Drukuj do PDF - Ministerstwo Zdrowia

12.10.2015
Perspektywy psychiatrii dzieci i młodzieży w Światowym Dniu Zdrowia
Psychicznego
Neurobiologia rozwoju psychicznego – szansa na interwencję
Wszystkie teorie opisujące cykl życia człowieka wskazują, że kluczowe znaczenie dla formowania się osobowości i tożsamości jednostki ma okres dzieciństwa i
młodzieńczości. Ta faza rozwoju decyduje również o naszym zdrowiu psychicznym i ryzyku zachorowania na zaburzenia psychiczne. Od niedawna wiemy również,
że stresory psychospołeczne i czynniki biologiczne zakłócające rozwój mogą oddziaływać jeszcze wcześniej- w okresie przed i okołoporodowym. Badania
neuronauki z ostatnich kilkunastu lat wskazują, że kształtowaniu się młodzieńczej psychiki towarzyszą zasadnicze zmiany w budowie mózgu i w połączeniach
komórek nerwowych, określane wspólnie mianem neuroplastyczności. Zjawiska te wykazują największą dynamikę w okresie rozwojowym, co sprawia że właśnie
wówczas jednostka jest najbardziej podatna na działanie czynników szkodliwych. Wspomniana rozwojowa plastyczność mózgu powoduje zarazem, że potencjalna
interwencja terapeutyczna może być w tym okresie skuteczniejsza, niż w jakiejkolwiek późniejszej fazie życia.
Rozpowszechnienie i obciążenie zaburzeniami psychicznymi u dzieci i młodzieży
Badania epidemiologiczne sugerują, że u jednego na pięcioro dzieci mogą występować zaburzenia psychiczne poważnie zaburzające funkcjonowanie. Do
najczęstszych z nich należą zaburzenia lękowe, zespół nadruchliwości z deficytem uwagi, zaburzenia zachowania i zaburzenia ze spektrum autyzmu, a w wieku
młodzieńczym dołączają do nich zaburzenia jedzenia i zaburzenia psychotyczne. Szacuje się, że koszt zaburzeń psychicznych rozpoczynających się w wieku
dziecięco-młodzieżowym 10-krotnie przewyższa obciążenia finansowe związane z zaburzeniami mającymi swój początek w dorosłości. Ogromne nakłady nie
dotyczą tylko systemu opieki zdrowotnej, ale dotykają również systemu edukacji, systemu sprawiedliwości oraz opieki społecznej. Ze względu na swoją
przewlekłość zaburzenia psychiczne o początku w dzieciństwie i młodzieńczości zakłócają nie tylko możliwości nabywania wiedzy, ale ograniczają produktywność
pacjentów i ich opiekunów na wiele lat. Nie sposób również pominąć trudnego do oszacowania cierpienia psychicznego i dramatycznych następstw związanych z
samobójstwem, będącym drugą pod względem częstości przyczyną śmierci w tej grupie wiekowej.
Zaburzenia psychiczne dorosłych zaczynają się w wieku rozwojowym
U znaczącej większości osób dorosłych z zaburzeniami psychicznymi pierwsze objawy występują przed ukończeniem 18 roku życia. Rozpoznanie schizofrenii,
zaburzeń afektywnych dwubiegunowych, depresji i uzależnień stawiane jest zwykle po wielu latach od momentu pojawienia się pierwszych zwiastunów, gdy
możliwość oddziaływań profilaktycznych i prewencyjnych jest znacząco ograniczona. Identyfikacja rzetelnych wskaźników ryzyka zachorowania w wieku
młodzieńczym mogłaby umożliwić wczesną interwencję i potencjalnie zapobiec wystąpieniu zaburzeń u osób dorosłych.
Rozwój psychiczny i czynniki ryzyka chorób cywilizacyjnych
Największe znaczenie dla wielu chorób cywilizacyjnych posiadają tzw. modyfikowalne czynniki ryzyka takie jak otyłość, palenie tytoniu oraz nadużywanie alkoholu.
Źródeł tych problemów należy również poszukiwać w wieku młodzieńczym, gdy na rozwijający się mózg zaczynają oddziaływać substancje nadmiernie
pobudzające „układ nagrody” takie jak nikotyna, czy pokarmy o dużej zawartości cukrów i tłuszczów. Takie pobudzenie trafiające na okres wzmożonej podatności
prowadzi u predysponowanych jednostek do szybkiego utrwalenia się zachowań uzależnieniowych, których odległym następstwem są najważniejsze problemy
zdrowia publicznego w dorosłości. Z drugiej strony, wydaje się, że ta sama zdolność mózgu do szybkiego uczenia się może być powodem, dla którego rozpoczęcie
aktywności fizycznej w okresie rozwojowym będzie związane z jej regularnym podtrzymywaniem przez okres całego życia. A ta jak wiadomo jest uniwersalnym
środkiem zapobiegawczym wobec chorób somatycznych i zaburzeń psychicznych.
Podsumowując, w Światowym Dniu Zdrowia Psychicznego chciałbym zwrócić uwagę na najważniejszy okres dla kształtowania się psychicznego dobrostanu
człowieka. Kładąc nacisk na badania tej fazy życia, zwłaszcza te uwzględniające interakcję czynników psychospołecznych z podłożem neurobiologicznym,
możemy lepiej zrozumieć dlaczego tak wiele dzieci cierpi z powodu zaburzeń psychicznych, ale także w jaki sposób rozwijają się zaburzenia psychiczne u
dorosłych i jakie są pierwotne źródła chorób cywilizacyjnych. To może przybliżyć nas do wprowadzenia skutecznych, opartych o naukowe podstawy metod
leczenia, a w przyszłości do zapobiegania tym najbardziej kosztownym pod względem ekonomicznym i społecznym problemom zdrowotnym.
Dr hab. prof. nadzw. Filip Rybakowski
Konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży
Ministerstwo Zdrowia dokłada wszelkich starań, aby zawarte w tym miejscu dane były rzetelne, wyczerpujące i aktualne. Jednak mają one charakter wyłącznie informacyjny i nie mogą stanowić podstawy do jakichkolwiek roszczeń.
Jeżeli opublikowany artykuł nie może zostać prawidłowo odczytany przez czytnik ekranu, prosimy o zgłoszenie tego poprzez przycisk „Zgłoś uwagę do artykułu”. Postaramy się jak najszybciej udostępnić bardziej czytelny plik dla osób
korzystających z czytników ekranu.