NIEBEZPIECZNE KOMÓRKI

NIEBEZPIECZNE KOMÓRKI
Szacuje się, Ŝe w 2008 r. mieszkańcy naszego globu zakupią około 1,14 mld nowych
telefonów komórkowych. Jak przewidują eksperci, tylko w naszym kraju sprzedaŜ
aparatów wyniesie 11,5 miliona sztuk, czyli o 15% więcej niŜ w roku ubiegłym. Polacy juŜ
teraz dysponują ponad 40 milionami telefonów komórkowych. A z kaŜdym rokiem spadają
ich ceny, coraz bardziej przystępne stają się teŜ koszty
rozmów, co powoduje, Ŝe po komórkę sięgamy
chętniej, prowadząc częstsze i dłuŜsze rozmowy.
Wzrost popularności telefonii komórkowej na całym
świecie sprawił, Ŝe wzrosło równieŜ zainteresowanie
wpływem promieniowania elektromagnetycznego (PEM),
emitowanego przez telefony komórkowe, na zdrowie
człowieka.
Fale radiowe emitowane przez telefony komórkowe ze
względu na ich długość zaliczamy do mikrofal. O ile
przygotowanie posiłku w kuchence mikrofalowej lub
krótka rozmowa przez komórkę nie stanowią zagroŜenia
dla zdrowia, o tyle (uwaŜane jeszcze do niedawna za
zupełnie bezpieczne, wielogodzinne rozmowy przez
telefon komórkowy lub wieloletnia ekspozycja na
promieniowanie, na jaką naraŜeni są mieszkańcy okolic
stacji bazowych), w świetle nowych dowodów
naukowych mogą stanowić powaŜne zagroŜenie dla
zdrowia.
Liczba badań potwierdzających szkodliwy wpływ PEM dostępnych w ogólnoświatowej bazie
Medline znacznie przewyŜsza juŜ liczbę badań ten wpływ negujących. Wydaje się, Ŝe jest juŜ
tylko kwestią czasu uznanie obecnych norm dotyczących PEM za szkodliwe dla zdrowia
człowieka oraz wprowadzenie nowych przepisów, uwzględniających najnowsze dowody
naukowe. Zmiana ta niewątpliwie będzie się wiązała z kosztami, które poniosą operatorzy
telefonii komórkowej, co juŜ teraz budzi ich zdecydowany opór i wiąŜe się z podejmowaniem
prób udowodnienia za wszelką cenę braku szkodliwości PEM.
Głowa najbardziej zagroŜona
Telefony komórkowe za kilka lat mogą się stać przyczyną większej liczby zgonów niŜ palenie
tytoniu . Obecnie około 3 miliardów ludzi na całym świecie korzysta z komórek. Liczba ta
trzykrotnie przewyŜsza liczbę palaczy papierosów. Nałóg palenia tytoniu jest rocznie przyczyną
około 5 milionów zgonów na całym świecie. Według profesora Khurany, światowej sławy
neurochirurga, w latach 2008-2012 czeka nas drastyczny wzrost zachorowań na nowotwory
mózgu, będący efektem długich rozmów przez komórkę. Prawie cała energia (97-99%)
emitowana przez aparat absorbowana jest przez półkulę mózgu, przy której znajduje się
słuchawka. Około 50-60% tej energii pochłania płat skroniowy, ok. 2-10% dociera do móŜdŜku.
NatęŜenie pola maleje wraz z odległością aparatu od poszczególnych struktur mózgu.
Dystrybucja energii jest zbliŜona niezaleŜnie od modelu telefonu, jak i rodzaju i pozycji anteny.
