobieństwo rynków. Biegła do wyceny przyjęła nieruchomości będące
w obrocie najbliżej daty 16 listopada 2011 r., na którą to datę wyceniana była wartość przedmiotowej nieruchomości, przy czym biegła prawidłowo zachowała nie większy odstęp czasowy jak dwa lata przed wspomnianą datą i po niej.
Biegła wybierając nieruchomości do porównania, brała pod uwagę
nie tylko wielkość ośrodka miejskiego, ale także rodzaj nieruchomości,
siłę nabywczą ludności, stopę bezrobocia, czynniki te bowiem rzutują na
wartość nieruchomości. Jak już zostało wskazane we wcześniejszejszych
rozważaniach, na lokalnym rynku są wyłącznie cztery galerie handlowe, natomiast pozostałe nieruchomości mają inne przeznaczenie, dają np. mniejsze możliwości zarobkowe z tytułu wynajęcia lokali, wobec czego nie są to nieruchomości porównywalne. Biegła przyjęła zatem
do porównania przede wszystkim hipermarkety. Ponadto wskazać należy, iż przyjęcie do porównania nieruchomości o innym przeznaczeniu niż
wskazane w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego byłoby błędem. Powyższe względy uzasadniają rozszerzenie obszaru i przy155
jęcie do porównania także nieruchomości z krajowego rynku nieruchomości. Jednocześnie wskazać należy, iż taki sposób określenia wartości
nieruchomości jest zgodny z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia
21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania
operatu szacunkowego.
Mając na uwadze powyższe względy, Sąd uznał opinię biegłej rzeczoznawcy majątkowego L. M. za całkowicie rzetelną, wiarygodną.
Jednocześnie wskazał, iż opinia biegłej B. K., sporządzona na zlecenie Prezydenta B., była bliska w określeniu wartości prawa własności
przedmiotowej nieruchomości, przy czym Sąd uznał jej wnioski za nieprzydatne w zakresie, w jakim biegła uznała koszty z tytułu nakładów
za nakłady na budowę poszczególnych urządzeń infrastruktury technicznej i w prosty sposób odjęła ich wartość, wynikającą z sumowania kwot
widniejących na przedłożonych fakturach, od wartości rynkowej przedmiotowej nieruchomości. Z kolei opinia biegłej H. A. była nieprzydatna
w zakresie wyceny wartości prawa własności nieruchomości położonych
przy ul. […], ponieważ biegła wybrała do porównania nieruchomości
znajdujące się w mniejszych ośrodkach niż B., ponadto nie wzięła także pod uwagę innych czynników wpływających na wartość nieruchomości w danym ośrodku.
Odnosząc się z kolei do żądania rozliczenia podczas aktualizacji
opłaty rocznej nakładów poniesionych przez powoda na nieruchomość
jako nakładów na budowę poszczególnych urządzeń infrastruktury technicznej, Sąd wyjaśnił, że to na powodzie, jako stronie wywodzącej z tego faktu pozytywne skutki prawne, spoczywał ciężar udowodnienia, jakie
konkretnie poniósł nakłady i w jakim zakresie były to wydatki na infrastrukturę. Zgodnie z art. 77 ust. 4, 5 i 6 u.g.n. przy aktualizacji opłaty
na poczet różnicy między opłatą dotychczasową a opłatą zaktualizowaną
zalicza się wartość nakładów poniesionych przez użytkownika wieczystego nieruchomości na budowę poszczególnych urządzeń infrastruktury
technicznej po dniu dokonania ostatniej aktualizacji. Przepis pozwala na
zaliczenie wartości nakładów poniesionych przez użytkownika wieczystego nieruchomości na budowę poszczególnych urządzeń infrastruktu156
Prawo cywilne
ry technicznej również w przypadku, gdy nie zostały one uwzględnione
w poprzednio dokonywanych aktualizacjach, a zasady, o których mowa
w ust. 4 i 5, stosuje się odpowiednio do nakładów koniecznych wpływających na cechy techniczno-użytkowe gruntu, poniesionych przez użytkownika wieczystego, o ile w ich następstwie wzrosła wartość nieruchomości gruntowej. Przy czym definicję budowy infrastruktury technicznej
zawiera art. 143 ust. 2 u.g.n., zgodnie z którym przez budowę urządzeń
infrastruktury technicznej rozumie się budowę drogi oraz wybudowanie
pod ziemią, na ziemi albo nad ziemią przewodów lub urządzeń wodociągowych, kanalizacyjnych, ciepłowniczych, elektrycznych, gazowych i telekomunikacyjnych. Zamieszczony spis stanowi zatem zbiór zamknięty.
Z przedłożonych przez powoda dokumentów wskazujących na poniesione koszty nie sposób precyzyjnie nawet ustalić, jakich prac one
dotyczą. Niewątpliwie powód uzyskał pozwolenie na przebudowę ulic
[…], […], […] i […] wraz z oświetleniem ulicznym, sygnalizacją świetlną, przebudową urządzeń energetycznych, teletechnicznych istniejących
ciepłociągów, przebudową sieci jezdnej i kabli trakcyjnych w związku
ze zmianą trasy torowiska oraz przebudową sieci wodociągowej, kanalizacji deszczowej i sanitarnej, jak również powód przedstawił faktury
świadczące o tym, że poniósł koszty m.in. przebudowy sieci magistralnej, przebudowy układu drogowego, przebudowy sieci. Jednakże powód
nie wykazał konkretnie, jakich prac dotyczą poniesione koszty, na co
szczegółowo poniósł nakłady. Powód w żaden sposób nie wykazał, aby te
przedłożone faktury dotyczyły wydatków, nakładów poniesionych na infrastrukturę. Jednocześnie część poniesionych nakładów nie dotyczy nieruchomości objętych przedmiotem postępowania. Ponadto zważyć należy,
iż decyzja Prezydenta B. z dnia 16 maja 2006 r. […] nie dotyczy gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa, lecz Gminy B.
Przede wszystkim jednak w sporządzonych opiniach zarówno biegła rzeczoznawca majątkowy H. A., jak i biegła rzeczoznawca majątkowy
L. M. przy sporządzanych wycenach nie uznały dokonanych przez powoda nakładów za nakłady poniesione przez użytkownika wieczystego nieruchomości na budowę poszczególnych urządzeń infrastruktury technicz157
nej po dniu dokonania ostatniej aktualizacji. Biegła H. A. w swej opinii
wskazała m.in., iż nakłady poczynione na nieruchomość nie zasługują
na uwzględnienie z uwagi na okoliczność, iż są to nakłady np. na budowę przyłączy, co nie mieści się w pojęciu infrastruktury technicznej, jak
również część nakładów dotyczy węzła drogowego znajdującego się na
nieruchomościach nieobjętych przedmiotem postępowania.
Powód składając wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny budownictwa drogowego, który miałby badać, gdzie zostały poczynione przez powoda nakłady, sam nie wskazał tych nakładów,
a jego wnioski dowodowe zmierzały do ustalenia, czy takie nakłady zostały poczynione. Zadaniem biegłego natomiast powinno być zweryfikowanie twierdzeń strony co do dokonania nakładów, ich wartości i charakteru inwestycyjnego. Zatem wobec niewskazania i nieudowodnienia
przez powoda w niniejszym postępowaniu poczynionych nakładów nie
sposób dokonać zaliczenia na poczet różnicy między opłatą dotychczasową a opłatą zaktualizowaną niewykazanej przez powoda wartości.
Reasumując, z powyższych ustaleń jednoznacznie wynika, że istniały przesłanki do dokonania aktualizacji opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste, niewątpliwie bowiem przez okres 12 lat, tj. od dnia ostatniej aktualizacji w dniu 10 grudnia 1999 r. do dnia 16 listopada 2011 r.
wartość przedmiotowej nieruchomości znacznie wzrosła. Wobec przyjęcia, iż wartość prawa własności nieruchomości została określona na kwotę 22.458.000 zł, co stanowi kwotę i tak wyższą niż ustalona w operacie szacunkowym sporządzonym na zlecenie pozwanego w wysokości
21.662.000,00 zł, wyliczona opłata za użytkowanie wieczyste przedmiotowych działek na kwotę 649.866,09 zł była uzasadniona. Jednocześnie ustalenie opłaty za użytkowanie wieczyste w kwocie stanowiącej 3%
wartości nieruchomości ustalonej przez biegłego sądowego prowadziłoby do wydania orzeczenia przekraczającego zakres żądania stron, albowiem opłata ta byłaby wyższa od określonej w wypowiedzeniu opłaty
dotychczasowej. Sąd w następstwie wniesienia sprzeciwu, który w niniejszej sprawie zastępuje pozew, ustalił jako obowiązującą wysokość opłaty
zaoferowaną przez pozwanego zgodnie z przepisem art. 78 ust. 1 u.g.n.
158
Prawo cywilne
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 78 u.g.n., na podstawie wartości rynkowej nieruchomości określonej w operacie szacunkowym biegłej L. M. i art. 72 ust. 3 pkt 5 u.g.n. w związku z art. 189 k.p.c.,
ustalił wysokość opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste nieruchomości
gruntowych Skarbu Państwa położonych w B. przy ul. […], oznaczonych
w ewidencji gruntów jako działki: nr […], […], […], […], […], […],
[…], […] – obręb […] o łącznej powierzchni 41 412 m2, płatnej z góry
do 31 marca każdego roku kalendarzowego w kwocie:
— 649.866,09 zł od dnia 1 stycznia 2015 r. i w latach następnych.
W pozostałej części, tj. co do żądania ustalenia, że nie było podstaw do podwyższenia opłaty za użytkowanie wieczyste lub zaliczenia na
poczet opłaty za użytkowanie wieczyste wartości nakładów i w konsekwencji ustalenia, że opłata ta powinna być niższa, Sąd oddalił powództwo (pkt 2 wyroku) na podstawie art. 6 k.c.
[…]
W apelacji od tego wyroku powód domagał się zmiany wyroku
i ustalenia, że dokonana aktualizacja opłaty rocznej z tytułu wieczystego
użytkowania gruntu jest nieuzasadniona.
Wyrokowi zarzucił naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. naruszenie:
1. § 28 ust. 1 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września
2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego w związku z art. 328 § 2 k.p.c, art. 316 § 1 k.p.c, art. 244
§ 1 k.p.c. i 233 § 1 k.p.c. oraz art. 6 k.c. poprzez zaakceptowanie przez
Sąd jako wiarygodnego i stanowiącego podstawę orzekania wadliwego operatu szacunkowego L. M. – ustalającego wartość nieruchomości,
nieuwzględniającego jedynie wartości nieruchomości budynkowej na
22.458.000 zł, podczas gdy:
— zgodnie z § 28 ust. 1 rozporządzenia powinno się zakładać, iż mamy do czynienia z nieruchomością niezabudowaną, a więc pozbawioną
159
wszelkich urządzeń w rozumieniu w art. 4 pkt 3a u.g.n., a nie tylko budynków,
— operat biegłej B. K. wykazuje, iż wartość prawa własności działek po
odliczeniu wartości nakładów na infrastrukturę działki metodą kosztową
wynosi 14.178.091 zł (tj. o 7.483.909 zł mniejsza niż wartość z nakładami, która to wynosi 21.662.000 zł),
— operat biegłej H. A. określa wartość nieruchomości niezabudowanej
na poziomie 17.000.000 zł, wyjaśnienia zaś złożone przez tę biegłą na
rozprawie wyraźnie wskazują na brak związku wielkości miejscowości
przyjętych do porównania z wyceną w sprawie niniejszej;
2. art. 233 § 1 k.p.c. oraz 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 157 ust. 3 u.g.n.
w związku z art. 286 k.p.c. poprzez nieprawidłowy tryb weryfikacji opinii biegłej H. A. mimo złożonych przez nią na rozprawie wyjaśnień i polegający na samodzielnym ustaleniu, iż zakres nieruchomości wybranych
do porównania jest nieprawidłowy, podczas gdy:
— powzięcie przez Sąd wątpliwości co do błędnego zakresu porównania;
— znaczne różnice w wycenie wartości pomiędzy operatami (22.458.000 zł
wobec 14.178.091 zł i 17.000.000 zł);
— wyjaśnienia złożone przez biegłą H. A. na rozprawie powinny skutkować dopuszczeniem przez Sąd dowodu w trybie art. 157 ust. 3 u.g.n.
co najmniej w zakresie oceny operatu biegłej H. A.
3. art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 244
§ 1 k.p.c. oraz art. 6 k.c. w związku z art. 229 i 233 § 1 k.p.c. poprzez
wadliwe ustalenie stanu faktycznego oraz braki uzasadnienia wyroku, polegające na pominięciu w uzasadnieniu orzeczenia rozważań co do:
a) przyczyn, dla których uznano, że powódka nie wykazała, jakie konkretnie nakłady poniesiono, mimo iż:
— jedynie ich kwalifikacja i wartość – a nie poniesienie – było sporne
pomiędzy stronami, Sąd zaś wyraźnie wskazuje, iż ustalił, jakie nakłady poniosła powódka,
— biegła B. K. w swojej opinii dokładnie wyceniła nakłady i dokonała
ich klasyfikacji w rozumieniu art. 143 ust. 2 u.g.n., późniejsi biegli zaś –
160
Prawo cywilne
H. A. – wyraźnie sygnalizowali, iż nakłady są jednak ich niewycenienia
z uwagi na koszt wyceny, jedynie zaś biegła L. M. nie mogła ich ustalić,
— powód przedłożył dokumentację kosztową inwestycji oraz pozwolenia na budowę, w ramach których realizował nakłady, Sąd zaś uznał, iż
stanowi to dowód ich poniesienia;
b) przyczyn pominięcia materiału dowodowego przedstawionego przez
powoda na okoliczność, że to Skarb Państwa był właścicielem znacznej
części działek (nr […], […], […], […], […] i […]), na których czyniono nakłady, w szczególności zaś:
— decyzji Prezydenta Miasta B. w przedmiocie podziału działek z dnia
25 maja 2007 r., WMG […], która wyraźnie wskazuje w uzasadnieniu,
iż późniejsze działki drogowe nr […], […], […], […], […], i […] stanowiły w chwili dokonania nakładów własność Skarbu Państwa, oraz analogicznej informacji zawartej w operacie H. A.;
— wypisu z rejestru gruntów działki nr […], nr […] z dnia 12 kwietnia 2012 r. ;
— decyzji nr […], która wyraźnie wskazuje, że na późniejszych działkach drogowych nr […], […], […], […], […], […] i […] (wówczas posiadających nr […], […], […] i […]) realizowana była przez powoda
przebudowa układu drogowego;
i w konsekwencji:
— błędne ustalenie, że potencjalne nakłady czyniono na działkach należących do Gminy Miasta B., podczas gdy część z nich, w okresie gdy
realizowano inwestycję, należała do Skarbu Państwa, a dopiero później
stała się własnością Gminy;
— uznanie, że nakłady są niewykazane co do zakresu, rodzaju i wartości, mimo iż Sąd sam wcześniej ustalił, jakie nakłady powódka wykazała jako poniesione, a biegli sygnalizowali, iż ich wycena jest możliwa,
lub je wycenili;
4. art. 279 § 2 k.p.c. w związku z art. 217 § 1 k.p.c. oraz art. 286 k.p.c.
poprzez oddalenie wniosku dowodowego powoda z opinii biegłego postanowieniem z dnia 24 listopada 2014 r. zapadłym na posiedzeniu niejawnym.
161
Nadto skarżący zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj.:
1. art. 77 ust. 3 w związku z art. 77 ust. 1 u.g.n. poprzez uznanie, iż aktualizacja opłaty i ustalenie jej w nowej, podwyższonej wysokości jest
możliwa, mimo że:
— wypowiedzenie opłaty z tytułu użytkowania wieczystego jest całkowicie niezgodne z operatem (wartość nieruchomości przyjęta przez pozwanego dla celów wypowiedzenia wynosiła 21.662.000 zł wobec 14.178.091 zł
przyjętych przez biegłego, tj. o 7.483.909 zł większa;
— operat został sporządzony 31 grudnia 2010 r., wypowiedzenia dokonano zaś 16 listopada 2011 r.;
2. art. 11 ust. 4, 5 i 6 u.g.n. poprzez przyjęcie, iż nie jest możliwe zaliczenie na poczet podwyższonej opłaty nakładów na grunty sąsiednie,
które należały do Skarbu Państwa w trakcie ich czynienia, lecz stały się
później własnością jednostki samorządu terytorialnego (Gminy Miasto
B.) z mocy prawa jako drogi publiczne i jako takie należą do niej z mocy prawa;
Pozwany Skarb Państwa domagał się oddalenia apelacji i orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja okazała się nieskuteczna. Sąd Apelacyjny podziela zasadnicze ustalenia zaskarżonego wyroku i przyjmuje je za podstawę swojego rozstrzygnięcia. Podziela również argumentację prawną tego wyroku,
pogłębiając ją o rozważania poczynione w dalszej części uzasadnienia
oraz ustalenia, które stanowią ich podstawę.
Apelacja koncentrowała się zasadniczo na dwóch zagadnieniach.
Jednym z nich była kwestia prawidłowości ustalenia wartości nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste powodowej spółce i w konsekwencji będącej pochodną tego ustalenia wysokości należnej opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego gruntu.
Drugim była kwestia ustalenia wysokości nakładów, które – jak
twierdziła powódka – poniosła na budowę infrastruktury podnoszącej
wartość nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste, i w konse162
Prawo cywilne
kwencji zaliczenia ich wartości na poczet ustalonej w nowej wysokości
opłaty rocznej.
Strona powodowa kwestionowała przyjętą za miarodajną dla procesowych ustaleń opinię biegłej L. M. odnośnie do ustalenia wartości spornej nieruchomości i sposobu, w jaki biegła tę wartość ustaliła.
Sąd Okręgowy w sposób wyczerpujący wyjaśnił, dlaczego oparł
swoje ustalenia na wnioskach tej opinii. Sąd Apelacyjny tę argumentację podziela, co więcej, z uwagi na nie do końca wyjaśnione zastrzeżenia
do tej opinii przeprowadził dowód z uzupełniającego przesłuchania biegłej. To potwierdziło prawidłowość przyjętej przez biegłą metody ustalenia wartości nieruchomości polegającej na pominięciu w procesie wyceny budynków znajdujących się na gruncie będącym przedmiotem wyceny i ustaleniu tej wartości z uwzględnieniem znajdującej się na gruncie
infrastruktury.
Taki sposób wyceny jest zgodny z § 28 ust. 5 i 6 oraz § 35 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (Dz. U. Nr 207,
poz. 2109), zaś przeciwne wnioski apelacji nie zasługują na akceptację.
Z jednej strony bowiem skarżąca oczekuje ustalenia wartości nieruchomości z pominięciem dokonanych nakładów na infrastrukturę
techniczną, z drugiej zaś – rozliczenia tych nakładów przez pomniejszenie opłaty rocznej ustalonej w nowej wysokości. Takie oczekiwanie
jest nieuprawnione, ponieważ poczynione nakłady, zwiększające wartość nieruchomości, mogą być przedmiotem rozliczenia i zwrotu w ramach ustalonej nowej opłaty rocznej właśnie dlatego, że zwiększyły wartość nieruchomości i doprowadziły do ustalenia opłaty rocznej w nowej,
wyższej wysokości. Oczekiwanie powódki z jednej strony ich pominięcia w ustalaniu wartości nieruchomości i z drugiej ich uwzględnienia
(rozliczenia) przez pomniejszenie nowej opłaty rocznej w sposób nieuzasadniony premiowałoby powódkę. Prowadziłoby bowiem do zwrotu nakładów, które dla właściciela gruntu nie miałyby w takim wypadku żadnego znaczenia, gdyż nie podnosiłyby wartości nieruchomości
w sposób usprawiedliwiający ustalenie opłaty rocznej w nowej, pod163
wyższonej wysokości. Właśnie fakt poniesienia tych nakładów, skutkujący wzrostem wartości nieruchomości, usprawiedliwia żądanie ich rozliczenia i zwrotu ich wartości przez pomniejszenie opłaty rocznej w nowej
zmienionej wysokości.
Inne oczekiwanie skarżącej jest nieusprawiedliwione.
Dodatkowo trzeba wyjaśnić, że także wtedy gdy wieczysty użytkownik nie zgłosił żądania rozliczenia poczynionych nakładów, ustalenie wartości nieruchomości oddanej w wieczyste użytkowanie, na potrzeby ustalenia nowej zaktualizowanej opłaty rocznej, dokonuje się w taki
sam sposób. Zaniechanie zgłoszenia żądania rozliczenia nakładów w ramach dokonującej się aktualizacji opłaty rocznej nie pozbawia bowiem
wieczystego użytkownika prawa domagania się ich rozliczenia przy dokonywaniu kolejnej aktualizacji (art. 77 ust. 5 u.g.n.).
Mając na uwadze powyższe, bez znaczenia dla prawidłowych
ustaleń procesowych sądu, wynikających z wspomnianej opinii biegłej
L. M., są porównania skarżącej do ustaleń innych opinii przywoływanych w apelacji.
Co więcej, dla skutecznego zakwestionowania opinii nie wystarczy
subiektywne i inne rozumienie przez stronę procesu okoliczności, które
biegły powinien ocenić. Aby zarzut wadliwych ustaleń procesowych opartych na wnioskach opinii był skuteczny, strona powinna wskazać, jakie
zasady logicznego rozumowania, wiązania faktów i oceny istotnych dla
ustaleń opinii kwestii biegły – a w ślad za nim sąd – naruszył.
Wcześniej wyjaśniono, że argumentacja i ustalenia biegłej były prawidłowe, a zatem oparte na jej opinii ustalenia sądu mają taki sam walor.
Skarżąca kwestionowała również prawidłowość metody przyjętej
przez biegłą dla porównania wartości nieruchomości podobnych.
Sąd Okręgowy wyjaśnił, dlaczego tę metodę akceptuje, i ta argumentacja jest poprawna. Co więcej, apelacja skutecznie jej nie zakwestionowała.
Należy zgodzić się z biegłą, że niereprezentatywna liczba nieruchomości podobnych na rynku lokalnym wymusiła sięgnięcie do porównań
z rynku krajowego. Sposób wyboru nieruchomości porównywanych bieg164
Prawo cywilne
ła w logiczny i satysfakcjonujący sposób wyjaśniła, wskazując czynniki
decydujące o dokonanej przez nią selekcji.
Apelacja w żaden sposób nie wyjaśniła, dlaczego przyjęta przez biegłą metoda selekcji nieruchomości zdatnych do porównania jest wadliwa.
Powoduje to, że jej twierdzenia o możliwej do ustalenia innej (mniejszej) wartości nieruchomości pozostają w sferze polemicznych zarzutów
apelującej.
Podobnie apelacja nie wykazała niekonsekwencji sądu w oparciu
swoich ustaleń na wnioskach opinii biegłej L. M., a nie innych przywołanych w niej opinii.
Z istoty swobodnej oceny dowodów, przewidzianej w art. 233
§ 1 k.p.c., wynika prawo sądu oparcia ustaleń procesowych na reprezentatywnym dla niego materiale dowodowym. Sąd uznał, że jest nim wspomniana opinia, i przekonująco to uzasadnił, a Sąd Apelacyjny te ustalenia i uzasadnienie ich przyjęcia akceptuje.
Nawiązując do wspomnianej subiektywnej oceny prawidłowości
oparcia ustaleń procesowych sądu na wnioskach opinii biegłej L. M.,
prezentowanej w apelacji, negatywnie trzeba ocenić zarzut apelacji niezasadnej odmowy przeprowadzenia dowodu z opinii innego biegłego.
Wcześniej wyjaśniono, dlaczego wnioski tej opinii są poprawne. Jest tak,
albowiem oparto je na prawidłowych przesłankach. To, że skarżąca ma
inne zdanie w tej kwestii, nie usprawiedliwia prowadzenia dowodu z opinii kolejnego biegłego.
Drugą kwestią podnoszoną w apelacji było pominięcie przez Sąd
Okręgowy rozliczenia nakładów poczynionych przez powodową spółkę.
Skarżąca twierdziła, że uczyniła zadość wymogowi prawidłowego ich
określenia, w sposób umożliwiający ich identyfikację i w konsekwencji
rozliczenie w ramach podwyższonej opłaty rocznej.
Z tym zarzutem nie można się zgodzić z kilku powodów.
W pierwszej kolejności Sąd Apelacyjny podziela argumentację zaskarżonego wyroku, że strona powodowa nie zindywidualizowała na tyle
owych nakładów, by ich ewentualne rozliczenie było możliwe.
165
Wprawdzie niejasne są ustalenia i argumentacja zaskarżonego wyroku co do tego, które z nakładów in abstracto można rozliczać w ramach
aktualizacji opłaty rocznej, ale nie ma to jednak znaczenia dla poprawnej
oceny, że takiego rozliczenia w realiach tej sprawy dokonać nie można.
Wypada w tym miejscu odnieść się do poglądów prezentowanych
w orzecznictwie Sądu Najwyższego dotyczących kwestii rozliczania nakładów zwiększających wartość nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste w sytuacji, gdy dokonuje się podwyższenia opłaty rocznej
z tytułu wieczystego użytkowania gruntu uzasadnionego wzrostem wartości nieruchomości, między innymi na skutek ich poniesienia.
Jest to o tyle istotne, że spór między stronami dotyczył m.in. kwestii możliwości zaliczenia nakładów poniesionych na nieruchomość oddaną w użytkowanie wieczyste, a także nieruchomość sąsiednią, nienależącą do właściciela nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste.
Nie ma jednolitości poglądów w tej kwestii w orzecznictwie Sądu
Najwyższego.
W wyroku z 31 stycznia 2013 r. w sprawie II CSK 223/12 (LEX
nr 1314383) Sąd Najwyższy argumentował, że inwestycje w uzbrojenie
własnej nieruchomości nie mieszczą się w pojęciu nakładów na budowę
infrastruktury. Zatem jeżeli zostały ulokowane na nieruchomości wieczystego użytkownika, nie stanowią nakładów, o których mowa w art. 77
ust. 4 u.g.n.
Z uzasadnienia tego wyroku wynika też, jak się wydaje, inny – chociaż niewyartykułowany wyraźnie – wniosek, a mianowicie że nie ma
znaczenia, na jakich gruntach publicznych, poza nieruchomością oddaną
w użytkowanie wieczyste, nakłady na infrastrukturę zostały poniesione.
Sąd ten argumentował bowiem, że użyte w art. 77 ust. 4 u.g.n.
pojęcie budowy urządzeń infrastruktury technicznej definiuje art. 143
ust. 2 u.g.n., zaliczając do tych urządzeń budowę drogi oraz wybudowanie pod ziemią, na ziemi albo nad ziemią przewodów lub urządzeń
wodociągowych, kanalizacyjnych, ciepłowniczych, elektrycznych, gazowych i telekomunikacyjnych. Definicja umieszczona została w rozdziale normującym udział w kosztach budowy urządzeń infrastruktury tech166
Prawo cywilne
nicznej w formie opłaty adiacenckiej, lecz jej zastosowanie jest szersze
i służy jako punkt odniesienia nie tylko dla pojęcia używanego w ustawie
o gospodarce nieruchomościami, ale także w innych aktach prawnych.
Infrastruktura techniczna rozumiana jest, jako infrastruktura publiczna.
Wskazuje na to treść art. 143 ust. 1 u.g.n., który nakazuje postanowienia o opłacie adiacenckiej stosować w wypadku, kiedy urządzenia infrastruktury technicznej zostały wybudowane z udziałem środków Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego, środków pochodzących
z budżetu Unii Europejskiej lub ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi. Obowiązek uiszczenia opłaty adiacenckiej przez właścicieli i niektórych użytkowników wieczystych nieruchomości łączy się
z uzyskaną przez nich korzyścią z powstania infrastruktury, polegającą
na zwiększeniu się wartości ich nieruchomości (art. 146 ust. 1 u.g.n.),
przy czym korzyść polega – jak wynika z postanowień art. 148a u.g.n. –
na stworzeniu warunków do podłączenia nieruchomości do urządzeń infrastruktury technicznej albo warunków do korzystania z wybudowanej
drogi, przy uwzględnieniu odległości urządzeń infrastruktury technicznej od nieruchomości, dostępności urządzenia do podłączenia do nieruchomości oraz dostępności korzystania z drogi. Również przepis § 40
ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzenia operatu szacunkowego przy określaniu wartości nieruchomości po wybudowaniu urządzeń infrastruktury technicznej nakazywał uwzględniać odległość od tych urządzeń oraz warunki podłączenia
nieruchomości do nich.
Sąd Najwyższy w tym orzeczeniu nie czyni rozróżnienia co do tego,
czyją własność stanowią nieruchomości sąsiednie, na których dokonano
inwestycji w infrastrukturę techniczną, co można usprawiedliwić założeniem dotyczącym charakteru tej infrastruktury, która musi być publiczna.
Inaczej jednak tę kwestię oceniał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
12 kwietnia 2013 r. w sprawie IV CSK 613/12, stwierdzając, że poniesienie nakładów na infrastrukturę techniczną, co miałoby uzasadniać domaganie się ich rozliczenia, do owego rozliczenia prowadzi tylko wtedy,
gdy uczyniono je na nieruchomości sąsiedniej, jeżeli stanowi ona włas167
ność właściciela gruntu oddanego w użytkowanie wieczyste. Co więcej,
przyjął inaczej niż we wcześniej cytowanym wyroku, że jest możliwe
rozliczenie nakładów poczynionych na nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste, a poza tym także na nieruchomościach sąsiednich spełniających wcześniej wskazane warunki.
Owa diametralnie różna interpretacja sytuacji pozwalających zrealizować roszczenie o zaliczenie (zwrot) nakładów poniesionych przez wieczystego użytkownika na budowę urządzeń infrastruktury technicznej,
prezentowana w tych orzeczeniach, utrudnia jednoznaczną ocenę sytuacji pozwalających na zrealizowanie tego uprawnienia.
Sąd Apelacyjny opowiada się jednak za koncepcją, w myśl której
nie jest dopuszczalne rozliczanie w trybie art. 77 ust. 4 u.g.n. nakładów
na budowę urządzeń infrastruktury technicznej, jeżeli dokonano ich na
nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste. Jest natomiast dozwolone, jeżeli wieczysty użytkownik gruntu poniósł je na nieruchomościach
sąsiednich, inwestując w publiczną infrastrukturę techniczną zwiększającą wartość nieruchomości będącej przedmiotem wieczystego użytkowania. Nie ma przy tym znaczenia, czy własność nieruchomości, na których te inwestycje miały miejsce, przysługuje temu samemu podmiotowi,
który domaga się aktualizacji opłaty rocznej z tytułu wieczystego użytkowania gruntu.
Za takim rozumieniem owej zależności przemawia to, że w art. 77
ust. 4 cyt. ustawy chodzi o urządzenia publicznej infrastruktury technicznej, bez bliższego określenia miejsca ich poniesienia i tym samym zdeterminowania uprawnień właścicielskich do nieruchomości, na której ich
dokonano, dla usprawiedliwienia żądania ich rozliczenia. Niewątpliwie
charakter publiczny mają urządzenia infrastruktury technicznej wybudowane zarówno na nieruchomościach Skarbu Państwa, jak również Gminy. Zatem dla oceny możliwości ich rozliczenia w tej sprawie, pomijając inne kwestie omówione w dalszej części rozważań, nie jest istotne
– inaczej niż założył Sąd Okręgowy – że poniesiono je na gruntach stanowiących własność Gminy. Przyjęcie bowiem konstrukcji tożsamości
uprawnień właścicielskich do gruntu oddanego w użytkowanie wieczy168
Prawo cywilne
ste i gruntu, na którym dokonane zostały wspomniane nakłady, uniemożliwiałoby w wielu sytuacjach wieczystemu użytkownikowi prawo rozliczenia ich wartości przy aktualizacji opłaty rocznej z tytułu wieczystego
użytkowania gruntu. Prowadzić mogłoby to do sytuacji, w której właściciel gruntu oddanego w wieczyste użytkowanie, niebędący jednocześnie właścicielem nieruchomości, na której wieczysty użytkownik dokonał nakładów na budowę urządzeń publicznej infrastruktury technicznej,
odniósłby korzyść ze wzrostu jej wartości usprawiedliwiającej modyfikowanie wysokości opłaty rocznej i jednocześnie nie był zobowiązany do
zwrotu wartości wspomnianych nakładów. Takie założenie jest sprzeczne z istotą rozliczenia przewidzianego w art. 77 ust. 4 u.g.n., które ma
uchronić wieczystego użytkownika przed dublowaniem kosztów poniesionych na budowę infrastruktury publicznej zwiększającej wartość nieruchomości oddanej w wieczyste użytkowanie i obowiązku zapłaty opłaty
rocznej w nowej, zwiększonej wysokości, wynikającej ze wzrostu wartości nieruchomości.
Przyjęta przez Sąd Apelacyjny konstrukcja i rozumienie uprawnień
przewidzianych w art. 77 ust. 4 u.g.n., odmienne od tego, które uczynił
Sąd Okręgowy, nie czyni jednak usprawiedliwionym oczekiwania skarżącego rozliczenia dokonanych nakładów.
Trafnie bowiem Sąd Okręgowy argumentował, że aby oczekiwanie
takiego rozliczenia mogło być skuteczne, żądający jego dokonania musi
nie tylko sformułować je co do wysokości, ale również przedłożyć dowody poniesienia nakładów, zlokalizować je co do miejsca ich poniesienia i zasadności ich realizacji oraz charakteru tych nakładów po to, aby
można było ocenić, czy spełniają warunki kwalifikowania ich jako budowa urządzeń publicznej infrastruktury technicznej.
Tych koniecznych warunków strona powodowa nie dopełniła, a zatem nie było możliwe dokonanie oceny zasadności czynienia nakładów,
ich charakteru i ich umiejscowienia przesądzającego ich publiczne przeznaczenie.
Oczekiwanie skarżącej jest jednak nieuzasadnione przede wszystkim dlatego, że nie zrealizowała podstawowego warunku polegającego
169
na formalnym zgłoszeniu prawidłowo umotywowanego żądania rozliczenia wspomnianych nakładów.
Lektura akt postępowania administracyjnego […] pokazuje, że w toku jego trwania nigdy powódka (skarżąca) nie sformułowała żądania rozliczenia z ustaloną w nowej wysokości opłatą roczną określonej co do
wysokości kwoty poniesionych nakładów na budowę publicznej infrastruktury technicznej.
Na karcie […] tych akt znajduje się wniosek powódki kierowany
do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w B. z 20 grudnia 2011 r.
o uznanie wypowiedzenia dotychczasowej opłaty za nieskuteczne. We
wniosku tym skarżąca w ogóle nie odnosi się do kwestii nakładów i nie
twierdzi, że je poniosła, i nie żąda ich rozliczenia. Również formalnie
nigdy wcześniej, w trakcie tego postępowania, takiego żądania nie formułowała.
Po raz pierwszy kwestia nakładów została podniesiona przez powódkę w piśmie z 21 maja 2012 r. (karta […] akt adm.) będącym odpowiedzią na wezwanie SKO. Powódka jednak tę problematykę poruszyła
jedynie dla uzasadnienia konieczności ustalenia wartości nieruchomości
z pominięciem nakładów na nią poczynionych. Nie sformułowała w dalszym ciągu formalnie żądania ich rozliczenia z ustalaną opłatą roczną za
wieczyste użytkowanie.
Co więcej, w trakcie rozprawy administracyjnej przed SKO w dniu
18 lipca 2012 r. (druga teczka akt post. adm. SKO – […]) pełnomocnik pozwanego oświadczył, że strona powodowa nigdy nie składała
wniosku o zaliczenie nakładów, czemu pełnomocnik spółki K. Z. nie
zaprzeczyła.
Po raz pierwszy żądanie rozliczenia nakładów powódka sformułowała w sprzeciwie od orzeczenia SKO, wskazując za ustaleniami biegłego, który sporządzał operat szacunkowy, że jest to kwota 7.483.909,10 zł.
Poza jednak wskazaniem tej kwoty i zakwestionowaniem pominięcia jej
rozliczenia z nowo ustaloną opłatą roczną, nie wskazała argumentów
i nie przedłożyła dowodów pozwalających ocenić zasadność tak zgłoszonego żądania.
170
Prawo cywilne
Już wcześniej wyjaśniono, że wspomniany art. 77 ust. 4 cyt. ustawy
pozwala dokonać rozliczenia nakładów poniesionych jedynie na budowę
urządzeń publicznej infrastruktury technicznej. Zatem remont lub modernizacja takich urządzeń, niebędące ich budową, rozliczeniu nie podlegają.
Zgodnie z ogólną regułą dowodową, przewidzianą w art. 6 k.c., ciężar dowodu poniesienia nakładów mających taki charakter, w warunkach
pozwalających ocenić dopuszczalność ich rozliczenia, obciążał powódkę. Tymczasem jej bardzo ogólnikowe twierdzenia i odwoływanie się do
ustaleń pierwszej opinii sporządzonej w postępowaniu administracyjnym,
w której biegła ustalała nakłady, ale jedynie dla ustalenia wartości nieruchomości, nie zaś rozliczenia nakładów w ramach nowej opłaty rocznej,
bo takiego żądania powódka formalnie wówczas nie zgłosiła, nie czynią
żądania skutecznym.
Co więcej, powódka usiłowała przed Sądem Okręgowym zastąpić
konieczność wykazania wspomnianych wcześniej przesłanek skuteczności żądania rozliczenia nakładów dowodem z opinii biegłego z dziedziny budownictwa drogowego, który miał ustalić zakres i lokalizację na
poszczególnych działkach poczynionych nakładów. Sąd Okręgowy zasadnie ten wniosek dowodowy oddalił, albowiem zadaniem biegłego nie
jest poszukiwanie dowodów, bo te przedstawić ma strona twierdząca, tylko ocena ich znaczenia dla czynienia procesowych ustaleń okoliczności
istotnych dla rozstrzygnięcia. Zresztą powódka oddalenia tego wniosku
dowodowego nie kwestionowała.
Podsumowując, powódka nigdy skutecznie nie zgłosiła żądania rozliczenia nakładów w trybie art. 77 ust. 4 u.g.n., albowiem nie czyni zadość wymogowi zgłoszenia żądania odwołanie się do kwoty nakładów
ustalonej przez biegłego w innym celu, bo dla ustalenia wartości nieruchomości, na które je poczyniono. Poza tym, jak wcześniej wyjaśniono,
prawo domagania się owego rozliczenia jest uzależnione od wykazania,
że nakłady spełniały warunki określone w przepisie (budowa urządzeń
publicznej infrastruktury technicznej, a nie np. jej modernizacja czy przebudowa niebędąca budową), oraz wykazania zasadności żądania co do
wysokości. To z kolei zależy od charakteru, zakresu oraz czasu ponie171
sienia nakładów i wykazania, że faktycznie takie zdarzenie miało miejsce (pozwolenia budowlane, dzienniki budowy, protokoły odbioru robót,
umowy o roboty budowlane, faktury za wykonane prace itp.).
Tym wymogom powódka nie sprostała i dlatego zasadnie Sąd Okręgowy oddalił powództwo w części żądania rozliczenia wspomnianych
nakładów.
Skoro apelacja nie była skuteczna, Sąd Apelacyjny ją oddalił,
o czym orzekł na podstawie art. 385 k.p.c.
O kosztach postępowania apelacyjnego orzekł na podstawie
art. 98 k.p.c., obciążając powódkę, która sprawę w postępowaniu odwoławczym przegrała, kosztami poniesionymi przez Skarb Państwa z tytułu
zastępstwa wykonywanego przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa.
Zasądził również od powódki na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w B. kwotę 371,18 zł stanowiącą koszty opinii biegłej wyłożone
przez Skarb Państwa w postępowaniu apelacyjnym (art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. koszty sądowe w sprawach cywilnych – jedn.
tekst Dz. U. z 2014 r., poz. 1025 ze zm.).
2
sygn. akt I ACa 571/15
Skład orzekający:
SSA Ewa Giezek (przewodniczący)
SSA Małgorzata Idasiak-Grodzińska
SSA Małgorzata Zwierzyńska
Teza:
Ugoda nie tworzy nowego stosunku prawnego, a jedynie zmienia
już istniejący stosunek prawny w taki sposób, iż strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie stosunku prawnego już istniejącego; ugoda
modyfikuje jedynie treść praw i obowiązków stron, ale nie umarza zo172
Prawo cywilne
bowiązania leżącego u jej podstaw, co przemawia przeciwko interpretowaniu ugody jako nowacji w rozumieniu art. 506 § 1 k.c.
Uzasadnienie
Powódka „T. O.” Spółka Akcyjna z siedzibą w E. wniosła do Sądu
Okręgowego w G. o orzeczenie nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym, aby pozwana A. M. zapłaciła na jej rzecz kwotę 298.189,43 zł
z ustawowymi odsetkami od kwot i dat wskazanych w pozwie.
W odpowiedzi na pozew pozwana A. M. wniosła o oddalenie powództwa w całości, zaprzeczając istnieniu wymagalnych roszczeń powódki wobec niej wynikających z umowy o współpracy z dnia 16 grudnia
2007 r. Podniosła też zarzut przedawnienia roszczeń mogących ewentualnie wyniknąć z realizacji tej umowy, a nieobjętych niniejszym pozwem.
Ponadto podkreśliła, że powódka nie udowodniła podstaw wystawienia
faktur VAT objętych żądaniem pozwu, przyznając jednocześnie, iż dokonała na jej rzecz częściowych wpłat z tego tytułu. Stwierdziła też, że jej
zobowiązanie wobec powódki wynikające ze spornych faktur VAT wygasło, albowiem uregulowała w całości należności z przedstawionych do
pozwu dokumentów rozliczeniowych.
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem dnia 8 października 2014 r. zasądził
od pozwanej na rzecz powódki kwotę 298.189,43 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 246.716,72 zł od dnia 16 kwietnia 2013 r. do dnia zapłaty i od kwoty 51.472,71 zł od dnia 9 października 2013 r. do dnia zapłaty, w pozostałym zakresie oddalił powództwo oraz zasądził od pozwanej
na rzecz powódki kwotę 14.910 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych.
Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:
W dniu 6 grudnia 2007 r. powódka „T. O.” Spółka Akcyjna z siedzibą w E. zawarła z pozwaną A. M. ramową umowę współpracy […]
nr 011, która to współpraca miała polegać na sprzedaży produktów marki […].
Pozwana nie regulowała w terminie należności z wystawionych
przez powódkę faktur, mimo że towar będący przedmiotem sprzedaży
173
nie był przez odbiorcę kwestionowany tak co do ilości, jak i jakości.
Na dzień 19 kwietnia 2012 r. zadłużenie pozwanej wobec powódki z tytułu realizacji umowy współpracy wynosiło już 276.110,90 zł.
Mimo że saldo zadłużenia pozwanej wobec powódki z tytułu realizacji umowy z dnia 6 grudnia 2007 r. sukcesywnie z roku na rok narastało, kontrahenci współpracowali ze sobą w kolejnych latach 2012–2103.
W okresie od marca 2012 r. do stycznia 2013 r. – w ramach umowy współpracy – powódka wystawiła pozwanej szereg faktur VAT z tytułu sprzedaży okien, ram, szyb i innych elementów marki […].
W okresie od kwietnia 2012 r. do końca października 2012 r. pozwana wpłaciła na rachunek bankowy powódki łączną kwotę 232.476,44 zł.
Każdorazowo w tytule przelewu pozwana wskazywała numer faktury
VAT bądź zaliczki, na poczet której dana kwota ma zostać zarachowana.
Powódka zaliczyła kwotę 232.476,44 zł na związane z długiem pozwanej najdawniej wymagalne należności uboczne oraz zalegające świadczenia główne wynikające z poszczególnych faktur VAT. Pozwana była
każdorazowo informowana przez powódkę o sposobie zarachowania poszczególnych wpłat w formie korespondencji e-mail.
W dniu 28 marca 2013 r. strony postępowania zawarły umowę na
spłatę zobowiązania, w ramach której pozwana oświadczyła, że na dzień
jej podpisania pozostaje dłużnikiem powódki do kwoty 298.689,43 zł,
na jaką składają się: należność główna w wysokości 247.216,72 zł (wynikająca z faktur VAT nr […]) oraz należność z tytułu odsetek w kwocie 51.472,71 zł wynikająca z nowy odsetkowej wystawionej w dniu
15 grudnia 2011 r. Z uwagi na powyższe pozwana w umowie tej zobowiązała się do spłacenia ww. zadłużenia w ratach miesięcznych płatnych
do 15. dnia, począwszy od kwietnia 2013 r., przy czym pierwsze pięć
rat z 2013 r. pozwana miała spłacić w wysokości po 500 zł, a pozostałe
cztery w wysokości po 1.000 zł.
Strony ustaliły przy tym, że wysokość rat spłacanych w roku 2014
i kolejnych będzie każdorazowo ustalana do dnia 15 grudnia roku poprzedzającego spłatę w formie aneksu do tej umowy. W § 3 ust. 1 umowy
przyjęły zaś, że w przypadku niewywiązania się przez pozwaną w okreś174
Prawo cywilne
lonym terminie ze spłaty którejkolwiek z rat ustalenie objęte tą umową
tracą moc i pozostałe do spłaty zobowiązanie staje się natychmiast wykonalne.
Projekt umowy z dnia 28 marca 2013 r. zredagowała powódka, ale
był on przedmiotem ustnych negocjacji stron. Kwota zadłużenia pozwanej, wskazana w tym projekcie, została obliczona na podstawie rozliczenia wzajemnych sald kontrahentów, własnoręcznie podpisanych przez
obie strony postępowania.
W wykonaniu umowy na spłatę zobowiązania w 2013 r. pozwana
uregulowała na rzecz powódki jedynie pierwszą ratę, to jest za kwiecień
2013 r. w wysokości 500 zł, która została przez powódkę w całości zarachowana na poczet należności z faktury VAT nr […].
Powództwo w ocenie Sądu pierwszej instancji zasługiwało na
uwzględnienie co do zasady.
[…]
Powódka wywodziła swoje żądanie z faktu, że pozwana nie wywiązała się ze spłaty swojego zadłużenia w systemie ratalnym, w związku
z czym jej zobowiązanie określone w umowie z dnia 28 marca 2013 r.
stało się natychmiast wymagalne. Pozwana natomiast na rozprawie
w dniu 24 września 2014 r. oświadczyła, iż działała wówczas pod wpływem błędu.
W odpowiedzi na pozew podnosiła natomiast, że spłaciła wszystkie
należności wynikające z faktur VAT załączonych do pozwu, oraz podniosła zarzut przedawnienia wszelkich roszczeń mogących ewentualnie powstać na gruncie umowy o współpracy z dnia 6 grudnia 2007 r.
W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy wskazał, że umowę z dnia
28 marca 2013 r. należało zakwalifikować jako ugodę mającą skutki odnowienia. W momencie zawarcia tej ugody pomiędzy stronami istniał
ważny stosunek prawny wynikający z zawartej w dniu 6 grudnia 2007 r.
ramowej umowy współpracy.
Ugoda jest umową, która umożliwia likwidowanie konfliktów na
drodze kompromisu. Uzasadnieniem dla jej zawarcia jest niewątpliwie
istnienie między stronami sporu co do roszczeń wynikających ze stosun175
ku prawnego i tak było też w rozpoznawanej sprawie. W trakcie tego
sporu prowadzone były negocjacje, które trzykrotnie kończyły się osiągnięciem consensusu w tej kwestii. Warunki ostatniego takiego porozumienia zostały zredagowane w treści umowy z dnia 28 marca 2013 r. Sąd
a quo zwrócił uwagę na dwie okoliczności: bezsporne było, że projekt
umowy z dnia 28 marca 2013 r. był negocjowany przez strony, bezsporne
było także to, iż pozwana miała możliwość dokładnej weryfikacji treści
tej ugody, albowiem dokument ten został jej przedstawiony do podpisu
przesyłką listową. Co więcej, kwota wskazanego w jej treści zadłużenia
pozwanej została oszacowana na podstawie zestawienia sald Wn kontrahentów, które zostało własnoręcznie podpisane przez nią. A przecież nie
ulega wątpliwości, że sam fakt prowadzenia negocjacji nie tworzy między stronami stanu związania swoimi oświadczeniami w takim znaczeniu, jak w razie złożenia oferty (tak w myśl art. 72 § 1 k.c.). Oznacza to,
że strony nie mają obowiązku zawarcia umowy, a więc żadna z nich nie
ma wobec drugiej roszczenia o jej zawarcie. Niemniej jednak w przedmiotowej sprawie strony de facto prowadziły negocjacje w celu zawarcia
umowy na spłatę zobowiązania, a więc obie miały wolę jej zawarcia. Taki zamiar pozwanej został ostatecznie wyrażony przez nią wprost – poprzez własnoręczne podpisanie umowy z dnia 28 marca 2013 r. W tym
stanie rzeczy oświadczenie woli, jakie pozwana złożyła wierzycielowi
dnia 28 marca 2013 r., w ocenie Sądu nie było obarczone błędem, o jakim mowa w art. 86 k.c. w zw. z art. 84 k.c.
W odniesieniu do błędu wywołanego podstępem ochroną objęta jest
wszakże osoba, na której wolę oddziaływano w sposób niedozwolony
(tak w art. 84 k.c.). Istotę podstępu stanowi przy tym nie tyle chęć szkodzenia, co niedozwolone naruszenie swobody decyzji innej osoby przez
wytworzenie lub podsunięcie jej fałszywych przesłanek rozumowania, co
z kolei prowadzi albo do podjęcia przez nią decyzji opartej na tych przesłankach, albo utwierdza ją w błędzie skądinąd powstałym spontanicznie. „Działanie podstępne jest zawsze – niezależnie od pobudek i skutków działania sprawcy – etycznie naganne. Zmierza ono bowiem do
zakłócenia procesu decyzyjnego innej osoby i doprowadzenia jej na pod176
Prawo cywilne
stawie zasugerowanych fałszywych przesłanek rozumowania do złożenia określonego oświadczenia woli. Użyte środki, gradacja winy czy złej
woli osoby działającej podstępnie nie mają znaczenia prawnego. Liczy
się samo wprowadzenie w błąd będące bezprawiem cywilnym. Podstępu
nie ekskulpuje lekkomyślność i łatwowierność ofiary. Etyczna naganność
podstępu stała się motywem surowego potraktowania przez prawo cywilne skutków wywołanego nim błędu. Uchylenie się od skutków prawnych
błędu wywołanego podstępnie jest ułatwione, może ono nastąpić bowiem
także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej” (wyrok SN z dnia 13 stycznia 2010 r.,
II CSK 239/09, LEX nr 560847).
Pozwana nie tylko nie wykazała tych okoliczności, ale też z analizy
zebranego materiału dowodowego wprost wynikało, że powódka w żaden
sposób nie wpływała na jej proces decyzyjny w odniesieniu do związania
się postanowieniami umowy z dnia 28 marca 2013 r. Z tych względów
oświadczenie, jakie pozwana złożyła na rozprawie w dniu 24 września
2014 r., nie mogło odnieść zamierzonego przez nią skutku.
Dokonując oceny prawnej umowy stron z dnia 28 marca 2013 r., Sąd
wskazuje, że o kwalifikacji czynności prawnej jako ugody (art. 917 k.c.)
nie decydują ustępstwa, jakie strony czynią sobie wzajemnie w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego, które mogą polegać na
zrzeczeniu się zarzutów, na uznaniu praw drugiej strony, na zaciągnięciu
nowego zobowiązania, na zmodyfikowaniu wysokości świadczeń, rozszerzeniu istniejących czy ustanowieniu nowych zabezpieczeń,.
Sąd Okręgowy przyjął, że ustępstwa poczynione przez stron polegały na tym, że w ugodzie z dnia 28 marca 2013 r. dopuściły możliwość kontynuacji dotychczasowej współpracy na gruncie umowy z dnia
6 grudnia 2007 r., ustalając nowe warunki rozliczeń w ten sposób, że
pozwana zobowiązała się do spłaty swojego zadłużenia wobec powódki w systemie ratalnym (poczynając od kwoty po 500 zł miesięcznie).
W ocenie Sądu meriti ugoda z dnia 28 marca 2013 r. miała na celu zniwelowanie dotychczasowego i ustanowienie nowego zobowiązania, co oznacza, że zamiarem stron było, aby umowa z dnia 28 marca
177
2013 r. stanowiła samodzielną i nową podstawę ich praw i obowiązków
(art. 506 § 1 k.c.). Istnienie zaś takich ustaleń, pozwalających na przyjęcie, że w treści ugody wystąpiła jedna z alternatywnych ustawowych
przesłanek odnowienia, umożliwiała Sądowi kwalifikację ugody stron jako umowy mającej jednocześnie skutki odnowienia. Możliwość przyjęcia powyższego rozwiązania wynikała pośrednio też z interpretacji treści
art. 506 § 2 k.c., gdzie wyraźnie uregulowano, że w razie wątpliwości
poczytuje się, iż zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia. W konsekwencji Sąd w niniejszej sprawie przyjął, że
umowa stron z dnia 28 marca 2012 r. miała charakter materialnoprawnej
ugody, ale zawiera też elementy nowacji.
Powyższe miało kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia. Pozwana w odpowiedzi na pozew zakwestionowała bowiem istnienie roszczenia powódki, stwierdzając, że spłaciła na jej rzecz wszystkie należności wynikające z faktur VAT załączonych do pozwu. Sąd ustalił jednak,
że wpłaty, do których odniosła się pozwana, miały miejsce przed zawarciem spornej ugody i zostały przez powódkę zarachowane na poczet
najdawniej wymagalnego długu zgodnie z art. 451 § 1 k.c. Istotniejsze
jest jednak to, że w zakresie jednej sytuacji faktycznej nie można powoływać się jednocześnie na błąd w oświadczeniu woli i kwestionować
istnienia tego oświadczenia (wyrok SN z dnia 10 października 2012 r.,
II PK 65/12, LEX nr 1243027).
Sąd Okręgowy wskazał także, że podstawę zarzutu potrącenia, którego skuteczność oceniana jest na podstawie art. 498 k.c., stanowi materialnoprawne oświadczenie o potrąceniu, którego pozwana nie złożyła. Do zarzutu potrącenia mają zastosowanie wymagania stawiane wobec
pozwu w zakresie: określenia żądania, przytoczenia okoliczności faktycznych oraz wskazania dowodów, w szczególności dokładnego określenia
wierzytelności, jej wysokości, wykazania jej istnienia oraz wyrażenia woli potrącenia w celu wzajemnego umorzenia skonkretyzowanych wierzytelności. Pozwana nie udowodniła istnienia swojej wierzytelności przysługującej jej w stosunku do powódki, co przesądziło o tym, iż nie istniała
wierzytelność, jaką pozwana chciała potrącić z wierzytelności powódki.
178
Prawo cywilne
Mając na uwadze powyższe, na podstawie przepisów wskazanych
w uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji, a o odsetkach Sąd na mocy art. 481 § 1 i 2 k.c., mając jednocześnie na uwadze
treść ugody z dnia 28 marca 2013 r., a dokładnie jej zapisu z § 1, gdzie
dokładnie oznaczone zostało, jakie kwoty (wysokość i podstawa prawna)
składają się na należność główną. Skoro powódka dochodziła roszczenia,
którego źródłem jest umowa z dnia 28 marca 2013 r., to termin początkowy liczenia odsetek ustawowych należało ustalić wyłącznie od kwot i dat
tam podanych. Zatem dla rozstrzygnięcia sprawy bez znaczenia pozostawały terminy wymagalności poszczególnych kwot wynikających z faktur VAT wystawionych w okresie od marca 2012 r. do stycznia 2013 r.
Z tych też względów Sąd oddalił powództwo w pozostałym zakresie.
[…]
Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana, zaskarżając go
w całości i zarzucając mu:
1. naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i zastosowanie art. 506 k.c. i następnie poprzez uznanie zasadności twierdzeń o skuteczności składanych pod wpływem błędu oświadczeń woli prowadzących do bezpodstawnego wzbogacenia powoda;
2. naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i zastosowanie art. 207 k.p.c. i następne poprzez uznanie zasadności i dopuszczalności składanych przez powoda wniosków dowodowych i oświadczeń korygujących bez wezwania sądu;
3. naruszenie prawa procesowego i zastosowanie art. 233 k.p.c. poprzez
błędną wykładnię, to jest ustalenie wypełnienia przesłanek uzasadniających wygaśnięcie roszczenia w wyniku nieskutecznego porozumienia,
a nie w związku z dokonanym wcześniej uregulowaniem zobowiązań,
a tym samym błędne przyjęcie dopuszczalności uznania uregulowanego
wcześniej zobowiązania;
4. niezgodność ustaleń Sądu z materiałem dowodowym poprzez przyjęcie niewiarygodności zeznań świadka oraz strony postępowania.
W oparciu o powyższe zarzuty skarżąca wnosiła o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na
179
jej rzecz kosztów postępowania za obie instancje ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.
Powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na jej rzecz
kosztów postępowania apelacyjnego.
Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie, aczkolwiek nie można
odmówić racji części argumentów w niej podniesionych co do poprawności zastosowania prawa materialnego. Ponieważ jednak prawidłowość zastosowania określonych norm prawa materialnego można oceniać dopiero
w odniesieniu do właściwie ustalonego stanu faktycznego, to w pierwszej
kolejności Sąd Apelacyjny wskazuje, iż ustalenia Sądu I instancji aprobuje w całości i przyjmuje je za własne, co w takim wypadku nie wymaga ponownego ich przytaczania, a ustalenia te czyni podstawą własnego rozstrzygnięcia.
Tym samym Sąd odwoławczy nie podziela zarzutu sprzeczności
tych ustaleń z zebranym materiałem dowodowym, co skarżąca podnosi
w odniesieniu do dokonanej przez Sąd orzekający zeznań świadka P. M.
oraz dowodu z przesłuchania pozwanej w charakterze strony. W ten zatem sposób skarżąca kwestionuje ocenę Sądu meriti co do tych dowodów, mimo iż formalnie nie formułuje w tym zakresie zarzutu naruszenia
art. 233 k.p.c., jednakże rozwinięcie zarzutów apelacyjnych jasno wskazuje na intencje skarżącej.
Przypomnieć zatem należy, że jeżeli z materiału dowodowego sąd
wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów
i musi się ostać, choćby w równym stopniu na podstawie tego materiału dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak
logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej, albo – wbrew zasadom doświadczenia życiowego – nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez
180
Prawo cywilne
sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (wyrok z dnia
27 września 2002 r., II CKN 817/00, LEX nr 56906).
Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się takich uchybień w ocenie dowodów przeprowadzonej przez Sąd Okręgowy. Sąd ten szczegółowo wyjaśnił, z jakich przyczyn nie daje wiary poszczególnym dowodom, a rozumowaniu jego nie można zarzucić niekonsekwencji, skarżąca zaś,
kwestionując wnioski wyprowadzone przez Sąd meriti na podstawie zeznań świadka P. M. i pozwanej, nie wskazuje, na czym konkretnie miałyby polegać uchybienia zasadom logiki i doświadczenia życiowego.
Jeśli natomiast chodzi o wprost sformułowany zarzut naruszenia
art. 233 k.p.c. (punkt B. zarzutów apelacyjnych), to wydaje się, iż skarżąca podnosi go w związku z ustaleniem Sądu orzekającego, iż nie doszło
do wygaśnięcia zobowiązania wskutek uregulowania go przez pozwaną
jeszcze przed zawarciem ugody. Skarżąca stoi bowiem na stanowisku,
że spełniła swoje świadczenie, spłacając należności z faktur wskazanych
w pozwie, oraz że nie wyraziła zgody na przyjęty przez powódkę sposób zarachowania wpłat poszczególnych wpłat. W ten zatem sposób skarżąca kwestionuje w istocie ustalenia faktyczne Sądu a quo, jednakże zauważyć należy, iż przepis art. 233 §1 k.p.c., którego naruszenie w tym
kontekście zarzuca Sądowi I instancji, reguluje jedynie kwestię oceny
wiarygodności przeprowadzonych w sprawie dowodów, a nie poczynionych ustaleń faktycznych czy wyprowadzonych z materiału dowodowego wniosków (postanowienie SN z dnia 25 września 2014 r., II CSK
727/13, LEX nr 1537557). Dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233
§ 1 k.p.c. nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń
faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu
skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest tu wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy
ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy
dowodowej lub niesłuszne im je przyznając (postanowienie SN z dnia
23 stycznia 2001 r., IV CKN 970/00, LEX nr 52753).
181
W ocenie Sądu Apelacyjnego skarżąca, podejmując próbę podważenia tej części ustaleń faktycznych, nie wskazała skutecznie, z jakich
przyczyn ocena dowodów (a przede wszystkim – jakich konkretnie dowodów) dotknięta jest uchybieniami w zakresie logicznego rozumowania
i zasad doświadczenia życiowego. Forsując tezę, iż pozwana nie wyrażała zgody na zarachowanie wpłat przez nią dokonywanych na najdawniej
wymagalne należności uboczne oraz świadczenia główne z poszczególnych faktur VAT, skarżąca pomija, że taki sposób zarachowywania wpłat
zgodny był z art. 451 §1 zd. 2 k.c.
Dłużnik nie jest ograniczony w zakresie wyboru długu, który chce
zaspokoić, jednak o tyle tylko, o ile w ramach zaspokajanego długu nie
występują zaległe należności uboczne (np. odsetki) czy zalegające świadczenia główne. W takim wypadku prawo dłużnika jest tamowane uprawnieniami wierzyciela, który ma prawo zaspokojenia z tego, co przypada na rachunek danego długu, przede wszystkim zaległych należności
ubocznych oraz zalegających świadczeń głównych. Takie też stanowisko
zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 31 marca 2006 r. (IV CSK 132/05,
LEX nr 195420), stwierdzając, że wskazanie przez dłużnika spełniającego świadczenie, który dług chce zaspokoić, nie jest wobec wierzyciela
wiążące w sytuacji, gdy istnieją związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz zaległe należności główne.
Wywody apelacji nie obalają zatem prawidłowej konstatacji Sądu Okręgowego, a za jej trafnością przemawia także to, że w późniejszym czasie strony zawarły ugodę, regulując sposób zapłaty należności objętych fakturami, co jednoznacznie świadczy o tym, iż obie strony
zaakceptowały sposób zarachowania wpłat, które nie doprowadziły do
wygaśnięcia zobowiązań z poszczególnych faktur. O zgodnych stanowiskach stron świadczy także korespondencja e-mailowa prowadzona między D. S. a P. M.
Powoływanie się na działanie pozwanej pod wpływem błędu w dacie podpisywania ugody słusznie zostało ocenione przez Sąd a quo jako nieskuteczne. Podczas przesłuchania w charakterze strony na rozprawie w dniu 24 września 2014 r. pozwana podnosiła, że podpisując ugodę
182
Prawo cywilne
z dnia 28 marca 2013 r., była przekonana, że zobowiązania wobec powódki są uregulowane, a swój podpis pod ugodą złożyła na prośbę prezesa powódki J. M., który twierdził, że jest to spółce potrzebne, pozwana
zaś, spełniając jego prośbę, kierowała się zażyłą współpracą stron. Z drugiej strony pozwana twierdziła, że o tym, iż nie ma żadnych zobowiązań wobec powodowej spółki, dowiedziała się, otrzymując odpis pozwu
w niniejszej sprawie, co nastąpiło w dniu 2 grudnia 2013 r. Twierdzenia pozwanej trafnie zostały ocenione przez Sąd meriti jako wewnętrznie sprzeczne z uwagi na niedające się logicznie wyjaśnić rozbieżności
w datach, w jakich pozwana miała wiedzę o rzekomym braku zadłużenia
wobec powódki. Nadto, co istotne, bez względu na subiektywne przekonanie pozwanej kwestia zadłużenia pozwanej na dzień zawierania ugody
wydaje się oczywista w świetle czytelnie przedstawionego sposobu zarachowywania jej wpłat przez powódkę, o czym na bieżąco za pośrednictwem maili informowany był jej mąż.
Podkreślić przy tym należy, iż zgodnie z art. 918 § 1 k.c. uchylenie
się od skutków prawnych ugody zawartej pod wpływem błędu jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy błąd dotyczy stanu faktycznego, który według treści ugody obie strony uważały za niewątpliwy, a spór albo niepewność nie byłyby powstały, gdyby w chwili zawarcia ugody strony
wiedziały o prawdziwym stanie rzeczy. Przepis ten wyłącza zastosowanie art. 84 k.c. i ogranicza możliwość powołania się na błąd tylko do sytuacji wskazanej w tym przepisie. Pozwana żadnej z tych przesłanek nie
wykazała.
Na marginesie przy tym Sąd Apelacyjny wskazuje, że twierdzenia
pozwanej mogłyby raczej wskazywać na złożenie oświadczenia – akceptacji ugody z dnia 28 marca 2013 r. dla pozoru (art. 83 § 1 k.c.), jednak
przeciwko takiej koncepcji przemawia prawidłowo ustalony przez Sąd
Okręgowy fakt, iż w dacie zawierania ugody istniały niepopłacone wymagalne zobowiązania pozwanej wobec powódki, a pozwana miała tego świadomość.
Co do zarzutu naruszenia art. 207 k.p.c., który – jak zdaje się wskazywać uzasadnienie apelacji – skarżąca łączy ze składaniem pism proce183
sowych przez powódkę w toku postępowania bez zgody Sądu oraz modyfikacją stanowiska powódki, to zdaniem Sądu Odwoławczego zarzut
ten nie zasługuje na uwzględnienie. Otóż w pierwszym rzędzie należy
podkreślić, że pozew w rozpoznawanej sprawie wpłynął do Sądu w dniu
15 października 2013 r. Postępowanie toczy się zatem na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego już po jego nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 16 września 2011 r. (Dz. U. Nr 233, poz. 1381), na
mocy której uchylono przepisy o postępowaniu w sprawach gospodarczych, w tym także przepis art. 47912, zgodnie z którym w pozwie powód był obowiązany podać wszystkie twierdzenia oraz dowody na ich
poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, że ich powołanie w pozwie nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później.
Zatem powódka była uprawniona do zgłaszania w dalszym toku
postępowania innych wniosków dowodowych i twierdzeń faktycznych
oprócz wskazanych w pozwie (mając rzecz jasna na względzie obostrzenia wynikające z art. 207 § 6 k.p.c.), w tym także budzące największe zastrzeżenia pozwanej – wydruków korespondencji mailowej oraz
innych dokumentów obrazujących sposób zarachowania wpłat dokonywanych przez pozwaną. Stanowiło to jednak reakcję powódki na stanowisko pozwanej zaprzeczającej istnieniu swojej wymagalnej należności wobec powodowej spółki. Przy tym wbrew twierdzeniom apelującej
już w pozwie powódka odwoływała się do treści ugody z dnia 28 marca 2013 r. i ugodę tę złożyła wraz z pozwem. Ponadto żądanie powódki
wbrew temu, co podnosi skarżąca w apelacji, opiewało nie tyle na zapłatę należności z faktur enumeratywnie wskazanych w pozwie, lecz dotyczyło zapłaty kwoty 298.689,43 zł (kwota po sprecyzowaniu roszczenia
w piśmie z dnia 29 października 2013 r. ). Suma ta widnieje wprost we
wspomnianej ugodzie, a jedynie powstała na podstawie zsumowania należności wskazanych w fakturach oraz skapitalizowanych odsetek.
W tej sytuacji nie sposób przyjąć, jak chce tego skarżąca, aby bezpodstawnie Sąd Okręgowy uwzględnił twierdzenia i wnioski dowodowe powódki zawarte w jej pismach z dnia 16 czerwca 2014 r. i 10 lipca
184
Prawo cywilne
2014 r. Należy bowiem mieć na względzie, że przed wszczęciem procesu usprawiedliwione było przekonanie powódki, że istnienie nieuregulowanych należności jest bezsporne między stronami. W takim przeświadczeniu zasadnie utrzymywała powódkę treść korespondencji mailowej
z P. M., już po zawarciu ugody, w której jako jedyną przyczynę niepłacenia rat z ugody wskazuje ona trudności finansowe.
Ze stanowiskiem skarżącej zgodzić się natomiast należy co do błędnego przyjęcia przez Sad Okręgowy, iż w sprawie ma zastosowanie przepis art. 506 k.c.
Z orzecznictwa wynika, że zawarcie umowy o charakterze nowacyjnym wymaga wyrażenia przez strony zgodnego zamiaru umorzenia dotychczasowego zobowiązania i ustanowienia nowego, i zamiar ten powinien wynikać z wyraźnego oświadczenia stron lub w sposób niewątpliwy
z okoliczności sprawy, jednakże w razie wątpliwości, zgodnie z art. 506
§ 2 k.c., zmiana treści zobowiązania nie stanowi odnowienia (por. wyroki SN: z dnia 20 sierpnia 2009 r., CSK 97/09, LEX nr 529708; z dnia
18 czerwca 2009 r., II CSK 37/09, LEX nr 515729). Treść ugody nie
zawiera wyraźnego oświadczenia stron, iż ich zamiarem jest umorzenie dotychczasowego zobowiązania pozwanej, a okoliczności zawarcia
tej ugody również nie dają podstawy do wnioskowania, że w sposób dorozumiany strony taką wolę wyraziły; zdaniem Sądu Apelacyjnego wymagałoby to bowiem co najmniej powołania się chociażby przez jedną
z nich, iż taki zamiar im wówczas towarzyszył.
Przeciwko interpretowaniu ugody jako nowacji przemawia także
ta okoliczność, że ugoda nie tworzy nowego stosunku prawnego, a jedynie zmienia już istniejący stosunek prawny w taki sposób, iż strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie stosunku prawnego już
istniejącego, i w tym względzie Sąd Apelacyjny miał na uwadze stanowisko Sądu Najwyższego, w myśl którego ugoda nie powoduje powstania nowego stosunku prawnego, a jedynie go modyfikuje. Dlatego ugoda nie stanowi samodzielnej i nowej podstawy praw i obowiązków stron,
gdyż wówczas umowa taka nie jest ugodą, lecz odnowieniem, o którym
stanowi art. 506 § 1 k.c. (postanowienie SN z dnia 11 marca 2010 r.,
185
IV CSK 429/09, LEX nr 678022), a zawarcie ugody niemającej charakteru nowacyjnego, dopóki nie zostanie wykonana w całości, modyfikuje treść praw i obowiązków stron, ale nie umarza zobowiązania leżącego
u jej podstaw. Tym samym nadal istnieje źródło stosunku zobowiązaniowego, a przed opartym na nim roszczeniem obejmującym świadczenie
w wyższym rozmiarze, jak przyjęty w ugodzie, strona może bronić się
zarzutem powagi rzeczy ugodzonej. Stosunek prawny istniejący między
stronami jest podstawą żądania świadczenia, a ograniczenie jego wysokości do kwot wskazanych w ugodzie oznacza jedynie potwierdzenie związania jej treści (wyrok SN z dnia 10 kwietnia 2014 r., IV CSK 403/13,
LEX nr 1475084).
Nie akceptując stanowiska Sądu Okręgowego co do wykładni
art. 506 § 1 k.c., Sąd Apelacyjny wskazuje jednakże, że mimo to zaskarżone orzeczenie odpowiada prawu. Strony zawarły bowiem ugodę w rozumieniu art. 917 k.c., która nie ma wprawdzie cech nowacji, określa
jednak w sposób jednoznaczny obowiązek pozwanej oraz skutki w postaci natychmiastowej wymagalności świadczenia w razie niewywiązania się przez nią z obowiązku spłaty którejkolwiek raty. Nie powiodła
się przy tym próba wykazania przez pozwaną, iż działała pod wpływem
błędu, podpisując tę ugodę
W niniejszej sprawie zawarcie ugody nie uchylało obowiązku pozwanej zapłaty kwoty 298.689,43 zł, przy czym ugoda regulowała zasady spłaty tej kwoty w ratach, wyraźnie przy tym w treści wskazano faktury enumeratywnie wymienione jako podstawy ugodzonej kwoty. W tym
stanie rzeczy, skoro pozwana nie kwestionowała okoliczności podnoszonej już w pozwie, że nie wpłaciła dalszych rat poza ratą należną za kwiecień 2013 r., to zgodnie z § 3 ust. 1 cała należność stawała się natychmiast wymagalna.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Odwoławczy na mocy
art. 385 k.p.c. oddalił apelację oraz orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego na mocy art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 108 § 1 k.p.c., obciążając nimi pozwaną jako przegrywającą to postępowanie. Wysokość
kosztów ustalono zgodnie z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawied186
Prawo karne
liwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (jedn. tekst Dz. U. z 2013 r., poz. 461),
mając na uwadze fakt, iż pełnomocnik powódki został po raz pierwszy
ustanowiony w postępowaniu apelacyjnym.
PRAWO KARNE
3
sygn. akt II AKa 370/15
Skład orzekający:
SSA Danuta Matuszewska (przewodniczący)
SSA Wiktor Gromiec (sprawozdawca)
SSO (del.) Szczepan Stożyński
Teza:
Zabójstwo w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie może być popełnione zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym.
Uzasadnienie
Wyrokiem Sądu Okręgowego w G. z dnia 13 lipca 2015 r. w sprawie […] W. F. i W. T. uznani zostali za winnych tego, że w dniu 5 lipca 2014 r. w W., działając wspólnie i w porozumieniu, z zamiarem bezpośrednim pozbawienia życia W. S., w wyniku motywacji zasługującej
na szczególne potępienie, polegającej na działaniu dla zabawy i z pogardy dla osób bezdomnych, wielokrotnie kopali W. S. w twarzoczaszkę,
szyję i klatkę piersiową, powodując u pokrzywdzonego rozległe, wieloodłamowe złamanie kości twarzoczaszki (kości nosa, wyrostków kości jarzmowych, w tym trzonu kości jarzmowej lewej, obu szczęk, kości
187
tworzących brzegi i ściany boczne oczodołów), obustronne, symetryczne
złamanie rogów większych kości gnykowej oraz obustronne, wielomiejscowe złamanie licznych żeber (5 po stronie prawej i 9 po stronie lewej),
a następnie po obnażeniu pokrzywdzonego wprowadzili mu przez odbyt
do odbytnicy gałąź, częściowo wycofując ją i następnie dopychając, powodując dwumiejscowe, rozległe uszkodzenie ściany końcowego odcinka jelita grubego, powodując śmierć pozostawionego w zaroślach W. S.,
to jest popełnienia przestępstwa z art. 148 § 2 pkt 3 k.k. i za to na podstawie art. 148 § 2 k.k. skazani zostali na karę po 15 lat pozbawienia
wolności, na poczet której, na podstawie art. 63 § 1 k.k., zaliczono im
okres rzeczywistego pozbawienia wolności od dnia 17 lipca 2014 r. do
dnia 13 lipca 2015 r., przyjmując jeden dzień rzeczywistego pozbawienia
wolności jako równoważny jednemu dniowi kary pozbawienia wolności.
Sąd Okręgowy rozstrzygnął o dowodach rzeczowych i o kosztach
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz zwolnił oskarżonych od kosztów procesu, obciążając nimi Skarb Państwa.
Od wymienionego wyroku apelację wnieśli obrońcy oskarżonych.
[…]
Apelacje są zasadne w części kwestionującej ustalenie Sądu orzekającego, iż oskarżeni działali z zamiarem bezpośrednim pozbawienia życia W. S.
W konsekwencji w części na uwzględnienie zasługiwał wniosek
obrońcy W. T. o wymierzenie temu oskarżonemu łagodniejszej kary pozbawienia wolności.
[…]
III
Po rozważeniu zarzutów zawartych w apelacjach pozostała do rozstrzygnięcia kwestia oceny prawnej czynu przypisanego oskarżonym.
Osią sporu pomiędzy stanowiskiem ich obrońców, zaprezentowanym w rozpoznawanych środkach odwoławczych, a Sądu orzekającego
188
Prawo karne
był zamiar, który towarzyszył W. F. i W. T. w czasie popełnienia przez
nich przestępstwa.
Wbrew twierdzeniom apelujących nie budzi zastrzeżeń przyjęta
w zaskarżonym wyroku kwalifikacja prawna. Za trafne należy uznać stanowisko Sądu Okręgowego, że zebrane w sprawie dowody pozwalały na
przypisanie oskarżonym działania z zamiarem pozbawienia życia W. S.
Jednak nie z zamiarem bezpośrednim, lecz z zamiarem ewentualnym.
Za przyjęciem tego drugiego przemawiały następujące okoliczności:
Oskarżeni nie przyznali się do popełnienia zabójstwa.
Konsekwentnie twierdzili, że gdy odchodzili od pokrzywdzonego,
to ten żył.
Jak twierdził W. F., nie martwił się tym, co się stało z tym mężczyzną, bo jak odchodzili, to on żył.
Z kolei W. T. wyjaśnił, że po zdarzeniu pobity mężczyzna chrapał, jąkał, próbował wstać. Gdy odeszli dalej, widział, jak ten mężczyzna się poruszył.
Choć Sąd I instancji przyjął, iż „niewiarygodne są wyjaśnienia obu
oskarżonych, by pozostawili pokrzywdzonego w stanie wskazującym na
jego przytomność”, to równocześnie – rozważając kwalifikację prawną
– podzielił opinię biegłych z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej, że
pokrzywdzony po utracie przytomności w wyniku obrażeń twarzoczaszki mógł wydawać odgłosy mimowolne, typu jęk i charczenie, oraz wykonywać mimowolne ruchy kończyn (s. 53 uzasadnienia).
W ocenie Sądu II instancji wskazana opinia biegłych koresponduje
z wyjaśnieniem oskarżonych, że pozostawiając W. S. na miejscu zdarzenia, mieli przekonanie, że ten żyje.
Świadomość oskarżonych co do tej okoliczności potwierdzają pośrednio relacje funkcjonariuszy Policji W. Z. i M. S., którzy dokonywali zatrzymania oskarżonych, jak też ich rozpytania.
W. Z. zeznał, że w jego ocenie zatrzymani nie wiedzieli, że pokrzywdzony nie żyje.
M. S. zaś podał, że oskarżeni chyba nie wiedzieli, że pokrzywdzony zmarł. Myśleli, że go tylko pobili.
189
Oceniając te relacje, Sąd I instancji stwierdził, że brak wiedzy oskarżonych o śmierci pokrzywdzonego „nie stanowi argumentu pozwalającego na trafne i jednoznaczne uznanie, że oskarżeniu nie działali w celu
pozbawienia życia pokrzywdzonego”.
To racja, że rozważana okoliczność nie ma wpływu na trafne przypisanie oskarżonym działania w celu pozbawienia życia, ale w powiązaniu z ich wyjaśnieniami i opinią biegłych podaje w zasadniczą wątpliwość przyjęcie, że działali z zamiarem bezpośrednim.
Należy bowiem zważyć, iż przy osądzie czynów znamiennych skutkiem zamiar sprawcy należy ustalać zarówno na podstawie jego przestępnego zachowania, ilości i siły ciosów zadanych pokrzywdzonemu oraz
ich umiejscowienia, jak i na podstawie podmiotowych i przedmiotowych
okoliczności czynu. Dopiero bowiem na podstawie tych wszystkich okoliczności, dotyczących zarówno rozpoznawanego zdarzenia, jak i osoby
sprawcy, możliwe jest odtworzenie rzeczywistych jego przeżyć i ustalenie, czego chciał względnie – postępując w określony sposób – co przewidywał i na co się godził. Ustalenia te należy czynić na podstawie zachowania się sprawcy wobec pokrzywdzonego, ich wzajemnych relacji
w okresie poprzedzającym zajście, a także na podstawie zachowania się
oskarżonego po zdarzeniu.
Za przyjęciem określonego zamiaru powinny przemawiać jeszcze
inne przesłanki zarówno podmiotowe, jak i przedmiotowe, w szczególności pobudki i sposób działania sprawcy, oraz stopień zagrożenia dla
życia pokrzywdzonego (OSNPG 1977, nr 10, poz. 81). Sąd Najwyższy
wielokrotnie wskazywał na potrzebę dokonania rekonstrukcji procesu
motywacyjnego zachodzącego w psychice sprawcy także na podstawie
okoliczności podmiotowych, takich jak osobowość sprawcy, a więc jego
charakter, usposobienie, poziom umysłowy, reakcje emocjonalne i zachowanie w stosunku do otoczenia, tło i powody zajścia, zachowanie przed
dokonaniem czynu i potem oraz stosunek do pokrzywdzonego (OSNKW
1974, poz. 222; 1975, poz. 25).
W rozpoznawanej sprawie ustalenie zamiaru ewentualnego pozbawienia życia W. S. przez oskarżonych możliwe było już na podstawie sa190
Prawo karne
mych tylko przedmiotowych okoliczności czynu, w oparciu o sam sposób
ich działania, bowiem zachowanie to było tego rodzaju, że jednoznacznie wskazywało, bez żadnych w tym zakresie wątpliwości, na cel, do jakiego zmierzało.
Tym samym zamiar ewentualny pozbawienia życia można było
ustalić na podstawie ich zachowania w chwili czynu.
Wielokrotnie uderzali pokrzywdzonego i kopali po głowie, w tym po
twarzy oraz po klatce piersiowej, gdy ten bezbronny przebywał na ziemi.
Zadawali bardzo silne ciosy w newralgiczne dla jego życia organy.
Dysponowali znaczną przewagą fizyczną, którą brutalnie i znienacka wykorzystali. W. S. był bowiem od nich starszy o blisko 40 lat, słaby
fizycznie i zaniedbany w wyniku nadużywania alkoholu.
Pozostawili ciężko pobitego i bezwładnego pokrzywdzonego na
miejscu zdarzenia, nie udzielając mu pomocy. Powtarzalność silnych ciosów zadawanych w najważniejsze dla życia części ciała, najwyższy stopień zagrożenia życia pokrzywdzonego oraz zachowanie oskarżonych po
dokonanym czynie wskazują na istnienie zamiaru ewentualnego pozbawienia życia W. S.
W konsekwencji stwierdzić należy, że sposób działania oskarżonych
daje pełną podstawę do uznania, że jako życiowo doświadczeni i poczytalni przewidywali możliwość pozbawienia życia pokrzywdzonego i na
to się godzili.
Tezę tę uzasadnia także dokonana przez Sąd orzekający trafna ocena strony motywującej i stanu emocjonalnego oskarżonych in tempore
criminis.
Można jeszcze dodać, iż bezbłędnie ustalone zachowanie W. F.
i W. T. według obiektywnych kryteriów oceny związków przyczynowo-skutkowych wyrażało ich akceptację na skutek w postaci śmierci pokrzywdzonego.
Zdaniem Sądu odwoławczego sposób działania oskarżonych polegający na opisywanych powyżej czynnościach, powtarzalnych i skierowanych w najważniejsze części ciała, stanowił jednoznaczny dowód, że
działali z zamiarem ewentualnym pozbawienia życia.
191
Przedmiotowo bowiem śmierć pokrzywdzonego była normalnym
skutkiem tego rodzaju działania, podmiotowo zaś kierunkowość czynu
oskarżonych uzewnętrzniona została chęcią powtarzania przez nich czynności wykonawczych i ich bardzo dużą siłą.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony
wyrok w ten sposób, że ustalił, iż oskarżeni W. F. i W. T. działali z zamiarem ewentualnym pozbawienia życia W. S. oraz obniżył wymierzoną
każdemu z oskarżonych karę pozbawienia wolności do lat 14.
Sąd Okręgowy wskazał szczegółowo okoliczności, które zadecydowały o takim wymiarze kary jak w zaskarżonym wyroku. Sąd ad quem,
podzielając zaprezentowaną tam argumentację i nie widząc potrzeby jej
powtarzania, doń się odwołuje.
