AKP skrót wykładu UJ 2014 - Instytut Ekspertyz Sądowych

Aurelia Kotarba-Pawłowicz
Pracownia Badania Pisma Ręcznego
i Dokumentów
Skrót wykładu
poświęconego zagadnieniom badań pisma ręcznego i dokumentów,
wygłoszonego w dniu 6.11.2014 r.
INSTYTUT EKSPERTYZ SĄ
SĄDOWYCH
im.
im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie
EKSPERTYZA PISMA
I DOKUMENTÓW
Aurelia KotarbaKotarba-Pawł
Pawłowicz
Krakó
Kraków 2014
1
Zagadnienia zwią
związane z ekspertyzą
ekspertyzą
pisma ręcznego
część
część I: Rozwój indywidualnych cech pisma ręcznego
część II: Zmienność pisma ręcznego i jej przyczyny
część
część III: Ekspertyza pismoznawcza
część
część IV: Zasady gromadzenia materiału dowodowego i porównawczego
część
część V: Wpływ jakości i ilości materiału dowodowego oraz porównawczego
na stopień wnioskowania
2
Proces pisania polega na sporządzaniu na podłożu, za pomocą
narzędzia pisarskiego, umownych znaków, których wizerunki znane
są osobie je wykonującej z aktualnego lub minionego spostrzeżenia.
pierwszym warunkiem pisania jest poznanie określonych znaków i zapamiętanie ich obrazów poprzez dokładną obserwację i odtworzenie ich rysunku
drugim warunkiem pisania jest wyrobienie nawyków motorycznych ręki (zwykle
prawej), która za pomocą narzędzia pisarskiego wykonuje przechowywany w pamięci obraz znaków
7
Główne etapy pisma
pismo szkolne (od 6 do 18 lat)
pismo dojrzałe (od 19 do 60 lat)
pismo starcze (od 61 roku życia)
8
Indywidualność pisma ręcznego
Według Harissona cechy indywidualne pisma rozwijają się w toku
procesu pisania, mając formę oczywistych odchyleń od wzorca elementarzowego liter i cyfr.
To dzięki nim możliwe są badania identyfikacyjne pisma,
pisma, któ
które
prowadzą do ustalenia wykonawcy podpisu czy zapisu na kwestionowanym dokumencie.
13
Naturalne zmiany w piśmie ręcznym
Pismo jako wytwór psychomotoryki człowieka jest śladem podlegającym ciągłym, naturalnym zmianom, a zjawisko to określane jest
mianem naturalnej zmiennoś
zmienności pisma.
pisma
czynniki zewnętrzne: ▪ rodzaj podłoża, ▪ ułożenie ręki na podłożu, ▪ pozycja
pisarska (siedząca, stojąca, leżąca), ▪ intensywność oświetlenia, ▪ temperatura
otoczenia
czynniki wewnętrzne: ▪ wiek, ▪ choroba (np. udar mózgu, rak mózgu, choroba
Little’a; postać dziecięcego porażenia mózgowego), ▪ leki, ▪ emocje, ▪ narkotyki,
▪ alkohol
19
Nienaturalne zmiany w piśmie ręcznym
Zmiany te są wynikiem fał
fałszerstwa podpisu czy zapisu, poprzez
mniej lub bardziej wierną próbę naśladowania czy odtworzenia
obcego rękopisu, przy jednoczesnym maskowaniu własnych nawyków graficznych w celu uniemożliwienia wykrycia osoby dokonującej tego procederu.