W badaniach wpływu PEM na ośrodkowy układ nerwowy przeprowadzonych z uŜyciem
pozytronowej tomografii emisyjnej (PET) stwierdzono zmiany lokalnego przepływu krwi w
ludzkim mózgu. Wydaje się to potwierdzać hipotezę o moŜliwym wpływie PEM na zmiany
aktywności neuronalnej. Stwierdzono równocześnie lokalny spadek przepływu krwi w obszarach
mózgu zlokalizowanych pod anteną (dolna cześć kory płata skroniowego) i wzrost przepływu w
dalej połoŜonej korze przedczołowej. W innych badaniach potwierdzono wpływ PEM na
czynność bioelektryczną mózgu człowieka. Z kolei badania na zwierzętach potwierdziły
upośledzenie pamięci u osobników eksponowanych na promieniowanie wytwarzane przez
telefony komórkowe.
Jeszcze do niedawna brakowało publikacji oceniających zaleŜność pomiędzy wieloletnim
korzystaniem z telefonu komórkowego a ryzykiem rozwoju guzów mózgu. Większość
dostępnych doniesień opierała się na wynikach badań, w których okres obserwacji nie
przekraczał 10 lat. W majowym numerze "International Journal of Oncology" ukazała się
metaanaliza będąca syntetycznym opracowaniem wyników kilkunastu badań, które do tej pory
opublikowano. U osób regularnie korzystających z telefonów komórkowych przez okres > 10 lat
stwierdzono wyŜsze ryzyko rozwoju nerwiaka nerwu słuchowego (o 240%), glejaka mózgu (o
200%) i oponiaka (o 70%). Tak wysokie ryzyko dotyczyło osób rozmawiających często, które
zwyczajowo prowadziły rozmowy trzymając słuchawkę przy jednym uchu.
Częste rozmowy przez telefon komórkowy mogą równieŜ zwiększać ryzyko rozwoju guzów
ślinianki przyusznej. Najnowsze badania przeprowadzone w Izraelu wykazały, Ŝe częste
korzystanie z telefonów komórkowych, długi czas rozmów, jak i korzystanie z aparatów na
obszarach mniej zurbanizowanych (sygnał stacji bazowej jest tam słabszy, a więc telefon
podczas rozmowy generuje silniejsze pole elektryczne) wiąŜe się z większym ryzykiem
zachorowania na nowotwór ślinianki przyusznej. Dodatkowym czynnikiem obciąŜającym było
zwyczajowe trzymanie telefonu podczas rozmowy przy jednym uchu, co wiązało się z ok. 50%
większym ryzykiem rozwoju nowotworów ślinianki przyusznej w porównaniu do osób
uŜywających telefonów komórkowych rzadziej.
Nie tylko głowa
Wydaje się, Ŝe szkodliwy wpływ PEM dotyczy równieŜ innych układów i narządów, a samo
promieniowanie moŜe mieć nawet właściwości genotoksyczne. Próby określenia jego wpływu na
DNA dokonała grupa naukowców z Uniwersytetu Medycznego w Wiedniu. Komórki ludzkich
fibroblastów poddawano ekspozycji na PEM uznawane wg obecnie obowiązujących norm za
bezpieczne (SAR = 2 W/kg). Wyniki badania potwierdziły najgorsze przypuszczenia.
Promieniowanie emitowane przez telefony komórkowe moŜe wywoływać zmiany genetyczne w
niektórych typach ludzkich komórek.
Badania przeprowadzone na modelach zwierzęcych wykazały równieŜ związek pomiędzy
promieniowaniem emitowanym przez telefony komórkowe a zjawiskiem stresu oksydacyjnego
w strukturach oka (rogówka, soczewka, siatkówka), komórkach mięśnia sercowego, cewkach
nerkowych, komórkach endometrium oraz oczywiście w strukturach mózgu. Do najwaŜniejszych
skutków stresu oksydacyjnego naleŜą: inaktywacja niektórych białek, nasilenie katabolizmu
nukleotydów adeninowych, zwiększenie szybkości peroksydacji lipidów, zwiększenie
przepuszczalności błony komórkowej i jej depolaryzacja, uszkodzenie mitochondriów, obniŜenie
poziomu ATP, zaburzenia wewnątrzkomórkowej homeostazy wapnia, a nawet wymieniane
wcześniej uszkodzenia DNA.