Jedyną przyczyną obniżenia wymierzonych oskarżonym kar pozbawienia wolności było przyjęcie przez Sąd odwoławczy zamiaru ewentualnego pozbawienia życia pokrzywdzonego, cechującego się mniejszym
stopniem winy niż zamiar bezpośredni.
Dodatkowo należy jednak zważyć, iż Sąd Apelacyjny podziela pogląd, że czynnikiem wpływającym ograniczająco na wzrost przestępczości jest w głównej mierze przekonanie potencjalnych sprawców
o nieuchronności ich ujęcia przez organy ścigania i wymierzenia im odpowiednich kar.
Są jednak takie rodzaje przestępstw, do których należą przestępstwa
przeciwko życiu, które nie sposób zwalczać bez stosowania wobec ich
sprawców surowej represji karnej.
Szkody bowiem będące konsekwencją takich czynów są tak ogromne, że musi utrwalić się przeświadczenie, że popełnienie podobnego przestępstwa spotyka się z należycie surową reakcją organów państwa i że
sprawcy tych czynów nie mogą liczyć na pobłażliwość.
W stosunku do tych osób społeczne oddziaływanie kary, o czym należy otwarcie mówić, polegać musi na ostrzeżeniu lub wręcz zwykłym
odstraszeniu surową kara pozbawienia wolności.
Nie bez znaczenia jest też umocnienie w społeczeństwie poczucia
sprawiedliwości i bezpieczeństwa.
192
Prawo karne
W tym stanie rzeczy należy stwierdzić, że nie było jakichkolwiek
dalszych podstaw, by złagodzić bardziej wymierzone oskarżonym kary
pozbawienia wolności.
W pozostałej części, nie stwierdziwszy okoliczności, o których mowa w art. 439 § 1 k.p.k. i art. 440 k.p.k., Sąd odwoławczy utrzymał
w mocy zaskarżony wyrok.
Podkreślić należy, iż uzasadnienie zaskarżonego wyroku – wszechstronne, wnikliwe i szczegółowe – jest równie precyzyjne i przekonujące w części dotyczącej ustalenia, że oskarżeni działali z motywacji zasługującej na szczególne potępienie (s. 55–58).
Sąd Apelacyjny rozpoznający przedmiotową sprawę uważa, że zabójstwo w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie stypizowane w art. 148 § 2 pkt 3 k.k. może być popełnione zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym.
Wyrażany jest wprawdzie pogląd, iż przestępstwo to, ze względu
na specyficzną warstwę motywacyjną, może być popełnione tylko z zamiarem bezpośrednim, „na szczególne potępienie zasługiwać ma bowiem
motyw leżący u podstaw powzięcia zamiaru dokonania zabójstwa, co
wyklucza popełnienie tego przestępstwa z zamiarem wynikowym (ewentualnym)” (wyrok SN z 23 marca 2003r., WA 24/03, OSNSK 2003, nr 1,
poz. 1090), to nie możemy zgodzić się w realiach rozpoznawanej sprawy, że przestępstwo z art. 148 § 2 pkt 3 k.k. może być popełnione wyłącznie w zamiarze bezpośrednim.
Należy bowiem odróżnić motywację oskarżonych, która pchnęła ich
do przypisanego im działania, od rodzaju zamiaru, jakim objęli skutek
w postaci śmierci pokrzywdzonego.
Pojęć tych – zdaniem Sądu odwoławczego – nie można utożsamiać.
Są one też wyraźnie odróżnione w art. 115 § 2 k.k.
Choć pozostają ze sobą w bliskich relacjach, to nie są one tak determinujące, by uzasadnione było łączenie tego rodzaju motywacji wyłącznie z zamiarem bezpośrednim.
W konsekwencji uważany, że przypisana oskarżonym kwalifikowana zbrodnia zabójstwa mogła zostać dokonana z zamiarem ewentualnym
193
(tak w wyroku SA w Lublinie z 12 czerwca 2001 r., II AKa 98/01, Prok.
i Pr. 2002, nr 1, poz. 21; K. Daszkiewicz, [w:] Przestępstwa przeciwko życiu, s. 72; A. Zoll, [w:] A. Zoll (red.), Kodeks karny, t. II, s. 255;
M. Budyn, Motywacja zasługująca na szczególne potępienie (próba analizy), Prok. i Pr. 2000, nr 9, s. 23; M. Królikowski, [w:] Królikowski, Zawłocki (red.), Kodeks karny. Część szczególna, t. I, s. 216; R. Stefański,
[w:] R. Stefański (red.). Kodeks karny. Komentarz).
O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej orzeczono na podstawie § 14 ust. 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 153, poz. 1348 ze zm.).
Kierując się tymi samymi przesłankami co Sąd Okręgowy, orzeczono jak w punkcie IV.
4
Skład orzekający:
SSA Wiktor Gromiec (przewodniczący, sprawozdawca)
SSA Włodzimierz Brazewicz
SSA Andrzej Czarnota
Teza I:
Dla przypisania oskarżonemu przestępstwa oszustwa konieczne jest
dowiedzenie mu, że działał w zamiarze bezpośrednim, obejmującym zarówno doprowadzenie pokrzywdzonego do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, jak i sposób działania zmierzający do tego celu.
Tym samym należy mu dowieść, że działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, chciał, używając właśnie tego sposobu działania, na
przykład wprowadzić pokrzywdzonego w błąd co do możliwości zapłaty za towar pobrany na przedłużony termin płatności.
194
Prawo karne
Teza II:
Opisane w art. 286 § 1 k.k. sposoby działania sprawcy muszą poprzedzać niekorzystne rozporządzenie mieniem przez pokrzywdzonego,
dlatego istotnym znamieniem oszustwa jest związek przyczynowy między wprowadzeniem w błąd czy uzyskaniem błędu a niekorzystnym rozporządzeniem mienia.
Uzasadnienie
[…]
Apelacja jest zasadna, ponieważ zawarte w niej zarzuty, w szczególności związane z zaniechaniem wyjaśnienia przez Sąd orzekający podstawy prawnej zaskarżonego orzeczenia, w tym kwestii winy i zamiaru
przypisanego oskarżonemu, są trafne.
Trafny jest również zarzut zaniechania wskazania przez Sąd meriti okoliczności pozwalających na ustalenie, że oskarżony już w czasie
składania pierwszego zamówienia, w dniu 12 lipca 2006 r. miał zamiar
niewywiązania się z obowiązku zapłaty i w takim zamiarze składał dalsze zamówienia.
Stwierdzić również należy, że Sąd a quo nie zrealizował w pełni
wskazań Sądu Apelacyjnego zawartych w wyroku z dnia 11 maja 2011 r.
[…].
I
Dla zobrazowania pewnej złożoności rozpoznawanej sprawy należy przypomnieć, że Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 11 maja 2011 r.
w sprawie […], na skutek apelacji wniesionych przez Prokuratora Prokuratury Rejonowej w M. i pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego, od
wyroku Sądu Okręgowego we W. z dnia 28 grudnia 2010 r., II K 32/10,
którym Sz. G. uniewinniony został od popełnienia zarzucanego mu czynu, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu
do ponownego rozpoznania.
195
W pisemnych motywach wyroku Sąd odwoławczy wskazał powody uchylenia kwestionowanego rozstrzygnięcia oraz zawarł szczegółowe wskazania co do dalszego postępowania, które zgodnie z art. 442
§ 3 k.p.k. były wiążące dla Sądu, któremu sprawę przekazano do ponownego rozpoznania.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy część tych wskazań Sąd Okręgowy zrealizował, a część niestety nie.
Należy stwierdzić, iż Sąd I instancji w sposób szczegółowy i jasny
ustalił stan faktyczny sprawy, w tym terminy kolejnych zamówień i dostaw farb na poszczególne budowy. Uwzględnił w nim wszystkie elementy współpracy Przedsiębiorstwa Usługowo-Handlowo-Produkcyjnego
Sz. G. z firmą „D. L. F.”, w tym istniejącą w 2004 r. Precyzyjnie ustalił daty i treść korespondencji prowadzonej między stronami. Dostrzegł,
że jakość farby kwestionowana była przez oskarżonego jedynie na budowie linii trakcyjnej O.‒T. Na dwu pozostałych budowach (linia G.‒B.
i linia M.‒T.), w których uczestniczyło przedsiębiorstwo oskarżonego,
nie kwestionowano jakości farb F. Prawidłowo ustalił, że odbiory techniczne wykonywanych robót antykorozyjnych na wszystkich budowach
nie zawierały zastrzeżeń co do jakości farby, a prace zostały zrealizowane w terminie.
Sąd odwoławczy wskazał również, że konieczne będzie przy ponownym rozpatrzeniu sprawy „dokładne ustalenie roli oskarżonego w kontekście zarzucanego jemu czynu i wyjaśnienie motywu postępowania co
do każdego z elementów składających się na ciąg zachowań podjętych
przez oskarżonego w ramach ciągłości czynu (art. 12 k.k.), bacząc, czy
działał on w zamiarze z góry powziętym niezapłacenia za każdą kolejną
dostarczoną fakturę, czy też zamiar ten powstał w innym okresie”. Tym
samym „przedmiotem dociekań sądu powinno pozostawać ustalenie, od
kiedy oskarżony podjął zamiar niezapłacenia za farby i urządzenie pomiarowe” (s. 7–8 uzasadnienia).
Sąd Apelacyjny wskazał, że dowiedzenie popełnienia przez oskarżonego zarzucanego mu oszustwa polegać musiałoby na ustaleniu, iż działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wprowadził pokrzywdzoną
196
Prawo karne
spółkę w błąd co do realności zapłaty za dostarczony towar w terminie
płatności.
Sąd ad quem podkreślił, że owo ustalenie musi odnosić się do momentu „składania kolejnych zamówień na dostawę towaru z odroczonym
terminem płatności lub w czasie odbioru towaru” (s. 9 uzasadnienia).
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji zobowiązany
został do poddania wnikliwej ocenie wyjaśnień oskarżonego. Również
do ustalenia, w oparciu o wszystkie okoliczności przedmiotowe sprawy,
strony podmiotowej zarzucanego mu czynu, a także uwzględnienia sytuacji finansowej jego przedsiębiorstwa i jego sytuacji majątkowej w okresie poprzedzającym zawarcie umów i tempore criminis, pamiętając, że
niewypłacalność czy brak płynności finansowej podmiotu gospodarczego
nie należy do znamion oszustwa, ale może stanowić kryterium pomocnicze, rozgraniczające zwykłe niewywiązanie się z umowy cywilnoprawnej od tego typu przestępstwa.
Należy stwierdzić, że powyżej opisanych zaleceń Sądu odwoławczego Sąd ponownie rozpoznający sprawę nie zrealizował, a wszak były one dlań wiążące.
Tym samym doszło do obrazy przepisu postępowania – art. 442
§ 3 k.p.k., co mogło mieć wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia.
II
1. Już w świetle powyższych rozważań jako oczywiście zasadny
należało uznać zarzut zaniechania wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku, „w tym nieobjaśnienie w ogóle kwestii winy i zamiaru przypisanego oskarżonemu”, a w konsekwencji uznać za taki również zarzut błędu
w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku, który mógł mieć wpływ na jego treść, polegający na przyjęciu, że
„oskarżony działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej i z góry powziętym zamiarem, w sytuacji gdy z materiału dowodowego nie wynika, jak również Sąd I instancji zaniechał poczynić takowych ustaleń, aby
już w momencie złożenia pierwszego zamówienia przez oskarżonego,
197
tj. 12 lipca 2006 r., miał on zamiar niewywiązania się z obowiązku zapłaty i w takim zamiarze składał dalsze zamówienia”.
Trafny jest również zarzut postawiony w punkcie C – tiret 3 rozpoznawanego środka odwoławczego, bowiem Sąd meriti nie dokonał oceny wyjaśnień Sz. G. pod kątem ich wiarygodności, w szczególności nie
wskazał – gdyby przyjąć, że uznał je za niewiarygodne – z jakich powodów tak uczynił.
Suche stwierdzenie, że „argumenty, na które powołuje się oskarżony, nie zasługują na uwzględnienie”, bez podania przyczyn takiej oceny,
jest niewystarczające.
Ma rację skarżący, że tak sporządzone uzasadnienie pozostaje w sprzeczności z wymogami określonymi w przepisie art. 424 § 1
pkt 1 k.p.k.
Oskarżonemu przypisano popełnienie przestępstwa oszustwa. Przyjęcie, iż oskarżony działał z góry z powziętym zamiarem, wymagało poczynienia ustaleń, że zamiar ten istniał już w momencie złożenia przezeń pierwszego zamówienia. Tym samym Sąd orzekający powinien był
wykazać, na podstawie zebranych dowodów i w świetle ustalonego stanu faktycznego, iż Sz. G. składając w dniu 12 lipca 2006 r. zamówienie
na farbę, miał zamiar niewywiązania się z warunków zawartej umowy
(obowiązku płatności za zakupiony towar) i w wykonaniu tak powziętego zamiaru składał kolejne zamówienia.
Stwierdzić należy, że w pisemnych motywach kwestionowanego
rozstrzygnięcia próżno szukać rozważań dotyczących tego zagadnienia,
wszak najistotniejszego dla odpowiedzialności karnej oskarżonego.
Sąd I instancji jedynie wskazał na s. 33 uzasadnienia, że oskarżony „faktycznie nie zamierzał wywiązać się z zobowiązań”. Nie rozważył
zaś wnikliwie i wszechstronnie, przez pryzmat dokonanych ustaleń faktycznych i okoliczności zeń wynikających i w konsekwencji nie wskazał, od kiedy Sz. G. towarzyszył zamiar oszustwa i na podstawie jakich
dowodów, okoliczności i przesłanek ten bezpośredni (kierunkowy, celowościowy, o szczególnym zabarwieniu) zamiar ustalił.
198
Prawo karne
Brak wyjaśnienia podstawy prawnej zaskarżonego wyroku stanowi
– w realiach rozpoznawanej sprawy, gdzie osią sporu jest uznanie rozpoznawanego czynu bądź za przestępstwo, bądź za delikt o charakterze
cywilnoprawnym – naruszenie przepisu art. 424 § 1 pkt 2 k.p.k., które
mogło mieć wpływ na jego treść.
Należy zważyć, że również oskarżyciel posiłkowy w odpowiedzi
na apelację zauważył, że „fragment uzasadnienia dotyczący wyjaśnienia
podstawy prawnej rozstrzygnięcia ma charakter prima facie lakoniczny”,
choć z oczywistych względów (nastąpiło skazanie) dodał, że „nie sposób oprzeć się wrażeniu, że Sąd I instancji, dokonując oceny okoliczności faktycznych, jednocześnie analizował je od razu z perspektywy znamion czynu zabronionego opisanego w art. 286 k.k.”
Sąd odwoławczy wspomnianej „perspektywy” nie dostrzegł.
2. Mając na uwadze rodzaj stwierdzonych uchybień, niezbędne
jest przypomnienie istoty zarzucanego oskarżonemu typu przestępstwa,
zwłaszcza w aspekcie niektórych znamion strony przedmiotowej i podmiotowej oszustwa w typie podstawowym.
Zgodnie z art. 286 § 1 k.k. oszustwa dopuszcza się ten, kto w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego
pojmowania przedsiębranego działania.
Sposób działania sprawcy oszustwa względem innej osoby może
zatem polegać na:
1) wprowadzeniu jej w błąd poprzez wywołanie u niej wyobrażenia o istniejącej (nie przyszłej) rzeczywistości, która jest w istocie inna niż przedstawia jej sprawca;
2) wyzyskaniu błędu pokrzywdzonego, tj. jego subiektywnego wyobrażenia o rzeczywistości, która jest w istocie odmienna i o czym sprawca wie;
3) wyzyskaniu niezdolności pokrzywdzonego do należytego pojmowania
przedsiębranego działania.
Zważyć przy tym należy, że wprowadzenie w błąd może mieć
postać zarówno działania, jak i zaniechania (np. sprawca zataja przed pokrzywdzonym istotne informacje dotyczące obciążeń własnego majątku).
199
Opisane sposoby działania sprawcy muszą poprzedzać niekorzystne rozporządzenie mieniem przez pokrzywdzonego, dlatego też istotnym
znamieniem oszustwa jest związek przyczynowy między wprowadzeniem w błąd czy wyzyskaniem błędu a niekorzystnym rozporządzeniem
mieniem.
Oszustwo jest przestępstwem kierunkowym, gdyż warunkiem odpowiedzialności jest działanie czy zaniechanie sprawcy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
Zamiar bezpośredni o szczególnym zabarwieniu związanym z celem
działania sprawcy oznacza, że elementy przedmiotowe oszustwa muszą
się mieścić w świadomości sprawcy i być objęte jego wolą.
Sprawca oszustwa nie tylko musi chcieć uzyskać korzyść majątkową, lecz także chcieć użyć w tym celu określonego sposobu działania czy
zaniechania. W związku z tym do przestępstwa oszustwa nie dochodzi
zarówno wtedy, jeśli jeden z przedstawionych elementów nie jest objęty świadomością sprawcy, jak i wówczas, jeżeli któregoś z nich sprawca
nie chce, lecz tylko się na niego godzi.
Sprawca podejmując działanie, musi mieć wyobrażenie pożądanej
dla niego sytuacji, która ma stanowić rezultat jego zachowania.
Zamiar bezpośredni musi tym samym obejmować zarówno cel działania sprawcy, jak i sam sposób działania zmierzający do zrealizowania
tego celu. Sprawca musi chcieć tego właśnie sposobu działania, na przykład wprowadzenia w błąd co do możliwości zapłaty za towar pobrany
na przedłużony termin płatności, działać w celu osiągnięcia korzyści majątkowej i cel ten musi stanowić punkt odniesienia każdego ze znamion
przedmiotowych przestępstwa. Zatem przypisanie przestępstwa z art. 286
§ 1 k.k. wiąże się z wykazaniem, że sprawca obejmował swoją świadomością i zamiarem bezpośrednim kierunkowym wprowadzenie w błąd
innej osoby oraz to, że doprowadza ją w ten sposób do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem.
Stanowisko to znajduje potwierdzenie w licznych orzeczeniach
Sądu Najwyższego (wyroki: z dnia 13 stycznia 2010 r., II K 150/09,
Biul. PK 2010, nr 2, poz. 6; z dnia 4 czerwca 2009 r., WA 16/09,
200
Prawo karne
ROSNKW 2009, poz. 1253; z dnia 11 lutego 2009 r., III KK 245/08,
OSPr i Pr 2009, nr 7–8, poz. 8; z dnia 19 lipca 2007 r. V KK 384/06,
Biul. PK 2007, nr 14, poz. 33; z dnia 3 lipca 2007 r. II K 327/06,
ROSNKW 2007, poz. 1498).
Tym samym dla przypisania Sz. G. popełnienia przestępstwa
z art. 286 § 1 k.k. konieczne jest bezsporne ustalenie spełnienia przezeń
znamion strony podmiotowej czynu polegającej na tym, że już w momencie złożenia zamówienia na dostawę towaru z odroczonym terminem płatności określonym w wystawionej fakturze lub w czasie odbioru
towaru miał zamiar niezwrócenia należności, doprowadzając w ten sposób kontrahenta umowy do niekorzystnego rozporządzenia mieniem za
pomocą wprowadzenia go w błąd.
Musi mieć przy tym Sąd orzekający na uwadze to, że późniejsze niewywiązanie się z zobowiązania cywilnoprawnego, nawet świadome i celowe, o ile nie należy do okoliczności wskazujących na pierwotny zamiar
oszustwa, który towarzyszył oskarżonemu, nie może dawać podstawy do
przypisania odpowiedzialności karnej za przestępstwa z art. 286 § 1 k.k.
III
W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok
i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Przy ponownym jej rozpoznaniu Sąd orzekający winien mieć na
uwadze powyżej przedstawione rozważania, uwagi i poglądy a także
wszechstronnie ustosunkować się do zarzutów zawartych w rozpoznawanym środku odwoławczym, a w konsekwencji rozstrzygnąć, czy w działaniu Sz. G. można dopatrzyć się wszystkich znamion występku stypizowanego w art. 286 § 1 k.k.
Przy ustalaniu zamiaru oszustwa Sąd meriti rozważy wszystkie okoliczności sprawy, w tym możliwości finansowe oskarżonego, skalę przyjętych przezeń zobowiązań, jego zachowanie po otrzymaniu farby i stosunek do rozporządzającego mieniem w związku z upływem terminów
płatności, z jednoczesną oceną zmian w jego sytuacji materialnej oraz
przyczyn takiego stanu rzeczy.
201
Zatem tylko w oparciu o kompleksową ocenę okoliczności towarzyszących zawarciu umowy (umów) i wagi przyczyn ich niezrealizowania
przez Sz. G. Sąd Okręgowy będzie mógł wysnuć logiczne wnioski, czy
mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie z oszustwem, czy też niekaranym niedotrzymaniem warunków umowy (umów).
Sąd ad quem uważa, że dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy
należy przesłuchać w charakterze świadków Z. D., W. R. i P. R.
Inne dowody mogą zostać ujawnione w trybie art. 442 § 3 k.p.k.
5
Skład orzekający:
SSA Wojciech Andruszkiewicz (przewodniczący)
SSA Dorota Wróblewska (sprawozdawca)
SSA Dariusz Kala
Teza:
Regulacje dotyczące środka kompensacyjnego z art. 46 § 1 k.k. są
objęte zasadą intertemporalną z art. 4 § 1 k.k.
Uzasadnienie
[…]
Wracając do apelacji pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej
i przedstawionego w niej zarzutu „obrazy norm prawa materialnego,
w szczególności art. 46 § 1 k.k. poprzez jego wadliwe niezastosowanie
polegające na bezzasadnym odstąpieniu od orzeczenia na rzecz oskarżycielki posiłkowej, nawiązki tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę” – to również ten zarzut nie zasługiwał na uwzględnienie.
Przechodząc do analizy tego zarzutu, trzeba zaznaczyć w pierwszej
kolejności, że z uwagi na treść ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie
ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 396),
202
Prawo karne
która weszła w życie z dniem 1 lipca 2015 r., doszło do sytuacji, w której w czasie orzekania przez Sąd odwoławczy obowiązywała inna ustawa
niż w czasie popełnienia przestępstw, a zatem niezbędne stało się rozważenie, czy wobec oskarżonych i ich czynów zastosowanie znajduje ustawa nowa, czy obowiązująca poprzednio, zgodnie z dyrektywami określonymi w art. 4 § 1 k.k. Warto przypomnieć, że na gruncie przywołanego
przepisu zasadą jest stosowanie ustawy nowej, a odstępstwo od tej reguły przewidziane jest wówczas, gdy ustawa poprzednio obowiązująca jest
względniejsza dla sprawcy. Trzeba przy tym pamiętać, że dokonując oceny, która z ustaw jest względniejsza, nie należy tego czynić in abstacto,
a zawsze uwzględniając okoliczności konkretnego przypadku. Istotne jest
to, które normy w konkretnej sytuacji znajdują zastosowanie i określają
konsekwencje prawne dla sprawcy. Jednocześnie jako zasadę w doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że nie można łączyć konkurujących ze
sobą ustaw, lecz trzeba wybrać jedną z nich w całości, przy czym zasada
ta znajduje zastosowanie do konkretnego czynu, a więc możliwe jest zastosowanie do jednego czynu tego samego sprawcy ustawy nowej, a do
innego dawnej, i tak też się stało w niniejszej sprawie, w przypadku czynów przypisanych R. G.
W kontekście przedstawionego przez pełnomocnika zarzutu istotne
jest również udzielenie odpowiedzi na fundamentalne pytanie: czy w odniesieniu do środków kompensacyjnych określonych w art. 46 k.k. zastosowanie znajdują reguły z art. 4 § 1 k.k. Sądowi Apelacyjnemu znane są
poglądy, zgodnie z którymi brak obecnie dostatecznych argumentów, by
regulacje dotyczące środka kompensacyjnego z art. 46 § 1 k.k. obejmować zasadą intertemporalną z art. 4 § 1 k.k., wyrażone m.in. przez Włodzimierza Wróbla w komentarzu Nowelizacja prawa karnego 2015 r.,
Kraków 2015, s. 934–935. Sądowi odwoławczemu w niniejszym składzie bliskie są jednak poglądy, przedstawiane już niejednokrotnie, zgodnie z którymi zasada powyższa znajduje zastosowanie także do środków
kompensacyjnych (duże komentarze Becka: M. Królikowski, R. Zawłocki
(red.), Kodeks karny. Część ogólna, t. I, wyd. 3, Warszawa 2015, s. 201;
Kodeks karny. Komentarz, wyd. 3; A. Grześkowiak, K. Wiak (red.),
203
Komentarze kompaktowe CH Beck, Warszawa 2015, s. 63). Pojęcie „ustawa” użyte w przywołanym przepisie należy bowiem odnosić do całego
obowiązującego w danym czasie stanu prawnego dotyczącego badanego czynu (w tym wypadku przypisanego jako pierwszy), a więc do całokształtu konsekwencji karnoprawnych wynikających dla sprawcy z zastosowania konkurujących ze sobą ustaw, a do takich należą również
uregulowania dotyczące środków kompensacyjnych. Dla sprawców nie
pozostaje przecież obojętne, czy i jakie środki kompensacyjne mogą zostać wobec nich orzeczone.
Bez wątpienia kluczowe znaczenie dla orzekania obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia mają przepisy prawa cywilnego, ale regulacja, która to umożliwia, znajduje się w Kodeksie karnym. W treści
art. 46 § 1 k.k. nie zawarto prostego przeniesienia do przepisów prawa
cywilnego, ale określono warunki, w których to następuje. Uprzednio
naprawienie szkody i zasądzenie zadośćuczynienia na podstawie art. 46
§ 1 k.k. miało charakter środka karnego, a więc środka o charakterze
represyjnym, a na dalszym planie również kompensacyjnym. Obecnie
jest to środek kompensacyjny, ale nadal możliwość czy obowiązek jego
orzeczenia oznacza dla skazanego określone konsekwencje, często bardzo
istotne, i jest to możliwe dzięki takiemu, a nie innemu brzmieniu przepisu Kodeksu karnego.
Należy też mieć na uwadze, że obecnie ze względu na treść znowelizowanego art. 56 k.k. nastąpiło wyłączenie wskazanego środka spod
działania zasad wymiaru kary określonych w art. 53 k.k., art. 54 § 1 k.k.,
art. 55 k.k. Wyłączenie to oznacza, że obecnie przy jego orzekaniu nie
mają znaczenia stopień winy, stopień społecznej szkodliwości czynu
sprawcy ani indywidualno- i generalnoprewencyjne cele kary określone
w art. 53 § 1 k.k. To przecież oznacza, że aktualnie, inaczej niż uprzednio, na przykład względy prewencji indywidualnej nie będą miały wpływu na wysokość orzekanego środka, uprzednio mogły doprowadzić do
zmniejszenia wysokości odszkodowania czy zadośćuczynienia.
Alternatywnym środkiem kompensacyjnym w stosunku do odszkodowania i zadośćuczynienia jest nawiązka z art. 46 § 2 k.k., stanowiąca
204
Prawo karne
postać w pewnym sensie zryczałtowanego odszkodowania czy zadośćuczynienia. W przepisie tym wymieniono określone warunki orzekania
o nawiązce. Nowela z dnia 20 lutego 2015 r. nadała nowe brzmienie
również przepisowi art. 46 § 2 k.k., z jednej strony ograniczając możliwość sięgania po przewidzianą w nim nawiązkę, z drugiej zaś podwyższając jej wysokość i rozszerzając krąg jej potencjalnych beneficjentów.
Bez wątpienia w tym wypadku mamy do czynienia z określonymi konsekwencjami karnoprawnymi dla sprawców przestępstw, które zostały odmiennie ukształtowane w ustawie „starej” i „nowej”, a zatem nie powinno budzić wątpliwości, że do tej regulacji znajdują zastosowanie reguły
określone art. 4 § 1 k.k. Nie można też nie dostrzec, że treść § 2 i § 1
art. 46 k.k. są ze sobą ściśle związane, bo orzeczenie nawiązki jest możliwe (obecnie), gdy orzeczenie obowiązku z § 1 jest znacznie utrudnione (uprzednio takiego ograniczenia nie było). Ten związek sprawia, że
reguły określone w art. 4 § 1 k.k. powinny mieć zastosowanie zarówno
do § 1, jak i § 2 art. 46 k.k.
Na marginesie należało zauważyć, że z treści art. 56 k.k. nie wynika, by nastąpiło wyłączenie środka z art. 46 § 2 k.k. spod działania zasad wymiaru kary określonych w art. 53 k.k., art. 54 § 1 k.k., art. 55 k.k.
Rozważenie, czy w tym wypadku dla prawidłowego odczytania tego
przepisu wystarczające są zasady wykładni językowej, gramatycznej, jest
zbędne na użytek uzasadnienia w przedmiotowej sprawie.
W niniejszej sprawie analizie podlegało, czy w stosunku do czynu przypisanego oskarżonym w pkt I wyroku zastosowanie znajdowały przepisy Kodeksu karnego w brzmieniu obowiązującym przed czy od
1 lipca 2015 r. Decydujące znaczenie w tym zakresie miała regulacja zawarta w treści art. 46 § 1 i 2 k.k., do której, jak już wskazano, znajdują zastosowanie reguły wyrażone w art. 4 § 1 k.k., a to również mając
na uwadze konkretne żądanie oskarżycielki posiłkowej, wyrażone jednoznacznie w apelacji, zasądzenia na jej rzecz od oskarżonych nawiązek, co
możliwe byłoby wyłącznie w oparciu o art. 46 § 2 k.k. Zgodnie bowiem
z brzmieniem art. 46 § 2 k.k. przed 1 lipca 2015 r.: „Zamiast obowiązku
określonego w § 1 sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego”,
205
natomiast według obecnie obowiązującego brzmienia tego przepisu: „Jeżeli orzeczenie obowiązku określonego w § 1 jest znacznie utrudnione,
sąd może orzec zamiast tego obowiązku nawiązkę w wysokości do 200
000 złotych na rzecz pokrzywdzonego, a w razie jego śmierci w wyniku popełnionego przez skazanego przestępstwa nawiązkę na rzecz osoby najbliżej, której sytuacja życiowa, wskutek śmierci pokrzywdzonego
uległa znacznemu pogorszeniu [...]”. Na podstawie powyższego zestawienia należy stwierdzić, że przed 1 lipca 2015 r. nie istniała możliwość
zasądzenia nawiązki, o której mowa w art. 46 § 2 k.k., na rzecz osoby
najbliższej dla pokrzywdzonego w razie jego śmierci, a zatem zasądzenia określonych kwot tytułem nawiązek, jak tego domaga się obecnie
oskarżycielka posiłkowa od oskarżonych na jej rzecz. To powodowało,
że w stosunku do oskarżonych, czynu przypisanego im w pkt I i wszystkich rozstrzygnięć materialnoprawnych z nim związanych zastosowanie
znajdowała ustawa Kodeks karny obowiązująca przed 1 lipca 2015 r., jako względniejsza dla sprawców. To oznaczało, że w postępowaniu odwoławczym nie było możliwe zasądzenie na rzecz oskarżycielki posiłkowej
od oskarżonych nawiązek zgodnie z żądaniem sformułowanym w apelacji przez jej pełnomocnika.
Niezależnie od tego zarzut obrazy prawa materialnego przestawiony przez apelującego nie mógł być uwzględniony z tego powodu, że nie
doszło do takiego uchybienia.
Obraza prawa materialnego zachodzi wówczas, gdy dany przepis
prawa materialnego musi być przez organ procesowy zastosowany, a nie
został, lub nie może być zastosowany, a został. Podkreślenia wymaga, że
jeśli ustawa tylko stwarza fakultatywną możliwość zastosowania określonego przepisu prawa materialnego, to przez jego niezastosowanie lub zastosowanie sąd nie dopuszcza się obrazy prawa materialnego.
W zaistniałej sytuacji procesowej na Sądzie I instancji nie ciążyła powinność orzeczenia obowiązków określonych art. 46 § 1 i 2 k.k.,
co dotyczy również Sądu odwoławczego, z uwagi na treść art. 36 pkt 3
w zw. z art. 27 ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy
– Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.
206
Prawo karne
poz. 1247). Oskarżycielka posiłkowa przed Sądem I instancji zgłosiła bowiem wniosek o zasądzenie zadośćuczynienia na jej rzecz po zakończeniu pierwszego przesłuchania na rozprawie, a więc po upływie terminu
określonego w treści art. 49a k.p.k. Wobec tego podniesiony zarzut obrazy prawa materialnego nie mógł zostać uwzględniony.
[…]
6
Skład orzekający:
SSA Wiktor Gromiec (przewodniczący, sprawozdawca)
SSA Wojciech Andruszkiewicz
SSA Alina Miłosz-Kloczkowska
Teza:
Pisemne oświadczenie oskarżonego przesłane do Sądu orzekającego może być uznane zarówno jako „informacja” o dowodzie, jak i wykorzystane nie „zamiast”, lecz „obok” składanych przezeń wyjaśnień, co
nie wchodzi w zakres zakazu, o jakim mowa w art. 174 k.p.k.
Przeprowadzenie dowodu z tego oświadczenia staje się obowiązkiem Sądu orzekającego, gdy zawiera istotne okoliczności dla rozstrzygnięcia o winie współoskarżonych, w szczególności gdy potwierdza ich
linię obrony.
Uzasadnienie
[…]
Apelacje są zasadne, gdy wnoszą o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
207
I
W przedmiotowej sprawie Sąd odwoławczy dostrzegł tego rodzaju
uchybienia natury procesowej, które prowadzą do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Są to uchybienia, których stwierdzenie, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, z jednej strony przesądza o treści
orzeczenia, z drugiej zaś sprawia, iż rozpoznanie wszystkich zarzutów
podniesionych w apelacjach obrońców byłoby przedwczesne.
W konsekwencji – w myśl art. 436 k.p.k. – Sąd Apelacyjny ograniczył rozpoznanie środków odwoławczych, w ich zasadniczym zakresie,
do uchybień związanych z naruszeniem art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r., Nr 61,
poz. 284 ze zm.), art. 410, art. 366 § 1, art. 167 k.p.k.
Należy stwierdzić, że każdy proces karny powinien realizować dwa
cele: pierwszy – to uzyskanie stanu tzw. sprawiedliwości materialnoprawnej, co ma miejsce wówczas, gdy dojdzie do słusznego zastosowania normy prawa karnego materialnego; drugi – nie mniej istotny – to osiągnięcie stanu tzw. sprawiedliwości proceduralnej (szerzej: S. Waltoś, Proces
karny. Zarys systemu, Warszawa 2008, s. 21).
W procesie karnym, niezależnie od tego, jakim ostatecznie zakończy się rozstrzygnięciem, muszą być respektowane uprawnienia jego
uczestników oraz wszelkie ustawowe standardy procesowania.
Sąd odwoławczy podziela pogląd zaprezentowany w wyroku Sądu Apelacyjnego w G. z dnia 31 stycznia 2008 r. w sprawie […], że
„Sąd winien uczynić wszystko, by prawu stało się zadość, musi postępować sumiennie, uczciwie, realizując w ten sposób konstytucyjny, konwencyjny i ustawowy standard rzetelnego procesu (art. 45 ust. 1 Konstytucji, art. 6 ust. 1 EKPC, art. 2 k.p.k.). Dochodzenie prawdy materialnej,
z powodów zupełnie oczywistych, nie może odbywać się z jednej strony per fas et nefas, z drugiej zaś strony sądowi nie wolno zaniechać dokonania żadnej czynności, która jest niezbędna z punktu widzenia za208
Prawo karne
sady prawdy materialnej i prawidłowego rozstrzygnięcia o przedmiocie
procesu” (szerzej: S. Artymiak, Wzorzec należytego postępowania dowodowego a gwarancje przestrzegania praw człowieka – uwagi na tle
orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, [w:] Europejskie standardy ochrony praw człowieka a ustawodawstwo polskie, Rzeszów 2005, s. 215 i n).
W niniejszym procesie z powodów poniżej przedstawionych nie został zachowany konwencyjny i ustawowy standard rzetelności, któremu
musi odpowiadać każde postępowanie karne.
W konsekwencji należy stwierdzić, że nie zrealizowano jednego
z dwóch zasadniczych celów procesu karnego.
[…]
W dniu 4 grudnia 2014 r. do Sądu Okręgowego wpłynęło pismo nazwane „oświadczenie” podpisane przez Z. K.
Znaczenie tego pisma wymaga jego przytoczenia in extenso:
„Oświadczam, że odwołuję wszystkie swoje dotychczasowe wyjaśnienia złożone w postępowaniu przygotowawczym do sprawy […]. Oświadczam, że wszystko, co dotyczyło tej sprawy, wyglądało zupełnie inaczej,
i jak było naprawdę, przedstawię Sądowi na rozprawie”.
Sąd orzekający dokument ten pominął.
Zdaniem Sądu odwoławczego przeprowadzenie przez Sąd I instancji dowodu z tego dokumentu było jego obowiązkiem.
Organ procesowy był obowiązany przeprowadzić ten dowód z urzędu, taka potrzeba wynikała bowiem z okoliczności sprawy. W szczególności, na co już zwrócono powyżej uwagę, gdy relacje Z. K. składane
przezeń w toku postępowania przygotowawczego, określić można było
jako pomówienia złożone.
Zachodzi ono wtedy, gdy oskarżony, przyznając się do winy, twierdzi jednocześnie, że także inna osoba (z reguły współoskarżony) brała
udział w przestępstwie, które jest przedmiotem osądu w danej sprawie.
W tej sytuacji wspomniany dowód jest dowodem, który ze względu na
zainteresowanie osoby pomawiającej powinien być poddany szczególnie wnikliwej ocenie z jednoczesnym rozważeniem, czy istnieją dowody
209
potwierdzające bezpośrednio lub choćby pośrednio wyjaśnienia (zeznania) pomawiającego, a nadto, czy relacje te są konsekwentne, stanowcze i jednolite oraz czy są zgodne z doświadczeniem życiowym i logiką wypadków.
Za przeprowadzeniem dowodu z omawianego dokumentu przemawiała również treść wyjaśnień oskarżonych P. M. i R. B. złożonych przez
nich na rozprawie w dniu 24 listopada 2014 r.
Wymienieni nie podtrzymali wyjaśnień składanych w toku postępowania przygotowawczego.
Nie przyznali się do winy.
Jest bezsporne, zdaniem Sądu Apelacyjnego, że organ procesowy
jest zobligowany przeprowadzić z urzędu wszelkie dowody potrzebne dla
ustalenia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia o winie oskarżonych
i kwalifikacji prawnej zarzucanego im czynu. W szczególności obowiązkiem Sądu orzekającego jest przeprowadzenie dowodów zmierzających
do sprawdzenia obrony oskarżonych, zwłaszcza w sytuacji gdy – tak jak
w rozpoznawanej sprawie – na rozprawie nie przyznali się do popełnienia zarzucanych im czynów (czynu).
Należy dodatkowo zważyć, iż przepis art. 366 § 1 i 2 k.p.k. ogólnie określa prawa i obowiązki przewodniczącego, który kieruje rozprawą i czuwa nad jej prawidłowym przebiegiem, oraz podejmuje czynności zmierzające do wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy.
Obowiązek baczenia, aby zostały wyjaśnione wszystkie istotne okoliczności sprawy, nakazuje takie jej wyjaśnienie, by podstawę rozstrzygnięć stanowiły prawdziwe ustalenia faktyczne (wyrok SN z dnia 7 lipca
1994 r., II KRN 12/94, OSNPP 1995, nr 1, poz. 10).
Podzielamy też pogląd Sądu Najwyższego, że: „Prawidłowości rozstrzygnięcia sprawy zależy od należytego wykonania przez sąd dwóch
podstawowych obowiązków. Pierwszy z nich dotyczy postępowania
dowodowego i sprowadza się nie tylko do prawidłowego – zgodnego
z przepisami postępowania karnego – przeprowadzenia dowodów zawnioskowanych przez strony, ale również do przeprowadzania z urzędu wszelkich dowodów potrzebnych do ustalenia okoliczności istotnych
210
Prawo karne
dla rozstrzygnięcia o winie oskarżonego, kwalifikacji prawnej zarzucanego mu czynu i kwestii ewentualnego wymiaru kary. Potrzeba przeprowadzenia takich dowodów zachodzi wtedy, gdy z przeprowadzonych na
wniosek stron dowodów wynika, że okoliczności, o których mowa wyżej, nie zostały wyjaśnione w sposób wyczerpujący. Drugi ze wspominanych na wstępie podstawowych obowiązków sprowadza się do prawidłowej oceny całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy
głównej, a więc poza zasięgiem rozważań sądu nie mogą pozostawić dowody istotne dla rozstrzygnięcia kwestii winy, oceny prawnej czynu oraz
wymiaru kary” (wyrok SN z dnia 7 czerwca 1974 r., V KRN, OSNKW
1974, nr 11, poz. 212).
W realiach rozpatrywanej sprawy Sąd a quo nie sprostał pierwszemu z opisanych obowiązków, naruszając w ten sposób przepisy
art. 167 k.p.k. i art. 366 § 1 k.p.k. w sposób mogący mieć wpływ na
treść zaskarżonego wyroku.
Nie sposób również nie dodać, że ujawnienie omawianego oświadczenia Z. K., nie naruszyłoby zakazu dowodowego przewidzianego
w art. 174 k.p.k. Zważyć bowiem należy, że wskazany przepis nie zabrania wykorzystywania w postępowaniu karnym wszelkich pism i zapisków, lecz ujmuje ten zakaz funkcjonalnie. Chodzi tu mianowicie o niedopuszczalność „zastąpienia” wyjaśnień oskarżonego innym środkiem
dowodowym, jakim jest treść notatek czy pisemnych oświadczeń, niepowstających w wyniku przesłuchania oskarżonego.
Zakaz z art. 174 k.p.k. pełni zatem dwojaką funkcję:
— eliminuje określony sposób wykorzystania pisma i zapisków (zastępowania nimi dowodu z wyjaśnień),
— eksponuje znaczenie rygorów proceduralnych przewidzianych dla
przesłuchania.
