popularyzatorski opis rezultatów projektu

Nr wniosku: 165540, nr raportu: 6007. Kierownik (z rap.): dr Agnieszka Helena Duffy
Projekt badawczy „Wojna i Pokój. Historia w powieściach Andreïa Makine’a” koncentruje się na przedstawieniu historii
Rosji – zarówno carskiej jak i sowieckiej – w twórczości współczesnego pisarza urodzonego w 1957 r. w ZSRR i
zamieszkałego od 1987 w Paryżu. Pisane po francusku i przeznaczone dla zachodniego a głównie francuskiego
czytelnika, powieści Makine’a prezentują się jako rewizjonistyczne w stosunku do oficjalnej historiografii tworzonej w
ZSSR jak również do opinii Zachodu o Rosji. Czynią to poprzez zastosowanie aspektów estetyki postmodernistycznej
takich jak autoreferencyjność, parodia, pastisz czy inter- i intratekstualność. Przedstawiając historię jako uwarunkowaną
przez okoliczności jej tworzenia i ściśle zależną od procesu narracji, oraz podważając wartość dokumentów na których
opiera się dyskurs historiograficzny, proza Makine’a także ilustruje prace współczesnych historiozofów takich jak Hayden
White, Frank Ankersmit czy Robert Rosenstone. Bohaterami powieści Makine’a są jednostki o problematycznej
tożsamości (niejasne pochodzenie), zmarginalizowane i prześladowane przez reżim radziecki, a także wyalienowane z
powojennego społeczeństwa poprzez ich osobiste i niewyrażalne doświadczenia z frontu: są to więźniowe i inwalidzi
wojenni, ofiary Holokaustu czy też dzieci upadłych bohaterów wojennych czy ofiar terroru stalinowskiego. Zgodnie z
tendencjami w metafikcji historiograficznej, jak kanadyjska badaczka Linda Hutcheon określa współczesną powieść
historyczną nacechowaną autoreferencyjnością, proza Makine’a koncentruje się na mało znanych epizodach historii Rosji
bądź powraca do słynnych wydarzeń takich jak oblężenie Leningradu czy rządy Katarzyny Wielkiej w celu odkłamania
ich przedstawienia w czasach radzieckich. Paradoksalnie jednak, jak wykazuje to dokładna analiza twórczości Makine’a
w kontekście prac historycznych na temat omawianych przez autora wątków, pisarz potwierdza mity stworzone i
podtrzymywane przez kolejne rządy radzieckiej Rosji. Jedną z meta-narracji propagowanych przez dzieła obsesyjnie
powracające do tematyki drugiej wojny światowej jest wielka ojczyźniana wojna jako zenit imperium radzieckiego i
nadludzkie poświęcenie narodu rosyjskiego na rzecz wyzwolenia Europy od faszyzmu. Takie ukazanie historii przez
Makine’a jest ewidentnie przejawem nostalgii pisarza za systemem, w którym się wychował a który w międzyczasie
został wyparty przez liberalną demokrację i gospodarkę rynkową. Jest ono jednak przede wszystkim potwierdzeniem
politycznego charakteru postmodernizmu, którego istnieniu zaprzeczają Terry Eagleton czy Frederic Jameson, a który
postuluje Hutcheon. Ideologiczne przesłanie twórczości Makine’a jest również ilustracją paradoksalnego charakteru
sztuki postmodernistycznej zauważonego przez kanadyjską badaczkę, która dostrzega iż sztuka ta programowo podważa
kanon, w który się spisuje i wartości, które propaguje. W przypadku Makine’a, jak wykazał to niniejszy projekt
badawczy, paradygmat ten jest jednak odwrócony, gdyż twórczość pisarza faktycznie utrwala znaczenia, mity i
stereotypy, które z założenia kwestionuje. W celu udowodnienia powyższego została przeprowadzona dogłębna analiza i
interpretacja literatury podmiotu oraz przedmiotu a także szeregu prac teoretycznych z dziedzin takich jak teoria
literatury, historiozofia, socjologia czy filozofia. Wyniki badań zostały upowszechnione zarówno przez referaty
wygłoszone na konferencjach jak i publikacje. Projekt wnosi istotny wkład w badania nad twórczością Andreïa Makine’a,
nad historyczną powieścią postmodernistyczną oraz nad reprezentacjami kulturowymi historii Rosji.