Jak moŜe działać PEM na rozwijające się organizmy? W jednym z badań wykazano
cytotoksyczny wpływ tego promieniowania na komórki jaj muszek owocowych (Drosophila
melanogaster). Z kolei w badaniach prowadzonych na zarodkach kurzych wykazano wyŜszą
śmiertelność eksponowanych embrionów w porównaniu do grupy kontrolnej . Potwierdzają to
rosyjskie badania, w których śmiertelność kurzych zarodków w grupie eksponowanej na
promieniowanie pochodzące z telefonów komórkowych wzrosła aŜ do 75% w porównaniu do
jedynie 16% śmiertelności w grupie kontrolnej .
Szkodliwy wpływ PEM zdają się potwierdzać równieŜ badania przeprowadzone w grupie
cięŜarnych kobiet. W czasie 10-minutowej ekspozycji matek na PEM pochodzące z aktywnego
telefonu komórkowego obserwowano wzrost częstości akcji serca płodów oraz spadek objętości
wyrzutowej serca. Nasilenie obserwowanych objawów zmniejszało się wraz z wiekiem płodów.
Przyspieszenie rytmu i zaburzenia funkcji serca obserwowano równieŜ wśród noworodków
przebywających w zasięgu PEM emitowanego przez telefon komórkowy .
Do niedawna bez odpowiedzi pozostawało pytanie o wpływ telefonów komórkowych na funkcje
rozrodcze męŜczyzn. Większość dotychczasowych badań potwierdza juŜ negatywny wpływ tego
promieniowania na męską płodność. Jak sugerują autorzy tych doniesień, częste uŜywanie
telefonów komórkowych i noszenie ich w okolicach sąsiadujących z narządami płciowymi
(kieszeń, etui przy pasku) moŜe być przyczyną zaburzeń płodności. JednakŜe mechanizm
szkodliwego wpływu PEM nie został do końca poznany. Fale elektromagnetyczne mogą
wywierać wpływ na męskie funkcje rozrodcze zarówno poprzez wywoływaną przez nie
hipertermię, jak i specyficzne oddziaływanie nietermiczne . Potwierdzone w badaniach
pogorszenie parametrów męskiego nasienia było zaleŜne od czasu prowadzonych rozmów .
Wyniki te znajdują potwierdzenie równieŜ w badaniach polskich. W grupie 304 męŜczyzn,
którzy zgłosili się na terapię leczenia niepłodności, potwierdzono negatywny wpływ PEM na
jakość spermy, stwierdzając istnienie związku pomiędzy czasem posiadania telefonu i długością
rozmów a jakością nasienia. W grupie męŜczyzn, którzy korzystali z telefonów komórkowych
przez okres > 2 lat, stwierdzono większą liczbę plemników o nieprawidłowej morfologii w
porównaniu do nasienia osób korzystających z telefonów komórkowych sporadycznie przez
okres 1-2 lat oraz osób, które w ogóle z nich nie korzystały. Potwierdzono równieŜ istnienie
zaleŜności pomiędzy spadkiem Ŝywotności plemników a większą częstością prowadzonych
rozmów.
Jak się okazuje, PEM, którego źródłem są telefony komórkowe, moŜe wpływać równieŜ na układ
endokrynny. W doświadczalnym modelu zwierzęcym wśród szczurów eksponowanych na PEM
przez okres 4 tygodni (czas dziennej ekspozycji wynosił 30 minut) stwierdzono istotny
statystycznie spadek poziomu hormonu tyreotropowego oraz hormonów tarczycy. Natomiast w
przeprowadzonych dotychczas badaniach na ludziach nie wykazano istotnego wpływu PEM
emitowanego przez telefony komórkowe na stęŜenia hormonów steroidowych (kortyzol i
testosteron) oraz hormonów wydzielanych przez przysadkę, takich jak TSH, GH, PRL i ACTH.