W konsekwencji stwierdzić należy, że wskazany zakaz nie zabrania
ujawnienia na rozprawie – w celu weryfikacji złożonych wcześniej wyjaśnień oskarżonego – jego oświadczeń sporządzonych w formie pisma,
które ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód okoliczności
mającej istotne znaczenie prawne.
211
Nie sposób również nie dodać, że pisemne oświadczenie Z. K. mogło być zarówno „informacją” o dowodzie, jak i wykorzystane przez
Sąd I instancji nie „zamiast”, lecz „obok” składanych przezeń wyjaśnień, co nie wchodzi w zakres zakazu z art. 174 k.p.k. Należy bowiem zważyć, iż oskarżony nie jest zobowiązany do składania wyjaśnień, a zatem nie wolno od niego wymagać, aby składał wyjaśnienia
wyłącznie ustnie.
Należy tym samym przyjąć, że oskarżony ma prawo uzupełnić wyjaśnienia złożeniem pisemnych oświadczeń, które łącznie z jego wyjaśnieniami mogą stanowić integralną część materiału dowodowego.
Zdaniem Sądu ad quem brak wyjaśnienia przez Sąd meriti sprzeczności między wyjaśnieniem Z. K. składanymi przezeń w toku postępowania przygotowawczego a jego oświadczeniem znajdującym się na
k. […] akt sprawy, uniemożliwia odparcie zarzutu – stawianego w rozpoznawanych środkach odwoławczych – przekroczenia przez Sąd granic
swobodnej oceny dowodów.
Pominięcie zaś w uzasadnieniu kwestionowanego wyroku omawianego oświadczenia dotyczącego istotnych w sprawie okoliczności oraz
brak wobec niego stanowiska daje podstawę do postawienia zaskarżonemu wyrokowi słusznego zarzutu sprzeczności ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.
Brak ujawnienia omawianego oświadczenia Z. K. stanowi oczywiste
naruszenie przepisu art. 410 k.p.k., ponieważ obraza tego przepisu polega
właśnie na braku ujawnienia określonego dowodu, jak i oparciu się przez
sąd na dowodach formalnie nieujawnionych i niezaliczonych w poczet
materiału dowodowego (podobnie wyrok SA w Krakowie z 17 stycznia
2013 r., II AKA 256/12, KZS 2013, z. 4, poz. 61). Istotą bowiem przepisu art. 410 k.p.k. jest to, że sąd ferując wyrok, nie może opierać się na
tym, co nie zostało ujawnione na rozprawie, jak również i to, że wyroku nie wolno wydawać na podstawie części ujawnionego materiału dowodowego, lecz musi on być wynikiem analizy całokształtu ujawnionych
okoliczności, a więc i tych, które tezę oskarżenia potwierdzają, i tych,
które je podważają.
212
Prawo karne
Oświadczenie Z. K., po jego prawidłowym ujawnieniu i procesowej weryfikacji, mogło być ważnym dowodem podważającym tezy aktu oskarżenia, a potwierdzającym wyjaśnienia współoskarżonych złożone przez nich na rozprawie.
Należy podzielić w tym zakresie pogląd Sądu Najwyższego, że „dopiero bowiem wszechstronna ocena wszystkich dowodów i wynikających
z nich okoliczności może doprowadzić do wykrycia prawdy i poczynienia prawidłowych w tym zakresie ustaleń” (wyrok SN z dnia 30 lipca
1979 r., III KR 196/79, OSNPG 1980, z. 3, poz. 43; W. Daszkiewicz,
Glosa, PiP 1981, z. 2, s. 151–153).
Podsumowując, stwierdzić należy, iż Sąd rozpoznający sprawę nie
przeprowadził wszystkich istotnych dowodów w kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonych P. M. i R. B., w konsekwencji czego wydał wyrok z naruszeniem art. 410 k.p.k., co mogło mieć wpływ na treść kwestionowanego rozstrzygnięcia.
[…]
W świetle powyższych rozważań i ustaleń stwierdzić należy, że przy
rozpoznawaniu przedmiotowej sprawy doszło do rażących uchybień związanych z naruszeniem art. 6 ust. 1 Konwencji w ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz art. 167, art. 366 § 1 i art. 410 k.p.k.
Z tych przyczyn uchylono zaskarżony wyrok i przekazano sprawę
Sądowi Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania.
[…]
7
Skład orzekający:
SSA Krzysztof Noskowicz (przewodniczący)
SSA Dorota Rostankowska (sprawozdawca)
SSA Danuta Matuszewska
213
Teza:
Wobec skuteczności podniesionego zarzutu przedawnienia Sąd
Okręgowy nie miał obowiązku odnoszenia się do kwestii, czy istnieją
podstawy do uznania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowego aresztowania stosowanego wobec wnioskodawcy.
Uzasadnienie
[…]
Apelacja wywiedziona w powyższej sprawie jest niezasadna i jako
taka nie zasługuje na uwzględnienie.
Nie ma racji skarżąca, kwestionując zasadność uwzględnienia przez
Sąd Okręgowy podniesionego zarzutu przedawnienia.
Na wstępie podkreślenia wymaga, że nie ma jakichkolwiek podstaw
do uznania, że Prokurator ma „mniejsze prawo” do podnoszenia zarzutu
przedawnienia niż inna strona postępowania. Przepis art. 5 k.c. umożliwiający nieuwzględnienie podniesionego zarzutu przedawnienia z uwagi
na zasady współżycia społecznego lub społeczno-gospodarcze przeznaczenie tego prawa (tu prawa do podniesienia zarzutu przedawnienia) odnosi się do okoliczności związanych z uchybieniem terminowi do podjęcia określonej czynności prawnej. W związku z tym, przechodząc na
grunt rozpoznawanej sprawy, wskazać należy, że podnoszona w apelacji
zasadność lub nie stosowania tymczasowego aresztowania wobec wnioskodawcy nie ma żadnego znaczenia dla oceny, czy istnieją podstawy do
uwzględnienia zarzutu przedawnienia. Wskazać nadto należy, że wnioskodawcę obciąża obowiązek wykazania, jaka konkretna zasada współżycia społecznego została naruszona, i w związku z tym – że podniesiony
przez prokuratora zarzut przedawnienia jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Nie spełnia tego wymogu ogólne wskazanie przez
skarżącą, że uwzględnienie przez Sąd Okręgowy podniesionego zarzutu
przedawnienia godziło w zasady słuszności, sprawiedliwości, poszanowania godności i dobrego imienia każdego człowieka oraz prawo do rze214
Prawo karne
telnego procesu. Sąd Apelacyjny rozpoznający niniejszą sprawę w pełni
akceptuje pogląd Sądu Najwyższego, że „Nie wystarcza również samo
powołanie się na niewątpliwą niesłuszność aresztu, poczucie sprawiedliwości czy słuszności, gdyż utożsamianie tych pojęć z pojęciem zasad
współżycia społecznego praktycznie wyłączyłoby możliwość podniesienia przez prokuratora zarzutu przedawnienia, a co za tym idzie, zawsze
nakazywałoby sądom uwzględniać przedawnione roszczenia o odszkodowanie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie” (postanowienie SN z dnia
8 listopada 2007 r., IV KK 406/07).
Odnosząc się do zarzutu mającej wpływ na treść orzeczenia obrazy
art. 7 k.p.k., wskazać należy, że w ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji w sposób prawidłowy i swobodny dokonał oceny zgromadzonego
w sprawie materiału dowodowego, w szczególności zeznań wnioskodawcy i świadka M. L. Rozważania skarżącej natomiast dotyczące powodów,
dla których świadek miałaby zataić fakt rzekomego błędnego pouczenia,
jakiego udzieliła wnioskodawcy, są całkowicie dowolne. Treść apelacji
w tym zakresie stanowi w zasadzie powtórzenie stanowiska wnioskodawcy prezentowanego w toku postępowania przez Sądem I instancji, które
to poglądy zostały prawidłowo ocenione przez ten Sąd. Brak zatem podstaw do przytaczania ponownie tych trafnych argumentów, do których
Sąd Apelacyjny w tym miejscu się odwołuje.
Niezależnie od powyższego podkreślenia wymaga, że przepis
art. 555 k.p.k. jest tak jednoznaczny w swej treści, że nie wymaga żadnej
szczególnej wiedzy prawniczej poza znajomością języka polskiego. Również z uwagi na powyższe skutku oczekiwanego przez skarżącą nie może
mieć podnoszona przez nią okoliczność braku reprezentowania wnioskodawcy przez pełnomocnika na końcowym etapie postępowania będącego podstawą do złożenia wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie.
Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym powyższą sprawę stoi na
stanowisku, iż wobec uznania skuteczności podniesionego zarzutu przedawnienia Sąd Okręgowy nie miał obowiązku odnoszenia się do kwestii, czy istnieją podstawy do uznania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowego aresztowania stosowanego wobec wnioskodawcy. Zarzut zatem
215
podniesiony w tym zakresie przez apelującą uznać należy za całkowicie chybiony. Na marginesie zatem jedynie wskazać należy, że argumenty podniesione w tym zakresie w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia
należy uznać za trafne.
Wobec powyższego Sąd Apelacyjny utrzymał w mocy zaskarżony
wyrok.
Na mocy art. 554 § 2 k.p.k. in fine orzeczono o wydatkach postępowania odwoławczego, obciążając nimi Skarb Państwa.
PRAWO PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
8
sygn. akt III APa 25/15
Skład orzekający:
SSA Alicja Podlewska (przewodniczący)
SSA Aleksandra Urban (sprawozdawca)
SSA Iwona Krzeczowska-Lasoń
Teza:
Określony ustawą skład sądu jest bezwzględny, gdyż jego naruszenie powoduje nieważność postępowania (art. 379 pkt 4 w zw. z art. 47
§ 2 k.p.c.). W sytuacjach, gdy jedna ze stron kwestionuje istnienie stosunku pracy lub istnienie tego rodzaju stosunku jest wątpliwe, za właściwy należy uznać skład sądu I instancji w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników (art. 47 § 2 k.p.c.)
Uzasadnienie
B. P. wniósł o zasądzenie od pozwanego [...] Sp. z o.o. w G.
wynagrodzenia wynikającego z tytułu umowy o pracę w wysokości
93.340,08 zł brutto wraz z ustawowymi odsetkami od poszczególnych
216
kwot. Powód wskazał, że od ponad 20 lat był związany ze spółką [...],
gdzie był zatrudniany na następujące po sobie umowy o pracę. W dniu
3 stycznia 2011 r. strony zawarły kolejną umowę o pracę na czas określony od 1 stycznia do 20 sierpnia 2011 r. w wymiarze całego etatu z wynagrodzeniem 9.410 zł brutto. Po upływie tego okresu strony kontynuowały wykonywanie umowy na dotychczasowych zasadach, jednak spółka
[...] odmówiła potwierdzenia warunków zatrudnienia na piśmie, z uwagi na przejściową trudną sytuację finansową w firmie, twierdząc, że po
jej poprawie warunki te zostaną potwierdzone pisemnie wraz z zapłatą pełnego wynagrodzenia za ten okres. Między stronami nie doszło do
potwierdzania ww. umowy i nie wypłacono wynagrodzenia. W związku
z planowaną likwidacją działu [...], którym kierował powód, pozwana zaproponowała powodowi nowe warunki pracy i płacy od dnia 1 września
2012 r. – ½ etatu z wynagrodzeniem 3.560 zł brutto na czas oznaczony
do dnia 31 marca 2014 r. Powód warunki te przyjął i strony potwierdziły umowę na piśmie.
Powód wskazał, iż w okresie od 20 sierpnia 2011 r. do dnia 1 września 2012 r. świadczył pracę na rzecz pozwanej na tych samych zasadach
i warunkach co dotychczas, tj. od poniedziałku do piątku, pod kierownictwem pozwanej, we wskazanym okresie dzieląc pokój z W. D. (1).
Do pracy powód wykorzystywał służbowy komputer, telefon, służbowy
adres e-mail, posiadał wizytówki wskazujące, że jest „specjalistą ds. rozwoju” w [...] sp. z o.o. Powód w tym okresie wielokrotnie występował
wobec osób trzecich (kierownicy sklepów, dealerzy, klienci) jako pracownik pozwanego. Brał udział w targach w P., W., w K., uczestniczył również w szkoleniach w Polsce i za granicą. Był także w Norwegii w spółce matce – J. A., w celu zaprezentowania urządzenia, które w tym czasie
zostało zaprojektowane przy jego znacznym udziale (elektroniczny regulator spalin). Powód na polecenie pozwanej jeździł także do B., gdzie
wspólnie w [...] Sp. z o.o. prowadzone były prace nad regulatorem spalin, nad którym to urządzeniem intensywnie pracował.
Pozwana spółka [...] w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie
powództwa w całości, zaprzeczając, jakoby po dniu 20 sierpnia 2011 r.
217
powód świadczył pracę na dotychczasowych zasadach i warunkach.
Pozwana wskazała, iż umowa zawarta na okres od 1 stycznia do dnia
20 sierpnia 2011 r. nigdy nie została przedłużona i wygasła z upływem
czasu, na jaki została zawarta. Z powodem wówczas nie została także zawarta nowa umowa o pracę, o czym powód został poinformowany i czego miał pełną świadomość. Nadto pozwana zaakcentowała, iż w okresie
od 2006 r. do końca 2012 r. dyrektorem zarządzającym i prokurentem samoistnym pozwanej był M. P. (1) – brat powoda. To on podpisywał z powodem umowy o pracę, jednak po dniu 20 sierpnia 2011 r. zdecydował,
iż nie chce już kontynuować zatrudnienia z powodem. W konsekwencji powodowi zostało wystawione świadectwo pracy, został on również
wyrejestrowany z ZUS. Następnie powód pożegnał się z pracownikami,
a przez 1,5 miesiąca nie pojawiał się w spółce […] w godzinach jej pracy. Od połowy października 2011 r. powód zaczął pojawiać się w pomieszczeniach spółki […] Na pytanie W. D. (1), po co przychodzi do
pracy, skoro jego stosunek pracy ustał, powód odpowiedział, iż nie ma
co robić. W tym czasie rozpoczął on sprzątanie swojego miejsca pracy.
Pozwany zaznaczył, iż powód jest współwłaścicielem nieruchomości, którą pozwana wynajmowała od powoda, zatem obecność powoda
w pomieszczeniach spółki […] w okresie od połowy 2011 r. wiązała się
z tym, że pełnił on rolę administratora. Powód od połowy października 2011 r. bywał w zakładzie pracy, jednak nie zachowywał się jak pracownik – nie podpisywał list obecności, w poniedziałki lub piątki w ogóle się nie pojawiał, natomiast w dni, w które przychodził do pozwanej
spółki […], jego obecność trwała 2–4 godziny. W okresie od 29 grudnia
2011 r. do 27 sierpnia 2012 r. powód wykonywał na rzecz J. Polska różnego rodzaju usługi na podstawie kolejno zawieranych umów zlecenia,
których przedmiot nie należał do zakresu obowiązków powoda łączonego
go z pozwaną stosunku pracy. Dla potrzeb tych zleceń pozwana udostępniła powodowi telefon komórkowy oraz biurko w pokoju p. W. D. (1).
Powód użytkował swój prywatny komputer, na którym została zainstalowana skrzynka e-mailowa: [...]. Pozwana zaprzeczyła również, jakoby
odmówiła potwierdzenia na piśmie warunków zatrudnienia powoda z po218
wodu trudnej sytuacji finansowej, albowiem za rok 2011 r. spółka osiągnęła dodatni wynik finansowy, regulowała swoje zobowiązania i rozwijała nowe rynki zbytu.
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G. wyrokiem z dnia 6 maja 2015 r. uwzględnił powództwo w całości, zasądzając także na rzecz powoda zwrot kosztów procesu. Swoje rozstrzygnięcie Sąd ten oparł na następujących ustaleniach faktycznych i prawnych.
B. P. zatrudnienie w pozwanej spółce podjął w związku z przejęciem przez spółkę [...] spółki [...], w której był wspólnikiem. Spółkę [...]
powód prowadził m.in. z bratem – M. P. (1). Po wykupieniu spółki [...]
powód został w pozwanej prokurentem oraz dyrektorem do spraw produkcji i [...] (badanie i rozwój), natomiast jego brat został dyrektorem zarządzającym. M. P. (1) na stanowisku dyrektora zarządzającego był zatrudniony do września 2012 r., kiedy został zastąpiony przez P. B. (1).
Pozwana za rok 2010 wykazała stratę w wysokości 32.685,02 zł, za rok
2011 zysk w wysokości 24.159,70 zł, natomiast za 2012 stratę w wysokości 235.645,25 zł.
W okresie od 2 stycznia 1997 r. do 9 kwietnia 2010 r. powód był
zatrudniony na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, początkowo na stanowisku kierownika ds. zaopatrzenia, a od 12 października 2006 r. na stanowiska dyrektora ds. produkcji. W dniu 17 maja
2010 r. powód zawarł z pozwaną kolejną umowę o pracę, na czas określony. Powód został zatrudniony na stanowisku konsultanta ds. rozwoju.
Początkowo na 4/5 etatu, następnie porozumieniem z dnia 1 września
2010 r. strony zmieniły warunki umowy o pracę na pełen etat z wynagrodzeniem 9.410 zł brutto. W dniu 3 stycznia 2011 r. strony zawarły kolejną umowę z tymi samymi warunkami zatrudnienia na okres do 20 sierpnia 2011 r. W tym okresie powód był niezdolny do pracy przez 14 dni
– od 1 do 14 marca 2011 r. Za powyższe okresy powodowi wystawiono
świadectwo pracy. Od 21 sierpnia 2012 r. został on również wyrejestrowany z ubezpieczeń społecznych.
Powód, niezależnie od nazwy stanowiska, miał ten sam zakres obowiązków, tj. był odpowiedzialny za badania i rozwój, nadzorował pro219
dukcję warsztatową, dbał o jej jakość, zajmował się także udoskonalaniem istniejących produktów i tworzeniem oprzyrządowania do produkcji
oraz nowych akcesoriów. Kiedy kończyły się możliwości produkcyjne
pozwanej, produkcję zlecano firmom zewnętrznym, jednak osobą, która opracowywała technologię produkcji, ustalała wszystkie wymagania
i standardy produkcji, był B. P. Do normalnych obowiązków powoda
należał również udział w targach i szkoleniach na terenie całej Europy
(Norwegia, Ukraina, Litwa, Francja, Włochy). W związku z tym powód
nie otrzymywał dodatkowego wynagrodzenia, rozliczał jedynie delegacje. Od początku zatrudnienia do 20 sierpnia 2011 r. miał nienormowany
czas pracy wyznaczony zakresem zadań do wykonania. Z racji charakteru obowiązków swoją pracę wykonywał nie tylko w biurze, ale również
w warsztacie, gdzie bywał dość często, jak również wyjeżdżał na targi,
szkolenia, spotkania z klientami. Praktycznie nie zdarzało się w tym czasie, aby powód w siedzibie firmy przebywał przez 8 godzin, normalnie
było to 4–5 godzin. Bywało jednak również tak, że powód, kiedy pracował nad prototypem, pracował przez więcej niż 8 godzin, do czasu zamknięcia warsztatu. Powód w okresie trwania umów o pracę podpisywał
listy obecności, ale nigdy nie było konieczności popisywania ich codziennie. Listy były podpisywane zbiorczo kilka razy w miesiącu, czasem dopiero na koniec miesiąca.
Przed rozwiązaniem umowy o pracę, czyli przed 20 sierpnia 2011 r.,
M. P. (1) uprzedził powoda, że nie będzie mógł podpisać z nim umowy
o pracę ze względu na sytuację finansową firmy i całej grupy J. związaną ze spadkiem sprzedaży i początkami rozwoju działalności firmy na
rynku wschodnim. Priorytetem dla dyrektora zarządzającego było wówczas wykazanie na koniec roku zysku z działalności spółki – ówczesna
polityka firmy polegała na przesunięciu możliwych wydatków z 2011 r.
na rok następny. M. P. (1) powiedział powodowi, że ma dalej normalnie wykonywać pracę, a jak sytuacja w firmie się polepszy, to dostanie
umowę na piśmie. Obiecał również, że wyrówna powodowi wynagrodzenie za ten okres. O powyższych ustaleniach M. P. (1) poinformował
E. M. – szefa grupy J. – podczas cotygodniowej rozmowy na temat dzia220
łalności firmy, co nie wywołało żadnej reakcji przełożonego. M. P. (1)
o nieformalnym zatrudnieniu powoda w okresie od 20 sierpnia 2011 r.
do 31 sierpnia 2012 r. nie poinformował swojego następcy P. B. (1).
Po rozwiązaniu umowy o pracę powód otrzymał świadectwo pracy za
okres do 20 sierpnia 2011 r.
Po dniu 20 sierpnia 2011 r. powód normalnie dalej pracował na dotychczasowych warunkach. O tym, że powodowi skończyła się umowa
o pracę, wiedzieli: M. P. (1), prokurenci E. K. (1) i W. D. (1) oraz pracownicy zajmujący się kadrami. Pozostali pracownicy nie zostali poinformowani, że powodowi nie została przedłużona umowa o pracę. W. R.
– osoba świadcząca usługi informatyczne dla pozwanej – nie został poproszony o przekierowanie poczty elektronicznej przychodzącej na adres
powoda do innej osoby ani też o zmianę haseł dostępu w związku z faktem, iż powód formalnie przestał być pracownikiem pozwanej, a co miało miejsce w sytuacjach, gdy inni pracownicy kończyli współpracę z pozwaną. Większość pracowników nie zauważyła też, aby w pracy powoda
cokolwiek się zmieniło. Powód również na zewnątrz nadal występował
w imieniu spółki, prowadził korespondencję z norweskim działem […],
miał wizytówki, z których wynikało, że jest pracownikiem pozwanej.
Nikt z osób uprawnionych do reprezentowania pozwanej nie powiedział
powodowi, że ma nie przychodzić do firmy i nie wykonywać pracy.
H. W. konsultował z powodem założenia budżetu działu […] na 2012 r.
Powód dokonywał także korekty katalogu na 2012 r.
Po dniu 20 sierpnia 2011 r. M. P. (1) zaproponował powodowi
pracę nad regulatorem spalania. Pierwsze rozmowy na temat stworzenia regulatora spalin odbyły się na przełomie 2010 i 2011 r. B. P. został wyznaczony osobą do kontaktu z firmą […], on też wyłożył swoje oczekiwania co do tego urządzenia i cały czas brał udział w pracach
nad nim. Urządzenie zostało zaprojektowane według wskazówek powoda. Praca nad urządzeniem odbywała się w roku 2011 i 2012. Powód był
w stałym kontakcie telefonicznym i mailowym z G. K., który zajmował
się projektowaniem regulatora spalania w firmie […]. Powód trzy razy
był również w siedzibie firmy […] i nadzorował prace na urządzeniem,
221
osobiście również dostarczył kominek, na którym regulator spalania był
testowany w laboratorium firmy […]. Po powstaniu tego urządzenia zadaniem powoda było stworzenie oprogramowania (odpowiedniego algorytmu) do regulatora spalania dostosowanego do potrzeb pozwanej. Praca nad udoskonaleniem urządzenia polegała na trwających kilka miesięcy
testach. Część z nich odbywała się w siedzibie pozwanej, gdzie było stanowisko badawcze. Każda próba testowa trwała 2–3 godziny i polegała
na rozpaleniu pieca, obserwacji, wprowadzeniu ewentualnych zmian na
programatorze, następnie trzeba było piec schłodzić, gdyż dopiero wtedy można było wykonać kolejną próbę. Z uwagi na czasochłonność tych
czynności M. P. (1) zaproponował powodowi, aby z magazynu wypożyczył piec I 400, zainstalował go w swoim domku letniskowym i tam
przeprowadzał próby. Powód najczęściej testy przeprowadzał w piątki.
Powód w tym czasie nie podpisywał listy obecności, nie miał też obowiązku informowania przełożonych o tym, że nie będzie go w firmie
np. z powodu urlopu. W okresie od 21 sierpnia 2011 r. do 31 sierpnia
2012 r. nie korzystał ze zwolnień lekarskich. Za powyższy okres powód
nie otrzymał wynagrodzenia.
M. P. (1), po tym jak dowiedział się, że pozwana nie przedłuży mu
umowy o pracę na stanowisku dyrektora zarządzającego, poinformował
powoda, że zawrze z nim umowę o pracę na piśmie. W dniu 1 września
2012 r. powód został ponownie zatrudniony u pozwanej, tym razem jako kierownik ds. badań i rozwoju oraz konsultant ds. produkcji w wymiarze ½ etatu. Wówczas powód ustalił z W. D. (1), że będzie pracował
codziennie w stałych godzinach od 8 do 12. Ten stosunek pracy trwał
do 1 lutego 2014 r.
Jednocześnie w okresie od 20 sierpnia 2011 r. do 31 sierpnia 2012 r.
pozwana zawarła z powodem umowy zlecenia, których przedmiotem były: konsultacje techniczne dot. reklamacji wymiennika wodnego w dniach
29–30 grudnia 2011 r. za wynagrodzeniem 2.135 zł; konsultacje techniczne w trakcie szkolenia przedstawicieli na Litwie w dniach 26–29 lutego 2012 r. za wynagrodzeniem 2.000 zł; konsultacje techniczne w trakcie szkolenia przedstawicieli na Litwie w dniach 5–9 marca 2012 r. za
222
wynagrodzeniem 4.000 zł; konsultacje i prezentacja akcesoriów produkowanych w J. Polska na spotkaniu przedstawicieli [...] w Norwegii
w dniach 16–20 kwietnia 2012 r. za wynagrodzeniem 3.000 zł (spotkanie to jest corocznym spotkaniem przedstawicieli grupy J. w Norwegii,
na którym są prezentowane nowe rozwiązania, pracownicy wymieniają
się doświadczeniami itd., powód wziął w nim udział jako przedstawiciel
J. Polska, prezentując regulator spalania); spotkanie w sprawie konsultacji dot. zagadnień technicznych u przedstawicieli J. Polska w P. w dniach
4–8 maja 2012 r. za wynagrodzeniem 2.400 zł; wizyta i konsultacje techniczne u przedstawicieli J. Polska, konsultacje w firmie […] sp. z o.o.
w I. w dniach 11–12 czerwca 2012 r. za wynagrodzeniem 1.800 zł; szkolenie dealerów na Ukrainie w dniach 16–20 lipca 2012 r. za wynagrodzeniem 3.000 zł; szkolenie w firmie […] w dniu 28 sierpnia 2012 r., za
wynagrodzeniem 600 zł. Powodowi wypłacono wynagrodzenie z tytułu
powyższych umów.
Powód prowadzi także działalność gospodarczą od 1990 r. Jej
przedmiotem jest wynajem lokali. Powód jest współwłaścicielem budynku przy ul. […], gdzie w spornym okresie swoją siedzibę miała pozwana. Powód zajmował się sprawami związanymi z budynkiem, w sytuacjach kiedy były podejmowane działania związane z dużymi nakładami
inwestycyjnymi, natomiast bieżącą administracją z ramienia pozwanej
zajmował się W. D. (1). W trakcie podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia u pozwanej powód z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej odprowadzał jedynie składkę zdrowotną. W okresie
od 21 sierpnia 2011 r. do 31 sierpnia 2012 r. powód odprowadzał składki na ubezpieczenia społeczne oraz składkę zdrowotną w pełnej wysokości, w tym okresie do urzędu skarbowego wykazywał tylko dochód
z wynajmu i zleceń.
Zdaniem Sądu Okręgowego w okresie od 21 sierpnia 2011 r. do
31 sierpnia 2012 r. strony łączyła umowa o pracę, na warunkach jak
w poprzedniej umowie, która uległa rozwiązaniu w dniu 20 sierpnia
2011 r., na podstawie której powód był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku konsultanta ds. rozwoju z wynagrodze223
niem 9.410 zł brutto. Na powyższą ocenę wpływ miały specyficzne relacje panujące w pozwanej spółce, w której nadal na porządku dziennym
były nieformalne ustalenia, w szczególności na szczeblu kadry zarządzającej. Nadto pozwana wykupiła rodzinną spółkę, w której powód i jego
brat M. P. (1) byli wspólnikami. Z biegiem czasu te relacje ulegały modyfikacjom – powód początkowo zatrudniony na stanowisku dyrektora
ds. produkcji i […] (badanie i rozwój) stał się podległym swojemu bratu pracownikiem. Napięte relacje między M. P. (1) a powodem, będące
wynikiem mieszania się spraw rodzinnych i zawodowych, rodziły częste
konflikty. Świadek M. P. (1) jako wieloletni dyrektor zarządzający z jednej strony zobowiązany był do dbałości o dobry wynik finansowy firmy, z drugiej strony z pewnością miał na względzie dobro brata, którego
oczekiwania finansowe były znacznym obciążeniem dla pozwanej. Nie
budziło jednak wątpliwości Sądu, iż M. P. (1) pełniący w spornym okresie funkcję dyrektora zarządzającego był osobą uprawnioną do zawierania w imieniu pracodawcy umów o pracę i – jak przyznał – istotnie taką
umowę, w formie ustnej, zawarł z powodem, obiecując, iż wynagrodzenie z jej tytułu otrzyma w bliżej nieokreślonym, późniejszym terminie,
tj. kiedy poprawi się kondycja finansowa spółki.
Powód, mimo braku pisemnej umowy, na polecenie M. P. (1) świadczył pracę od poniedziałku do piątku, pod kierownictwem pozwanej, wykonując nadal te same czynności. Powód zarówno do 20 sierpnia 2011 r.,
jak i po tym czasie miał nienormowany czas pracy, wyznaczony wymiarem zadań do wykonania. Jednocześnie ustalenia wymiaru czasu pracy
powoda w spornym okresie nie można oceniać wyłącznie przez pryzmat
czasu, jaki spędzał w biurze, albowiem należało wziąć pod uwagę, iż jego obowiązki były związane z tworzeniem nowych rozwiązań dla pozwanej i udoskonalaniem istniejących produktów, jak też nadzorem nad
produkcją warsztatową. Powód w spornym okresie przez klika miesięcy
prowadził intensywne prace nad oprogramowaniem do regulatora spalania. Prace te powód przeprowadzał w domku letniskowym, na wypożyczonym z magazynu pozwanej kominku ewentualnie na stanowisku badawczym w warsztacie. Świadkowie – pracownicy warsztatu – zgodnie
224
zeznali, iż w spornym okresie z powodem spotykali się prawie codziennie w warsztacie. Żaden z nich nie potwierdził również twierdzeń pozwanej o wielomiesięcznej nieobecności powoda. W okresie trwania poprzednich umów o pracę do normalnych obowiązków powoda należał
również udział w targach i szkoleniach na terenie całej Europy (Norwegia, Ukraina, Litwa, Francja, Włochy), co w okresie spornym powód realizował w ramach umów zleceń. Pozwana zasadność zawierania z powodem umów zlecenia w spornym okresie tłumaczyła zmianą zasad
współpracy, jednak w ocenie Sądu sądu w tym zakresie bardziej wiarygodne są zeznania M. P. (1), który przyznał, iż zlecenia miały na celu
formalne potwierdzenie tego, iż powód na szkoleniach czy targach występuje w imieniu pozwanej, oraz zapewnienie mu przynajmniej zwrotu
wydatków. Jednocześnie świadek ten racjonalnie wytłumaczył powód, dla
którego nie zawarł z powodem umowy na piśmie, wskazując, iż w ówczesnym czasie polityka w całej grupie polegała na przesunięciu wszelkich możliwych wydatków na rok 2012, a dla niego jako dyrektora zarządzającego spółką priorytetem było wykazanie na koniec roku 2011 zysku.
Niewątpliwe było również, że uwzględnienie w bilansie wynagrodzenia
powoda, które miesięcznie wynosiło 9.410 zł, spowodowałoby powstanie straty na koniec 2011 r.
W ocenie Sądu I instancji zgromadzony materiał dowodowy potwierdza, że powód w okresie od 21 sierpnia 2011 r. do 31 sierpnia
2012 r. pracował w ramach stosunku pracy, w takim samym wymiarze
czasu pracy jak wcześniej, brał stały i czynny udział w pracach nad regulatorem spalania, brał udział w tworzeniu budżetu działu […] na 2012 r.,
dokonywał korekty katalogu na 2012 r., jeździł na szkolenia i targi jako przedstawiciel pozwanej, prowadził korespondencję mailową z norweskim działem […]. Powód po dniu 20 sierpnia 2011 r. nadal korzystał
z firmowej skrzynki mailowej, podczas gdy w zakładzie tym praktyką
było przekierowywanie poczty oraz zmiana haseł po zakończeniu umowy
pracę. Natomiast umowy zlecenia na wyjazdy (szkolenia, targi itd.), które
do tej pory wchodziły w normalny zakres pracowniczy obowiązków powoda, miały na celu usankcjonowanie działalności powoda jako przed225
stawiciela pozwanej. W tej sytuacji za sporny okres należało mu się, na
podstawie art. 80 k.p., wynagrodzenie w wysokości, w jakiej otrzymywał
je dotychczas. Powód domagał się wynagrodzenia za pracę w spornym
okresie w wysokości 9.410 zł miesięcznie, pomniejszonego o kwoty wypłacone z tytułu poszczególnych umów zlecenia. Pozwany nie kwestionował wyliczenia powoda, jak też terminów płatności. Dlatego też Sąd
Okręgowy uznał roszczenie powoda za uzasadnione w całości. O odsetkach Sąd ten orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.p.c., zasądzając je
zgodnie z żądaniem, tj. w wysokości ustawowej, od dnia wymagalności
(art. 86 § 1 k.p. w zw. z art. 85 § 2 k.p.). O kosztach procesu Sąd orzekł
na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., zasądzając je w całości od pozwanego
na rzecz powoda.
Apelację od powyższego wyroku wywiodła pozwana spółka […],
domagając się jego zmiany i oddalenia powództwa oraz zasądzenia kosztów postępowania ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach instancji odwoławczej. Pozwana
zarzuciła naruszenie przepisów postępowania oraz prawa materialnego,
które miało wpływ na wynik sprawy, skutkując w szczególności błędnym ustaleniem, iż pomiędzy powodem o pozwaną spółką istniał stosunek pracy, oraz zasądzeniem dochodzonego przez powoda wynagrodzenia, tj. […].
Apelacja nie podlegała merytorycznemu rozpoznaniu z uwagi
na stwierdzoną z urzędu nieważność postępowania, albowiem w myśl
art. 378 § 1 k.p.c. Sąd II instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.
Stosownie do treści art. 379 pkt 4 k.p.c. nieważność postępowania zachodzi m.in. wówczas, gdy skład sądu orzekającego był sprzeczny
z przepisami prawa. Zgodnie zaś z art. 47 § 2 ust. 1 k.p.c. w I instancji
Sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławni226
ków rozpoznaje sprawy z zakresu prawa pracy, m.in. o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Powyższy przepis dotyczy nie tylko spraw, w których strona powodowa formalnie występuje z roszczeniem opartym na art. 189 k.p.c.
i domaga się ustalenia istnienia stosunku pracy. Ławniczy skład rozpoznaje również sprawy, w których strona powodowa domaga się zapłaty
wynagrodzenia za pracę, które warunkuje wstępne rozstrzygnięcie, czy
w ogóle istniał stosunek pracy. Takie stanowisko wynika przede wszystkim z jednoznacznego stwierdzenia ustawodawcy, że sprawy o ustalenie
istnienia stosunku pracy w I instancji rozpoznaje sąd w składzie jednego
sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników. Nadto ustawodawca uznaje za niezbędny ich udział w niektórych istotnych sprawach z zakresu prawa pracy (art. 47 § 2 pkt 1 lit. a k.p.c.), co znajduje również
umocowanie w Konstytucji (art. 182). Określony ustawą skład sądu jest
bezwzględny, gdyż jego naruszenie powoduje nieważność postępowania
(art. 379 pkt 4 k.p.c.). Tym samym w sytuacjach, gdy jedna ze stron
kwestionuje istnienie stosunku pracy lub istnienie tego rodzaju stosunku jest wątpliwe, za właściwy należy uznać sąd w I instancji w składzie
jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników (por. wyrok SN z dnia 7 czerwca 2011 r., II PK 256/10, OSNP 2012, nr 13–14,
poz. 172). Jednocześnie zaznaczyć należy, że nieważność postępowania
zachodzi w każdym przypadku, gdy skład sądu orzekającego jest sprzeczny z przepisami prawa (por. uchwała SN z dnia 18 grudnia 1968 r.,
III CZP 119/68; wyrok SN z dnia 11 marca 2004 r., V CK 326/03,
LEX nr 602420).
Uzasadnienie dla decyzji ustawodawcy o uznaniu omawianej sytuacji za przyczynę nieważności postępowania należy odnosić do motywów pozostawienia rozpoznania spraw wymienionych w art. 47 § 2
pkt 1 k.p.c. w składzie z udziałem ławników. Uzasadnienie rządowego
projektu nowelizacji omawianych przepisów z 2007 r., zaakceptowane
przez Sejm, wskazuje, iż celem takiej regulacji było rozpoznanie spraw
z zakresu prawa pracy o: ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie
stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pra227
cy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy
lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie
w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy, naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane, odszkodowanie
lub zadośćuczynienie w wyniku stosowania mobbingu przez osoby z dużym doświadczeniem zawodowym i życiowym, z uwzględnieniem „sprawiedliwości społecznej” (Sejm RP V kadencji, nr druku 639). W tym
kontekście składem sędziowskim z udziałem ławników objęte są sprawy o największej doniosłości społecznej, a więc związane z istnieniem
i funkcjonowaniem stosunku pracy jako najważniejszego źródła przychodów i podstawy egzystencji społeczeństwa (por. uchwała SN z dnia
5 czerwca 2013 r., III PZP 2/13, OSNP 2014, nr 2, poz. 17).
Nadmienić przy tym trzeba, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że jeżeli wśród roszczeń z zakresu prawa pracy dochodzonych w jednym postępowaniu znajduje się roszczenie, do którego rozpoznania w I instancji właściwy jest sąd w składzie
jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników, sąd w takim samym składzie jest właściwy także do rozpoznania pozostałych
roszczeń (uchwała SN z dnia 4 lutego 2009 r., II PZP 14/08, OSNP
2009, nr 17–18, poz. 218). Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy
w uchwale z dnia 20 marca 2009 r. (I PZP 8/08, OSNP 2009, nr 17–18,
poz. 219, Biul. SN 2009, nr 3, poz. 19, MPP 2009, nr 9, s. 481–486,
LEX nr 486165), gdzie wyjaśnił, że w sprawie z zakresu prawa pracy w I instancji sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników może rozpoznać kilka roszczeń łącznie dochodzonych przez powoda w jednym postępowaniu (art. 191 i 193 § 1 k.p.c.),
jeżeli wśród nich znajduje się choćby jedno, którego rozpoznanie powinno nastąpić w takim składzie.
W niniejszej sprawie powód domagał się zapłaty wynagrodzenia ze
stosunku pracy za okres blisko 12 miesięcy. Powód co prawda wprost
nie określał, że żąda również ustalenia stosunku pracy, to jednak w pozwie wskazał, jakie okoliczności świadczyły, jego zdaniem, o nawiązaniu
228
stosunku pracy za określonym wynagrodzeniem. Powód sam wskazał, że
nie zawarto umowy o pracę na piśmie i poczyniono w tym zakresie jedynie ustne ustalenia, zaległe wynagrodzenie zaś miało mu zostać wypłacone z chwilą poprawy kondycji finansowej pozwanej spółki. Pozwany
pracodawca w odpowiedzi na pozew wyraźnie zakwestionował roszczenie powoda nie tylko co do wysokości, ale też co do zasady, wskazując,
iż dotychczasowa umowa o pracę wygasła z upływem czasu, na jaki została zawarta, a z powodem nie zawarto nowej umowy o pracę, która to
umowa w ocenie powoda stanowiła podstawę jego roszczenia, czego powód miał świadomość.
Przy tak określonym roszczeniu i zajętym przez pozwanego pracodawcę stanowisku stosunek pracy był wątpliwy i ocena zasadności roszczenia majątkowego powoda wymagała uprzedniego ustalenia stosunku
pracy jako wstępnego (samodzielnego) elementu powództwa. Dopiero
pozytywne rozstrzygnięcie w kwestii istnienia spornego stosunku pracy umożliwiało ustalenie, czy dochodzona przez powoda kwota zaległego wynagrodzenia jest uzasadniona w świetle przepisów prawa i postanowień umowy o pracę.
Skoro zatem Sąd Okręgowy całe gros swoich ustaleń i rozważań
prowadził na temat nawiązania i istnienia stosunku pracy, a jednocześnie
sprawę rozpoznał w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego,
bez udziału ławników, to przedmiotowe postępowanie w całości dotknięte jest bezwzględną przyczyną nieważności. Podkreślić bowiem trzeba,
że skład sądu determinuje rzeczywisty przedmiot sprawy, a ten wymagał
wstępnego ustalenia, czy strony faktycznie łączył stosunek pracy. Skoro
w toku przedmiotowej sprawy ocenie podlegało istnienie stosunku pracy, do rozpoznania którego jest właściwy wyłącznie sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników, to skład właściwy do rozpoznania roszczenia o zapłatę wynagrodzenia z tytułu pracy,
które rozpoznawane jest w składzie jednego sędziego przewodniczącego,
musiał zapewniać realizację tego wyjątku.
Z uwagi na to, że Sąd Apelacyjny stwierdził zaistnienie nieważności postępowania z przyczyn, o których mowa wyżej, zaistniała ko229
nieczności uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego, zniesienia
postępowania w całości i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Z tych też względów bezprzedmiotowe było merytoryczne rozpoznawanie przez Sąd odwoławczy zarzutów apelacji, jak
również prowadzenie uzupełniającego postępowania dowodowego. Dlatego też więc wyłącznie rozwadze Sądu Okręgowego przy ponownym rozpoznaniu sprawy pozostawić należy ocenę stanowiska pozwanego pracodawcy zaprezentowaną w apelacji.
