Przemoc i agresja w szkole

Opracowała: s. Krystyna Rusin
Przemoc i agresja w szkole.
1. IDENTYFIKACJA PROBLEMU:
•
Agresywne zachowanie się uczniów w szkole i poza nią jako problem wychowawczy:
Z agresją moŜna spotkać się w rodzinie, na ulicy, a takŜe coraz częściej w
naszych szkołach. Nawet przy normalnym , zdrowym współŜyciu i współpracy
między uczniami zdarzają się pewne interakcje noszące znamiona agresji.
Zdarza się to w trakcie zabawy lub wówczas, gdy chodzi o obronę własnych
interesów lub sprawdzenia swojej pozycji w grupie rówieśniczej. Nawet
stosunkowo niewielkie niepowodzenia i frustracje wywołują gwałtowne
reakcje ucznia.
RównieŜ w domu rodzinnym uczniowie nie znajdują wyciszenia. Rodzice
coraz mniej czasu poświęcają swoim dzieciom. Ich zainteresowanie dzieckiem
ogranicza się najczęściej do wymiany kilku zdawkowych zdań. Brak
zainteresowania problemami dziecka rodzice często rekompensują poprzez
spełnianie jego zachcianek, wysokim kieszonkowym. Proces zaś wychowania
przerzucają na szkołę.
Zbyt mało miłości i opieki, a za duŜo swobody w okresie adolescencji
zwiększa ryzyko, Ŝe dziecko będzie agresywne i wrogie wobec otoczenia.
Dodatkowym czynnikiem potęgującym agresję wśród uczniów jest zbyt częste
oglądanie przemocy w telewizji i na wideo, jak równieŜ gry komputerowe.
•
Opis podmiotu oddziaływań:
Podmiotem oddziaływania w rozpatrywanym przypadku są uczniowie klasy III
Publicznego Gimnazjum nr 2 w Brzesku, z którymi prowadzę katechezę.
Pochodzą z róŜnych środowisk rodzinnych i reprezentują zróŜnicowany
poziom wychowania. Występują wśród nich róŜnice zdań często kończące się
konfliktami, których nie potrafią rozwiązywać samodzielnie.
•
Objawy wskazujące na istnienie problemu:
Do gimnazjum uczęszczają uczniowie z róŜnych szkół i miejscowości. Na 12
klas trzecich – 8 klas to uczniowie ze szkół z Brzeska, a 4 klasy to uczniowie
dojeŜdŜający z pobliskich, mniejszych miejscowości(Jasień, Poręba
Spytkowska, Bucze). Reprezentują róŜne środowiska zarówno rodzinne, jak i
kulturowe.
Obserwacja zachowania uczniów w szkole jak teŜ analiza negatywnych uwag
wykazała przejawy agresywnego zachowania się uczniów wobec siebie. Do
najczęściej wpisywanych uwag naleŜały:
1
o
o
o
o
Agresja słowna
Agresja psychiczna
Agresja fizyczna
UŜywanie wulgarnych zwrotów
W obecnym roku szkolnym 2002/2003 do gimnazjum przybyli uczniowie klas
pierwszych. Równocześnie pojawiły się elementy przemocy w stosunku do
tych uczniów.
•
Uzasadnienie celowości opracowania problemu:
Agresja to powaŜne i niebezpieczne zjawisko w społeczności szkolnej wśród
uczniów, których psychika jest dopiero na etapie kształtowania. NaleŜy wiec
przeciwdziałać temu zjawisku.
1. GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA.
Na podstawie danych zebranych metodą ankietową, rozmów z pedagogiem szkolnym,
analizy uwag, ocen z zachowania oraz rozmów z uczniami i ich rodzicami moŜna
stwierdzić, Ŝe szczególnie w jednej z klas III, w której uczę katechezy istnieje problem
agresji i biernego poddawania się jemu przez uczniów. Być moŜe wpływ na taką
sytuację ma fakt iŜ do klasy uczęszcza dwóch wychowanków z Domu Dziecka.