Jakkolwiek stwierdzono istotne statystycznie spadki poziomu hormonu wzrostu o 28% i
kortyzolu o 12%, wartości te mieściły się w granicach normy.
Jak ograniczyć szkodliwy wpływ promieniowania emitowanego przez telefony
komórkowe?
Oczywiście, nie sposób zrezygnować z dobrodziejstwa, jakim jest telefonia komórkowa. Jednak
postępując rozsądnie, moŜemy znacznie zmniejszyć szkodliwy wpływ PEM na nasze zdrowie.
Dlatego warto przestrzegać kilku prostych zasad:
1. Przed zakupem nowego telefonu naleŜy zapoznać się z jego specyfikacją, wybierając model o
jak najniŜszym SAR.
2. W czasie wybierania numeru i łączenia rozmowy naleŜy odczekać kilka sekund przed
przystawieniem aparatu do ucha. NatęŜenie PEM generowanego przez telefon komórkowy w
trakcie nawiązywania połączenia jest większe niŜ podczas samej rozmowy.
3. Niektórzy badacze w celu uniknięcia wystąpienia niekorzystnych objawów wywołanych
nadmierną ekspozycją na PEM, takich jak ból głowy, ból ucha, uczucie znuŜenia, zaburzenia
snu, trudności koncentracji czy pieczenie skóry w okolicy twarzy, zalecają ograniczenie czasu
trwania pojedynczej rozmowy do 4 minut. Zgodnie z ich zaleceniami, liczba rozmów w ciągu
dnia nie powinna przekraczać 7, a całkowity czas ich trwania nie powinien przekraczać 22 minut
dziennie.
4. NatęŜenie pola elektrycznego generowanego przez antenę telefonu maleje odwrotnie
proporcjonalnie do odległości. Tak więc dwukrotne zwiększenie odległości anteny od głowy
prowadzi do czterokrotnego zmniejszenie energii absorbowanej przez ciało. NaleŜy trzymać
telefon komórkowy w niewielkiej odległości od ucha lub korzystać z zestawów
głośnomówiących.
5. NaleŜy unikać trzymania słuchawki podczas rozmowy wyłącznie przy jednym uchu, a takŜe
prowadzenia rozmów w trakcie jazdy samochodem. Karoseria tłumi bowiem fale emitowane
przez aparat telefoniczny, co wiąŜe się ze zwiększeniem mocy nadawanego sygnału.
6. NaleŜy ograniczyć czas rozmów w obszarach znajdujących się na granicy zasięgu (sygnał
mocy na wyświetlaczu telefonu w takich miejscach oznaczony jest jedną kreską). Potwierdzono
bowiem istnienie większego natęŜenia PEM generowanego przez aparaty na obszarach wiejskich
w porównaniu do obszarów miejskich, gdzie występuje większe zagęszczenie stacji bazowych.
7. W przypadku niekorzystania z telefonu, aparat powinien znajdować się w moŜliwie
największej odległości od ciała człowieka. Dobrym miejscem na telefon jest saszetka lub damska
torebka. JeŜeli aparat noszony jest w etui przy pasku od spodni, powinno się go umieszczać
klawiaturą skierowaną do ciała. W czasie snu nie powinno się pozostawiać włączonego telefonu
tuŜ przy głowie. Jeśli aparat w nocy musi być włączony, bezpieczniej jest połoŜyć go trochę
dalej.
Stacje bazowe na dachach budynków mieszkalnych - uzasadnione źródło
niepokoju
Ustawa z 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony
uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych w podpunkcie j) artykułu 38 zabrania
lokalizacji trwałych i tymczasowych obiektów i urządzeń, które mogą utrudniać lub zakłócać
przebywanie pacjentów na tym obszarze, a w szczególności: stacji bazowych telefonii
komórkowej, stacji nadawczych radiowych i telewizyjnych, stacji radiolokacyjnych i innych
emitujących fale elektromagnetyczne.