Mając powyższe ustalenia i rozważania na uwadze, Sąd Apelacyjny
na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. i art. 379 pkt 4 k.p.c. orzekł jak w sentencji, tj. uchylił zaskarżony wyrok, znosząc postępowanie przed Sądem
I instancji w całości i przekazał sprawę Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
instancji odwoławczej (art. 108 § 2 k.p.c.).
9
sygn. akt III AUa 1693/15
Skład orzekający:
SSA Maciej Piankowski (przewodniczący)
SSA Michał Bober (sprawozdawca)
SSA Jerzy Andrzejewski
Teza:
Ocena prawidłowości decyzji odmawiającej umorzenia należności wydanej na podstawie art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U.
poz. 1551) wskutek niespełnienia warunku, o którym mowa w art. 1
ust. 10 nie może się ograniczać do jej zakwestionowania, a w konsekwencji wzruszenia wyłącznie wobec faktu, że we wcześniejszej decyzji – określającej warunki umorzenia wydanej na podstawie art. 1 ust. 8
230
ustawy – organ rentowy ograniczył się do enumeratywnego wskazania
wymienionych w art. 1 ust. 1 i 6 należności podlegających umorzeniu
i jednocześnie zaniechał takiego enumeratywnego wskazania co do należności niepodlegających umorzeniu, które podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia decyzji warunkowej, poprzestając
wyłącznie na przywołaniu treści art. 1 ust. 10 i 11 ustawy. Ocena taka
powinna być każdorazowo dokonana z uwzględnieniem indywidualnych
okoliczności danej sprawy, w tym informacji faktycznie udzielanych
przez organ rentowy, oraz zachowania przez płatnika miary należytej
staranności w działaniach zmierzających do wywiązania się z obowiązku uregulowania należności niepodlegających umorzeniu w terminie
12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji wydanej na podstawie
art. 1 ust. 8 ustawy.
Uzasadnienie
Z. M. odwołała się od decyzji, którą organ rentowy odmówił umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne oraz Fundusz Pracy wymienionych w decyzji.
Pozwany wniósł o oddalenie odwołania.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy zmienił decyzję organu rentowego i ustalił brak podstaw do odmowy umorzenia należności z tytułu
składek określonych w punkcie I decyzji z dnia 12 lipca 2013 r. nr […],
[…] ze względu na nieokreślenie przez organ rentowy warunków umorzenia w postaci kwotowego określenia niepodlegających umorzeniu należności, o których mowa w art. 1 ust. 10 ustawy z 9 listopada 2012 r.
o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez
osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. poz. 1551).
Rozstrzygnięcie zostało oparte na następujących ustaleniach i rozważaniach:
Z. M. dnia 27 lutego 2013 r. złożyła wniosek o umorzenie nieopłaconych należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej za
okres od 1 stycznia 1999 r. do 30 kwietnia 2004 r.
231
Wskazała, że działalność zlikwidowała z dniem 1 maja 2004 r. Organ rentowy po przeprowadzeniu stosownego postępowania związanego
z rozpoznaniem wniosku w dniu 12 lipca 2013 r. decyzją wydaną na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność określił, iż według stanu na dzień 27 lutego
2013 r. umorzeniu będą podlegały należności z tytułu składek:
— na ubezpieczenie społeczne za okres – od lutego 2000 r. do sierpnia
2000 r., od stycznia 2001 r. do sierpnia 2001 r., od listopada 2001 r. do
stycznia 2002 r., od czerwca 2002 r. do lutego 2003 r., od lipca 2003 r.
do grudnia 2003 r., od lutego 2004 r. do kwietnia 2004 r. w łącznej kwocie 34.499,65 zł;
— ubezpieczenie zdrowotne za okres – od kwietnia 2000 r. do sierpnia
2000 r., od stycznia 2001 r. do sierpnia 2001 r., od listopada 2001 r. do
grudnia 2001 r., od czerwca 2002 r. do lutego 2003 r., w lipcu 2003 r.,
od września 2003 r. do grudnia 2003 r., od lutego 2004 r. do kwietnia
2004 r. w łącznej kwocie 8.489,06 zł;
— na Fundusz Pracy za okres – od marca 2000 r. do kwietnia 2000 r.,
od stycznia 2001 r. do sierpnia 2001 r., od listopada 2001 r. do grudnia
2001 r., od czerwca 2002 r. do lutego 2003 r., w lipcu 2003 r., od września 2003 r. do grudnia 2003 r., od lutego 2004 r. do kwietnia 2004 r.
w łącznej kwocie 2.164,10 zł.
Jednocześnie w punkcie II decyzji organu rentowy wskazał, iż warunkiem umorzenia ww. należności jest spłata należności niepodlegających umorzeniu. Należności z tytułu składek za okres od 1 stycznia
1999 r. nieobjęta postępowaniem o umorzenie należy regulować w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji wraz
z odsetkami naliczonymi do dnia zapłaty włącznie zgodnie z zasadami
określonymi w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz wydanym na jej podstawie rozporządzeniu RM
z dnia 18 kwietnia 2008 r. o systemie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany ZUS (Dz. U. Nr 78, poz. 465 ze zm.). Organ rentowy nie określił kwotowo wartości składek niepodlegających umorzeniu.
232
Decyzja została doręczona ubezpieczonej dnia 17 lipca 2013 r.
i uprawomocniła się w dniu 18 sierpnia 2013 r. Termin na spłacenie należności niepodlegających abolicji minął z dniem 18 sierpnia 2014 r.
Ubezpieczona w wyznaczonym terminie nie spłaciła należności niepodlegających umorzeniu, nie zwróciła się również do ZUS-u o wyliczenie tychże należności.
Warunkiem umorzenia należności Z. M. było uregulowanie następujących należności:
— z tytułu opłaty dodatkowej za nieopłacone składki na ubezpieczenie
społeczne w kwocie 271 zł;
— z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne w łącznej kwocie
483,07 zł;
— należne odsetki za zwlokę plus opłata dodatkowa w kwocie 50 zł z tytułu składek na Fundusz Pracy za okres grudzień 2000 i styczeń 2004
w łącznej kwocie 45,66 zł plus należne odsetki za zwłokę, plus opłata
dodatkowa 24 zł.
Powyższe należności zostały uregulowane wpłatami egzekucyjnymi
(ostatnia wpłata rozliczona na należności niepodlegające umorzeniu miała miejsce 24 września 2013 r. ).
Wpłaty zostały przekazane przez Urząd Skarbowy wyciągiem z dnia
11 marca 2015 r.
Jako „drugoplanowy” Sąd Okręgowy ocenił bezsporny fakt, że
ubezpieczona nie zwracała się o wyliczenie kwoty zadłużenia niepodlegającego umorzeniu, wskazując przy tym, że oceny prawidłowości zaskarżonej decyzji należało dokonać nie z punktu widzenia zachowania
ubezpieczonej, lecz organu rentowego w świetle ciążących na nim obowiązków wynikających z ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu
należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz.U. poz. 1551).
Celem powołanej ustawy, aktualnie już nieobowiązującej, był zamiar zniwelowania barier finansowych dla małych i średnich przedsiębiorców na rynku, szczególnie tym znajdującym się w trudnej sytuacji finansowej poprzez umożliwienie uzyskania umorzenia składek na
233
własne ubezpieczenia społeczne, na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy, oraz odsetek za zwłokę i pozostałych powstałych kosztów
(w tym kosztów egzekucyjnych). Zakresem ustawy zostały objęte wszystkie osoby prowadzące pozarolniczą działalność, które w okresie od dnia
1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. podlegały obowiązkowo
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu, z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności i nie opłaciły należnych z tego tytułu składek (por. uzasadnienie do ustawy, Sejm VII kadencji, druk
nr 382). Postępowanie w tym przedmiocie, w świetle kształtu nałożonych
na osoby uprawnione obowiązków, przybrało przy tym charakter niejako „dwuetapowy”, skorelowany każdorazowo z odpowiednimi czynnościami organu rentowego.
W pierwszej „fazie” Zakład Ubezpieczeń Społecznych – na wniosek osoby uprawnionej złożony w terminie 24 miesięcy od dnia wejścia
w życie ustawy (art. 1 ust. 4) – wydawał decyzję określającą warunki
umorzenia, w której ustalał kwoty należności, o których mowa w ust. 1
i 6, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych (art. 1 ust. 8). Umorzeniu
podlegały należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne oraz
należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne (art. 1 ust. 1),
a ich skutkiem było umorzenie nieopłaconych składek na ubezpieczenie
zdrowotne i na Fundusz Pracy oraz analogicznych obciążeń pochodnych
za ten sam okres (art. 1 ust. 6).
Warunkiem umorzenia powyższych należności było przy tym –
zgodnie z art. 1 ust. 10 ustawy – nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1, niepodlegających umorzeniu składek
na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy,
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz
Emerytur Pomostowych, za okres od dnia 1 stycznia 1999 r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność
lub płatnik składek, o którym mowa w ust. 2, oraz należnych od tych
składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia,
opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez
234
dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Powyższe korespondowało ze
wskazanymi już założeniami ustawy abolicyjnej obejmującej swoim zakresem jedynie należności składkowe na własne ubezpieczenie osób prowadzących pozarolniczą działalność, a wyłączającej inne należności powstałe w związku z prowadzoną działalnością, jak przykładowo składki
należne za pracowników, podlegające finansowaniu ze środków płatnika
składek. Niepodlegające umorzeniu należności winny przy tym zostać
zgodnie z art. 1 ust. 11 spłacone w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji wydanej na podstawie ust. 8. Spełnienie warunku nastąpi także wówczas, gdy należności niepodlegające umorzeniu
zostaną rozłożone na raty na warunkach ogólnych i spłacone w ramach
udzielonego układu ratalnego, który musi zostać zawarty nie później niż
w ciągu 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, natomiast spłata
zobowiązań może zostać rozłożona na raty realizowane w terminach wykraczających poza ten okres.
Upływ powyższego dwunastomiesięcznego terminu zobowiązywał
natomiast organ rentowy do przystąpienia do drugiego „etapu” postępowania, zweryfikowania wykonania powyższego obowiązku i w efekcie
wydania drugiej decyzji, odpowiednio:
— o umorzeniu należności, o których mowa w ust. 1 i 6 – po spełnieniu
warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12,
lub
— odmowie umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 – w przypadku niespełnienia warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12 (art. 1 ust. 13 ustawy).
W niniejszej sprawie ubezpieczona terminowo złożyła wniosek
o umorzenie nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy za okres od 1 stycznia 1999 r. do 30 kwietnia
2004 r. z tytułu prowadzonej wówczas działalności gospodarczej. Organ rentowy wydał w tym zakresie w dniu 12 lutego 2013 r. odpowiednią decyzję, określając wysokość należności podlegających umorzeniu na
dzień złożenia wniosku na poszczególne fundusze wraz ze zobowiąza235
niami ubocznymi (odsetki, koszty upomnienia). Ich wysokość ani czasookres ich ustalenia nie pozostawał w niniejszej sprawie sporny. Ubezpieczona nie kwestionowała również, iż posiada dalsze zaległości składkowe niepodlegające umorzeniu w świetle przepisów ustawy. W tym zakresie decyzja z dnia 12 lipca 2013 r. zawierała w punkcie II stanowiący
odwzorowanie treści art. 1 ust. 10 i 11 ustawy ogólnie określony warunek uzależniający umorzenie określonych w punkcie I decyzji należności
od spłaty należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się przedmiotowej decyzji. Decyzja nie wskazywała odpowiadającej tym należnościom kwoty. Niekwestionowana przez
ubezpieczoną decyzja uprawomocniła się.
Powyższe Sąd Okręgowy uznał za dyskwalifikujące prawidłowość
decyzji. Sąd Okręgowy podzielił w tym zakresie stanowisko Sądu Apelacyjnego w G. zaprezentowane w wyroku z dnia 10 grudnia 2014 r.
(III AUa 671/14, LEX nr 1621046), a uznające, iż w decyzji, o której
mowa w art. 1 ust. 8 ustawy z 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność, powinny zostać określone nie tylko kwoty należności z tytułu nieopłaconych składek i innych należności wymienionych
w ust. 1 i 6, podlegające umorzeniu, ale również warunki umorzenia.
Decyzja z dnia 12 lutego 2013 r. powyższego wymogu nie spełniała, nie dając ubezpieczonej możliwości wypełnienia nałożonego na nią
obowiązku, abstrahując w tym miejscu od (nie)podejmowanych przez nią
własnych kroków w celu uzyskania tej informacji.
Sąd zwrócił także uwagę, że kwota należności niepodlegających
umorzeniu może mieć niejednokrotnie charakter sporny, wymuszający
wydanie odpowiedniej decyzji administracyjnej, a następnie wszczęcia
sądowego postępowania odwoławczego i konieczności poddania drobiazgowej, a przez to nierzadko długotrwałej ocenie kwestii prawidłowego
ustalenia podstawy wymiaru składek czy dokonywania i zaliczenia wpłat
z tego tytułu. Ustawa z dnia 9 listopada 2012 r. wprowadza natomiast
ograniczony 12-miesięczny termin na dokonanie spłaty należności niepodlegających umorzeniu, który ulega przedłużeniu jedynie w sytuacjach
236
określonych w art. 1 ust. 12 ustawy, do których nie zalicza się prowadzenia postępowania w przedmiocie ustalenia prawidłowej wysokości tych
należności. Przenosząc na osobę ubiegającą się o umorzenie należności
składkowych obowiązek indywidualnego ustalenia wysokości należności
niepodlegających umorzeniu, z pominięciem decyzji wydanej w ramach
tego postępowania, organ rentowy w istocie przerzuca na nią własne obowiązki, a jednocześnie ryzyko, iż z przyczyn od siebie niezależnych osoba
taka nie będzie w stanie wywiązać się z obowiązku wynikającego z art. 1
ust. 10 ustawy. Powyższe pozostaje w ocenie Sądu sprzeczne z przeznaczeniem przedmiotowej ustawy, mającej – jak wskazano wyżej – stanowić „ulgę” finansową dla osób nią objętych, a nie szereg niemożliwych
do spełnienia i niewynikających wprost z ustawy warunków, przekreślających niejednokrotnie możliwość skorzystania z jej dobrodziejstwa.
Ubezpieczona wobec niewskazania w decyzji z dnia 12 lutego
2013 r. kwoty należności składkowych niepodlegających umorzeniu, które winna zapłacić celem umorzenia, w istocie została pozbawiona możliwości spełnienia tego warunku. Kwoty do spłacenia były w znikomej
wysokości w stosunku do długu głównego. Nie można wykluczyć, że
wnioskodawczyni, znając ich wysokość, poczyniłaby starania, by je spłacić w należnym terminie poza postępowaniem egzekucyjnym.
Ocenę powyższą Sąd I instancji przełożył na ocenę następczo wydanej i skarżonej decyzji z dnia 7 stycznia 2015 r., którą organ rentowy
„rozliczył” ubezpieczoną z niespełnienia tego warunku, co w świetle powyższej oceny należało uznać za nieprawidłowe. W państwie prawa niedopuszczalna jest bowiem sytuacja, gdy organ administracji publicznej
wyciąga wobec obywatela negatywne konsekwencje prawne, zamykając
mu dostęp do określonego uprawnienia ustawowego w efekcie własnych
uprzednich zaniedbań. Niezależnie zatem od tego, czy ubezpieczona faktycznie podejmowała starania w przedmiocie ustalenia kwoty należności
niepodlegających umorzeniu w myśl art. 1 ust. 10 ustawy, jej brak w decyzji z dnia 12 lipca 2013 r. obciążał wyłącznie organ rentowy, podważając w efekcie prawidłowość aktualnie skarżonej decyzji jako przedwczesnej.
237
W konsekwencji Sąd Okręgowy, przychylając się do odwołania
Z. M., działając w oparciu o art. 47714 § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił brak podstaw do odmowy umorzenia należności z tytułu
składek określonych w pkt I decyzji z dnia 12 lipca 2013 r. nr […]. […]
ze względu na nieokreślenie przez organ rentowy warunków umorzenia
w postaci kwotowego określenia niepodlegających umorzeniu należności,
o których mowa w art. 1 ust. 10 ustawy z 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby
prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. poz. 1551).
Apelację od wyroku wywiódł organ rentowy, zarzucając rozstrzygnięciu:
— naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 1 ust. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. poz. 1551) poprzez wskazanie,
że organ rentowy miał obowiązek określić kwotę należności niepodlegających umorzeniu, które należy spłacić jako warunek umorzenia należności podanych w pkt I decyzji z dnia 27 lutego 2013 r. (numer decyzji:
[…]), w sytuacji gdy obowiązek taki nie wynika z wyżej wymienionego przepisu;
— naruszenie przepisów prawa procesowego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 316 § 1, art. 325 w związku z art. 47714 § 1 i 2 k.p.c. polegające na braku merytorycznego rozstrzygnięcia o żądaniach stron.
W konsekwencji pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
i oddalenie odwołania, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy. […]
Apelacja jest uzasadniona, uzasadnione są także podnoszone w jej
uzasadnieniu argumenty.
U podstaw rozstrzygnięcia Sądu I instancji legło przekonanie, iż decyzja z dnia 16 października 2013 r., której celem miało być określenie
warunków umorzenia należności składkowych oraz pochodnych na pod238
stawie przepisów ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. poz. 1551; dalej: ustawa abolicyjna)
– jest niezupełna, albowiem zabrakło w niej sprecyzowania faktycznych warunków umorzenia należności, tj. skonkretyzowania kwot niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne. Decyzja tak skonstruowana nie dawała ubezpieczonej
możliwości wypełnienia nałożonego na nią obowiązku. W państwie prawa niedopuszczalna jest bowiem sytuacja, gdy organ administracji publicznej wyciąga wobec obywatela negatywne konsekwencje prawne, zamykając mu dostęp do określonego uprawnienia ustawowego w efekcie
własnych uprzednich zaniedbań. Sąd I instancji zwrócił także uwagę, że
kwota należności niepodlegających umorzeniu może mieć charakter sporny i dokładne jej dookreślenie daje możliwość zakwestionowania tej treści decyzji (a w istocie kwoty podlegającej bezwzględnej spłacie) w postępowaniu odwoławczym.
Już powyższe stwierdzenie, w ramach ustaleń, jakie można było
poczynić w tej konkretnej sprawie, jawi się jako niezrozumiałe i niczym
nieuzasadnione. Materiał znajdujący się w aktach organu rentowego załączonych do niniejszej sprawy w żadnym razie nie pozwala na aprobatę
dla stwierdzenia, że wnioskodawczyni nie wiedziała, jaki zakres należności niepodlegających umorzeniu powinna spłacić w terminie 12 miesięcy od wydania opisanej decyzji warunkowej.
Tak też w aktach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych znajduje na
kartach […–…] sporządzona w dniu 30 kwietnia 2013 r. informacja dotycząca stanu należności objętych egzekucją, gdzie w rubrykach „należności niepodlegające umorzeniu” wymienione są kwoty należności głównych za poszczególne miesiące (łącznie 882,81 zł) oraz odsetek (7,30 zł).
Pismem z dnia 19 czerwca 2013 r. (k. […] akt ZUS – z potwierdzeniem
doręczenia 24 czerwca 2013 r.) pozwany powiadomił skarżącą o możliwości zapoznania się z materiałem dowodowym oraz prawie wypowiedzenia się w terminie 7 dni. Bezsporne jest, że skarżąca nie złożyła
żadnego oświadczenia. Po wydaniu decyzji pozwany skierował do na239
czelnika urzędu skarbowego pismo zawierające wprawdzie omyłkowo
błędną datę redakcji (4 lipca 2013 r.), ale za to zawierające pełną informację o należnościach podlegających i niepodlegających umorzeniu
celem wyliczenia kosztów egzekucyjnych, które mają być opłacone do
uprawomocnienia się decyzji warunkowej, tj. do dnia 18 sierpnia 2014 r.
Pismo to trafiło do I Urzędu Skarbowego 23 sierpnia 2013 r., przy czym
zostało doręczone także skarżącej (k. […] akt ZUS). Kwota składek niepodlegających umorzeniu wskazana została w takiej samej wysokości
jak wyżej. Wobec faktu, że I Urząd Skarbowy odesłał powyższe pismo
(albowiem nie prowadził egzekucji), ponownie takie samo pismo, z taką samą informacją zostało przekazane do II Urzędu Skarbowego w dniu
9 września 2013 r. Również to pismo zostało doręczone wnioskodawczyni (k. […] akt ZUS). W aktach postępowania brak natomiast jakiejkolwiek informacji, by wnioskodawczyni wyraziła jakiekolwiek zainteresowanie przepływem tej korespondencji. Pierwszy ślad zainteresowania
skarżącej stanowi pełnomocnictwo udzielone przez skarżącą panu J. G.
w dniu 5 stycznia 2015 r. (k. […] akt ZUS).
Stawianie wobec takiej liczby dokumentów tezy, że skarżąca nie
wiedziała, jakie należności powinna spłacić dla zachowania warunków
umorzenia należności składkowych podlegających umorzeniu, w ocenie
Sądu Apelacyjnego nie znajduje uzasadnienia.
Przed bardziej szczegółowym odniesieniem się przez Sąd Apelacyjny w składzie orzekającym w niniejszej sprawie do kwestii merytorycznej zawartości, jaką powinna zawierać decyzja warunkowa, zwrócić
należy uwagę na dotychczasowe orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w G.
idące w kierunku uchylania zarówno wyroku Sądu, jak i poprzedzającej
go decyzji organu rentowego (na podstawie art. 47714a), zarówno w sprawach, gdzie przedmiotem kontroli jest już pierwsza decyzja – tj. decyzja
warunkowa, nieokreślająca kwot należności niepodlegających umorzeniu
(np. sprawa III AUa 752/15 czy wspomniana w uzasadnieniu wyroku
Sądu I instancji sprawa III AUa 671/14), jak również wydane w następstwie nieuregulowania należności niepodlegających umorzeniu decyzje o odmowie umorzenia tych należności, które umorzeniu podlegały
240
(III AUa 1548/15). W ostatniej z przywołanych spraw przedmiot kontroli apelacyjnej stanowiło orzeczenie Sądu Okręgowego zredagowane
w identyczny sposób jak to, które stanowi przedmiot kontroli w niniejszej sprawie. Sąd Apelacyjny wyraził tam pogląd, że: „Poddane kontroli instancyjnej rozstrzygnięcie jest […] wadliwe niezależnie od […]
argumentacji merytorycznej […]. Utrwalone w judykaturze jest stanowisko, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie. Sąd ubezpieczeń społecznych nie może orzekać
w przedmiocie, który nie był objęty decyzją organu rentowego. Zakresem kontroli odwoławczej w niniejszej sprawie objęta była decyzja organu rentowego o odmowie umorzenia należności z tytułu składek. W konsekwencji przedmiotem rozpoznania była kwestia oceny, czy w stanie
faktycznym sprawy istnieją podstawy do umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. Sama zaś sentencja wyroku musi ograniczać się do stwierdzenia, czy prawo, którego strona się domaga
przysługuje czy też nie przysługuje. Zasadniczo więc nawet przy akceptacji dla merytorycznych rozważań Sądu I instancji jako ewidentnie wadliwa jawi się treść rozpoczynająca się od słów »[…] ze względu na nieokreślenie przez organ rentowy […]«. Stanowi ona bowiem w praktyce
element uzasadnienia wyroku a nie jego sentencji. Oczywiście – przyjmując słuszność zasadniczych przesłanek rozstrzygnięcia – nie sposób
zaakceptować również ograniczenia sentencji do stwierdzenia, że Sąd
»zmienia decyzję i ustala brak podstaw do odmowy umorzenia należności z tytułu składek […]«. Konstrukcja ta opiera się na podwójnej negacji i z powodzeniem może być odwrócona w ten sposób: »zmienia zaskarżoną decyzję i ustala, że są podstawy do umorzenia należności […]«.
Również jednak takie rozstrzygnięcie wypacza wyrażony w art. 47714
§ 2 k.p.c. obowiązek orzeczenia co do istoty sprawy przy ferowaniu wyroku zmieniającego decyzję organu rentowego. Utrwalone tak w judykaturze, jak i w doktrynie jest stanowisko, że orzeczenie co do istoty sprawy, o którym mowa w art. 47714 § 2 k.p.c., polega na sformułowaniu
sentencji wyroku w taki sposób, aby zastępowała decyzję organu rento241
wego. Skoro zatem istotą sprawy była kwestia umorzenia należności, to
pozytywna dla wnioskodawczyni decyzja stwierdzałaby, iż organ rentowy umarza wskazane w pierwotnej decyzji należności z tytułu składek.
Również Sąd, uwzględniając odwołanie, powinien zmienić zaskarżoną
decyzję i umorzyć należności z tytułu składek. Oczywiście postulowanie
takiego rozstrzygnięcia przy niewadliwych ustaleniach stanu faktycznego byłoby nieporozumieniem. Przyjmując bowiem słuszność poglądu co
do konieczności enumeratywnego wskazania w decyzji warunkowej składek niepodlegających umorzeniu, to zaniechanie tego obowiązku przez
organ rentowy nie może powodować tego skutku, że podmiot starający
się o zastosowanie względem niego tego dobrodziejstwa zostanie zwolniony z obowiązku uiszczenia również tych składek, które nie podlegają umorzeniu. Zapłata składek niepodlegających umorzeniu, co wynika
wprost z przepisów ustawy abolicyjnej, była warunkiem sine qua non
umorzenia tych składek, które umorzeniu podlegają. Bezsporne jest natomiast, że wnioskodawczyni żadnych składek w 12-miesięcznym terminie nie zapłaciła […]”.
Z tak skonstruowanymi argumentami w części stanowiącej odpowiedź na zarzut apelacyjny nierozpoznania istoty sporu – podnoszony
również w niniejszej sprawie – Sąd Apelacyjny w składzie orzekającym
w niniejszej sprawie zgadza się w całej rozciągłości. Słusznie kontestowany przez Sąd Apelacyjny sposób rozstrzygnięcia sprawy przez Sąd
Okręgowy został zasygnalizowany w glosie autorstwa Andrzeja Kurzycha sędziego Sądu Rejonowego w T. do przywołanego przez Sąd Okręgowy wyroku w sprawie III AUa 671/14 („Kwartalnik Sądowy Apelacji
Gdańskiej” 2015, nr 3, s. 117). Autor wprawdzie ze swej strony proponuje jako właściwą inną redakcję orzeczenia, które jego zdaniem winno
mieć treść: „zmienia zaskarżoną decyzję przez ustalenie przedwczesności odmowy umorzenia należności”, aczkolwiek przytaczając orzeczenia
w brzmieniu zbieżnym do tego, jakie zapadło w niniejszej sprawie, nie
dystansuje się od takiego rozstrzygnięcia. Nie ma podstaw do podejmowania polemiki ze sposobem rozstrzygania postulowanym przez autora
glosy oraz poglądem, że „taka treść sentencji wyroku nie może prowo242
kować zarzutu jej nadmiernej proceduralności” wyprowadzonym na gruncie orzeczenia Sądu Apelacyjnego w G. w sprawie z 25 września 2014 r.
(III AUa 2902/13, LEX nr 1544674), tym bardziej że kontrolowane orzeczenie zostało sformułowane inaczej.
We wskazanych sprawach, w których dochodziło do uchylenia wyroku oraz poprzedzającej go decyzji organu rentowego, Sąd Apelacyjny faktycznie uniknął odpowiedzi na pytanie, jak powinien postąpić Sąd
I instancji, do którego wpływa sprawa z odwołaniem od decyzji organu rentowego (i to zarówno w takim stanie faktycznym, jak w niniejszej
sprawie, jak i w stanach faktycznych, gdzie zakres zobowiązań niepodlegających umorzeniu jest faktycznie sporny i trudny do ustalenia – co
wyeksponował Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie). Poszukiwanie właściwej formuły rozstrzygnięcia – jak się wydaje z lektury wspomnianej
glosy – przyświecało jej autorowi, przez co podjął się on pewnej próby
znalezienia rozwiązania. Finalnie jednak autor nie przedstawia tu żadnego właściwego i godnego aprobaty remedium, przy czym trudno go za
to winić, albowiem prawidłowej odpowiedzi na to pytanie – nawet przy
założeniu prawidłowości dokonanej przez Sąd Okręgowy oceny merytorycznej oraz założeń, jakie legły u podstaw wyroku uchylającego rozstrzygnięcie Sądu I instancji wraz z poprzedzającą go decyzją ZUS –
zdaniem Sądu Apelacyjnego udzielić się nie da.
Tak też bowiem Sąd I instancji (poza niemającym zastosowania wyjątkiem z art. 47714 § 4 k.p.c.) nie został wyposażony w możliwość uchylenia decyzji organu rentowego „jako przedwczesnej”, do czego praktycznie zmierza Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie, konstruując zaskarżone
rozstrzygnięcie.
Dostrzeżenie uchybień popełnionych przez organ rentowy w toku
postępowania administracyjnego w praktyce orzecznictwa sądów okręgowych realizowane jest wyłącznie poprzez określoną w art. 467 § 4 k.p.c.
instytucję zwrotu akt organowi rentowemu z uwagi na dostrzeżone braki. Wydaje się jednak, że zastosowanie powyższej regulacji w sprawach
analogicznych do rozpoznawanej nie może wchodzić w grę. Stosownie
bowiem do wskazanego przepisu, jeżeli w toku wstępnego badania spra243
wy z zakresu ubezpieczeń społecznych okaże się, że występują istotne
braki w materiale, a przeprowadzenie jego uzupełnienia w postępowaniu
sądowym byłoby połączone ze znacznymi trudnościami, przewodniczący lub wyznaczony przez niego sędzia może zwrócić organowi rentowemu akta sprawy w celu uzupełnienia materiału sprawy. To samo dotyczy
wypadku, w którym decyzja organu rentowego nie zawiera:
1) podstawy prawnej i faktycznej;
2) wskazania sposobu wyliczenia świadczenia;
3) stosownego pouczenia o skutkach prawnych decyzji i trybie jej zaskarżenia.
Jeśli przyjąć, że skarżąca istotnie nie mogła wypełnić warunku
spłaty należności niepodlegających umorzeniu w zakreślonym terminie
wobec braku wiedzy co do ich wysokości, to uzupełnienie tego „braku
w materiale” w toku postępowania czy także po zwrocie akt organowi
rentowemu nic wszak nie da, albowiem zakreślony termin już upłynął.
Trzy natomiast wymienione wyżej przypadki (z których drugi mógłby
wydawać się najbardziej adekwatny) muszą dotyczyć wad decyzji zaskarżonej, a więc stanowiącej przedmiot kontroli odwoławczej, a nie wcześniejszej decyzji, która skutkiem jej niezaskarżenia stała się prawomocna.
Co jednak o wiele bardziej istotne – próba podjęcia opisanego wyżej działania, podobnie jak skutki wyroku zaskarżonego w niniejszej
sprawie – godzą w istotę prawomocnej decyzji, której strona wszak sama nie zaskarżyła. Wznowienie zaś postępowania w ramach ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych możliwe jest w konkretnych realiach zakreślonych przez art. 83a ustawy, które w ocenie Sądu Apelacyjnego nie
zachodzą. Tak też argumentacja prowadząca do wzruszenia wyroku oraz
poprzedzającej go decyzji, o ile może być zrozumiała na gruncie spraw,
gdzie przedmiotem kontroli jest pierwsza z decyzji, tj. decyzja warunkowa (jak we wzmiankowanej sprawie III AUa 471/14 tudzież w sprawie
III AUa 147/15 – wyrok Sądu Apelacyjnego w Ł. z dnia 8 października 2015 r., orzeczenia.lodz.sa.gov.pl/content/$N/152500000001521_III_
AUa_000147_2015_Uz_2015-10-08_001) nie może być przeniesiona na
grunt spraw, w których przedmiotem oceny jest decyzja o odmowie umo244
rzenia należności wydana na podstawie art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy abolicyjnej).
Do powyższych rozważań dochodzi także dodatkowy argument – natury praktycznej, tym bardziej że w przywołanej sprawie
III AUa 1548/15 (podobnie jak w sprawie stanowiącej obecnie przedmiot rozpoznania) należności niepodlegające umorzeniu zostały zapłacone (ściągnięte) wobec upływu 12-miesięcznego terminu do spłaty,
wydania decyzji odmawiającej umorzenia składek i zainicjowania procedury egzekucyjnej. Jak wyżej zaznaczono – skutkiem wyroku jest
zakwestionowanie w istocie nie tyle decyzji zaskarżonej, co prawidłowości decyzji określającej warunki umorzenia należności. W konsekwencji więc uchylenie wyroku o treści analogicznej do rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie oraz poprzedzającej go decyzji organu
rentowego następuje w sytuacji, w której określanie warunków umorzenia należności z ustawy abolicyjnej nie ma najmniejszego sensu.
Jeśli bowiem przyjąć, że dłużnikowi – co byłoby konsekwencją rozstrzygnięcia – ponownie otwierałaby się droga do dalszego skutecznego ubiegania się o umorzenie należności podlegających umorzeniu
w świetle ustawy abolicyjnej, to w świetle braku innych należności zaskarżony wyrok należałoby zmienić poprzez zmianę zaskarżonej decyzji i umorzenie należności określonych w decyzji warunkowej.
Na przeszkodzie takiemu rozstrzygnięciu w sygnalizowanej sprawie
III AUa 1548/15 stał zapewne wyrażony w art. 384 k.p.c. tzw. zakaz
reformationis in peius, tyle tylko, że zakaz ten rozumiany jako brak możliwości uchylenia lub zmiany wyroku zaskarżonego wyłącznie przez organ rentowy (w sytuacji gdy rozstrzygnięcie Sądu I instancji oparte było
wyłącznie na „przedwczesności” decyzji organu rentowego) sprzeciwia
się nie tylko zmianie zaskarżonego wyroku na niekorzyść organu rentowego i umorzenia należności z tytułu składek, ale także uchyleniu wyroku oraz decyzji organu rentowego z powołaniem się na art. 47714a k.p.c.
Powracając na grunt zakreślony istotą sporu, w niniejszej sprawie
wskazać należy, że w ocenie Sądu Apelacyjnego w składzie rozpoznającym tę sprawę wzruszenie decyzji odmawiającej umorzenia należności,
245
przy braku spłaty zobowiązań w 12-miesięcznym terminie zakreślonym
w decyzji warunkowej, wydaje się nadużyciem właśnie z perspektywy
istoty i celu ustawy abolicyjnej (i to pomijając kwestię dopuszczalności wzruszenia prawomocnej decyzji określającej warunki umorzenia należności składkowych). Ustawa ta – na co już wyżej zwracano uwagę
– skierowana była do osób, które popadły w latach 1999–2009 w spiralę zadłużenia, która uniemożliwiła im spłatę zobowiązań składkowych.
Z jednej strony stworzyła ona warunki do wyjścia dłużników z sytuacji obiektywnie krytycznej, jaką jest nierzadko kolosalne zadłużenie,
cały czas powiększające się o zobowiązania akcesoryjne. Z drugiej zaś
odbywa się to kosztem rezygnacji ze składek należnych z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, co finalnie będzie miało
wpływ na wysokość świadczeń z ubezpieczenia społecznego czy nawet
samo prawo do świadczeń. Skala skutków ustawy zarówno dla samego
budżetu, stabilności ubezpieczeń, jak i dla samych ubezpieczonych jest
bardzo szeroka. Stąd też incydentalność ustawy wyrażała się w stosunkowo krótkim okresie obowiązywania jej skutków. Ustawa wchodząc
w życie z dniem 15 stycznia 2013 r. przewidywała 24-miesięczny termin do składania opartych na jej przepisach wniosków o umorzenie należności. Uwzględniając określony w art. 1 ust. 11 12-miesięczny termin
do spłacenia należności niepodlegających umorzeniu od uprawomocnienia się decyzji określającej warunki umorzenia, z początkiem br. następuje sukcesywne wygaszanie możliwości umarzania składek na podstawie ustawy.
W praktyce więc płatnicy składek, którzy po wejściu w życie złożyli wnioski o zastosowanie względem nich ustawowej abolicji, a następnie podjęli rzeczywiste działania w celu skorzystania z ustawy, tj. ustalili
wysokość koniecznych zobowiązań i je uregulowali, postępowania mają dawno zakończone z pozytywnym skutkiem nierzadko jednak okupionym koniecznością dokonania istotnych wyrzeczeń po to, by zmieścić
się w ustawowym terminie 12-miesięcznym. Akceptacja dla rozstrzygnięcia uchylającego wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego, a w każdym razie potwierdzanej nim zasady, jaka legła u podstaw
246
wielu wcześniejszych rozstrzygnięć, prowadzi do niczym nieuzasadnionego uprzywilejowania tych płatników, którzy dość swobodnie taktowali
swą powinność w zakresie terminowej spłaty zobowiązań niepodlegających umorzeniu, a następnie zaskarżyli decyzję odmawiającą umorzenia
należności. W praktyce bowiem uzyskają oni kolejny 12-miesięczny termin do spłaty koniecznych zobowiązań.
Przyjęciu generalnej zasady, wedle której brak enumeratywnego
wskazania w decyzji warunkowej należności niepodlegających umorzeniu
w każdym przypadku skutkowałby wadliwością decyzji uniemożliwiającą
rozpoczęcie biegu 12-miesięcznego terminu spłaty tych należności, sprzeciwia się jeszcze jeden argument, który powinien być wyartykułowany
właśnie na gruncie stanu faktycznego niniejszej sprawy. Tak też w praktyce rozpoznawania spraw z odwołań od decyzji odmawiających umorzenia należności na gruncie ustawy abolicyjnej można rozróżnić szereg
różnych stanów faktycznych. W niektórych sytuacjach dłużnicy podejmują spłatę zobowiązań, chcąc zmieścić się w terminie, jednakże na skutek błędnego przekonania, czy to co do wysokości zobowiązania, czy to
co do sposobu rozliczenia dokonywanych wpłat, mimo upływu terminu
spłaty cała należność nie zostaje zaspokojona. Gdzie indziej dłużnicy wykazują aktywność, występując o wskazanie należności niepodlegających
umorzeniu i organ rentowy takie zestawienie przedstawia, o ile nawet
nie przedstawił go wcześniej – tak jak w niniejszej sprawie. Traktowanie
jedną miarą sytuacji, w której dłużnik zachowuje się aktywnie i podejmuje niezbędne starania o wyjaśnienie i spłatę kwoty zadłużenia niepodlegającego umorzeniu, oraz sytuacji, w której dłużnik pozostaje całkowicie bierny, nie wydaje się właściwe również z perspektywy celu abolicji.
W niniejszej zaś sprawie wątpliwości budzić nie mogło, że wnioskodawczyni w 12-miesięcznym terminie zakreślonym do spłaty nie dokonała jakiejkolwiek spłaty mimo wielokrotnego poinformowania jej o wysokości należności niepodlegających umorzeniu, uznając, że sam fakt złożenia
wniosku na podstawie ustawy zdejmuje z niej ciężar zapłaty. Ustawa abolicyjna miała na celu pomoc dłużnikom, ale na określonych w niej warunkach. Z założenia więc to dłużnik winien wykazać się miarą należy247
tej staranności przy wypełnieniu tych warunkach jako koniecznych do zastosowania dobrodziejstwa ustawy.