Obydwu chłopców charakteryzuje wysoki poziom agresji słownej, wulgaryzmów
skierowanych nie tylko do uczniów, ale równieŜ i do nauczycieli. Zdarzały się
równieŜ przypadki przemocy fizycznej z udziałem tych uczniów. UwaŜam, Ŝe jedynie
zdecydowane, wspólne działania w zakresie zapobiegania przejawom agresji wśród
uczniów mogą przynieść poprawę sytuacji.
2. ZNACZENIE PROBLEMU.
Problem agresji dotyka obecnie bardzo wielu uczniów w szkole, myślę, Ŝe najbardziej
w gimnazjum, co wiąŜe się z trudnym okresem dojrzewania. W okresie adolescencji
młodzieŜ przechodzi okres buntu, negacji, zaprzeczeń dotychczasowych wartości.
Szuka własnego miejsca w świecie i własnego systemu wartości. Negując wszelkie
autorytety, młodzi ludzie paradoksalnie pragną prawdziwych autorytetów. Dobrze by
było, gdyby takimi autorytetami stali się katecheci, nauczyciele i pedagodzy.
Bardzo waŜną rzeczą jest nauczenie dzieci jak nie stać się agresywnym, jak panować
nad tymi uczuciami, a zarazem jak nie być uległym w stosunku do osób, które
uŜywają przeciwko nim przewagi fizycznej.
NaleŜy uczniów wyposaŜyć w wiedzę jak sobie radzić w trudnych sytuacjach
interpersonalnych, w przypadku zachowań agresywnych. NaleŜy nauczyć ich bycia
asertywnymi. Zachowanie asertywne oznacza dla nich bezpośrednie, uczciwe i
stanowcze wyraŜanie swoich uczuć, postaw, opinii lub pragnień w sposób
respektujący uczucia, postawy, opinie, prawa i pragnienia drugiej osoby nie naruszając
własnej godności. Będą więc korzystać z osobistych praw bez naruszania praw innych
oraz działać zgodnie z własnym interesem oraz stanowczą obroną siebie i swoich praw
bez nieuzasadnionego lęku czy poczucia winy.
2
3. PROGNOZA:
PRZEWIDYWANIA
ODDZIAŁYWANIA.
CO
DO
SKUTECZNOŚCI
•
Prognoza pozytywna:
Zmniejszenie się zjawiska agresywności wśród uczniów oraz uległości
temu zjawisku.
Umiejętność zachowań asertywnych wśród uczniów.
Umiejętność podejmowania właściwych decyzji.
Posiadanie podstawowych informacji o okresie dojrzewania i jego
wpływu na procesy zachodzące w sferze fizycznej, psychicznej i
emocjonalnej.
Umiejętność twórczego wykorzystywania wolnego czasu.
•
Prognoza negatywna:
Wzrost agresywnych zachowań wśród uczniów.
Bierne poddanie się przemocy.
Zwiększająca się liczba uczniów, mających myśli samobójcze.
Brak akceptacji własnej osoby, który prowadzi do zachowań
destrukcyjnych i autodestrukcyjnych .
Brak wiary w Boga, przyczyną braku sensu Ŝycia
1. PROPOZYCJE ODDZIAŁYWAŃ:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Opracowanie scenariuszy, ewentualnie wykorzystanie juŜ istniejących dotyczących
asertywności oraz rozpoznaniu zagroŜeń, typu agresja, uzaleŜnienia - przeprowadzenie
ich wśród uczniów.
Przeprowadzenie lekcji otwartych dla zainteresowanych nauczycieli o kształtowaniu
postaw asertywnych uczniów oraz na temat: ”Rozpoznaję zagroŜenia: przemoc,
agresja, uzaleŜnienia.
Udostępnienie scenariuszy innym nauczycielom.