28
Metody fał
fałszerstw podpisó
podpisów
kopiowanie, np. przez kalkę, „na prześwit”, wzdłuż śladu, tj. istniejącego reliefu lub linii naniesionej ołówkiem
naśladownictwo, np. ścisłe poprzez odwzorowanie z dużą dokładnością istniejącego podpisu
inne sposoby fałszerstwa podpisów: w wyniku dowolnej kreacji graficznej (przy jednoczesnej próbie maskowania własnych nawyków pisarskich), podpisy fikcyjne oraz autofałszerstwo
29
Celem ekspertyzy pismoznawczej jest ustalenie wykonawcy
kwestionowanego rękopisu, czyli identyfikacja indywidualna
jej wynikiem jest ustalenie autentyczności rękopisu bądź jej wykluczenie
w przypadku wykluczenia autentyczności rękopisu możliwe jest podjęcie
badań w kierunku ustalenia jego wykonawcy w oparciu o zgromadzony materiał porównawczy
39
Zespół własności graficznych
decyduje o indywidualnym charakterze pisma danego człowieka
jest efektem personalizacji pisma, a więc złożonego procesu psychofizycznego, na który składają się umiejętności wrodzone człowieka,
związane z koordynacją wzrokowo-ruchową i percepcją, wzorce elementarzowe, sprawność manualna, a często również uświadomione lub
nieuświadomione wpływy z pisma osób trzecich
40
Metoda stosowana w badaniach identyfikacyjnych pisma to
metoda
metoda graficzno-porównawcza
graficznograficzno-poró
porównawcza
jest wszechstronna, bowiem uwzględnia wszelkie aspekty pisma i elementy wcześniej stosowanych metod (np. grafometrycznej czy kaligraficznej)
polega na porównywaniu rękopisów pod kątem ich zgodności w ramach pięciu
kategorii cech formalnych pisma
dodatkowo uwzględnia zawartość treściową rękopisów, a także cechy językowe,
np. ortograficzne czy gramatyczne
41
Podział
Podział graficznych cech pisma
cechy syntetyczne
cechy motoryczne
cechy topograficzne
cechy mierzalne
cechy konstrukcyjne
42
cechy syntetyczne
typ pisma
rodzaj podpisu
odniesienie podpisu do klasy
i obrazu pisma
etap rozwoju pisma
stopień naturalności
klasa pisma
ogólny obraz pisma
stopień staranności
stopień czytelności
uzupełnienia: podkreślenia, retusze, wstawki, przekreślenia
sposób wykonania
in. cechy syntetyczne typu ozdoby, inicjały, grifonaże itp.
43
cechy syntetyczne
typ pisma
rodzaj podpisu
odniesienie podpisu do klasy
i obrazu pisma
etap rozwoju pisma
stopień naturalności
klasa pisma
ogólny obraz pisma
stopień staranności
stopień czytelności
uzupełnienia: podkreślenia, retusze, wstawki, przekreślenia
sposób wykonania
in. cechy syntetyczne typu ozdoby, inicjały, grifonaże itp.
43
rodzaj podpisó
podpisów
czytelne, czyli pełnoliterowe (dwu-lub jednoczłonowe)
częściowo czytelne (dwu- lub jednoczłonowe)
nieczytelne (dwu- lub jednoczłonowe)
skrócone (typu parafa lub inicjały)
46
cechy motoryczne
tempo pisania (określane bezwzględnie, w ramach próbki pisma i względnie, wobec normy osobniczej)
impuls (grammowy, literowy, sylabowy, wyrazowy lub mieszany)
następstwo kreślenia znaków
nacisk (mechanizm cieniowania); jego
kierunek, siła i rozłożenie
48
cechy topograficzne
rozmieszczenie nagłówków,
adresów i dat
linia wyrazów i wierszy
(kształt i tendencja)
rozmieszczenie podpisów
w rękopisach i na dokumentach z nadrukiem
układ wierszy (równoległy,
zbieżny, rozbieżny, nieregularny)
akapity (głębokość i częstość
występowania)
układ wyrazów i wierszy
w stosunku do liniamentu
margines lewy i prawy
(kształt, tendencja, wielkość)
wielkości odstępów między wierszami, wyrazami
oraz znakami
margines
górny
i dolny
50
cechy strukturalne
(mierzalne)
wielkość pisma (drobne, małe, średnie, duże i bardzo
duże)
pole pisma (tekstu, wiersza, wyrazu i znaku)
nachylenie pisma (prawostronne, lewostronne, proste i wachlarzowate)
szerokość znaków (proporcjonalne, smukłe i szerokie)
proporcje wysokości elementów nadlinijnych lub podlinijnych
do wysokości elementów śródlinijnych
54
cechy konstrukcyjne
budowa znaków
odmiany znaków
formy powtarzane
rodzaj wiązań
59
Wymagania stawiane
materiał
materiałowi dowodowemu
dostępność oryginału
ograniczenia związane z badaniem kopii
właściwe zabezpieczenie dokumentów
67
Wymagania stawiane
materiał
materiałowi poró
porównawczemu
odpowiednia ilość i jakość materiału bezwpływowego
adekwatność czasowa wzorów porównawczych względem
materiału dowodowego
stosownie pobrany materiał na polecenie wobec rękopisów
dowodowych
68
Stopień
Stopień wnioskowania
zależny od ilości i jakości materiału dowodowego
zależny od ilości i jakości materiału porównawczego
70
Wnioskowanie
kategoryczne
z wysokim prawdopodobieństwem
prawdopodobne
nie można potwierdzić ani wykluczyć
71
Zagadnienia zwią
związane z ekspertyzą
ekspertyzą
dokumentów
część I:
Podstawowe badania dokumentów
część II: Szczegółowe badania dokumentów
część III: Inne problemy kryminalistycznej ekspertyzy dokumentów
74
Współcześnie, dokument definiuje się jako zapis zdarzeń, przemyśleń lub opinii utrwalony w dowolny sposób, zatem jest nim nie tylko
przedmiot wyrażający myśl lub służący do udowodnienia prawidłowości twierdzeń lecz również plik tekstowy, graficzny lub muzyczny,
będący wynikiem pracy z programem komputerowym („Ekspertyza Sądowa”
pod redakcją J. Wójcikiewicza).