Powracając na chwilę do bardzo interesującej glosy sędziego Kurzycha, przypomnieć trzeba, że glosator co do zasady przedstawia pogląd
aprobujący rozważania Sądu Apelacyjnego przedstawione w uzasadnieniu
wskazanego wyroku, uważając, że decyzja warunkowa powinna w części
dotyczącej warunków umorzenia mieć formę skonkretyzowaną, nie zaś
tylko taką, która powtarza zwroty ustawowe. Autor zaznaczył przy tym,
że organ rentowy ma obowiązek stwierdzić stanowczo w decyzji, jakie
niepodlegające umorzeniu składki, odsetki, opłaty i koszty wnioskodawca jest obowiązany zapłacić (warunek przedmiotowy) oraz jednocześnie
erygować termin, w ciągu którego winno to nastąpić (warunek temporalny). Do powyższych wniosków autor glosy doszedł, przedstawiając bardzo ciekawą argumentację, zwracając przy tym wszakże uwagę, „przepis
ten [art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej] wprost nakazuje ustalenie w decyzji
warunkowej kwot należności podlegających umorzeniu, czego nie czyni w odniesieniu do kwot zadłużenia podlegającego spłacie. Może to dawać asumpt do stwierdzenia, że gdyby ustawodawca chciał, aby należności te były wymienione w decyzji warunkowej, to swoją wolę by wprost
wyartykułował, jak to uczynił w przypadku kwot należności podlegających umorzeniu”. Idąc dalej, autor zauważa, że „jedyną pozycją, której
nie można jednoznacznie określić w dacie wydania decyzji warunkowej,
jest kwota zadłużenia odsetkowego”. Oba te argumenty, które mogłyby
być odczytywane jako wsparcie dla decyzji w formie redagowanej przez
organ rentowy, glosator jednak odpiera. W pierwszej kwestii odwołuje się przy tym do językowego znaczenia użytego w art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej pojęcia „określa” warunki umorzenia oraz do określonych
w art. 7 i art. 9 k.p.a. zasad prawa administracyjnego uwzględniania interesu społecznego i indywidualnego oraz prawa jednostki do informacji. W drugiej zaś wskazuje, że obliczenie wysokości odsetek jest „prostym działaniem arytmetycznym, a w razie problemów przedsiębiorca
może wystąpić do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o podanie ich kwoty”. Nie kwestionując słuszności tej argumentacji, wyda248
je się, że jest ona wewnętrznie częściowo niespójna. Autor wytyka bowiem ustawodawcy swoiste zaniechanie, wskazując przy tym jednak, że
zaniechanie to jest wyłącznie przypadkowe, i uzupełnia tę lukę, odwołując się do wykładni językowej. Nie wydaje się, by zabieg ten był w pełni fortunny. Byłoby tak, gdyby przepis art. 1 ust. 8 (lub ust. 10) obligował do określenia należności podlegających umorzeniu oraz [określenia]
należności niepodlegających umorzeniu. Przepis ten obliguje jednak wyłącznie do określenia po pierwsze, należności, które podlegają umorzeniu
(do tych bowiem tylko odnosi się zawarte w przepisie odesłanie do ust. 1
i 6) i po drugie, [określenia] warunków umorzenia. Warunki umorzenia
projektodawca zdefiniował zaś w projekcie ustawy w sposób następujący: „[jest to] złożenie wniosku w terminie 12 miesięcy od daty wejścia
w życie projektowanej ustawy oraz uregulowania wszystkich pozostałych
niepodlegających umorzeniu składek, odsetek za zwłokę i pozostałych
powstałych kosztów (w tym opłat i kosztów egzekucyjnych) w terminie
12 miesięcy od daty uprawomocnienia się decyzji określającej warunki
umorzenia. Przy czym spełnienie warunku nastąpi także wówczas, gdy
należności niepodlegające umorzeniu (tj. np. składki należne za pracowników, podlegające finansowaniu ze środków płatnika składek) zostaną
rozłożone na raty na warunkach ogólnych i spłacone w ramach udzielonego układu ratalnego, który musi zostać zawarty nie później niż w ciągu
12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, natomiast spłata zobowiązań może zostać rozłożona na raty realizowane w terminach wykraczających poza ten okres” (http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/CDB8AF
4E1125C362C12579F900391E41/%24File/382.pdf). Powtórzyć więc za
autorem glosy wypada, że gdyby zamiarem ustawodawcy było zobligowanie organu rentowego do wskazania w decyzji wszystkich należności
niepodlegających umorzeniu jako wypełnienie warunku umorzenia należności podlegających takiemu umorzeniu, to takie dookreślenie zamiaru znalazłoby się wprost w ustawie. Domniemywanie takiego zamiaru
w świetle uzasadnienia projektu ustawy oraz przy uwzględnieniu przebiegu prac legislacyjnych nie wydaje się uzasadnione. Jeśliby nawet zgodzić się z wnioskiem, że jedyną pozycję, której nie można jednoznacznie
249
określić w dacie wydania decyzji warunkowej, stanowi zadłużenie odsetkowe, to sam autor glosy znajduje receptę na wypełnienie przez organ
rentowy obowiązku skonkretyzowania tej należności w drodze informacji udzielonej płatnikowi na jego żądanie. Jeżeli udzielenie takiej informacji w oświadczeniu niestanowiącym integralnej treści decyzji uznać
można za wypełnienie warunków wynikających z dyrektyw prawa administracyjnego wymienionych w art. 7 i art. 9 k.p.a., to nie znajduje
w ocenie Sądu Apelacyjnego rozstrzygającego niniejszą sprawę uzasadnienia odmienne podejście do innych należności niepodlegających umorzeniu, tym bardziej że ustawodawca wprost wyłączył np. koszty egzekucyjne nawet z obowiązku wskazania w decyzji określającej te należności,
które umorzeniu podlegają (por.: art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej in fine).
Co więcej, lektura akt organu rentowego w niniejszej sprawie pozwala na stwierdzenie, że to właśnie wydanie decyzji określającej warunki
umorzenia należności dało asumpt do wystąpienia przez organ rentowy
do Naczelnika Urzędu Skarbowego o ustalenie kosztów egzekucyjnych,
które w momencie wydawania decyzji warunkowej nie mogły być znane organowi rentowemu i to zarówno w części obejmującej koszty egzekucyjne podlegające umorzeniu (art. 1 ust. 6), jak i koszty egzekucyjne
niepodlegające umorzeniu (art. 1 ust. 10). Podobnie rzecz się przedstawia
w odniesieniu do sygnalizowanych w apelacji zmian, jakie mogły nastąpić w wysokości zobowiązań niepodlegających umorzeniu np. w wyniku
dokonania korekt deklaracji i to niezależnie od tego, czy korekty te zostałyby dokonane z własnej inicjatywy płatnika, czy też w wyniku kontroli przeprowadzonej przez organ rentowy.
Składki niepodlegające umorzeniu stanowią składki obciążające beneficjenta ustawy abolicyjnej jako płatnika. Ich wysokość każdej osobie
prowadzącej działalność gospodarczą powinna być doskonale znana, albowiem wynika z treści deklaracji, które płatnik ma stosownie do ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jedn. tekst Dz. U. z 2015 r., poz. 121 ze zm.; dalej: ustawa o s.u.s.)
składać w ustawowych terminach pod sankcją odpowiedzialności karnej (art. 98 ust. 1 pkt 6 ustawy o s.u.s.). Obowiązek prowadzenia do250
kumentacji obejmującej listę wypłaconych pracownikom wynagrodzeń
wynika także z przepisu § 8 pkt 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika
(Dz. U. Nr 62, poz. 286 ze zm.). Płatnicy dbający o prawidłowe składanie deklaracji składkowych (a do takich wszak skierowane były przepisy
ustawy), posiadają deklaracje DRA i RCA i wystarczy do nich sięgnąć,
by ustalić wysokość zobowiązań. Nawet przy braku dostępu do deklaracji
wyliczenie należności jest dość proste, choćby posługując się udostępnianym przez ZUS programem Płatnik. Gdyby jednak nawet płatnik-pracodawca zaniechał prowadzenia takiej dokumentacji czy też się jej wyzbył
(choćby w związku z zakończeniem działalności gospodarczej), nie ma
żadnych przeszkód w zwróceniu się do organu rentowego o udzielenie
stosownych informacji. Nic też nie stoi na przeszkodzie, by płatnik wystąpił o wydanie przez organ rentowy w trybie art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy o s.u.s. decyzji określającej wysokość zaległych składek, przy czym
wsparciem dla żądania wydania takiej decyzji (otwierającej 12-miesięczny termin do złożenia wniosku o umorzenie należności składkowych) jest
choćby art. 1 ust. 5 samej ustawy abolicyjnej. W praktyce Sądu Apelacyjnego również takie sytuacje dają się odnotować (vide: materiał w sprawie apelacyjnej SA w G., III AUa 1865/15).
Podsumowując – w ocenie Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie
– ocena prawidłowości decyzji odmawiającej umorzenia należności wydanej na podstawie art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r.
o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez
osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. poz. 1551) wskutek
niespełnienia warunku, o którym mowa w art. 1 ust. 10, nie może się
ograniczać do jej zakwestionowania, a w konsekwencji wzruszenia wyłącznie wobec faktu, że we wcześniejszej decyzji – określającej warunki umorzenia wydanej na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy – organ rentowy ograniczył się do enumeratywnego wskazania wymienionych w art. 1
ust. 1 i 6 należności podlegających umorzeniu i jednocześnie zaniechał
251
takiego enumeratywnego wskazania co do należności niepodlegających
umorzeniu, które podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia decyzji warunkowej, poprzestając wyłącznie na przywołaniu
treści art. 1 ust. 10 i 11 ustawy. Ocena taka powinna być każdorazowo
dokonana z uwzględnieniem indywidualnych okoliczności danej sprawy,
w tym informacji faktycznie udzielanych przez organ rentowy, oraz zachowania przez płatnika miary należytej staranności w działaniach zmierzających do wywiązania się z obowiązku uregulowania należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia
się decyzji wydanej na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy.
W konsekwencji niedokonania przez wnioskodawczynię spłaty należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji wydanej na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy,
o których wysokości była ona należycie poinformowana, decyzja organu rentowego wydana na podstawie art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy z dnia
9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności jest decyzją prawidłową, co
skutkowało zmianą zaskarżonego wyroku stosownie do art. 386 § 1 k.p.c.
i oddaleniem odwołania stosownie do art. 47714 § 1 k.p.c.
10
Wyrok Sądu Rejonowego w Człuchowie
sygn. akt IV P 107/15
Skład orzekający:
Przewodniczący: SSR Marek Osowicki (sprawozdawca)
Ławnicy: Sonia Klonowska
Renata Kiedrowicz
Teza:
Pracodawca nie może udzielić pracownikowi nieobecnemu w pracy
z powodu długotrwałej choroby, trwającej dłużej niż 30 dni, urlopu wypoczynkowego „na żądanie” bezpośrednio po upływie zwolnienia lekar252
skiego, bez przeprowadzenia kontrolnych badań lekarskich (art. 1672 k.p.
w zw. z art. 229 § 2 k.p.)
Uzasadnienie
Powódka M. R. wniosła przeciwko pozwanemu Urzędowi Miasta i Gminy C. o zapłatę kwoty 22.560 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty
tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy
o pracę. […]
Pełnomocnik pozwanego urzędu w sprzeciwie od nakazu zapłaty
wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu. […]
Sąd ustalił, co następuje:
Powódka M. R. była zatrudniona w pozwanym Urzędzie Miasta
i Gminy C. od 12 października 2011 r. do 29 lipca 2015 r. na stanowisku sekretarza gminy.
Powódka M. R. przebywała na zwolnieniu lekarskim od 30 stycznia 2015 r. do 28 lipca 2015 r.
Pracodawca 27 lipca 2015 r. wystawił powódce pisemne skierowanie na badania lekarskie.
28 lipca 2015 r. mąż powódki przyniósł do pozwanego urzędu
oświadczenie powódki, że zamierza korzystać z urlopu wypoczynkowego na żądanie w dniach 29, 30, 31 lipca i 3 sierpnia 2015 r.
Burmistrz Miasta i Gminy […] lipca 2015 r. przed godziną 15 poinformował powódkę o nieudzieleniu jej urlopu na żądnie oraz około 15.40
córka powódki odebrała pisemną decyzję burmistrza o odmowie udzielenia urlopu w dniu 29 lipca 2015 r. z powodu skierowania na uzgodnione badania lekarza medycyny pracy na godz. 9.00 w C.
H. C. (2) umówiła powódkę na badania lekarskie lekarza medycyny pracy na 29 lipca 2015 r. na godz. 9.00.
Lekarz specjalista medycyny pracy D. S. 29 lipca 2015 r. przyjmowała pacjentów w […] w C. od godz. 8.00 do 11.00 i od 14.00 do 15.30
253
oraz indywidualnie uzgadniała godzinę wizyty w odpowiednim dla pacjenta czasie.
Powódka M. R. nie stawiła się do pracy w dniu 29 lipca 2015 r.
i nie poddała się tego dnia okresowym badaniom lekarskim lekarza
uprawnionego do badań profilaktycznych.
Strona pozwana w dniu 29 lipca 2015 r. doręczyła powódce pisemne oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia na
podstawie przepisu art. 30 § 1 pkt 3 i art. 52 § 1 pkt 1 k.p. z powodu
ciężkiego naruszenia przez powódkę podstawowego obowiązku pracowniczego – niestawienia się do pracy 29 lipca 2015 r. bez usprawiedliwienia w opisanych okolicznościach.
Sąd zważył, co następuje:
W ocenie sądu powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.
Zgodnie z przepisem art. 52 § 1 pkt 1 k.p. pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w razie
ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych.
Sąd podziela stanowisko Sądu Najwyższego, iż według art. 52 § 1
pkt 1 k.p. warunkiem odpowiedzialności pracownika jest jego wina. Nie
chodzi jednak o winę w jakiejkolwiek postaci, lecz o winę umyślną lub
o „ciężką” winę nieumyślną, czyli o rażące niedbalstwo. O umyślności
można zaś mówić wówczas, gdy popełnienie czynu bezprawnego i jego
następstwa zostały objęte zamiarem sprawcy, to znaczy świadomością
i wolą jego popełnienia. Rażące niedbalstwo zachodzi natomiast wtedy,
gdy sprawca nie przewidział wprawdzie następstw swojego postępowania, ale stało się to wskutek niedołożenia należytej staranności i uwagi
w stopniu graniczącym z umyślnością (tak: wyrok SN z dnia 5 lutego
2002 r., I PKN 833/00).
Przy ocenie, czy dane uchybienie stanowiło ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, należy wziąć pod rozwagę towarzyszące temu okoliczności, zwłaszcza stan świadomości i woli pra254
cownika (por. wyrok SN z dnia 1 października 1997 r., I PKN 300/97,
OSNAPUS 1998, nr 14, poz. 424).
O stopniu winy wnioskuje się na podstawie całokształtu okoliczności związanych z zachowaniem pracownika. O ile niedbalstwo określa się
jako niedołożenie należytej staranności ogólnie wymaganej w stosunkach
danego rodzaju, to przez rażące niedbalstwo rozumie się niezachowanie
minimalnych (elementarnych) zasad prawidłowego zachowania się w danej sytuacji. O przypisaniu danej osobie winy w tej postaci decyduje zatem zachowanie się przez nią w określonej sytuacji w sposób odbiegający od miernika staranności minimalnej (tak: postanowienie SN z dnia
4 czerwca 2013 r., II PK 35/13).
Sąd podziela pogląd, że o zwolnieniu w trybie art. 52 § 1 k.p. decyduje jednostkowy czyn, a nie przebieg dotychczasowej pracy (tak: wyrok SN z dnia 2 grudnia 2004 r., I PK 86/04, „Monitor Prawa Pracy”
2005, nr 6, poz. 1).
Pracodawca 29 lipca 2015 r. doręczył powódce pisemne oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie
przepisu art. 30 § 1 pkt 3 i art. 52 § 1 pkt 1 k.p. z powodu ciężkiego naruszenia przez powódkę podstawowego obowiązku pracowniczego – niestawienia się do pracy 29 lipca 2015 r. bez usprawiedliwienia w opisanych okolicznościach.
W rozpoznawanej sprawie bezsporne było, że powódka od wielu lat
zajmowała stanowisko sekretarza gminy, posiadała wieloletnie doświadczenie w pracy w administracji samorządowej oraz posiadała wyższe wykształcenie administracyjne. Zatem w ocenie Sądu powódka posiadała
wysoką świadomość prawną, również w zakresie prawa pracy.
Powódka mimo swojego doświadczenia zawodowego i wiedzy
28 lipca 2015 r. w istocie złożyła pracodawcy jedynie oświadczenie, że
będzie korzystać we wskazanych przez nią dniach z urlopu wypoczynkowego na żądanie.
Zatem powódka nie złożyła wniosku o udzielenie urlopu wypoczynkowego na żądanie i nie czekała na decyzję pracodawcy w sprawie
udzielenia takiego urlopu.
255
Sąd w pełni podziela utrwalone już stanowisko Sądu Najwyższego, że obowiązek udzielenia urlopu „na żądanie” nie jest bezwzględny,
a pracodawca może odmówić żądaniu pracownika ze względu na szczególne okoliczności, że każdy urlop, także na żądanie, może być rozpoczęty wówczas, gdy istnieje w tym zakresie pozytywna decyzja pracodawcy (zgoda pracodawcy, udzielenie takiego urlopu), zakomunikowana
pracownikowi, oraz że niezdolność do pracy wyłącza możliwość korzystania z urlopu zgodnie z jego przeznaczeniem, w związku z czym udzielenie urlopu w okresie niezdolności do pracy jest prawnie niedopuszczalne, także wówczas gdy pracownik wyraził na to zgodę (tak: Sąd
Najwyższy w orzeczeniach: z dnia 28 października 2009 r., II PK 123/09,
OSNP 2011, nr 11–12, poz. 148; z dnia 11 września 2012 r. III PK 17/12;
z dnia 7 listopada 2013 r., SNO 29/13).
W niniejszej sprawie, jak wynika z jasnych, logicznych i niekwestionowanych zeznań świadka H. C. (2), znajdujących potwierdzenie
w doręczonym powódce piśmie burmistrza będącym odpowiedzią na
prośbę powódki w sprawie udzielenia urlopu wypoczynkowego na żądanie z 28 lipca 2015 r. i doręczonym jej tego samego dnia, pracodawca
poinformował skutecznie powódkę zarówno telefonicznie, jak i pisemnie
o nieudzieleniu jej urlopu wypoczynkowego na żądanie w dniu 29 lipca 2015 r. oraz o skierowaniu powódki w tym dniu stosownie do treści
przepisu art. 229 § 2 k.p. na kontrolne badania lekarskie.
Powódka całkowicie zlekceważyła decyzję i polecenie pracodawcy
wykonania badań lekarskich i nie stawiła się do pracy w dniu 29 lipca
2015 r. bez żadnego usprawiedliwienia oraz nie wykonała kontrolnych
badań lekarskich w tym dniu.
Zaznaczyć tylko należy, iż – jak wynika z informacji i zeznań doktor D. S., do której była skierowana powódka na badania kontrolne –
w dniu 29 lipca 2015 r. przyjmowała nie tylko w godzinach porannych,
ale i popołudniowych, a nawet na wniosek powódki mogła wyznaczyć
inną godzinę przyjęcia, więc powódka mogła w tym dniu realnie wykonać zlecone przez pracodawcę badania kontrolne.
256
Sąd rozpoznający niniejszą sprawę akceptuje w całości podgląd Sądu Najwyższego – Izby Pracy, (...) i Spraw Publicznych zaprezentowany
w wyroku z dnia 16 września 2008 r., II PK 26/08, iż rozpoczęcie urlopu na „żądanie” (art. 1672 k.p.) przed udzieleniem go przez pracodawcę
może być uznane za nieusprawiedliwioną nieobecność w pracy, będącą
ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych w rozumieniu art. 52 § 1 pkt 1 k.p. (OSNP 2010, nr 3–4, poz. 36, s. 111).
Również nieobecność pracownika w pierwszym dniu po upływie
choroby może stanowić – w przypadku braku przyczyn, które by ją
usprawiedliwiały – podstawę do rozwiązania umowy o pracę, w myśl
art. 52 § 1 pkt 1 k.p. (zob. wyrok SN z dnia 29 października 2007 r.,
II PK 54/07, LEX nr 897939).
Należy też zgodzić się z poglądami Sądu Najwyższego, iż nawet
jednorazowe niestawienie się do pracy bez usprawiedliwienia oraz niewykonanie zleconych przez pracodawcę kontrolnych badań lekarskich może
być uznane za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych (por.: wyrok SN z dnia 28 września 1981 r., I PRN 57/81; wyrok
SN – Izba Pracy z dnia 10 maja 2000 r., I PKN 642/99).
Zdaniem sądu pracodawca nie może udzielić pracownikowi nieobecnemu w pracy z powodu długotrwałej choroby, trwającej dłużej niż
30 dni, urlopu wypoczynkowego „na żądnie” bezpośrednio po upływie
zwolnienia lekarskiego bez przeprowadzenia kontrolnych badań lekarskich (art. 1672 k.p. w zw. z art. 229 § 2 k.p.).
W ocenie Sądu w niniejszej sprawie pozwany urząd nie naruszył
przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez wypowiedzenia określonych w przepisie art. 52 k.p.
Mając na uwadze powyższe, Sąd na podstawie art. 56 § 1 k.p.
a contrario oddalił powództwo o odszkodowanie z tytułu naruszenia
przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez wypowiedzenia.
O kosztach procesu sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. […]
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
II/2016
PRZEGLĄD BIBLIOGRAFICZNY
(wybrane opracowania za okres od 1 lipca 2015 r. do 31 grudnia 2015 r.)
I. PRAWO CYWILNE I POSTĘPOWANIE CYWILNE
KOMENTARZE, MONOGRAFIE, PODRĘCZNIKI:
1. Adamus R., Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Warszawa 2015:
C. H. Beck
2. Asłanowicz M., Pozycja prawna arbitra w arbitrażu handlowym, Warszawa 2015: C. H. Beck
3. Auleytner A., Ochrona praw autorskich i pokrewnych a zasady swobodnego przepływu towarów i świadczenia usług w prawie UE, Warszawa
2015: C. H. Beck
4. Balwicka-Szczyrba M., Zarząd majątkiem wspólnym. Komentarz, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
5. Barut-Skupień B., Współuczestnictwo procesowe w postępowaniu cywilnym, administracyjnym ogólnym i podatkowym oraz sądowoadministracyjnym. Komentarz praktyczny z orzecznictwem. Wzory pism procesowych
i kazus, Warszawa 2015: C. H. Beck
6. Bazan A., Nowicki J. E., Prawo zamówień publicznych. Komentarz, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
7. Bernatowicz Ł., Reprywatyzacja na przykładzie gruntów warszawskich,
Warszawa 2015: Wolters Kluwer
8. Bieluk J., Rozliczenia związane ze spadkiem. Powołanie do spadku, zachowek, odpowiedzialność za długi spadkowe, dział spadku. Komentarz
259
Przegląd bibliograficzny
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
praktyczny z orzecznictwem. Wzory pism procesowych, Warszawa 2015:
C. H. Beck
Bieniak J., Bieniak M., Nita-Jagielski G., Oplustil K., Pabis R., Ra‑
chwał A., Spyra M., Suliński G., Tofel M., Zawłocki R., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2015: C. H. Beck
Bierć A., Zarys prawa prywatnego. Część ogólna, wyd. II, Warszawa
2015: Wolters Kluwer
Biernat J., Cybula P., Prawo spadkowe. Pytania. Kazusy. Tablice,
wyd. IV, Warszawa 2015: C. H. Beck
Chlebny J., Wynalazek pracowniczy – studium prawnoporównawcze,
Warszawa 2015: C. H. Beck
Ciemiński M., Odszkodowanie za szkodę niemajątkową w ramach odpowiedzialności ex contractu, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
Ciszewski J. (red.), Polskie prawo handlowe, wyd. IV, Warszawa 2015:
Wolters Kluwer
Czerwińska-Koral K., Podział quoad usum nieruchomości rolnej, Warszawa 2015: C. H. Beck
Derlatka J., Wyłączenie sędziego w postępowaniu cywilnym, Warszawa
Dolecki H., Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, wyd. VI, Warszawa
Dybka R., Gliwiński K., Poreda A., Zastaw rejestrowy i rejestr zastawów. Komentarz, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
Feliga P. (red.), Uliasz M., Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Komentarz, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
Fras M., Umowa ubezpieczenia grupowego. Aspekty prawne, Warszawa
Galewska E., Obowiązek zawarcia umowy o połączeniu sieci telekomunikacyjnych, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
Gardocka T., Jagiełło D., Problemy prawne na styku sportu i medycyny,
Gawrysiak-Zabłocka A., Skibińska E., Kodeks spółek handlowych.
Orzecznictwo, wyd. III, Warszawa 2015: C. H. Beck
Gessel-Kalinowska vel Kalisz B. (red.), Postępowanie przed sądem polubownym. Komentarz do Regulaminu Sądu Arbitrażowego przy Konfederacji Lewiatan, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
260
I. Prawo cywilne i postępowanie cywilne
25. Giedrewicz-Niewińska A., Uczestnictwo pracowników w spółce europejskiej, Warszawa 2015: C. H. Beck
26. Góra-Błaszczykowska A. (red.), Kodeks postępowania cywilnego, t. 1:
Komentarz do art. 1–729, wyd. II, Warszawa 2015: C. H. Beck
27. Górecki J., Pazdan M. (red.), Nowe europejskie prawo spadkowe, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
28. Grzybczyk K., Twórczość internautów w świetle regulacji prawa autorskiego na przykładzie fanfiction, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
29. Gurgul S., Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz,
wyd. X, Warszawa 2015: C. H. Beck
30. Ignaczewski J (red.), Skiepko K., Komentarz do spraw o podział majątku wspólnego małżonków, wyd. II, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
31. Janowski J. (red.), Kodeks postępowania cywilnego, t. 2: Komentarz do
artykułów 730–1217, wyd. II, Warszawa 2015: C. H. Beck
32. Jasińska M., Skarga pauliańska. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika. Komentarz do art. 527–534 KC i przepisów powiązanych (KRO, PrUpN, KPC, KK), wyd. II, Warszawa 2015: C. H. Beck
33. Kawczyńska M., Pozaumowna odpowiedzialność odszkodowawcza Unii
Europejskiej, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
34. Kępiński M. (red.), Własność intelektualna w obrocie elektronicznym,
t. 5, Warszawa 2015: C. H. Beck
35. Kidyba A., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, t. 1 i 2, wyd. XII,
36. Kidyba A., Prawo handlowe, wyd. XVII, Warszawa 2015: C. H. Beck
37. Kidyba A. (red.), Umowy w obrocie gospodarczym, wyd. IV, Warszawa
38. Kidyba A. (red.), Niezbecka E., Kodeks cywilny. Komentarz, t. 4: Spadki, wyd. IV, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
39. Knysiak-Sudyka H., Manowska M., Świecki D., Apelacja w postępowaniu cywilnym. Komentarz. Orzecznictwo, wyd. III, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
40. Kocemba K., Akta cywilne dla aplikantów, wyd. II, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
41. Koch A., Napierała J. (red.), Prawo spółek handlowych, wyd. V, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
42. Kocot W. J., Brzozowski A., Skowrońska-Bocian E., Prawo cywilne.
Część ogólna, wyd. III, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
261
43. Kułak K., Stosunek członkostwa w zarządzie spółki kapitałowej, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
44. Kuźmicka-Sulikowska J., Kazusy z prawa cywilnego. Materiały do ćwiczeń, wyd. II, Warszawa 2015: C. H. Beck
45. Manowska M., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, wyd. III,
46. Marciniak A., Piasecki K. (red.), Kodeks postępowania cywilnego, t. 3:
Komentarz do art. 730–1088, wyd. VI, Warszawa 2015: C. H. Beck
47. Modrzejewska M., Okolski J. (red.), Prawo handlowe, wyd. IV, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
48. Muchowska-Zwara K., Prawne problemy funkcjonowania konsorcjów
uczestniczących w obrocie regulowanym przez Prawo zamówień publicznych, Warszawa 2015: C. H. Beck
49. Olczyk M., Sytuacja prawna byłych stron stosunku najmu w razie dalszego zajmowania lokalu mieszkalnego przez byłego najemcę, Warszawa
50. Opalski A. (red.), Kodeks spółek handlowych, t. 3A: Spółka akcyjna. Komentarz do art. 301–392, Warszawa 2015: C. H. Beck
51. Opalski A. (red.), Kodeks spółek handlowych, t. 3B: Spółka akcyjna. Komentarz do art. 393–490, Warszawa 2015: C. H. Beck
52. Osowy P., Powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego, Warszawa
2015: C. H. Beck
53. Pabis R., Pisma, pisma sądowe i umowy z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego z objaśnieniami i płytą CD, Warszawa 2015:
C. H. Beck
54. Pacek G., Wykorzystywanie przez prasę utworów chronionych prawem autorskim, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
55. Piaskowska O. M., Sadowski K. (red.), Przewlekłość postępowania
w sprawach cywilnych, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
56. Pyzio K., Odpowiedzialność spółki dominującej względem wierzycieli kapitałowych spółek zależnych, Warszawa 2015: C. H. Beck
57. Radwański Z., Olejniczak A., Prawo cywilne – część ogólna, wyd. XIII,
58. Radwański Z., Panowicz-Lipska J., Zobowiązania – część szczegółowa,
wyd. XI, Warszawa 2015: C. H. Beck
59. Rodziewicz P., Stwierdzenie treści oraz zastosowanie prawa obcego w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 2015: C. H. Beck
262
60. Rybski R., Konstytucyjny status osób ubezwłasnowolnionych, Warszawa
61. Sieńczyło-Chlabicz J., Prawo mediów, wyd. II, Warszawa 2015: Wolters
Kluwer
62. Sieńczyło-Chlabicz J. (red.), Prawo własności intelektualnej, wyd. IV,
63. Sieradzka M., Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
64. Skoczny T., Prawo konkurencji. 25 lat, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
65. Skowrońska-Bocian E., Odpowiedzialność za długi spadkowe. Komentarz do zmian 2015, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
66. Sołtysiński S. (red.), Prawo spółek kapitałowych, „System Prawa Prywatnego”, t. 17A, wyd. II, Warszawa 2015: C. H. Beck
67. Strzelczyk R., Turlej A., Własność lokali. Komentarz, wyd. IV, Warszawa 2015: C. H. Beck
68. Strzępka J. A. (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. VII,
69. Szabłowska-Juckiewicz M., Wałachowska M., Wantoch-Rekowski J.
(red.), Umowy cywilnoprawne w ubezpieczeniach społecznych, Warszawa
70. Szumański A. (red.), Arbitraż handlowy, „System Prawa Handlowego”,
t. 8, wyd. II, Warszawa 2015: C. H. Beck
71. Tomaszek A., Metodyka pracy adwokata w sprawach cywilnych, Warszawa 2015: C. H. Beck
72. Topolewski K., Przedmiot zobowiązania z umowy zlecenia, Warszawa
2015: C. H. Beck
73. Wierzbowski M. (red.), Ustawa o obligacjach. Komentarz, Warszawa
2015: C. H. Beck
74. Załucki M. (red.), Unijne rozporządzenie spadkowe Nr 650/2012. Komentarz, Warszawa 2015: C. H. Beck
75. Zieliński A., Flaga-Gieruszyńska K., Kodeks postępowania cywilnego.
Komentarz, wyd. VIII, Warszawa 2015: C. H. Beck
76. Zięty J. J., Uprawnienia akcjonariuszy polskich spółek publicznych
w świetle Dyrektywy 2007/36/WE, Warszawa 2015: C. H. Beck
77. Zimmerman P., Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Warszawa 2015: C. H. Beck
263
78. Żok K., Środki ochrony zamawiającego program komputerowy. Odpowiedzialność twórcy za usterki utworu, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
ARTYKUŁY, RECENZJE:
1. Antkiewicz A., Problemy praktyczne sądowego postępowania o zasiedzenie służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu w aktualnym
orzecznictwie – zagadnienia materialnoprawne, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2015, nr 3
2. Arkuszewska A. M.. Pozycja procesowa referendarza sądowego – de
lege lata i de lege ferenda, „Iustitia” 2015, nr 3
3. Balwicka-Szczyrba M., Kilka uwag polemicznych na temat problematyki intertemporalnej służebności przesyłu, „Kwartalnik Prawa Prywatnego”
2015, nr 4
4. Bieda J., Prawo spadkowe Królestwa Polskiego w orzecznictwie Sądu
Najwyższego, „Państwo i Prawo” 2015, z. 12
5. Bieżuński P., Obowiązek ponownej zapłaty czynszu najmu lub dzierżawy
w upadłości likwidacyjnej, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 19
6. Bławat M., O wykładni art. 998 § 1 kodeksu cywilnego, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 11–12
7. Błeszyński J., Roszczenie o potrójne stosowne wynagrodzenie na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych w świetle skargi o niezgodność tego przepisu z Konstytucją RP,
„Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2015, nr 7
8. Błeszyński J., Błeszyńska-Przybylska M., Błeszyński M., Porozumienia
organizacji zbiorowego zarządzania w świetle art. 1071 ustawy o prawie
autorskim i prawach pokrewnych, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2015, nr 11
9. Borowicz A., Zgoda współwłaściciela na dokonanie czynności zarządu
rzeczą wspólną (art. 199 i 201 kodeksu cywilnego), „Przegląd Sądowy”
2015, nr 11–12
10. Bosek L., Sobolewski P., Oświadczenia na wypadek utraty zdolności do
wyrażenia zgody na zabieg medyczny, „Studia Prawa Prywatnego” 2015,
nr 3–4
11. Brzozowski R., Tajemnice prawnie chronione w prawie własności przemysłowej, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 18
12. Bugajski B., Majątkowe skutki małżeństwa niezależne od ustroju majątkowego w prawie szwajcarskim, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2015, nr 4
264
13. Byczko S., Przymusowy wykup akcji akcjonariuszy mniejszościowych –
uwagi w 10 lat po wyroku w sprawie P 25/02, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 9
14. Chałupczak-Dombek M., Nadanie klauzuli wykonalności przeciwko
małżonkowi dłużnika z uwzględnieniem orzecznictwa Sądu Apelacyjnego
w Gdańsku, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2015, nr 3
15. Chylicki P., O relacji warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego do ustawowego prawa poboru, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015,
nr 11
16. Cieślak S., Ewolucja formalizmu procesowego w okresie pięćdziesięciu lat
obowiązywania polskiego kodeksu postępowania cywilnego, „Kwartalnik
Prawa Prywatnego” 2015, nr 4
17. Dąbroś M., Brak ujawniania w rejestrze przedsiębiorców danych mniejszościowego wspólnika spółki z o.o. – czy zasadnie?, „Przegląd Prawa
Handlowego” 2015, nr 9
18. Dąbroś M., Obrót udziałami spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
a jawność wewnętrzna i zewnętrzna składu osobowego spółki, „Przegląd
Prawa Handlowego” 2015, nr 12
19. Dobrzyńska O., Ujednolicenie pojęć „zamieszkania” i „pobytu” w rezolucji (72) 1 Komitetu Ministrów Rady Europy, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2015, nr 3
20. Dróżdż M., Rozwiązanie stowarzyszenia przez sąd na wniosek organu nadzorującego lub prokuratora w świetle prawa o stowarzyszeniach,
„Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 10
21. Dzierżak P., Dopuszczalność nierównomiernego nakładania dopłat na
wspólników spółki z o.o. w świetle zasady autonomii woli, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 24
22. Dziewulska M., O niemożności obniżenia opłaty stosunkowej przez sąd
w ramach nadzoru sprawowanego na podstawie art. 759 § 2 kodeksu postępowania cywilnego, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 11–12
23. Epa E. A., Wysłuchanie dziecka w postępowaniu rozwodowym, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2015, nr 4
24. Fik P., Staszczyk P., Wątpliwości dotyczące możliwości dochodzenia rekompensaty za koszty odzyskiwania należności na podstawie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, „Przegląd Sądowy” 2015,
nr 7–8
265
25. Filipiak P., Prawo restrukturyzacyjne z perspektywy przedsiębiorcy w kryzysie finansowym, „Palestra” 2015, nr 11–12
26. Gabrylewicz T., Roszczenia byłych członków spółdzielni mieszkaniowych
po wygaśnięciu spółdzielczych lokatorskich praw do lokali mieszkalnych
na skutek zdarzeń innych niż śmierć członka, „Monitor Prawniczy” 2015,
nr 21
27. Gajda-Roszczynialska K., Udział podmiotów innych niż materialnie
uprawnione jako stron w procesie cywilnym a kryterium interesu prawnego – zagadnienia wybrane, „Polski Proces Cywilny” 2015, nr 3
28. Galewska E., O możliwości dochodzenia zawarcia umowy dostępowej
przed sądem powszechnym – przyczynek do dyskusji, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2015, nr 11
29. Gapska E., Obowiązek uiszczenia opłaty od zażalenia na postanowienie
o odrzuceniu zażalenia kwestionującego odmowę zwolnienia od kosztów
sądowych, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 14
30. Gessel-Kalinowska vel Kalisz B., Wpływ nowej regulacji rękojmi przy
sprzedaży (art. 556(1) k.c.) na definicję wady fizycznej prawa udziałowego – uwagi w świetle zmian kodeksu cywilnego wprowadzonych ustawą
z 30.05.2014 r. o prawach konsumenta, „Przegląd Prawa Handlowego”
2015, nr 12
31. Gessel-Kalinowska vel Kalisz B., Zastrzeżenie formy pisemnej dla umowy o arbitraż jako zastrzeżenie formy pisemnej dla celów dowodowych,
„Państwo i Prawo” 2015, z. 12
32. Gębusia I., Kontrowersje wokół obowiązku ujawnienia informacji udzielonych akcjonariuszowi poza walnym zgromadzeniem, „Przegląd Prawa
33. Goździaszek Ł., Komunikacja elektroniczna przy zakładaniu spółki handlowej na podstawie wzorca umowy, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015,
nr 8
34. Goździaszek Ł., Perspektywy wykorzystania sztucznej inteligencji w postępowaniu sądowym, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 10
35. Górnicki L., Prace Komisji Kodyfikacyjnej RP nad kodeksem handlowym
z 1934 r. – organizacja i koncepcja kodyfikacyjna, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 8
36. Grochowski M., Skutki naruszenia wymogów formalnych w prawie prywatnym –proporcjonalność i sposoby jej zapewnienia, „Kwartalnik Prawa
Prywatnego” 2015, nr 4
266
37. Gryszczyńska A., Tajemnica korespondencji, „Monitor Prawniczy” 2015,
nr 24
38. Grzegorczyk P., Dopuszczalność postępowania i przedmiot ustaleń sądu
w sprawie o ustalenie odpowiedzialności pozwanego w postępowaniu grupowym, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 23
39. Grzegorczyk P., Uprzednie świadczenie pomocy prawnej na rzecz strony
w charakterze radcy prawnego jako podstawa wyłączenia sędziego z mocy prawa w postępowaniu cywilnym (art. 48 § 1 pkt 4 KPC), „Monitor
Prawniczy” 2015, nr 19
40. Gudowski J., Sąd Najwyższy. Pozycja ustrojowa, funkcje i zadania (spojrzenie sędziego cywilisty), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 11–12
41. Haberko J., Charakter prawny relacji rodzice – dorosłe dzieci w kontekście zobowiązań alimentacyjnych rodziców, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2015, nr 4
42. Hofman T., Upadłość konsumencka 2015, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 16
43. Hotel M., Modyfikacja zasad odpowiedzialności członków organów wobec spółki kapitałowej, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 9
44. Inglot M., Kaucja na zabezpieczenie kosztów procesu w postępowaniu
grupowym, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 10
45. Janda P., Kolejność zaspokajania wierzycieli osobistych w postępowaniu
upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 11
46. Janiszewska B., O udzielaniu pełnomocnictwa medycznego – uwagi na
tle uchwały III CZP 19/15, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 19
47. Janiszewska B., O ustalaniu wysokości zadośćuczynienia za krzywdę,
„Monitor Prawniczy” 2015, nr 23
48. Janiszewska B., Pełnomocnictwo do wyrażenia zgody na udzielenie
świadczenia zdrowotnego, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 15
49. Jankowska M., Ochrona dóbr osobistych kandydatów w trakcie trwania
kampanii wyborczej – uwagi praktyczne, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 17
50. Jastrzemska S., Konsekwencje zmiany płci przez jednego z małżonków
dla bytu małżeństwa w świetle orzecznictwa trybunałów europejskich,
„Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2015, nr 3
51. Jastrzębski R., Kredyt hipoteczny w walucie zagranicznej. Uwagi na
marginesie tzw. frankowiczów, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2015, nr 9
267
52. Jędrejek G., Zmiana postanowienia zarządzającego powrót dziecka wydanego na podstawie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 20
53. Jurcewicz W., Wiśniewski C., Zdatność arbitrażowa sporów korporacyjnych – perspektywa polska, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 10
54. Kaczan D., Odwrócony kredyt hipoteczny. Analiza przepisów regulujących
nową instytucję prawa prywatnego, „Studia Prawa Prywatnego” 2015,
nr 3–4
55. Kaczorowski D., Kimla-Kaczorowska P., Oferta publiczna akcji nabywanych lub obejmowanych w wyniku realizacji uprawnień inkorporowanych w innych papierach wartościowych, „Przegląd Prawa Handlowego”
2015, nr 12
56. Kalina-Dzwonkowska A., Bonifikata jako szczególny przywilej związany
z nabyciem lokalu mieszkalnego oraz rodzaj swoistej „sankcji” ograniczającej właścicielskie ius disponendi, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 17
57. Kalina-Dzwonkowska A., Bonifikata jako szczególny przywilej związany
z nabyciem lokalu mieszkalnego oraz rodzaj swoistej „sankcji” ograniczającej właścicielskie ius disponendi – cz. II, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 19
58. Kappes A., Uwolnienie „więźnia korporacyjnego” spółki z o.o. przez wypowiedzenie udziału w spółce, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 10
59. Kidyba A., Kultura legislacyjna w kodeksach handlowych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 7
60. Kiełb D., Zawieranie umowy kredytu i umowy pożyczki w związku z wykładnią pojęcia zarządu majątkiem wspólnym małżonków, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 10
51. Kijowski K., Papis W., Rola prokuratora w postępowaniu cywilnym
w świetle zmian ustrojowych prokuratury oraz transformacji ustrojowej
Polski w latach 1989–2015, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa
i Prokuratury” 2015, nr 3
52. Kmiecik Z. R., Zaburzenia psychiczne a małżeństwo w świetle prawa cywilnego i prawa kanonicznego, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 7–8
63. Kolanowski T., Sprzedaż nieruchomości – kontrowersyjne źródło przychodów w podatku dochodowym od osób fizycznych, cz. II, „Glosa” 2015, nr 3
64. Kondek J. M., Somerski W., Dopuszczalność ujemnego oprocentowania
kredytów w świetle obecnej sytuacji gospodarczej, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 12
268
65. Kopciuch K., Rec.: Pietrzkowski H., Czynności procesowe zawodowego
pełnomocnika w sprawach cywilnych, Warszawa 2014, „Państwo i Prawo”
2015, z. 11
66. Kostański P., Depozycjonowanie stron internetowych jako czyn nieuczciwej konkurencji, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 8
67. Kostecka-Jurczyk D., Kontrola koncentracji a nabywanie pakietów
mniejszościowych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 12
68. Koszowski M., Problemy wykładni przepisów o rękojmi za wady rzeczy
sprzedanej po nowelizacji Kodeksu cywilnego, „Monitor Prawniczy” 2015,
nr 23
69. Kościółek A., Elektroniczne postępowanie wieczystoksięgowe, „Monitor
Prawniczy” 2015, nr 14
70. Kościółek A., Obowiązki kuratora procesowego dla osoby nieznanej
z miejsca pobytu, „Państwo i Prawo” 2015, z. 10
71. Kościółek A., Pozycja procesowa referendarza sądowego w świetle regulacji elektronicznego postępowania upominawczego, „Iustitia” 2015, nr 3
72. Kot L., Stokłosa A., Pojęcie grupy kapitałowej w świetle ustawy – Prawo zamówień publicznych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 7
73. Kozłowska-Chyła B., Pełnomocnik w obrocie wekslowym – uwagi na
tle art. 8 Prawa wekslowego, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego”
2015, nr 9
74. Kozłowska-Chyła B., Tryb zawieszania w czynnościach członka zarządu
spółki akcyjnej oraz przywrócenia do pełnienia funkcji, „Przegląd Prawa
75. Krawczyk R., Nielegalne nagranie jako dowód w postępowaniu cywilnym, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2015, nr 4
76. Kruszyńska-Kola J., Czy zawezwanie do próby ugodowej powinno mieć
wpływ na bieg terminu przedawnienia?, „Palestra” 2015, nr 9–10
77. Księżak P., Dobrodziejstwo inwentarza po nowelizacji kodeksu cywilnego z 2015 r. – aspekty materialnoprawne, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2015, nr 4
78. Kwaśnicki R. L., Letolc P. (red.), Prawo spółek w orzecznictwie Sądu
Najwyższego (2013–2014), „Monitor Prawniczy” 2015, nr 13
79. Lewandowski P., Dozwolony użytek z art. 24 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych w świetle wyroku Sądu Apelacyjnego we
Wrocławiu z dnia 29 sierpnia 2014 r. (tzw. sprawa fryzjera), „Przegląd
Ustawodawstwa Gospodarczego” 2015, nr 10
269
80. Lichoń K., Klauzule abuzywne a postępowanie przed sądem polubownym
z udziałem konsumenta, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 7
81. Łukasiewicz J. M., Aksamitowska-Kobos M., Egzekucja alimentów na
rzecz dziecka od zobowiązanego przebywającego na terenie Anglii oraz
Walii na podstawie rozporządzenia Rady (WE) z 18.12.2008 r. – 4/2009
(cz. I), „Monitor Prawniczy” 2015, nr 18
82. Łukasiewicz J. M., Aksamitowska-Kobos M., Egzekucja alimentów na
rzecz dziecka od zobowiązanego przebywającego na terenie Anglii oraz
Walii na podstawie rozporządzenia Rady (WE) z 18.12.2008 r. – 4/2009
(cz. II), „Monitor Prawniczy” 2015, nr 19
83. Machnikowska A., 50-lecie kodeksu postępowania cywilnego z dalekiej
i bliskiej perspektywy, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2015, nr 3
84. Machnikowski P., Prawo właściwe dla odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt według art. 5 Rzym II, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2015, nr 4
85. Machowska A., Nowe rozwiązania w prawie restrukturyzacyjnym i upadłościowym a wzorce francuskie – sędzia-komisarz i zastępca sędziego-komisarza, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2015, nr 4
86. Madej G. S., Kilka uwag o sprawności postępowania sądowego na tle
rozpoznawania spraw cywilnych, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2015, nr 4
87. Majewski M., Umowa donatio mortis causa w świetle proponowanych
zmian Kodeksu cywilnego, „Palestra” 2015, nr 11–12
88. Malmuk-Cieplak A., Wpływ postępowania upadłościowego na postępowanie egzekucyjne, „Polski Proces Cywilny” 2015, nr 3
89. Markiewicz K., Oznaczenie środka zaskarżenia a jego wybór (uwagi na
tle art. 130 § 1 zd. 2 k.p.c.), „Polski Proces Cywilny” 2015, nr 3
90. Markiewicz R., Sołtysiński S., Konstytucyjne aspekty praw autorskich
(uwagi na marginesie dwóch orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego), „Państwo i Prawo” 2015, z. 12
91. Michalik A., Skuteczność wewnątrzspółdzielczego postępowania odwoławczego w procesie dochodzenia uprawnień członków spółdzielni, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2015, nr 12
92. Michta M., Forma uzupełnienia dokumentów na wezwanie zamawiającego w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2015, nr 10
270
93. Moskała P., Transakcje wewnątrzgrupowe w projekcie zmiany dyrektywy
2007/36/WE, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 9
94. Muliński M., Zasada nieobciążania dłużnika ponad potrzebę w postępowaniu egzekucyjnym, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 17
95. Naworski J. P., Przedsiębiorca i przedsiębiorstwo w polskim prawie prywatnym, cz. I, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 8
96. Naworski J. P., Przedsiębiorca i przedsiębiorstwo w polskim prawie prywatnym, cz. II, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 10
97. Niedośpiał M., Darowizna na wypadek śmierci – wybrane zagadnienia
na tle uchwały SN z 13 grudnia 2013 r., III CZP 79/13, „Palestra” 2015,
nr 11–12
98. Nowacka Ż., Prawo patentowe – gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy?, „Palestra” 2015, nr 9–10
99. Odrowska-Stasiak M., Przesłanki wykładni wyroku, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 15
100. Osajda K., Wykaz inwentarza – nowa instytucja prawa spadkowego,
101. Ostrzechowski B., Wyrządzenie szkody przy wykonywaniu powierzonej
czynności na tle porównawczoprawnym, „Przegląd Prawa Handlowego”
2015, nr 8
102. Paluchniak C., Klasyfikacja postanowień sądu w postępowaniu egzekucyjnym – wybrane zagadnienia, „Palestra” 2015, nr 9–10
103. Panasiuk Ł., Problem ustanowienia i określenia kompetencji kuratora
nieobecnego, „Palestra” 2015, nr 9–10
104. Panek M. A., Reprezentacja kościelnych osób prawnych w umowach cywilnoprawnych, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 10
105. Pełczyński M., Orzekanie przez sąd polubowny o własnej kompetencji,
106. Piesiewicz P. F., Problematyka autorskich roszczeń majątkowych o zaniechanie oraz o usunięcie skutków naruszeń w przypadku naruszenia praw
do utworu architektonicznego, „Palestra” 2015, nr 11–12
107. Pilich M., Weitz K., Przegląd orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości
Unii Europejskiej z zakresu europejskiego prawa procesowego cywilnego
(2013–2014) – rozporządzenie nr 44/2001, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2015, nr 3
271
108. Pilich M., Weitz K., Przegląd orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości
Unii Europejskiej z zakresu europejskiego prawa procesowego cywilnego (2013–2014) – rozporządzenia nr 2201/2003, nr 4/2009, nr 805/2004,
nr 1896/2006, nr 1346/2000 i nr 1206/2001, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2015, nr 4
109. Pinior P., Z problematyki wyboru rady nadzorczej grupami, „Przegląd
110. Popardowski P., Łączenie, podział i przekształcenie spółek handlowych
w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, „Glosa” 2015, nr 3
111. Popardowski P., Spółki kapitałowe w orzecznictwie Sądu Najwyższego
pierwszego półrocza 2015 r., „Glosa” 2015, nr 4
112. Porzycki M., Prawo restrukturyzacyjne a zakres zastosowania unijnego
prawa upadłościowego, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 20
113. Porzycki M., Zmiany w prawie rzeczowym w związku z nową regulacją
upadłości i restrukturyzacji dewelopera, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 13
