1. Wyróżnij całość dzieloną oraz człony podanego niżej podziału

Elementy logiki i metodologii nauk
podział logiczny; definicje
plan na dziś:
formalne i pozaformalne warunki poprawności podziału logicznego
klasyfikacja:
strukturalny podział definicji: równościowe (klasyczne i nieklasyczne) – nierównościowe
funkcjonalny podział definicji: sprawozdawcze – projektujące (konstrukcyjne i regulujące)
stylizacje definicji
błędy definiowania: niezgodność zakresów, ignotum per ignotum, błędne koła
1. Wyróżnij całość dzieloną oraz człony podanego niżej podziału: Biorąc pod uwagę zadania spełniane
przez definicje, definicje dzielimy na sprawozdawcze i projektujące.
Co stanowi zasadę tego podziału?
2. Określ, czy następujące podziały logiczne zakresu nazwy osoba zarabiająca do 10.000 zł są czy nie
są poprawne. Odpowiedź uzasadnij.
(a) osoby zarabiające do 500,00 zł włącznie, osoby zarabiające do 5500,00 zł włącznie, osoby zarabiające
do 10.000,00 zł włącznie;
(b) osoby zarabiające do 500,00 zł włącznie, osoby zarabiające od 501,00 do 1500,00 zł włącznie, osoby
zarabiające od 1501,00 do 10.000,01 zł włącznie;
(c) osoby zarabiające do 500,00 zł włącznie, osoby zarabiające od 500,01 do 1500,00 zł włącznie, osoby
zarabiające od 1500,01 do 10.000,00 zł włącznie;
(d) osoby zarabiające do 500,00 zł włącznie, osoby zarabiające od 500,01 do 1500,00 zł włącznie, pozostali.
3. Czy podział wszystkich ludzi na osoby rodzaju męskiego oraz osoby rodzaju żeńskiego jest
podziałem dychotomicznym ze względu na cechy sprzeczne?
4. Z jakiego powodu podane niżej podziały nie są podziałami logicznymi?
(a) Wśród stosunków między zakresami nazw wyróżniamy nadrzędność, podrzędność, krzyżowanie się i
wykluczanie się zakresów nazw.
(b) Rower składa się z kół, ramy, siodełka, kierownicy i wyposażenia uzupełniającego.
5. Sformułuj dowolny podział logiczny nazw, określając przy tym zasadę podziału.
6. Sformułuj dowolną klasyfikację (wielostopniowy podział logiczny) definicji.
7. Wskaż definiendum, łącznik i definiens w definicji:
Poręczycielem osoby A za dług B wobec osoby C jest taka osoba, która zobowiązała się uiścić osobie C dług
B w przypadku, gdyby osoba A długu w terminie nie uiściła.
8. Określ charakter podanych niżej definicji biorąc pod uwagę zadania spełniane przez te definicje:
(a) Woda to związek chemiczny o strukturze H2 O.
(b) Słowem „płaszczynka” oznaczać będziemy płaskie butelki do atramentu do wiecznych piór, służące
zarazem jako kałamarz.
(c) Doświadczony nauczyciel to osoba, która pracowała w charakterze nauczyciela przez co najmniej 10 lat.
9. Określ rodzaj podanych niżej definicji, biorąc pod uwagę ich budowę.
(a) Wyraz „kwadrat” oznacza prostokąt równoboczny.
(b) Logarytm liczby a przy podstawie b jest to taka liczba, do której podniesiona b daje jako wynik liczbę
logarytmowaną a.
(c) Stenografować to znaczy pisać pismem skróconym.
(d) Kopaliną jest węgiel, rudy metali, kamień wapienny, ropa naftowa i gaz ziemny.
(e) Duże miasto, to miasto liczące nie mniej niż 300 tys. mieszkańców.
10. W podanych niżej definicjach równościowych wyróżnij definiendum, wyraz definiowany, zwrot
łączący i definiens. W przypadku definicji klasycznych wskaż rodzaj (genus) i różnicę gatunkową
(differentia specifica).
(a) Woda to związek chemiczny o strukturze H2 O.
(b) Zbożem w rozumieniu niniejszego rozporządzenia jest pszenica, żyto, jęczmień, owies, kukurydza, gryka
i proso.
(c) Azymut danego kierunku jest to kąt, jaki ten kierunek tworzy z kierunkiem północnym.
(d) Kopalina to surowiec o znaczeniu gospodarczym, wydobywany z ziemi.
(e) Przeprowadzić podział logiczny zakresu jakiejś nazwy N na zakresy nazw A, B, C, . . ., to znaczy stwierdzić, że każdy desygnat nazwy N jest desygnatem jednej i tylko jednej z nazw A, B, C, . . ..
11. Zaproponuj definicje regulujące, które precyzowałyby znaczenia następujących wyrażeń:
rodzina wielodzietna, gra hazardowa, nonsens, błąd, nienaturalny, kultowy, środowiska opiniotwórcze, prezent
który można wręczyć lekarzowi w ramach okazywania wdzięczności
12. Znajdź genus proximum dla desygnatów wyrażeń: kłamstwo, rówieśnictwo, zemsta, utopia, strumień,
argumentacja, slogan.
13. Zbuduj (w możliwie potocznej polszczyźnie) definicje sprawozdawcze wyrażeń: owoc, słońce,
krata, strategia, gorączka, alkohol.
14. Zbadaj poprawność następujących definicji sprawozdawczych:
(a) Kawaler jest to nieżonaty człowiek płci męskiej.
(b) Kawaler jest to nieżonaty dorosły mężczyzna.
(c) Prostokąt jest to czworobok o równych przekątnych.
(d) Prostokąt jest to czworobok, którego każde dwa sąsiadujące boki są prostopadłe.
(e) Przez iloraz inteligencji rozumiemy wynik podzielenia tzw. wieku umysłowego człowieka przez jego wiek
chronologiczny.
(f) Podnieta zmysłowa jest to to, na co reagujemy zmysłowo jako na podnietę.
(g) Potomek osobnika A jest to dziecko osobnika A lub potomek dziecka osobnika A.
15. Czy następująca definicja zawiera błąd idem per idem (tj. błąd błędnego koła bezpośredniego)?
Poręczycielem osoby A za dług B wobec osoby C jest taka osoba, która zobowiązała się uiścić osobie C dług
B w przypadku, gdyby osoba A długu w terminie nie uiściła.
16. Jakie błędy zawierają podane niżej definicje (bądź zespoły definicji) jako definicje sprawozdawcze? Które z tych definicji nie zawierają żadnego błędu, jeśli założymy, że są definicjami
projektującymi?
(a) Sprawiedliwość polega na wyświadczaniu każdemu tego, co mu się należy. Każdemu zaś należy się to,
czego może się on domagać w imię sprawiedliwości.
(b) Logika jest nauką o myśleniu zgodnym z prawidłami logiki.
(c) Kwadrat jest to czworobok równoboczny.
(d) Filozofia jest dyscypliną naukową odpowiadającą na pytanie o sens ludzkiej egzystencji.
(e) Wynikaniem nazywa się zdanie o budowie: „ jeśli p, to q”.