Poruszane zagadnienia będą jedynie dotyczyć dokumentu w ujęciu klasycznym
(zawężonym), a więc przekazu informacji za pomocą śladu graficznego jakim jest
zapis (ręczny, wykonany na maszynie) czy nadruk na papierze.
76
Badania wstępne dokumentu
Badania mikroskopowe dokumentu
Badania dokumentu metodami optycznymi
77
Badania mikroskopowe dokumentu polegają na jego obserwacjach::
w odpowiednim powiększeniu (najczęściej od 10x do 50x)
oraz
we właściwym oświetleniu (tj. kątowym, ukośnym lub w świetle przechodzącym przez badany obiekt)
80
Rodzaje standardowo uż
używanych oś
oświetleń
wietleń
w trakcie badań
badań mikroskopowych:
mikroskopowych:
oświetlenie ką
kątowe umożliwia poznanie powierzchniowej struktury papieru, jego barwy i połysku oraz analizę przebiegu włókien i wskazanie ich uszkodzeń
oświetlenie ukoś
ukośne charakteryzuje się mniejszym kątem padania promieni światła aniżeli kątowe, dzięki czemu uwydatniona zostaje zwłaszcza przestrzenna struktura podłoża; stosuje
się go w badaniach pisma wgłębionego, suchych pieczęci i mechanicznych uszkodzeń
podłoża
oświetlenie światł
wiatłem przechodzą
przechodzącym przez obiekt; pomocne jest przy badaniach autentyczności znaków wodnych czy odczytywaniu pierwotnej treści zamazanych zapisów
83
W ekspertyzie dokumentów wykorzystywanym obszarem spektrum
promieniowania elektromagnetycznego jest przede wszystkim zakres
od 254 do 1000 nm, w tym:
ultrafiolet (o długości fali 254, 312 i 365 nm)
obszar światła widzialnego (w zakresie od 400 do 700 nm)
obszar tzw. bliskiej podczerwieni (w zakresie od 700 do 1000 nm)
87
Obecnie stosowanymi aparatami pozwalającymi na wszechstronne
badanie dokumentów w aspekcie kryminalistycznym są kompaktowe
aparaty, np. brytyjskiej firmy Foster & Freeman, typu VSC-4,
VSC 5000 HR i VSC 6000 HR
Umożliwiają one obserwacje zjawisk absorpcji oraz luminescencji promieniowania elektromagnetycznego przez analizowane obiekty
88
Badania szczegó
szczegółowe mają na celu rozwiązanie problemów
dotyczących weryfikacji autentyczności dokumentów
w ich wyniku możliwe jest
rozróżnienie lub identyfikacja materiałów kryjących
rozróżnienie lub identyfikacja papieru
ustalenie kolejności kreślenia linii graficznych
analiza zabezpieczeń specjalnych dokumentów
96
Badania
Badania materiałów
materiałów kryjących
kryjących
Badania papieru
Badania analityczne
97
Badania
Badania materiałów
materiał
kryją
materiałów kryjących
kryjących
porównywanie i różnicowanie materiałów kryjących
odczytywanie zakreślonych, wywabionych lub częściowo usuniętych zapisów
analiza krzyżujących się linii
98
Badania porównawcze materiałów kryjących prowadzą jedynie do identyfikacji grupowej, pozwalając twierdzić, że:
analizowane materiały są różne (tzn. pochodzą z różnych narzędzi pisarskich)
bądź
analizowane materiały nie wykazują różnic (co może oznaczać, że pochodzą
z tego samego narzędzia pisarskiego (np. długopisu) lub, że pochodzą z różnych
narzędzi, wypełnionych materiałami kryjącymi o takich samych komponentach
składowych)
99
Zgodnie z procedurami przyjętymi w technicznej ekspertyzie dokumentów, analizując materiały kryjące stosuje się:
metody nieniszczące
metody niszczące
100
Papier, jako nadal podstawowe podłoże dokumentów w pojęciu klasycznym, produkowany jest z rozdrobnionych włókien pochodzenia
roślinnego, rzadziej zwierzęcego, z dodatkiem wody, wypełniaczy,
substancji klejących, barwników oraz innych substancji nadających
specjalne własności produktowi końcowemu.