114. Reinhold K., O mediacji w Niemczech, „Iustitia” 2015, nr 4
115. Rogacka-Łukasik A., Zakres zastosowania ustawy z dnia 30 maja 2014 r.
o prawach konsumenta, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2015,
nr 8
116. Romanowski M., Cel spółki i charakter prawny umowy spółki, „Studia
Prawa Prywatnego” 2015, nr 3–4
117. Romanowski M., Znaczenie sporu o metodę odczytywania pojęcia „interes spółki kapitałowej”, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 7
118. Rupa J., Wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży (CESL),
„Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 12
119. Rutkowska A., Koszty polskiego procesu cywilnego a prawo do sądu – analiza orzecznictwa krajowego oraz ETPCz, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 18
120. Rysiak P., Podział spółki przez wydzielenie bez podwyższania kapitału zakładowego spółki przejmującej, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 8
121. Sadza A., Czy przedstawienie w zarzutach od nakazu zapłaty niewykazanej wierzytelności do potrącenia (art. 493 § 3 k.p.c.) prowadzi do odrzucenia zarzutów, „Polski Proces Cywilny” 2015, nr 3
122. Siewicz K., Ograniczenia jawności w prawie autorskim na przykładzie
tzw. „tajemnicy źródeł informacji”, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 19
123. Siwicki M., Nowe formy eksploatacji utworów w chmurze obliczeniowej
– cz. I, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 20
272
124. Siwicki M., Nowe formy eksploatacji utworów w chmurze obliczeniowej
– cz. II, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 21
125. Sołtysiński S., O potrzebie powstrzymania procesów nierównego traktowania podmiotów gospodarczych, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2015, nr 3
126. Strejmer S., Dopuszczalność wzruszenia czynności prawnej w części
w związku z wadą oświadczenia woli. Przyczynek do dyskusji, „Studia
Prawa Prywatnego” 2015, nr 3–4
127. Strus-Wołos M., Prawo restrukturyzacyjne – kilka uwag krytycznych
o nowej ustawie, „Palestra” 2015, nr 11–12
128. Strzelczyk K., Prawa mniejszości w orzecznictwie Sądu Najwyższego
i sądów powszechnych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 10
129. Strzępka J. A., Umowa o roboty budowlane a umowa o dzieło. Problem
rękojmi za wady, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 15
130. Studzińska J., Instytucja pełnomocnika pocztowego w postępowaniu cywilnym, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 9
131. Sylwestrzak A., Dzierżawa działkowa, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 24
132. Szczepaniak R., W zaklętym kręgu podziału na prawo publiczne i prywatne. Czyli o możliwości dochodzenia odsetek od zasądzonych kosztów
procesu, „Studia Prawa Prywatnego” 2015, nr 3–4
133. Szczurowski T., Forma umowy spółki jawnej (partnerskiej) a wkład w postaci własności nieruchomości, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2015, nr 7
134. Szczurowski T., Niedopuszczalność prokury łącznej niewłaściwej, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 21
135. Szczurowski T., Postępowania restrukturyzacyjne w świetle ustawy z 15
maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2015, nr 9
136. Szczurowski T., Prawa mniejszości w jednoosobowej spółce z o.o., „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 9
137. Szczurowski T., Zarys wielkiej nowelizacji dotyczącej postępowania
upadłościowego, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2015, nr 11
138. Szlęzak A. S., Kilka uwag o umowach gwarancyjnych – na marginesie
wyroku Sądu Najwyższego z 9.10.2014 r. (IV CSK 29/14), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 7–8
139. Szlęzak A. S., O odpowiedzialności z tytułu representations and warranties po raz ostatni, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 7
273
140. Szumański A., Granice ochrony praw mniejszości w spółkach kapitałowych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 9
141. Szymańska P., Przeprowadzanie zabiegów z chirurgii estetycznej u osób
małoletnich, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 10
142. Śliwowski S., Autorskie prawa majątkowe i licencje jako koszt podatkowy w jednoosobowej działalności gospodarcze, „Palestra” 2015, nr 9–10
143. Tarska M., Charakter praw wspólników mniejszościowych w spółkach
handlowych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 9
144. Tenenbaum-Kulig M., Zaliczka w rokowaniach o zbycie nieruchomości
stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego organizowanych po drugim przetargu zakończonym wynikiem negatywnym – wybrane uwagi de lege lata i de lege ferenda, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2015, nr 10
145. Tomala P., Konsekwencje nowelizacji Kodeksu cywilnego w zakresie prawa spadkowego – wybrane zagadnienia, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 20
146. Torbus A., Wytoczenie powództwa przed sądem państwa obcego jako
przyczyna przerwy biegu przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.), „Polski
Proces Cywilny” 2015, nr 3
147. Trela A., Powierzanie zadań z zakresu gospodarki komunalnej a swoboda zawierania umów, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2015, nr 3
148. Trzebiatowski M., Zawieszenie postępowania o naruszenie prawa własności przemysłowej ze względu na postępowanie o jego unieważnienie (na
tle orzecznictwa), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 7–8
149. Walasik M., Skuteczność pełnomocnictwa procesowego udzielonego przez
osobę z zaburzeniami psychicznymi, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 23
150. Warciński M., Przedawnienie roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej przez nieznanego sprawcę wypadku komunikacyjnego wobec Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 10
151. Węgrzynowski Ł., Legitymacja do żądania umorzenia weksla in blanco,
„Przegląd Sądowy” 2015, nr 10
152. Wiese K., Porozumienia o antykonkurencyjnym celu w nowym zawiadomieniu de minimis, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 16
153. Wikiera J., Charakter prawny propozycji nabycia obligacji, „Przegląd
154. Wilejczyk M., Stosowanie konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego
w dziedzinie prawa spadkowego, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 7–8
274
155. Witosz A. J., Prawne mechanizmy ochrony wspólników (akcjonariuszy)
mniejszościowych – wybrane problemy, „Przegląd Prawa Handlowego”
2015, nr 9
156. Wojewoda M., Przedstawicielstwo w postępowaniu dotyczącym odpowiedzialności z tytułu zdarzeń medycznych, „Palestra” 2015, nr 9–10
157. Wojewoda M., Zaświadczenie o stanie cywilnym a małżeństwa jednopłciowe i związki partnerskie zawierane za granicą, „Kwartalnik Prawa
Prywatnego” 2015, nr 3
158. Wolwiak I., Zarzuty osoby przypozwanej co do nieprawidłowego prowadzenia postępowania przez stronę wobec dokonanych pomiędzy nimi
uzgodnień, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 22
159. Woźniak R., Charakter prawny propozycji nabycia obligacji, „Przegląd
160. Woźniak R., Wpływ sankcyjnego pozbawienia prawa głosu określonego
w art. 89 ustawy o ofercie publicznej na uprawnienia korporacyjne akcjonariusza spółki publicznej, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 10
161. Wyrozumska A., Pozywanie przed sądami polskimi ambasady obcego
państwa oraz dostarczanie dokumentów sądowych w świetle orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Trybunału Sprawiedliwości
UE, „Europejski Przegląd Sądowy” 2015, nr 9
162. Wyrzykowski W., Żaba M., Ochrona praw wspólników (akcjonariuszy)
mniejszościowych w kodeksie spółek handlowych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 9
163. Zagrobelny K., Cztery kwestie – uwagi na marginesie pewnego wyroku,
„Przegląd Sądowy” 2015, nr 7–8
164. Zalewski C., Skutki ogłoszenia upadłości konsumenckiej małżonków,
165. Załucki M., Rec.: Rzewuski M., Podpis spadkodawcy na testamencie
własnoręcznym, Warszawa 2014, „Państwo i Prawo” 2015, z. 10
166. Zamojski Ł., Nowelizacja ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym w zakresie postępowania przymuszającego, „Przegląd Prawa Handlowego”
2015, nr 11
167. Zapadka P., Tajemnica bankowa – cz. I, „Monitor Prawniczy” 2015,
nr 15
168. Zapadka P., Tajemnica bankowa – cz. II, „Monitor Prawniczy” 2015,
nr 16
275
169. Zapadka P., Tajemnica maklerska (tajemnica zawodowa) (cz. I), „Monitor Prawniczy” 2015, nr 13
170. Zapadka P., Tajemnica maklerska (tajemnica zawodowa) (cz. II), „Monitor Prawniczy” 2015, nr 14
171. Zawrot J., Znaczenie wymogu bezstronności sądu w postępowaniu cywilnym, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2015, nr 4
172. Zedler F., Rec.: Markiewicz K., Zasady orzekania w postępowaniu nieprocesowym, Warszawa 2013, „Polski Proces Cywilny” 2015, nr 3
173. Zembrzuski T., Usuwanie braków formalnych pozwu po wniesieniu sprzeciwu od nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym,
174. Zembrzuski T., Zachowanie terminu do wniesienia zażalenia na postanowienie sądu I instancji, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 19
175. Zembrzuski T., Zwrot wniosku o rozliczenie nakładów złożonego w toku
postępowania o dział spadku i zniesienie współwłasności, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 15
176. Ziętara J., Przyczyny odmowy przekazania organowi egzekucyjnemu
świadczenia wynikającego z zajętej wierzytelności w egzekucji sądowej
i administracyjnej – zarys problematyki, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 22
177. Zięty J. J., Czy ochrona praw mniejszości w spółkach kapitałowych jest
wystarczająca?, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 10
178. Ziółkowski M., Rejestrowalność wzoru przemysłowego stanowiącego
część składową wytworu złożonego, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015,
nr 12
179. Żaba M., Zgoda na zbycie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w prawie słowackim i ukraińskim na tle polskiego Kodeksu spółek handlowych, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2015,
nr 9
GLOSY:
1. Bieżuński P., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 18 października
2013 r., III CZP 57/13 (opłata za czynności komornika), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 11–12
2. Bodio J., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 21 stycznia 2015 r.,
IV CZ 96/14 (data uiszczenia opłaty sądowej w formie bezgotówkowej),
„Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 12
276
3. Bohaczewski M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 15 września
2011 r., II CSK 572/10 (podmiot praw autorskich w ujęciu kolizyjnoprawnym), „Glosa” 2015, nr 3
4. Chłopecki A., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 23 października
2014 r., I CSK 609/13 (odpowiedzialność odszkodowawcza towarzystwa
funduszy inwestycyjnych wobec uczestnika funduszu w związku z nieprawidłowym wykonywaniem zarządu aktywami tego funduszu), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 9
5. Ciechorski J., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 14 listopada 2014 r., I CSK 653/14 (status procesowy szpitala psychiatrycznego zawiadamiającego sąd opiekuńczy o przyjęciu do szpitala osoby chorej psychicznie bez jej zgody), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 7–8
6. Ciechorski J., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 15 listopada 2012 r., I ACa 596/12 (odpowiedzialność zakładu opieki zdrowotnej za negatywne następstwa wykonanego zabiegu w sytuacji braku świadomej zgody pacjenta), „Palestra” 2015, nr 9–10
7. Ciechorski J., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie
z 2 sierpnia 2012 r., I ACa 443/12 (zgoda pacjenta na zabieg w kontekście
ponoszenia odpowiedzialności za bezprawność działania lekarza), „Monitor Prawniczy” 2015, nr 18
8. Czech K., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 20 marca 2015 r.,
II CSK 352/14 (tzw. patologiczne klauzule arbitrażowe), „Orzecznictwo
Sądów Polskich” 2015, nr 11
9. Drapała P., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2013 r.,
V CSK 133/12 (wykonanie obowiązku ustawowego za inny podmiot a prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia), „Państwo i Prawo” 2015, z. 7
10. Drozdowicz K., Zygmunt K., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego
z 27 września 2013 r., I CSK 739/12 (użycie wizerunku osoby powszechnie
znanej w reklamie prasowej), „Monitor Prawniczy” 2015, nr 15
11. Dróżdż K., Glosa do postanowienia Sądu Apelacyjnego w Poznaniu
z 6 maja 2013 r., I ACz 766/13 (konieczność odwrócenia grożącej szkody
jako przesłanka udzielenia zabezpieczenia nowacyjnego), „Glosa” 2015,
nr 3
12. Duda S., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 18 października 2013 r.,
III CZP 64/13 (termin upadku zabezpieczenia roszczenia pieniężnego),
277
13. Duszyńska-Misarko K., Księżak P., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 16 października 2014 r., III CSK 301/13 (możliwość bycia
świadkiem testamentu; zastrzeżenie warunku a powołanie do spadku),
14. Glanowski G., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 14 listopada 2014 r.
I CSK 633/13 (aspekty formalne wystawiania recept na leki refundowane),
15. Grzeszak T., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 17 września 2014 r.,
I CSK 682/13 (naruszenie godności poprzez nieudostępnienie toalety
klientowi przez bank), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 7–8
16. Izdebski P., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 4 września 2014 r.,
II CSK 776/13 (nabycie praw udziałowych w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością a przejście na nabywcę innych wierzytelności przysługujących zbywcy wobec spółki), „Palestra” 2015, nr 11–12
17. Janiak A., Słotwiński S., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 9 maja
2012 r., V CSK 258/11 (oznaczenie remitenta na wekslu), „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2015, nr 10
18. Jurcewicz W., Glosa do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego
z 30 stycznia 2015 r., III CZP 34/14 (możliwość ustanowienia prokury niewłaściwej w spółce kapitałowej), „Glosa” 2015, nr 4
19. Kaliński M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2014 r.,
I CSK 309/13 (moment powstania szkody a treść roszczenia odszkodowawczego), „Glosa” 2015, nr 3
20. Kaliński M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 12 marca 2015 r.,
I CSK 467/14 (ustalenie wysokości szkody wyrządzonej przez wydanie niezgodnej z prawem decyzji administracyjnej, polegającej na utracie własności nieruchomości miejskiej), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 12
21. Kaliński M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2012 r.,
V CSK 338/11 (szkoda akcjonariusza wywołana czynem skierowanym
przeciwko spółce), „Państwo i Prawo” 2015, z. 11
22. Kaliński M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2012 r.,
V CSK 282/11 (odpowiedzialność za tzw. szkody bezpośrednie i pośrednie), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 7–8
23. Karolak A., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 25 września 2014 r., I ACa 574/14 (prawnoautorska ochrona projektów branżowych), „Glosa” 2015, nr 4
278
24. Kłoda M., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2014 r., IV CSK 131/14 (ochrona kredytobiorców w przypadku cesji
wierzytelności kredytowej banku na rzecz funduszu sekurytyzacyjnego),
25. Kłoda T. M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 25 września 2014 r.,
II CSK 704/13 (odwołanie członków zarządu przez walne zgromadzenie
spółdzielni w związku z nieudzieleniem absolutorium), „Monitor Prawniczy” 2015, nr 22
26. Krakowiak M., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 19 lutego 2015 r.,
III CZP 103/14 (umorzenie postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela – banku, prowadzącego egzekucję na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego klauzulą wykonalności, a przerwanie biegu przedawnienia), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 11
27. Krakowiak M., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 27 marca 2014 r.,
III CZP 133/13 (skutki zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych), „Monitor Prawniczy” 2015, nr 21
28. Krauss J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 9 października 2014 r.,
IV CSK 29/14 (niedopuszczalność stosowania przepisów umowy o świadczenie przez osobę trzecią (art. 391 k.c.) do zachowania niewynikającego
z istniejącego stosunku prawnego, polegającego na powstrzymaniu się od
działalności konkurencyjnej), „Glosa” 2015, nr 3
29. Księżak P., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 26 czerwca
2014 r., II CSK 541/13 (losy hipoteki obciążającej nieruchomość spółdzielni mieszkaniowej w razie upadłości spółdzielni), „Monitor Prawniczy” 2015, nr 16
30. Księżak P., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 13 grudnia 2013 r.,
III CZP 79/13 (dopuszczalność zawarcia umowy darowizny na wypadek
śmierci), „Państwo i Prawo” 2015, z. 10
31. Księżak P., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 21 maja 2014 r.,
II CSK 52/14 (roszczenie z bezpodstawnego wzbogacenia przeciwko Skarbowi Państwa, który przejął mienie zlikwidowanego przedsiębiorstwa państwowego), „Glosa” 2015, nr 3
32. Kuniewicz Z., Glosa do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 19 lutego 2013 r., III CZP 63/12 (odpowiedzialność określona
w art. 433 k.c.), „Palestra” 2015, nr 9–10
33. Machowska A., Glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 16 kwietnia 2015 r., C-557/13, Hermann Lutz przeciwko Elke Bäuerle (ochrona
279
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
masy upadłości przed uszczupleniem w wyniku czynności prawnych dokonanych z pokrzywdzeniem wierzycieli), „Europejski Przegląd Sądowy”
2015, nr 8
Machowska A., Glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 4 września
2014 r., C-327/13, Burgo Group SpA przeciwko Illochroma SA, w stanie
likwidacji i Jérôme’owi Theettenowi, działającemu w charakterze syndyka masy upadłości Illochromy SA (przesłanki otwarcia wtórnego postępowania upadłościowego), „Glosa” 2015, nr 4
Makowski M., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 26 lutego 2014 r.,
III CZP 103/13 (status prawny osoby upoważnionej w oddziale do reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego), „Glosa” 2015, nr 3
Marciniak A., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 6 czerwca 2014 r., III
CZP 26/14 (zakres upoważnienia aplikanta komorniczego do samodzielnego wykonywania czynności egzekucyjnych), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 9
Margoński M., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 9 stycznia
2015 r., V CSK 51/14 (prawo właściwe dla określenia formy wymaganej
dla oświadczenia woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku), „Orzecznictwo
Sądów Polskich” 2015, nr 11
Materna G., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 28 stycznia
2015 r., III SK 39/14 (standard dowodu w sprawach ograniczających konkurencję uzgodnień między przedsiębiorcami), „Glosa” 2015, nr 4
Mazurkiewicz I., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 13 grudnia
2013 r., III CZP 79/13 (dopuszczalność zawarcia umowy darowizny na
wypadek śmierci), „Palestra” 2015, nr 11–12
Michta D., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 4 września 2014 r., II CSK
478/13 (indos powierniczy w celu inkasa), „Palestra” 2015, nr 11–12
Naworski J. P., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 11 lipca
2014 r., III CZP 36/14 (instytucja pytań prawnych z art. 390 § 1 KPC;
adresat oświadczenia woli członka zarządu spółki z o.o.; rezygnacja z pełnionej funkcji), „Monitor Prawniczy” 2015, nr 20
Naworski J. P., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 14 listopada
2013 r., II CSK 104/13 (termin przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy
o zwrot nienależnego świadczenia), „Glosa” 2015, nr 3
Naworski JP., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 26 lutego 2015 r.,
III CZP 108/14 (status prawny rolnika w procesie cywilnym z przedsiębiorcą), „Glosa” 2015, nr 4
280
44. Nesterowicz M., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 22
stycznia 2013 r., I ACa 1160/12 (odpowiedzialność za szkodę powstałą
wskutek szczepienia ochronnego), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015,
nr 10
45. Nesterowicz M., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie
z 29 kwietnia 2013 r., VI ACa 1357/12 (odpowiedzialność biura podróży), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 10
46. Olczyk M., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 6 grudnia 2012 r.,
III CZP 72/12 (wysokość odszkodowania po zakończeniu najmu w przypadku orzeczenia w wyroku eksmisyjnym o prawie do lokalu socjalnego),
47. Opalski A., Wiśniewski A. W., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego
z 30 stycznia 2015 r., III CZP 34/14 (niedopuszczalność wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu),
48. Ostrzechowski B., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie
z 29 lipca 2014 r., VI ACa 1849/13 (lotnisko w świetle art. 435 § 1 k.c.),
„Glosa” 2015, nr 4
49. Ożóg M., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 20 czerwca 2013 r., I ACa 353/13 (ochrzczenie dziecka i nauczanie religii, za zgodą i wiedzą jego rodziców a spowodowanie szkody), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 9
50. Pobożniak G., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2013 r.,
II CSK 77/12 (zaskarżanie uchwał połączeniowych), „Glosa” 2015, nr 4
51. Podsiadły K., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 31 stycznia
2014 r., II CSK 225/13 (dokument znajdujący się w aktach księgi wieczystej jako podstawa kolejnego wpisu do tej księgi wieczystej lub wpisu do
innej księgi wieczystej), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 7–8
52. Prejs E., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 7 marca 2013 r., IV CSK
442/12 (wpływ zapłaty podatku przez osobę trzecią na zakres odpowiedzialności cywilnoprawnej małżonka podatnika za zobowiązania podatkowe powstałe w trakcie trwania związku małżeńskiego), „Glosa” 2015, nr 4
53. Rożnowska A., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 11.12.2014 r.,
IV CA 1/14 (obowiązek dopuszczenia przez sąd z urzędu dowodu z opinii
biegłego), „Polski Proces Cywilny” 2015, nr 3
281
54. Sadza A., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 17 kwietnia
2013 r., V CZ 124/12 (odpowiedzialność rzecznika konsumentów za wynik procesu cywilnego), „Glosa” 2015, nr 4
55. Salamonowicz M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 13 lutego
2014 r., V CSK 176/13 (cywilnoprawna ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 9
56. Skowron-Kadayer M., Glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości
z 3 października 2013 r., C-32/12, Soledad Duarte Hueros przeciwko Autociba S.A. i Automóviles Citroën Espana S.A. (uprawnienia konsumenta w przypadku braku zgodności towaru z umową), „Monitor Prawniczy”
2015, nr 16
57. Socha I., Glosa do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego
z 8 kwietnia 2014 r., III CZP 87/13 (stan prawny nieruchomości zajętej
przez linię energetyczną), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 10
58. Sokołowski K. P., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2012 r., I CSK 220/12 (założenie księgi wieczystej na podstawie art.
713 kodeksu Napoleona), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 10
59. Strzępek Ł., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 6 czerwca 2014 r.,
III CZP 107/13 (możliwość ustanowienia służebności przesyłu w sytuacji,
w której na nieruchomości znajdują się urządzenia przesyłowe ulokowane na podstawie funkcjonującej w obrocie prawnym decyzji administracyjnej), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 9
60. Szczepaniak R., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 6 czerwca 2014 r.,
III CSK 211/13 (powierzenie zadania przez organ państwowy lub samorządowy innemu podmiotowi a odpowiedzialność określona w art. 417
§ 2 k.c.), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 10
61. Turek J., Glosa do postanowienia Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie
z 23 maja 2014 r., I ACz 266/14 (związanie z art. 386 § 6 k.p.c. a problematyka właściwego postępowania procesowego), „Monitor Prawniczy”
2015, nr 14
62. Wolwiak I., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 17 lipca 2014 r.,
III CZP 43/14 (niewskazanie adresu miejsca zamieszkania strony pozwanej jako brak formalny pozwu), „Polski Proces Cywilny” 2015, nr 3
63. Wróbel M., Glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 13 lutego
2014 r., C-466/12, Nils Svensson i inni przeciwko Retriever Sverige AB
(prawo do umieszczania linku odsyłającego do innej strony interneto282
II. Prawo karne i proces karny
wej, na której znajduje się utwór chroniony prawem autorskim), „Monitor Prawniczy” 2015, nr 17
64. Zagrobelny K., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 21 stycznia 2015 r.,
IV CSK 214/14 (odrzucenie raportu oddziaływania nowej inwestycji na środowisko a wygaśnięcie umowy o dzieło, która polegała na przygotowaniu
dokumentacji budowlanej), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 12
65. Zamojski Ł., Glosa do postanowienia Sądu Apelacyjnego w Szczecinie
z 28 stycznia 2014 r., I ACz 62/14 (dopuszczalność zawieszenia postępowania rejestrowego przez sąd procesowy w ramach zabezpieczenia powództwa o uchylenie/stwierdzenie nieważności uchwały organu właścicielskiego spółki kapitałowej), „Glosa” 2015, nr 3
66. Ziemiak M. P., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 22 listopada
2013 r., III CZP 76/13 (kompensacja wydatków poczynionych na najem
zastępczego środka komunikacji), „Państwo i Prawo” 2015, z. 8
II. PRAWO KARNE I PROCES KARNY
1. Bojarski M., Giezek J., Sienkiewicz Z., Prawo karne materialne. Część
ogólna i szczególna, wyd. VI, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
2. Bojarski M., Radecki W., Kodeks wykroczeń. Komentarz, wyd. VII, Warszawa 2015: C. H. Beck
3. Bojarski T. (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. VII, Warszawa 2015:
Wolters Kluwer
4. Buczkowski K., Oszustwo asekuracyjne jako jeden z przejawów przestępczości ubezpieczeniowej, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
5. Chojniak Ł., Boratyńska K., Jasiński W., Postępowanie karne, Warszawa 2015: C. H. Beck
6. Czarnecki P., Czerwińska M. (red.), Uczestnicy postępowania karnego
w świetle nowelizacji procedury karnej po 1.7.2015 r. Komentarz praktyczny, Warszawa 2015: C. H. Beck
7. Dąbkiewicz K., Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
8. Dąbkiewicz K., Kodeks postępowania karnego. Komentarz do zmian
2015, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
283
9. Dudka K., Praktyka stosowania nieizolacyjnych środków zapobiegawczych w polskim procesie karnym, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
10. Dudka K., Paluszkiewicz H., Postępowanie karne, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
11. Dudka K., Paluszkiewicz H., Szumiło-Kulczycka D., Kodeks postępowania karnego. Wybór orzecznictwa z komentarzem, Warszawa 2015:
Wolters Kluwer
12. Gałązka M., Hałas R. G., Hypś S., Szeleszczuk D., Wiak K., Kodeks
karny – część ogólna. Pytania. Kazusy. Tablice, wyd. IV, Warszawa 2015:
C. H. Beck
13. Gardocki L., Prawo karne, wyd. XIX, Warszawa 2015: C. H. Beck
14. Giezek J., Kardas P. (red.), Etyka adwokacka a kontradyktoryjny proces
karny, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
15. Grześkowiak A., Wiak K. (red.), Prawo karne, wyd. V, Warszawa 2015:
C. H. Beck
16. Hofmański P., Waltoś S., Proces karny. Zarys systemu, wyd. XII, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
17. Iwaniec J., Młodawska-Piaseczna M., Wielgolewska A., Prawo karne
materialne. Kazusy dla aplikantów, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
18. Jodłowski J., Zasada prawdy materialnej w postępowaniu karnym, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
19. Kala D., Zgoliński I. (red.), Reforma prawa karnego materialnego i procesowego z 2015 roku, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
20. Korcyl-Wolska M., Postępowanie w sprawach nieletnich na tle standardów europejskich, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
21. Kruszyński P. (red.), Dowody i postępowanie dowodowe w procesie karnym – po nowelizacji z 1 lipca 2015 r. Komentarz praktyczny z orzecznictwem. Wzory pism procesowych, Warszawa 2015: C. H. Beck
22. Kuczyńska H., Mierzwińska-Lorencka J., Prawo karne procesowe. Kazusy dla aplikantów, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
23. Kwiatkowski Z. (red.), Sądy i inne organy postępowania karnego, „System Prawa Karnego Procesowego”, t. 5, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
24. Lach A., Karnoprawna reakcja na zjawisko kradzieży tożsamości, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
25. Majewski J., Kodeks karny. Komentarz do zmian 2015, Warszawa 2015:
Wolters Kluwer
284
26. Małolepszy M., Reforma systemu sankcji w Niemczech, Austrii i w Polsce, Warszawa 2015: C. H. Beck
27. Mazowiecka L. (red.), Indywidualna ocena służąca ustaleniu szczególnych potrzeb ofiar przestępstw w zakresie ochrony, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
28. Mozgawa M. (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. VII, Warszawa
29. Paluszkiewicz H., Sporządzanie środków odwoławczych i innych środków
zaskarżenia w postępowaniu karnym i karnoskarbowym – po nowelizacji
z 1 lipca 2015 r. Komentarz praktyczny z orzecznictwem. Wzory pism procesowych, wyd. II, Warszawa 2015: C. H. Beck
30. Paprzycki L. (red.), Środki zabezpieczające, „System Prawa Karnego”,
t. 7, wyd. II, Warszawa 2015: C. H. Beck
31. Pawelec S., Ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa w prawie karnym materialnym i procesowym, Warszawa 2015: C. H. Beck
32. Pohl Ł., Prawo karne. Wykład części ogólnej, wyd. III, Warszawa 2015:
Wolters Kluwer
33. Postulski K., Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. III, Warszawa
34. Stefański R. A., Pisma procesowe w sprawach karnych z objaśnieniami
i płytą CD, wyd. V, Warszawa 2015: C. H. Beck
35. Stefański R. A., Środki karne po nowelizacji w 2015 r., Warszawa 2015:
Wolters Kluwer
36. Świecki D. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 1 i 2,
wyd. II, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
37. Warylewski J., Prawo karne. Część ogólna, wyd. VI, Warszawa 2015:
Wolters Kluwer
38. Wilk D., Fałszerstwa dzieł sztuki. Aspekty prawne i kryminalistyczne,
39. Zagrodnik J., Metodyka pracy obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych i karnych skarbowych, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
1. Achrem W., Wolańska-Nowak P., Sołtyszewski I., Opinia biegłego z zakresu badań genetycznych, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 10
2. Barcik J., Srogosz T., Prawo dostępu do adwokata w Polsce w świetle
dyrektywy 2013/48/UE, „Palestra” 2015, nr 7–8
285
3. Barczak-Oplustil A., Charakter środków zabezpieczających w nowelizacji Kodeksu karnego z 20 lutego 2015 r. Wprowadzenie do dyskusji, „Palestra” 2015, nr 7–8
4. Barczak-Oplustil A., Wróbel W., Zagadnienia intertemporalne zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności oraz kary łącznej w perspektywie zmian Kodeksu karnego dokonanych wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 17 lipca 2013 r. (SK 9/10) oraz ustawą nowelizującą z 20 lutego
2015 r., „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 1
5. Bielski M., Przesłanki wymiaru kary łącznej orzekanej w trybach wyroku
skazującego i wyroku łącznego na tle nowego modelu kary łącznej, „Palestra” 2015, nr 7–8
6. Bieńkowska E., Nowe środki ochrony i pomocy dla pokrzywdzonych
i świadków, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 10
7. Błoński M., Dochodzenie odszkodowania przez cudzoziemców z tytułu
niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, „Palestra” 2015,
nr 11–12
8. Bocheński M., Populizm penalny w polskim wydaniu – rzecz o kryminologicznej problematyce ustawy o postępowaniu wobec osób stwarzających
zagrożenie, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 1
9. Bocheński M., Prawnokarna reakcja wobec sprawców przestępstw seksualnych w Polsce po 1 lipca 2015 r., „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 4
10. Bojańczyk A., Jak nie zmieniać prawa albo o „nowym nowym” dowodzeniu przed sądem apelacyjnym, „Palestra” 2015, nr 11–12
11. Bojke J., Wantoła M., Wyłączenie odpowiedzialności karnej kobiety ciężarnej za aborcję. Wybrane zagadnienia, „Czasopismo Prawa Karnego
i Nauk Penalnych” 2015, nr 3
12. Borodziuk M., Problem legalności fałszywych wyjaśnień oskarżonego
w kontekście odpowiedzialności karnej jego obrońcy, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2015, nr 4
13. Borodziuk M., Skazanie za przestępstwo prywatnoskargowe lub wykroczenie na etapie postępowania odwoławczego, „Prokuratura i Prawo”
2015, nr 7–8
14. Bronowska K., Wizerunek sądu przez pryzmat przewlekłości postępowania (ze szczególnym uwzględnieniem postępowania karnego), „Kwartalnik
Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2015, nr 3
286
15. Byczyk M., O wątpliwościach związanych z teorią działania jako podstawą wyznaczania czasu popełnienia czynu zabronionego, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 9
16. Chrabkowski M., Gwizdała K., Zabezpieczenie dowodów elektronicznych, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 11
17. Ciepły F., O kontratypie sztuki, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 10
18. Ciepły F., Środki zabezpieczające – do zmiany czy likwidacji?, „Państwo
i Prawo” 2015, z. 7
19. Cierpiatka A., Wpływ nowelizacji zasad wymiaru kary na wyrokowanie
w „wypadku mniejszej wagi” określonym art. 310 § 3 KK, „Kwartalnik
Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2015, nr 4
20. Cieślak W., Obrona trybu przyspieszonego – czyli niezależność według
prof. dr. hab. Piotra Kruszyńskiego, „Palestra” 2015, nr 7–8
21. Czapliński M., Zaskarżalność postanowienia w przedmiocie zawieszenia
postępowania karnego, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 9
22. Czapliński M., Zawieszenie postępowania karnego z uwagi na prejudykat
a samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego, „Przegląd Sądowy” 2015,
nr 11–12
23. Czichy K., Procedura stosowania dobrowolnego poddania się odpowiedzialności w prawie karnym skarbowym, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 7–8
24. Derlatka M., Zasadność kryminalizacji obrazy uczuć religijnych, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 10
25. Dębowski P., Rec.: Gruszecka D (red.), Skorupka J. (red.), Granice procesu karnego. Legalność działań uczestników postępowania, Warszawa
2015, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 11
26. Drajewicz D., Pokrzywdzony w znowelizowanym Kodeksie postępowania
karnego, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 18
27. Drewicz M., Skazanie bez rozprawy (art. 335 k.p.k.) i dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (art. 387 k.p.k.) a przestępstwa o strukturze wielopodmiotowej, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 3
28. Federowicz K., Zakaz dowodowy z art. 168a kodeksu postępowania karnego (część I), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 7–8
29. Federowicz K., Zakaz dowodowy z art. 168a kodeksu postępowania karnego (część II), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 9
30. Federowicz K., Zakaz dowodowy z art. 168a kodeksu postępowania karnego (część III), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 10
287
31. Filipczak M., Przedpole zagrożenia dla dobra prawnego a opis czynu
z art. 178a § 1 k.k., „Państwo i Prawo” 2015, z. 7
32. Filipczak M., Przygotowanie i usiłowanie w polskim prawie karnym,
„Prokuratura i Prawo” 2015, nr 7–8
33. Gensikowski P., Materialnoprawne ujęcie przesłanek instytucji przewidzianej w art. 62a ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, „Prokuratura
i Prawo” 2015, nr 10
34. Gensikowski P., Zamiana kary wynikająca z depenalizacji częściowej
przewidzianej w ustawie z dnia 27 września 2013 r. a orzeczenie kary
łącznej, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 11
35. Giezek J., O sankcjach alternatywnych oraz możliwości wyboru rodzaju
wymierzanej kary, „Palestra” 2015, nr 7–8
36. Goniewicz G., Orzekanie o warunkowym przedterminowym zwolnieniu
z odbywania reszty kary pozbawienia wolności po nowelizacji Kodeksu
karnego, „Palestra” 2015, nr 7–8
37. Górowski W., Orzekanie kary grzywny po 1 lipca 2015 r., „Palestra”
2015, nr 7–8
38. Grajcar T., Granice środka odwoławczego w świetle nowelizacji kodeksu postępowania karnego, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 7–8
39. Gruszecka D., Zmiany standardu uzasadnienia wyroku w kontekście kontradyktoryjności procesu karnego i realizacji prawa do obrony, „Palestra”
2015, nr 7–8
40. Grzęda E., Przesłanka tymczasowego aresztowania z art. 258 § 2 k.p.k.
Uwagi na marginesie uchwały Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2012 r.