W ramach katechez kształtować u młodych osób pozytywne sposoby radzenia sobie z
własną złością oraz przejawami agresji, budzić odpowiedzialność za siebie i Drugiego.
W myśl zasady indywidualizacji kształcenia, uwzględnić róŜnice zainteresowań i
zamiłować uczniów, ich zasób wiedzy i umiejętności oraz uczyć twórczego
wykorzystania wolnego czasu.
ZałoŜenie Szkolnej Sekcji MłodzieŜowego Klubu Myśli Chrześcijańskiej, zadbanie o
odpowiedni dobór tematyki, której autorami będą w duŜej mierze uczniowie.
Troska o odpowiednie metody prowadzenia zajęć, by pobudzały ciekawość,
wyobraźnię, inspirowały do działalności poznawczej.
Zastosowanie następujących metod i form pracy: dialog, meta plan, dyskusje,
spotkania z ciekawymi ludźmi, gry dydaktyczne, samodzielne rozwiązywanie
problemów na postawie materiałów źródłowych.
Organizowanie zajęć raz w tygodniu dla członków oraz dla innych, zainteresowanych
daną problematyką.
Organizowanie dla uczniów innych ciekawych , atrakcyjnych form spędzania wolnego
czasu. Wciąganie młodzieŜy do akcji charytatywnych, organizowania konkursów,
pracy wolontaryjnej na rzecz innych itp.
3
6. WDROśENIE ODDZIAŁYWAŃ I OBSRWACJI EFEKTÓW
REALIZOWANYCH ZADAŃ.
•
•
•
•
Przeprowadzenie zajęć według programu prof. Ostrowskiej – “W poszukiwaniu
wartości” - Co to znaczy być asertywnym – których celem było:
Uświadomienie uczniom praw asertywnych;
Ćwiczenie umiejętności asertywnego zachowania w róŜnych
sytuacjach;
Zapoznanie z modelem eskalacji asertywnych reakcji w obronie
własnych praw;
Ćwiczenie umiejętności wyraŜania i obrony swoich praw;
Rozwijanie umiejętności asertywnych;
Ćwiczenie praw do posiadania i obrony osobistego terytorium oraz
poszanowania cudzej prywatności:
Uświadomienie uczniom ich prawa do popełniania błędów oraz
umiejętność przyznania się do nich.
Według programu profesor Ostrowskiej zrealizowano następujące scenariusze
ćwiczeń zajęć:
Ćwiczenia wstępne: wyobraŜona historia, baloniki, kwestionariusz
asertywności,
Ćwiczenia
uczące rozpoznawania: rozpoznajemy zachowania
asertywne, czy mogę...
Prawa jednostki,
Model “O.W.P.S.” : rozwijanie umiejętności asertywnych
Właściwe stosowanie umiejętności asertywnych: kiedy uŜywać
umiejętności asertywnych,
UŜywanie umiejętności asertywnych: jak przeŜyć odtrącenie, bądź
asertywnym.
Zajęcia te oraz zajęcia: ”Rozpoznaję zagroŜenia: przemoc, agresja zostały
przeprowadzone od stycznia do kwietnia 2003r. Zajęcia zostały przedstawione
nauczycielom jako lekcje otwarte.
W ramach zaproponowania uczniom ciekawych i twórczych sposobów spędzania
wolnego czasu zainicjowałam:
Powstanie i działalność MłodzieŜowego Klubu Myśli Chrześcijańskiej,
Praca na rzecz innych poprzez działalność MłodzieŜowego
Wolontariatu,
Organizowanie akcji charytatywnych: np. “I ty moŜesz pomóc
dzieciom polskich Sybiraków z Angarska”, “I ty moŜesz być Św.
Mikołajem”.
Organizowanie konkursów, zachęcających do Ŝycia zgodnie z
Dekalogiem, np. “Mój idol wśród Świętych”, “Wiosna – konkurs
piosenki religijnej”.