Na etapie produkcji papieru nanoszone są znaki wodne, a także, jeśli zachodzi
taka potrzeba dodawane są specjalne składniki zabezpieczające papier przed
fałszerstwem.
116
W kryminalistycznej ekspertyzie dokumentów
badania papieru prowadzi się w dwóch aspektach:
pod kątem ustalenia stopnia zgodności cech
oraz
pod kątem ustalenia czy oderwane fragmenty papieru tworzyły wcześniej jedną całość
117
Metody analizy chemicznej prowadzą do identyfikacji
i oznaczenia ilościowego składu różnych substancji
Metody analityczne stosowane w kryminalistycznej ekspertyzie dokumentów to:
chromatografia cienkowarstwowa - TLC
spektrometria Ramana - RS
spektrometria Fouriera w podczerwieni - FTIR
elektroforeza kapilarna - CE
mikroskopia skaningowa - SEM
120
chromatografia cienkowarstwowa - TLC
w ekspertyzie dokumentów stosowana jest głównie do rozróżniana
materiałów kryjących (zwłaszcza atramentów i past długopisowych)
121
spektrometria Ramana - RS
jest stosowana do identyfikacji i oznaczania zawartości różnych
substancji na podstawie analizy niesprężystego rozpraszania fotonu
(jej zaletą jest dokładność i szybkość pomiaru, brak konieczności
wcześniejszego przygotowania próbek oraz prowadzenie analiz w naturalnych warunkach; nie uszkadza dokumentu)
124
spektrometria Fouriera w podczerwieni - FTIR
w badaniach dokumentów stosowana jest do rozróżniania i identyfikowania tonerów drukarek oraz kserokopiarek (jest również skuteczna w badaniach past długopisowych i atramentów, jednak ze
względu na konieczność pobrania do analizy stosunkowo dużej
próbki pisma, około 1 cm linii graficznej, do tego rodzaju badań
wykorzystywana jest sporadycznie)
127
elektroforeza kapilarna - CE
od niedawna wykorzystywana jest w badaniach dokumentów do
identyfikacji i rozróżniania materiałów kryjących (ze względu na takie jej zalety jak: ▪ duża precyzja rozdziału badanych składników, ▪ niskie koszty, a nade wszystko ▪ mała ilość próbki koniecznej do analizy, może w przyszłości zastąpić chromatografię cienkowarstwową)
129
mikroskopia skaningowa - SEM
mikroskopu skaningowego używa się w badaniach dokumentów
do analizy kolejności kreślenia przecinających się linii zapisów lub
obserwacji mikroskopowej struktury powierzchni cząsteczek
tonerów
131
Problem wieku pisma
Badania pisma wgłębionego
136
wiek bezwzględny zapisów
określenie wieku zapisów jest jednym z najtrudniejszych i ciągle
jeszcze nierozwiązanym problemem ekspertyzy dokumentów
137
wiek względny zapisów
Określenie wzglę
względnego wieku zapisów, czyli ustalenie kolejności
naniesienia ich na dokument nie zawsze jest łatwe do stwierdzenia
najbardziej skuteczne jak dotąd są metody analizujące:
szybkość parowania lotnych składników past długopisowych z wykorzystaniem
chromatografii gazowej
krzyżujące się linie (obserwacje mikroskopowe i badania z wykorzystaniem aparatu ESDA oraz mikroskopu skaningowego)
138
Pismo wgłę
bione jest to bezbarwny relief zapisu, który powstaje
wgłębione
na papierze umieszczonym pod dokumentem w momencie sporządzania oryginalnego rękopisu.
W celu odczytania pisma wgłębionego
rutynowo stosuje się dwie podstawowe techniki:
obserwacje powierzchni dokumentów w oświetleniu ukośnym
badanie elektrostatyczne za pomocą np. aparatu ESDA, firmy
Foster & Freeman
140
Życzę powodzenia na egzaminie