(I KZP 18/11) oraz nowelizacji Kodeksu postępowania karnego, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 3
41. Gujda J., Zdanie odrębne jako forma „krytyki” wyroku sądowego w procesie karnym, „Iustitia” 2015, nr 3
42. Hołyst B., Rec.: Schneider H. J., Kryminologie. Ein Internationales Handbuch, Band 1: Grundlagen (Kryminologia. Podręcznik międzynarodowy,
t. I: Podstawy), Berlin–Boston 2014, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 10
43. Hotel M., Konstytucyjność przepisów karnych związanych z informacją poufną w świetle zasady nullum crimen sine lege, „Palestra” 2015,
nr 9–10
44. Hryniewicz-Lach E., Przestępstwa z niewiedzy lub zapomnienia, „Ruch
Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2015, nr 4
288
45. Hryniewicz-Lach E., Utracone korzyści (lucrum cessans) jako szkoda w prawie karnym, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2015,
nr 12
46. Jasiński W., Odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie,
wykonanie środka zabezpieczającego oraz niezasadne stosowanie środków przymusu po nowelizacji kodeksu postępowania karnego, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 9
47. Jasiński W., Prawo do nieobciążania się a interes publiczny w sprawach
karnych (w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka),
48. Jasiński W., Prawo do nieobciążania się w procesie karnym w świetle
standardów strasburskich, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 7–8
49. Jezusek A., Przyczynowość zaniechania oraz rola powiązań kauzalnych
w obiektywnym przypisaniu skutku, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk
Penalnych” 2015, nr 4
50. Juchacz W., Kilka uwag na temat postępowania dowodowego przed
sądem odwoławczym po zmianach obowiązujących od 1 lipca 2015 r.,
„Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2015, nr 3
51. Juszka K., Efektywność warunkowego umorzenia postępowania karnego
w postępowaniu przygotowawczym i jurysdykcyjnym, „Ruch Prawniczy,
Ekonomiczny i Socjologiczny” 2015, nr 4
52. Kamiński I. C., Zakaz karania bez podstawy prawnej – orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka za lata 2011–2014, „Europejski
Przegląd Sądowy” 2015, nr 8
53. Kanarek J., Rozważania o obiektywnym przypisaniu skutku i nauce
o zwiększeniu ryzyka w kontekście ich aplikacji do przestępstw stypizowanych w art. 177 kodeksu karnego, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 9
54. Kardas P., Ciąg przestępstw w świetle nowelizacji Kodeksu karnego z 20
lutego 2015 r., „Palestra” 2015, nr 7–8
55. Kardas P., Nowe ujęcie zasady in dubio pro reo, „Palestra” 2015, nr 9–10
56. Kardas P., Postępowanie dowodowe przed sądem po nowelizacji Kodeksu
postępowania karnego, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych”
2015, nr 2
57. Kardas P., Zbieg przestępstw czy zbieg kar? Rozważania o podstawie
wymiaru kary łącznej w świetle nowelizacji Kodeksu karnego z 20 lutego
2015 r., „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 3
289
58. Kardas P., Giezek J., Nowa filozofia karania, czyli o założeniach i zasadniczych elementach nowelizacji Kodeksu karnego, „Palestra” 2015, nr 7–8
59. Kierska M., Marek T., Zasada ne bis in idem w kontekście orzecznictwa
ETPCz, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 21
60. Kocaj O., Prawnokarne granice ochrony życia człowieka w związku
z działaniami medycznymi, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 7–8
61. Kolendowska-Matejczuk M., Problematyka zgodności z zasadą ne bis in
idem rozwiązania przyjętego w art. 10 § 1 Kodeksu wykroczeń, „Palestra”
2015, nr 9–10
62. Koper R., Problem dowodowego wykorzystania „opinii prywatnej”
w procesie karnym, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 24
63. Korzeniowska-Lasota A., Reguła ne peius z art. 454 § 3 k.p.k. w postępowaniu dyscyplinarnym prowadzonym wobec sędziego, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2015, nr 3
64. Kosonoga J., Rec.: Tarnowska D., Instytucja przedstawienia zarzutów
w polskim procesie karnym, Szczecin 2013, „Prokuratura i Prawo” 2015,
nr 7–8
65. Kościerzyńska J., Struktura tematyczno-rematyczna wypowiedzi a zwięzłość uzasadnienia w kontekście art. 424 § 1 k.p.k. w brzmieniu ustalonym
przez ustawę z 27 września 2013 r. (Dz. U. poz. 1247 ze zm.), „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2015, nr 4
66. Kowalski S., Środki probacyjne w Kodeksie karnym skarbowym po nowelizacji Kodeksu karnego, „Probacja” 2015, nr 3
67. Kozłowska M., Wskazania dotyczące prowadzenia postępowań przygotowawczych w sprawach o handel ludźmi, „Prokuratura i Prawo” 2015,
nr 10
68. Krajewski R., Wykroczenie szalbierstwa, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 9
69. Krajewski R., Zgwałcenie kazirodcze, „Palestra” 2015, nr 11–12
70. Krysztofiuk G., Europejski nakaz dochodzeniowy, „Prokuratura i Prawo”
2015, nr 11
71. Krysztofiuk G., Perspektywy współpracy sądowej w sprawach karnych
w Unii Europejskiej, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 7–8
72. Krysztofiuk G., Projekt ustanowienia Prokuratury Europejskiej, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 9
73. Kubiak R., Czy istnieje kontratyp zwyczaju?, „Prokuratura i Prawo” 2015,
nr 7–8
290
74. Kudła J., Kosmaty P., Czynności operacyjno-rozpoznawcze i ich relacje
do nowego modelu procesu karnego, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 11
75. Kukuła Z., Koncepcja oszustwa w słowackim kodeksie karnym, „Przegląd
Sądowy” 2015, nr 7–8
76. Kulesza C., Postępowanie dowodowe przed sądem po nowelizacji Kodeksu postępowania karnego – perspektywa obrońcy, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 2
77. Kulesza J., Prawnokarna ochrona życia człowieka w fazie prenatalnej
(w projekcie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego), „Państwo i Prawo”
2015, z. 7
78. Kuźmik M., Referendarz sądowy w sprawach karnych, „Iustitia” 2015,
nr 3
79. Laszczak B., Werbalne i niewerbalne metody oceny wiarygodności zeznań i wyjaśnień, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2015, nr 3
80. Lebiedowicz A., Fałszerstwo środków płatniczych i papierów wartościowych w ujęciu wielopłaszczyznowym, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2015, nr 4
81. Majewski J., Reguły wyłączania wielości ocen a konstrukcja idealnego
zbiegu czynów zabronionych (przestępstw lub wykroczeń), „Palestra” 2015,
nr 11–12
82. Małecka-Kowalczyk K., Katalog środków zabezpieczających w Kodeksie
karnym skarbowym, „Probacja” 2015, nr 4
83. Małecki M., Sekwencja krótkoterminowej kary pozbawienia wolności
i kary ograniczenia wolności (art. 37b k.k.) – zagadnienia podstawowe,
„Palestra” 2015, nr 7–8
84. Małecki M., Usprawiedliwiony błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego w świetle nowelizacji art. 28 § 1 k.k., „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 1
85. Małecki M., Ustawowa regulacja kryteriów przypisania skutku (analiza
wybranych uwag krytycznych), „Państwo i Prawo” 2015, z. 8
86. Mazowiecka L., Szanse na mediację w postępowaniu przygotowawczym,
„Prokuratura i Prawo” 2015, nr 10
87. Mazowiecka L., Z problematyki reagowania na przemoc wobec kobiet,
291
88. Mistygacz M., Szeroczyńska M., Regulamin wewnętrznego urzędowania
powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury z dnia 11 września
2014 r. – analiza krytyczna wybranych zagadnień, „Prokuratura i Prawo”
2015, nr 7–8
89. Morawski M., Przedłużenie pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich w świetle orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
w sprawie Grabowski przeciwko Polsce, „Probacja” 2015, nr 4
90. Mroczkowski P., Kilka problemów materialnego prawa wykroczeń, „Iustitia” 2015, nr 4
91. Mucha A., Kilka uwag do nowelizacji Kodeksu postępowania karnego
z 27 września 2013 r., „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych”
2015, nr 2
92. Mucha A., Prokurent jako podmiot przestępstwa niegospodarności
(art. 296 § 1 k.k.), „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 7–8
93. Nawój-Śleszyński A., Rec.: Stępniak P., Środki penalne we Francji
i w Polsce. Doktryna, legislacja, praktyka, Warszawa 2012, „Państwo
i Prawo” 2015, z. 8
94. Nawrocki M., Pouczenie jako (nie)zbędny warunek odpowiedzialności
karnej za składanie fałszywych zeznań, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 7–8
95. Olewiński M., Konstrukcja związku przestępnego (joint criminal enterprise) a Statut Rzymski Międzynarodowego Trybunału Karnego, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 4
96. Pachnik K., Odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu niesłusznego
skazania w prawie polskim wobec nowelizacji procedury karnej, „Palestra” 2015, nr 7–8
97. Pasternak Ł., Przestępstwo rozpowszechniania nieprawdziwych informacji stypizowane w art. 305 § 2 Kodeksu karnego – zagadnienia wybrane,
98. Pawelec K. J., Środki zapobiegawcze – nowe uregulowania w Kodeksie
postępowania karnego. Zagadnienia podstawowe, „Monitor Prawniczy”
2015, nr 17
99. Pawelec S., Między starym a nowym procesem karnym, czyli wybrane uwagi na temat przepisów intertemporalnych noweli z 27 września
2013 r., „Palestra” 2015, nr 7–8
100. Pączek I., Wniosek o skazanie bez rozprawy po noweli k.p.k. z dnia
27 września 2013 r., „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 10
292
101. Pietrak M., Środki zabezpieczające w świetle nowelizacji prawa karnego
z 20.2.2015 r., „Monitor Prawniczy” 2015, nr 13
102. Pilch A., Umorzenie kompensacyjne w trybie art. 59a k.k. – wybrane zagadnienia, „Palestra” 2015, nr 7–8
103. Płońska A., Prawidłowy obrót gospodarczy jako przedmiot ochrony prawnokarnej na podstawie art. 299 § 1 kodeksu karnego, „Państwo i Prawo”
2015, z. 10
104. Politowicz K. A., O potrzebie i sposobach rozszerzania bazy dla wykonywania pracy społecznie użytecznej po nowelizacji Kodeksu karnego, „Probacja” 2015, nr 4
105. Poniatowski P., Czynny żal sprawcy usiłowania (cz. 2), „Palestra” 2015,
nr 9–10
106. Postulski K., Stan zdrowia skazanego w aspekcie zdolności do odbywania kary pozbawienia wolności, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 7–8
107. Postulski K., Zmiany dotyczące właściwości sądu w postępowaniu karnym wykonawczym obowiązujące od dnia 1 lipca 2015 r., „Prokuratura
i Prawo” 2015, nr 9
108. Pręgowska-Kapelańska J., Chrzczonowicz P., Handel organami z perspektywy prawa międzynarodowego oraz polskiego prawa karnego, „Przegląd Sejmowy” 2015, nr 6
109. Ptak J., Szczególne okrucieństwo jako znamię przestępstwa zabójstwa,
110. Ptak J., Zabójstwo funkcjonariusza publicznego, „Prokuratura i Prawo”
2015, nr 7–8
111. Pyrcak-Górowska M., Wysłuchanie biegłego na posiedzeniu w przedmiocie orzeczenia, zmiany lub uchylenia środka zabezpieczającego – problemy interpretacyjne związane z art. 199b § 2 k.k.w., „Czasopismo Prawa
Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 4
112. Raglewska J., Raglewski J., Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności za przestępstwo skarbowe, a ustawowy wymóg braku skazania za ten
rodzaj czynu karalnego, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 7–8
113. Razowski T., Materialne i procesowe problemy interpretacji art. 168a k.p.k.,
„Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 2
114. Rogalski M., Udostępnianie danych telekomunikacyjnych sądom i prokuraturom, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 11
293
115. Rogoziński K., Niszczenie materiałów zgromadzonych w wyniku wykonywania kontrolowanego przyjęcia lub wręczenia korzyści majątkowej, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 9
116. Rusinek M., Wniosek w poszukiwaniu dowodów – artykuł 367a k.p.k.,
„Palestra” 2015, nr 7–8
117. Rychlewska A., O dyrektywie interpretacyjnej in dubio pro reo. Uwagi na
tle ustawy nowelizującej postępowanie karne, „Palestra” 2015, nr 9–10
118. Rychlewska A., Przedmiot czynności wykonawczej przestępstwa „prania
brudnych pieniędzy”. Uwagi na tle uchwały Sądu Najwyższego z 18 grudnia 2013 r., I KZP 19/13, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych”
2015, nr 3
119. Rydlichowska D., Tajemnica lekarska w postępowaniu karnym, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 9
120. Sawicki J., Z problematyki idealnego zbiegu czynów karalnych w prawie
karnym skarbowym, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 11
121. Semena J., Problematyka mobbingu na tle przestępstwa z art. 218 § 1a k.k.,
„Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 7
122. Sierakowski P., Kasacja w świetle noweli z dnia 27 września 2013 r.,
123. Skórzewska-Amberg M., Zmiany w kodeksie karnym na tle postanowień
dyrektywy 2011/93/UE, „Państwo i Prawo” 2015, z. 7
124. Skwarczyński H., Postępowanie przygotowawcze po nowelizacji Kodeksu postępowania karnego, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 13
125. Sławiński M., Intertemporalne zagadnienia nowelizacji przepisów o karze łącznej. Wybrane problemy w kontekście art. 19 ustawy nowelizującej
z 20 lutego 2015 r., „Palestra” 2015, nr 7–8
126. Sławiński M., Penalizacja złożenia fałszywego oświadczenia majątkowego przez osobę pełniącą funkcję publiczną. Wybrane aspekty dotyczące
bezprawności, systematyki przepisów oraz dobra prawnie chronionego,
„Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 1
127. Sławiński M., Znamiona przedmiotowe i podmiotowe przepisów penalizujących złożenie fałszywego oświadczenia majątkowego przez osobę pełniącą funkcję publiczną (wykładnia art. 233 § 6 k.k. w zw. z art. 233 § 1
k.k. oraz art. 14 ustawy antykorupcyjnej), „Czasopismo Prawa Karnego
128. Sroka T., Koncepcja jedności kary ograniczenia wolności w nowym modelu tej kary po nowelizacji z 20 lutego 2015 r., „Palestra” 2015, nr 7–8
294
129. Stępień E., „Znaczna ilość” środków odurzających, substancji psychotropowej i słomy makowej. Uwagi na tle ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów powszechnych,
„Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2015, nr 3
130. Stryszowski P., Świadek incognito – algorytm postępowania, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 11
131. Sychta K., W kwestii legalnej definicji granic karnoprocesowego środka
odwoławczego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2015,
nr 4
132. Sygit B., Duży J., Współpraca biegłych (ekspertów) z organami ścigania w sprawach karnych po zmianach w kodeksie postępowania karnego,
133. Szczepańska-Szczepaniak A. M., Długoterminowa kara pozbawienia
wolności – cele, funkcje, zagrożenia i oczekiwania, „Probacja” 2015, nr 3
134. Szcześniak A., Aspekty procesowe i kryminalistyczne badań osmologicznych, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2015,
nr 3
135. Szeroczyńska M., Czy ktoś chce wprowadzić bałagan w akta postępowania przygotowawczego?, „Palestra” 2015, nr 9–10
136. Szymanowski T., Nowelizacja prawa karnego wykonawczego – przegląd
ważniejszych zagadnień, „Palestra” 2015, nr 7–8
137. Świerk M., Postępowanie dowodowe przed sądem, „Czasopismo Prawa
138. Tarapata S., Kilka uwag na temat nowelizacji przepisów Kodeksu karnego dotyczących instytucji przedawnienia oraz zatarcia skazania, „Palestra” 2015, nr 7–8
139. Tarapata S., Obiektywna czy subiektywna przewidywalność? Głos w sprawie sporu dotyczącego nieświadomej nieumyślności, „Czasopismo Prawa
140. Tarapata S., Z problematyki ustalania zamiaru ewentualnego, tożsamości
czynu i kryteriów przypisania skutku. Uwagi na marginesie wyroku Sądu
Apelacyjnego w Krakowie z 29 kwietnia 2013 r., II AKa 62/13, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 4
141. Tokarska M., Czy dziecko poczęte może być pokrzywdzonym w procesie karnym?, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury”
2015, nr 4
295
142. Trybek K., Pozytywne i negatywne aspekty umorzenia na podstawie
art. 59a KK. „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury”
2015, nr 3
143. Urbaniak-Mastalerz I., Współczesny paradygmat wykładni prawa karnego, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 24
144. Walczak W., Aspekty prawnokarne naruszenia przepisów tzw. ustawy kominowej, „Państwo i Prawo” 2015, z. 8
145. Wąsek-Wiaderek M., Ochrona praw oskarżonego w Karcie Praw Podstawowych UE – nowy standard czy zatwierdzenie status quo?, „Europejski Przegląd Sądowy” 2015, nr 10
146. Widła T., Jeszcze raz o ekspertyzach pozasądowych, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 7–8
147. Wielec M., Zakaz dowodowy tajemnicy spowiedzi na tle wybranych tajemnic w polskim porządku prawnym, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 23
148. Wiktorska P., Rec.: Konarska-Wrzosek V., Prawny system postępowania
z nieletnimi w Polsce, Warszawa 2013, „Państwo i Prawo” 2015, z. 10
149. Wiliński P., Zabłocki S., Uzupełnienie uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji w procesie karnym, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 11–12
150. Wiśniewski M., Granice dopuszczalnej blankietowości w obszarze prawa
karnego, „Przegląd Sejmowy” 2015, nr 6
151. Wójcikiewicz J., Rec.: Prada P. A., Curran A. M., Furton, Human Scent
Evidence („Dowód osmologiczny”), Boca Raton 2015, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 9
152. Wróbel W., Aktualne problemy intertemporalne okresu przejściowego po
wejściu w życie ustawy z 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks
karny oraz niektórych innych ustaw, cz. 1, „Czasopismo Prawa Karnego
153. Wróbel W., Umorzenie kompensacyjne z art. 59a k.k. – problemy do rozstrzygnięcia, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 2
154. Zabłocki S., Art. 167 k.p.k. po nowelizacji – wstępne nakreślenie problemów, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 2
155. Zabłocki S., Artykuł 167 k.p.k. po jego nowelizacji – wstępne nakreślenie
problemów, „Palestra” 2015, nr 7–8
156. Zawłocki R., Umorzenie restytucyjne z art. 59a Kodeksu karnego – zasady stosowania i związane z nimi podstawowe problemy interpretacyjne,
296
157. Zbrojewska M., Końcowe zapoznanie się z materiałami postępowania
przygotowawczego w świetle noweli z dnia 20 lutego 2015 r., „Palestra”
2015, nr 7‒8
158. Zontek W., Kara za brak poddania się terapii? Konsekwencje wprowadzenia art. 244b k.k., „Palestra” 2015, nr 7–8
159. Żurakowska A., Zasadność utrzymania art. 212 kodeksu karnego, „Państwo i Prawo” 2015, z. 9
160. Żylińska J., Prawny obowiązek zawiadomienia o niektórych przestępstwach (art. 240 k.k.), „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 10
GLOSY:
1. Baj A., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 28 marca 2012 r.,
I KZP 25/11 (niewydanie postanowienia o podjęciu na nowo umorzonego
dochodzenia rejestrowego i wykonanie dalszych czynności procesowych
jako względna przyczyna odwoławcza), „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 10
2. Budyn-Kulik M., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 10 września
2013 r., II AKa 126/13 (wymiar kary a postać zamiaru), „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 4
3. Budyn-Kulik M., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie
z 4 czerwca 2014 r., II AKa 134/14 („godzenie się” jako element strony
podmiotowej czynu zabronionego), „Palestra” 2015, nr 9–10
4. Chmielewski W., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 30 września
2009 r., I KZP 1/09 (istotne braki postępowania w rozumieniu art. 345
§ 1 k.p.k.), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 12
5. Drajewicz D., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 29 stycznia 2014 r.,
IV KK 425/13 (przesłanki uznania pisma za prawidłowo doręczone w trybie art. 132 § 2 k.p.k.), „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 7–8
6. Duży J., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 25 lutego 2014 r.,
IV KK 426/13 (kwalifikacja prawna czynu polegającego na wystawieniu
nierzetelnej faktury), „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 10
7. Eichstaedt K. Z., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 16 października 2014 r., II KO 84/13 (wznowienie postępowania karnego w oparciu o przesłankę propter nova), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 11
8. Fingas M., Steinborn S., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 28 sierpnia 2013 r., V KK 53/13 (granice przekazania określone w art. 442 § 1
zd. 1 k.p.k.), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 7–8
297
9. Gudowska E., Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 16 grudnia
2014 r., U 2/14 (obowiązki i uprawnienia kuratorów sądowych), „Przegląd
Sejmowy” 2015, nr 5
10. Jezusek A., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 29 stycznia 2015 r., I KZP 24/14 (cel niekorzystnego rozporządzenia mieniem),
11. Jezusek A., Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 4 listopada
2014 r., SK 55/13 (posiadanie i uprawa konopi indyjskich na własny rachunek), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 11–12
12. Karczmarska D., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 15 stycznia
2014 r., V KK 178/13 (wolność krytyki), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 7–8
13. Kędzierski J., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 22
kwietnia 2014 r., II AKa 37/14 (odpowiedzialność za zabiegi przerywania
ciąży wykonywane poza granicami Polski), „Palestra” 2015, nr 9–10
14. Klejnowska M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 14 października
2014 r., III KK 125/14 (określenie czasu obowiązywania środka karnego
w postaci nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 7–8
15. Kmiecik R., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 29 stycznia 2015 r., I KZP 25/14 (użycie wariografu w postępowaniu karnym),
16. Kolendowska-Matejczuk M., Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego
z 25 lutego 2014 r., SK 65/12 (publiczne propagowanie faszystowskiego lub
innego totalitarnego ustroju państwa oraz publiczne nawoływanie do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych
albo ze względu na bezwyznaniowość), „Przegląd Sejmowy” 2015, nr 5
17. Kosowski J., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 27 października 2014 r., V KZ 34/14 (przywrócenie terminu zawitego w sytuacji, w której uchybienie terminowi wynikało z winy obrońcy), „Orzecznictwo Sądów
Polskich” 2015, nr 9
18. Kukuła Z., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 18 grudnia
2013 r., III KK 392/13 (odpowiedzialność kuratora sądowego za przestępstwo poświadczenia nieprawdy), „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2015, nr 4
19. Kukuła Z., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 29 sierpnia 2012 r.,
V KK 419/11 (oszustwo sądowe), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 10
298
20. Kurzępa B., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 17 września
2014 r., V KK 139/14 (ustalanie wartości bezprawnie pozyskanej zwierzyny łownej), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 12
21. Kurzępa B., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 27 marca
2014 r., V KK 307/13 (zamiar ewentualny a przestępstwo z art. 55 ust. 3
ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii), „Orzecznictwo Sądów Polskich”
2015, nr 7–8
22. Kurzępa B., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2014 r.,
II KK 240/14 (interpretacja znamienia czasownikowego „przewozi” określonego w art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu
narkomanii), „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 9
23. Małecki M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 6 listopada 2014 r.,
IV KK 157/14 (obawa lub strach a możliwość przypisania działania
w obronie koniecznej), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 11
24. Marcinkowska A., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 9 maja
2013 r., V KK 342/12 (włączenie się osób trzecich w przebieg przyczynowy), „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 4
25. Mik B., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 30 października
2014 r., I KZP 19/14 (umorzenie postępowania przygotowawczego z powodu braku znamion czynu zabronionego w czynie o kumulatywnej kwalifikacji prawnej), „Palestra” 2015, nr 11–12
26. Paprocka A., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 26 czerwca 2014 r.,
I KZP 14/14 (wznowienie postępowania karnego po wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka), „Państwo i Prawo” 2015, z. 10
27. Piórkowska-Flieger J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 26 listopada 2014 r., II KK 138/14 (podstępne wprowadzenie w błąd funkcjonariusza publicznego w rozumieniu art. 272 k.k.), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 9
28. Przestrzelski M., Glosa do postanowienia Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 18 kwietnia 2013 r., II AKz 113/13 (stosowanie przepisów o tajemnicy bankowej do spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych), „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 10
29. Radtke T., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 26 stycznia 2011 r.,
II KK 214/10 (wykładnia art. 44 § 4 k.k.s.), „Prokuratura i Prawo” 2015,
nr 11
299
30. Rodakowski A., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie
z 13 października 2009 r., II AKa 118/09 (obyczaj wynagradzania lekarzy
za ratowanie życia lub zdrowia), „Państwo i Prawo” 2015, z. 8
31. Rusinek M., Glosa do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego
z 30 września 2014 r., I KZP 16/14 (straże gminne jako oskarżyciel publiczny), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 11–12
32. Rydzewski A., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 3 czerwca 2014 r., II AKa 102/14 (teoria obiektywnego przypisania skutku a przestępstwo z art. 156 § 3 k.k.), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 11–12
33. Szeleszczuk D., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 1 października
2014 r., II KK 129/14 (przesłanki uzasadniające orzeczenie środka karnego określonego w art. 41 § 1a k.k.), „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2015, nr 4
34. Szewczyk M. J., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 16 grudnia 2014 r., V KK 347/14 (cesja wierzytelności przez pokrzywdzonego na
inny podmiot po wydaniu wyroku, w którym orzeczono obowiązek naprawienia szkody), „Probacja” 2015, nr 4
35. Taracha A., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 20 sierpnia
2014 r., II KK 204/14 (możliwość odczytania zeznań świadka przebywającego za granicą; przeprowadzenie konfrontacji świadków), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 9
36. Tyszkiewicz L., Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 17 lipca
2014 r., SK 35/12 (powzięcie przez osobę podżeganą przestępnego zamiaru a karalność za dokonanie podżegania), „Prokuratura i Prawo” 2015,
nr 7–8
37. Widacki J., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 29 stycznia
2015 r., I KZP 25/14 (użycie wariografu w postępowaniu karnym), „Państwo i Prawo” 2015, z. 8
38. Zagrodnik J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 13 listopada 2014 r.,
V KK 322/14 (prowadzenie sprawy o wykroczenie na podstawie art. 400
§ 1 k.p.k., a termin zaskarżenia wyroku), „Orzecznictwo Sądów Polskich”
2015, nr 7–8
39. Zagrodnik J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 4 grudnia 2013 r.,
II KK 174/13 (wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, złożony w trybie art. 148 k.k.s.), „Prokuratura i Prawo”
2015, nr 9
300
III. Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych
40. Zoll A., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 22 października
2014 r., IV KK 92/14 (skazania w trybach konsensualnych określonych
w art. 335 k.p.k. i art. 387 k.p.k. za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania
a orzeczenie w wyroku łącznym kary bezwzględnej pozbawienia wolności), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 10
III. PRAWO PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
1. Antolak-Szymański K., Niedziński T., Ustawa o Państwowej Inspekcji
Pracy. Komentarz, Warszawa 2015: C. H. Beck
2. Baran K. W. (red.), Akademickie prawo pracy, Warszawa 2015: Wolters
Kluwer
3. Baran K. W. (red.), Kodeks pracy. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2015:
Wolters Kluwer
4. Baran K. W. (red.), Zatrudnienie niepracownicze, „System Prawa Pracy”, t. 7, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
5. Barzycka-Banaszczyk M., Prawo pracy, wyd. XVI, Warszawa 2015:
C. H. Beck
6. Bigaj A., Prawo do urlopu wypoczynkowego, Warszawa 2015: Wolters
Kluwer
7. Chruściel Ł., Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych. Komentarz,
8. Drobny W., Przekształcenia pragmatyk urzędniczych członków korpusu służby cywilnej i pracowników samorządowych w prawie polskim po
1989 r., Warszawa 2015: C. H. Beck
9. Florek L., Prawo pracy, wyd. XVII, Warszawa 2015: C. H. Beck
10. Góral Z., Mielczarek M. A. (red.), 40 lat Kodeksu pracy, Warszawa
11. Ludera-Ruszel A., Podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracowników na gruncie kodeksu pracy oraz wybranych ustaw szczególnych, Warszawa 2015: Wolters Kluwer
12. Malinowski A., Nawiązywanie i rozwiązywanie stosunku pracy. Komentarz praktyczny, Warszawa 2015: C. H. Beck
301
13. Muszalski W., Kodeks pracy. Komentarz, wyd. X, Warszawa 2015:
C. H. Beck
14. Sobczyk A., Kodeks pracy. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2015:
C. H. Beck
15. Stępak-Miczek M., Kontrola pracownika przez pracodawcę, Warszawa
2015: C. H. Beck
16. Ślebzak K., Prawo do zabezpieczenia społecznego w Konstytucji RP. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 2015: C. H. Beck
17. Świątkowski A. M., Prawo pracy Unii Europejskiej, Warszawa 2015:
C. H. Beck
18. Walczak K., Wojewódka M. (red.), Praxis. Prawo pracy dla sędziów
i pełnomocników. Wzory pism. Przykłady i wskazówki praktyczne, orzecznictwo, Warszawa 2015: C. H. Beck
19. Włodarczyk M. (red.), Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej
oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Komentarz, Warszawa 2015:
Wolters Kluwer
1. Adamczyk S., Surdykowska B., Europejskie układy ramowe – niedoceniana przez związki zawodowe szansa na wymknięcie się z pułapki globalizacji, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 11
2. Antonów K., Czy członek OFE jest konsumentem? Uwagi na tle pozwu
zbiorowego w tzw. sprawie OFE, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”
2015, nr 12
3. Babińska-Górecka R., Ewolucja funkcji zasiłku macierzyńskiego (uwagi
na tle ostatnich zmian przesłanek nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego dla ubezpieczonego ojca dziecka), „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 11
4. Borowicz J., Wykonywanie zawodu doradcy podatkowego w ramach stosunku pracy – zagadnienia wybrane, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”
2015, nr 7
5. Brzozowska K., Dawidowska-Myszka E., Obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczenia społecznego, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 7–8
6. Falski J., Symbolika i przekonania religijne w miejscu pracy (na tle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Eweida i inni v. Wielka Brytania), „Państwo i Prawo” 2015, z. 8
302
7. Florek L., Umowa o pracę na czas określony, „Praca i Zabezpieczenie
Społeczne” 2015, nr 12
8. Gajda M., Analiza problemu molestowania seksualnego w miejscu pracy, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 9
9. Godlewska-Bujok B., Uprawnienia związane z rodzicielstwem – nowa
odsłona, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 9
10. Hotel M., Marek T., Przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę kapitałową a przejście zakładu pracy, „Monitor Prawa
Pracy” 2015, nr 7
11. Jaśkowski K., Nowa umowa o pracę na czas określony, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 11
12. Kasprzyk P., Konert A., Rycak M. B., Czas pracy personelu latającego
w lotnictwie cywilnym jako element bezpieczeństwa lotów, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 8
13. Koczur S., Faktyczne możliwości realizacji pracowniczego prawa do nieprzerwanego wypoczynku, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 9
14. Koczur S., Powinność pracownika osiągnięcia rezultatu w kontekście ponoszenia przez pracodawcę ryzyka gospodarczego, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 10
15. Kubacki R., Tytuł do ubezpieczeń dla członka zarządu spółki kapitałowej,
„Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 8
16. Kubot Z., Kontrakty menedżerskie lekarzy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 8
17. Kulig K., Doraźne czynności związkowe. Prawo podmiotowe pracownika
czy prawo organizacji związkowej?, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”
2015, nr 8
18. Lach D. E., Sędziowie a ubezpieczenia społeczne, „Przegląd Sądowy”
2015, nr 9
19. Lechman-Filipiak A., Hajduczenia H., Byt prawny umowy o zakazie
konkurencji po przejściu zakładu pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 11
20. Maniewska E., Konstytucyjne ograniczenia wyodrębniania szczególnego prawa pracy – uwagi na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego,
21. Mędrala M., Pojęcie przepisów o wynagradzaniu na gruncie polskich regulacji ubezpieczeniowych, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 12
303
22. Miętek A., Zatrudnienie zewnętrzne a swoboda umów stron stosunku pracy – analiza zjawiska, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 10
23. Mitrus L., Czterdzieści lat obowiązywania kodeksu pracy oraz perspektywy jego rozwoju, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2015, nr 4
24. Musiała A., Kwestia spełnienia przesłanek okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach dla celów emerytalnych w świetle orzecznictwa sądowego, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 12
25. Ostaszewski W., Odpowiedzialność członków organów zarządzających
osób prawnych za zaległości składkowe w orzecznictwie, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 10
26. Ostaszewski W., Roszczenie wynikające z umowy. Uwagi o postępowaniu
uproszczonym w sprawach z zakresu prawa pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 7
27. Pacud R., Retroaktywne skutki przekazania środków otwartych funduszy
emerytalnych, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 9
28. Paluszkiewicz M., Problem kwalifikacji prawnej pracy wykonywanej po
upływie terminu określonego w ustawie o zatrudnianiu pracowników tymczasowych, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 11
29. Prusik A., Pracowniczy program emerytalny w przypadku przejścia zakładu pracy, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 9
30. Prusinowski P., Odpowiedzialność pracodawcy i pracownika w razie rozwiązania umowy o pracę na podstawie art. 55 § 11 KP, „Monitor Prawa
Pracy” 2015, nr 12
31. Prusinowski P., Renta rodzinna przysługująca do ukończenia nauki
w szkole, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 7
32. Raczkowski M., Przejście zakładu pracy a klauzule autonomiczne, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 11
33. Reda-Ciszewska A., Praca tymczasowa w sądach, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 10
34. Rycak A., Rycak M., W kwestii dopuszczalności wypowiedzenia
oraz uchylenia regulaminu wynagradzania, „Monitor Prawa Pracy” 2015,
nr 11
35. Rylski M., O powszechnym rozumieniu okresów wypowiedzenia i sposobach ich obliczania – krytycznie, cz. 2, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 7
36. Rylski M., Równość i sprawiedliwość w prawie pracy – rozważania na
tle art. 120 k.p., cz. 1, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 9
304
37. Rylski M., Równość i sprawiedliwość w prawie pracy – rozważania na
tle art. 120 k.p., cz. 2, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 10
38. Rzetecka-Gil A., Wybrane problemy na tle stosowania przepisów ustawy o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi,
39. Sadlik R., Obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy i skutki jego naruszenia, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 7
40. Sadlik R., Pracownicy zarządzający zakładem pracy a czas pracy, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 10
41. Sadlik R., Rozwiązanie umowy o pracę z członkiem zarządu spółki kapitałowej przez radę nadzorczą, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 12
42. Sierocka I., Umowa zlecenia i umowa o dzieło w systemie ubezpieczeń
społecznych, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 7
43. Sobczyk A., Liczba działaczy objętych szczególną ochroną a jeden zakładowy (międzyzakładowy) związek zawodowy, „Praca i Zabezpieczenie
Społeczne” 2015, nr 10
44. Sobczyk A., Prawo dziecka do opieki rodziców jako uzasadnienie dla urlopu i zasiłku macierzyńskiego, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 9
45. Sobczyk A., Ubezpieczenie pracownika na życie a odprawa pośmiertna,
46. Stelina J., Nowa koncepcja umowy o pracę na czas określony, „Państwo
i Prawo” 2015, z. 11
47. Szyjewska-Bagińska J., Charakter prawa zastawu zabezpieczającego należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 9
48. Szymorek K. M., Elektroniczna postać umowy o pracę, „Monitor Prawa
Pracy” 2015, nr 12
49. Świątkowski A. M., Prawo do wolności zrzeszania się i uprawnień pokrewnych, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 9
50. Świerblewska D., Wymóg zatrudnienia na podstawie umowy o pracę
w prawie zamówień publicznych w świetle regulacji krajowych i unijnych,
51. Unterschütz J., Ponadnarodowe porozumienia zbiorowe w świetle zasady pokoju społecznego, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 8
52. Walczak K., Rec.: Stefański K., Czas pracy, [w:] Góral Z., Biblioteka
Prawa Pracy, Warszawa 2013, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 7
305
53. Wolak G., Kontrakt menedżerski (umowa o zarządzanie przedsiębiorstwem) a podleganie ubezpieczeniom społecznym, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 8
54. Wolak G., Przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę a klauzula
konkurencyjna z art. 1012 KP, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 10
55. Zwolińska K., Tworzenie modelu idealnego kandydata do pracy a naruszenie zakazu dyskryminacji, „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 8
56. Żołyński J., Prawo pracowników do strajku – prawo naturalne czy prawo pozytywne?, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 10
57. Żołyński J., Rec.: Sobczyk A., Wolność pracy i władza, Warszawa 2015,
GLOSY:
1. Antonów K., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 12 czerwca 2014 r.,
II UZP 1/14 (zaskarżanie przez płatników składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne decyzji ZUS ustalających podstawę wymiaru składek),
„Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 7–8
2. Babińska-Górecka R., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 3 grudnia
2013 r., I UK 198/13 (uchylenie skutków zastosowania art. 103 ust. 1a
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
wskutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 10
3. Bińczycka Majewska T., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 4 września 2013 r., II UK 315/12 (sposób ustalania podstawy wymiaru emerytury
dla osób nieposiadających okresów ubezpieczenia za granicą), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 11
4. Czarnecki P., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 18 września 2014 r.,
III PK 136/13 (zakres zastosowania art. 18 § 3 k.p.), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 9
5. Dawidowska-Myszka E., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 18 listopada 2014 r., II UZP 3/14 (zastosowanie art. 4779 § 31 k.p.c. w sprawie o jednorazowe odszkodowanie, o którym mowa w art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 7–8
306
6. Hajduczenia H., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 13 lutego 2014 r., II PZP 1/13 (możliwość zawarcia przez strony stosunku pracy
umowy prorogacyjnej), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 9
7. Jasiecki A., Jurzec-Jasiecka A., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego
z 3 listopada 2010 r., I UZP 2/10 (pełnomocnik organu rentowego), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 7–8
8. Jasiecki A., Jurzec-Jasiecka A., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego
z 6 listopada 2013 r., III PK 12/13 (wykazanie umocowania do udzielenia
pełnomocnictwa procesowego w postępowaniu odrębnym z zakresu prawa
pracy), „Przegląd Sądowy” 2015, nr 9
9. Klimas M., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 18 listopada 2014 r.,
II UZP 3/14 (zastosowanie art. 4779 § 31 k.p.c. w sprawie o jednorazowe odszkodowanie, o którym mowa w art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 7–8
10. Kurzych A., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 10 grudnia 2014 r., III AUa 671/14 (umorzenie zaległości składkowej na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej), „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2015, nr 3
11. Lasocki T., Modrzejewski P., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego
z 18 grudnia 2014 r., III UK 54/14 (uprawnienia byłego małżonka do renty rodzinnej), „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2015, nr 7
12. MaliszewskaNienartowicz J., Glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 18 grudnia 2014 r., C-354/13, Fag og Arbejde (FOA) przeciwko
Kommunernes Landsforening (dyskryminacja pracownika ze względu na
otyłość stanowiącą niepełnosprawność), „Europejski Przegląd Sądowy”
2015, nr 11
13. Musiała A., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 18 listopada 2014 r.,
II UZP 3/14 (zastosowanie art. 4779 § 31 k.p.c. w sprawie o jednorazowe odszkodowanie, o którym mowa w art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 7–8
14. Nabielec M., Glosa do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego
z 12 czerwca 2014 r., II PZP 1/14 (zapewnienie pracownikowi – kierowcy samochodu ciężarowego – bezpłatnego noclegu), „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2015, nr 3
307
15. Paluszkiewicz M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 10 kwietnia
2014 r., I PK 243/13 (dochodzenie przez pracownika tymczasowego roszczeń odszkodowawczych opartych na zasadach odpowiedzialności deliktowej, uzupełniających świadczenia z tytułu wypadku przy wykonywaniu
pracy tymczasowej od pracodawcy użytkownika), „Orzecznictwo Sądów
Polskich” 2015, nr 10
16. Pietras A., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 27 maja 2014 r.,
I PK 275/131 (czasowy i miejscowy związek wypadku z pracą), „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2015, nr 3
17. Prusinowski P., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 18 września
2014 r., III PK 136/13 (zakres zastosowania art. 18 § 3 k.p.), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 9
18. Sadlik R., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 6 lutego 2014 r.,
I UK 314/13 (praca wykonywana w warunkach szczególnych), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 11
19. Staszewska E., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 28 sierpnia 2013 r.,
I PK 46/13 (stosowanie art. 251 KP do umów o pracę zawieranych z osobami bezrobotnymi w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych), „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 7
20. Szypniewski M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 20 stycznia
2015 r., III PK 52/14 (obowiązek ponownego zatrudnienia), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 12
21. Wypych-Żywicka A., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 23 kwietnia 2014 r., I PK 255/13 (obowiązek ponownego zatrudnienia pracownika,
określony w art. 53 § 5 k.p.), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 7–8
22. Ziarkowski M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 2 sierpnia 2012 r.,
II PK 3/12, (ochrona przedemerytalna nauczyciela mianowanego), „Monitor Prawa Pracy” 2015, nr 8
23. Żołyński J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 8 lipca 2014 r.,
I PK 312/13 (wszczynanie i prowadzenie sporu zbiorowego wspólnie
z działającymi u danego pracodawcy innymi organizacjami związkowymi przez międzyzakładowe organizacje branżowego związku zawodowego; zawarcie porozumienia zbiorowego a etap sporu), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015, nr 7–8
24. Żywolewska K., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 27 lutego 2013 r.,
II PK 171/12 (ochrona nauczyciela mianowanego przed wypowiedzeniem),
308
25. Żywolewska K., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 marca
2015 r., I PK 201/14 (kwestionowanie zasadności negatywnej oceny okresowej przez nauczyciela akademickiego), „Orzecznictwo Sądów Polskich”
2015, nr 12
sporządził
Jan Włudyka

Document 248448

Transkrypt

Podobne dokumenty