4
Promowanie zdrowego stylu Ŝycia poprzez organizowanie wyjazdów
integracyjnych do Zakopanego, Krynicy, śegiestów – Zdrój, oraz
rowerowych wycieczek – “Poznaj Brzesko i jego okolice”.
Organizowanie oaz wakacyjnych w celu prowadzenia młodzieŜy do
osobowego spotkania z Bogiem, źródłem pozytywnych relacji.
7. EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ.
Na zakończenie realizacji podjętych działań wśród uczniów, mających na celu
zmniejszenie agresji oraz nabycie umiejętności spędzania wolnego czasu w sposób
twórczy, przeprowadzono wśród 32 gimnazjalistów ankietę. Miała ona na celu
określenie w jakim stopniu młodzieŜ przyswoiła sobie pozytywne sposoby radzenia z
agresją.
Przedstawienie wyników ankiety:
•
•
•
•
•
•
•
Na pytanie: Czym według Ciebie jest agresja? 85% młodzieŜy potrafiło podać
właściwą definicję zjawiska agresji. Jedynie 10% podawało pojedyncze zjawiska
agresji (słowna lub fizyczna lub psychiczna). Natomiast 5% nie potrafiło
odpowiedzieć na to pytanie.
Na pytanie ankietowe: Jak często ulegasz agresji? 67% ankietowanej młodzieŜy
odpowiedziało- rzadko, 10% - nigdy, 12% - często, 11% - ciągle. Wydaje mi się Ŝe
moŜe to świadczyć iŜ młodzieŜ nie potrafiła realnie ocenić swoich agresywnych
zachowań.
75% ankietowanych odpowiedziało- tak na pytanie: Czy pojecie asertywnosci jest dla
Ciebie zrozumiałe? Jedynie 25% respondentów odpowiedziało negatywnie. Wynika z
tego, Ŝe większość młodzieŜy zna i rozumie pojęcie asertywnosci.
Na pytanie: Czy uczestniczyłeś w zajęciach prowadzonych przez Siostrę- 82%
ankietowanych odpowiedziało twierdząco. 18% badanych odpowiedziało przecząco.
MoŜna z tego wnioskować, Ŝe w zajęciach organizowanych i prowadzonych przez
mnie uczestniczyła zdecydowana większość.
Na pytanie ankietowe: Czy brałeś czynny udział w zajęciach? 80% ankietowanych
odpowiedziało: tak. Natomiast 20% udzieliło odpowiedzi negatywnej. Wynika z tego,
Ŝe zdecydowana większość młodzieŜy nie tylko uczestniczyła w zajęciach, ale takŜe
brała w nich czynny udział.
Podobnie przedstawia się sprawa z następnym pytaniem: Czy odpowiadał Ci sposób
prowadzenia zajęć? 78% ankietowanych udzieliło odpowiedzi twierdzącej na
powyŜsze pytanie. Pozostała część młodzieŜy: 22% udzieliło odpowiedzi negatywnej.
Najwięcej trudności ankietowani mieli z udzieleniem odpowiedzi na ostatnie pytanie:
Napisz , w jaki sposób radzisz sobie z agresją? Jedynie 53% respondentów potrafiło
udzielić odpowiedzi na to pytanie i podać więcej niŜ jeden sposób radzenia sobie z
agresją. 35% badanych podało odpowiedź niepełną. Tylko 12% nie potrafiło udzielić
odpowiedzi na to pytanie, bądź odpowiadało nie na temat.
Z powyŜszych odpowiedzi wynika, Ŝe młodzieŜ zna i rozumie zjawisko
agresji. W zajęciach proponowanych przeze mnie uczestniczyła zdecydowana
większość uczniów, biorąc w nich czynny udział. RównieŜ w zdecydowanej
większości młodzieŜy odpowiadał sposób prowadzenia zajęć. Gimnazjaliści
znają pojęcie asertywnosci. Niestety z badań ankietowych nie wynika, czy
potrafią oni zachowania asertywne zastosować we własnym Ŝyciu. Niepokoi
5
jedynie fakt, Ŝe młodzieŜ nie jest świadoma swoich agresywnych zachowań i
Ŝe nie wszyscy ankietowani znają pozytywne sposoby radzenia sobie z agresją.
PODSUMOWANIE.
UwaŜam, Ŝe cel jaki sobie postawiłam, został osiągnięty. Nie tylko przeprowadziłam zajęcia
wg programu profesor Ostrowskiej: ”W poszukiwaniu wartości”, ale równieŜ
zaproponowałam uczniom twórcze sposoby spędzania wolnego czasu. Zajęcia realizowane
wg programu zyskały pochlebne opinie od nauczycieli obserwujących lekcje otwarte. Na
podstawie ankiety, mogę stwierdzić, Ŝe uczniowie poznali zachowania asertywne. Jednak
moje działania nie usunęły agresji ze szkoły. Mam nadzieję, Ŝe wpłynęły na jej zmniejszenie
oraz wyposaŜyły uczniów w wiedzę, jak w sposób pozytywny radzić sobie z agresją.
UwaŜam, Ŝe ze zjawiskiem agresji w szkole naleŜy walczyć. MoŜna jej przeciwdziałać
poprzez wyposaŜenie uczniów w wiedzę i umiejętności asertywnego zachowania się. Istnieje
potrzeba czynnego współdziałania z pedagogiem szkolnym, rodzicami, policją oraz innymi
nauczycielami.
Celowe teŜ jest dbanie o integrację zespołu klasowego, wzmocnienie więzi między uczniami
poprzez organizowanie wspólnych wyjazdów. WaŜnym środkiem przeciwdziałającym agresji
w szkole jest poświęcenie większej uwagi uczniom, ich problemom i uczuciom. Doskonałą
sposobność do nawiązania bliŜszych relacji stanowią pozalekcyjne formy zajęć: typu – Klub
Myśli chrześcijańskie, MłodzieŜowy Wolontariat, działania charytatywne na rzecz innych itp.
Sądzę, Ŝe działania propagujące twórcze spędzenie wolnego czasu oraz realizację programów
profilaktycznych naleŜy zaczynać juŜ w klasach pierwszych, a w kolejnych latach pobytu
uczniów w szkole utrwalać i pogłębiać zachowania i umiejętności asertywne.
LITERATURA:
Frączyk A., Socjalizacja a agresja, IP PAN WSPS, Warszawa 1993.
Grochulska J., Reedukacja dzieci agresywnych, WS i P, Warszawa 1992.
Kołodziejczyk A., Spójrz inaczej na agresje, Wydawnictwo ATE s.c., Starachowice 1998.
Lindeenfield G.,Asertywnośc, czyli jak być otwartym, skutecznym i naturalnym.
Red. Frączyk A., Z zagadnień psychologii agresji, Warszawa 1980, WSPS.
6
s. Krystyna Rusin
ANKIETA
Jest ona anonimowa i posłuŜy wyłącznie do celów naukowych. Zwracam się z prośbą o
szczere wypełnienie poniŜszej ankiety.
1. Napisz, czym według Ciebie jest agresja?
2. Jak często ulegasz agresji?
a) nigdy
b) rzadko
c) często
d) ciągle
3. Czy pojecie asertywnosci jest dla Ciebie zrozumiałe?
TAK NIE
4. Czy uczestniczyłaś (łeś) w zajęciach proponowanych przez Siostrę?
TAK NIE
5. Czy brałaś (łeś) czynny udział w tych zajęciach?
TAK NIE
6. Czy odpowiadał Ci sposób prowadzenia zajęć?
TAK NIE
7. Napisz w jaki sposób radzisz sobie z agresją?
7
8