Obecnie powszechne jest zjawisko montowania aparatury odbiorczo-nadawczej na dachach
budynków mieszkalnych, kościołów czy szpitali, co budzi uzasadniony sprzeciw społeczny i jest
źródłem lokalnych konfliktów.
Wydaje się, Ŝe rosnąca z kaŜdym miesiącem liczba dowodów naukowych świadczących o
szkodliwości PEM juŜ w niedalekiej przyszłości wymusi zmianę przepisów i operatorzy telefonii
komórkowej będą zmuszeni do zmiany lokalizacji nadajników. JuŜ teraz budzi to obawy i
sprzeciw potentatów telekomunikacyjnych, dla których zmiany przepisów prawnych wiązałyby
się z ogromnymi stratami finansowymi.
Przedstawiciele lobby telekomunikacyjnego broniąc stanowiska o nieszkodliwości PEM
twierdzą, Ŝe objawy są subiektywne, wynikają zaś jedynie ze strachu spowodowanego
medialnym nagłaśnianiem szkodliwości PEM. Pogląd ten łatwo obalić, bowiem w części prac
występowanie niepoŜądanych objawów obserwowano równieŜ wśród osób, które deklarowały, iŜ
nie wierzą w szkodliwy wpływ PEM na samopoczucie i zdrowie człowieka.
O ile krótkotrwała ekspozycja na PEM pochodzące ze stacji bazowych nie wydaje się wpływać
na samopoczucie i funkcje psychiczne człowieka, o tyle stałe przebywanie w okolicach tych
stacji i naraŜenie na ciągłą ekspozycję pola w okolicy nadajników prowadzi do częstszego
występowania objawów dotyczących centralnego układu nerwowego (CUN).
Jak wykazali francuscy badacze, wśród mieszkańców okolic stacji bazowych obserwuje się
częstsze występowanie dolegliwości, takich jak: bóle i zawroty głowy, problemy ze snem,
pamięcią i koncentracją, draŜliwość, depresja oraz spadek libido. Wykazano zaleŜność pomiędzy
ich występowaniem a odległością od stacji bazowej. Istotny statystycznie wzrost liczby skarg na
nadmierne zmęczenie obserwowano do 300 m od lokalizacji nadajnika, zaś największe nasilenie
objawów, takich jak bóle głowy i zaburzenia snu - obserwowano u osób mieszkających w
odległości do 200 m od masztów telefonii cyfrowej. Wśród mieszkańców zajmujących lokale
połoŜone do 100 m od stacji bazowej częściej obserwowano draŜliwość, depresję, zawroty głowy
oraz spadek libido. Jak sugerują autorzy badania, minimalna odległość budynków mieszkalnych
od stacji odbiorczo-nadawczych nie powinna być mniejsza niŜ 300 m.
RównieŜ praca opublikowana w 2007 r. w naukowym czasopiśmie "Neurotoxicology"
potwierdziła istotne statystycznie, częstsze występowanie dolegliwości dotyczących układu
nerwowego wśród mieszkańców okolic stacji bazowych telefonii komórkowej.
RównieŜ doniesienia polskich naukowców potwierdzają negatywny wpływ sąsiedztwa stacji
bazowych telefonii komórkowej na zdrowie mieszkańców . Nasilenie dolegliwości wiązało się z
natęŜeniem pola emitowanego przez stacje bazowe i odległością od nadajników. Zgłaszane
objawy dotyczyły przede wszystkim dolegliwości ze strony układu krąŜenia i układu
nerwowego. Wśród badanych oprócz typowych dolegliwości neurologicznych, obserwowanych
równieŜ przez innych autorów, częściej obserwowano objawy takie jak niewyraźne widzenie,
nudności oraz utrata apetytu.
Wydaje się oczywiste, Ŝe w szeroko pojętym interesie społecznym leŜy jak najszybsza zmiana
przepisów, prowadząca do wprowadzenia zakazu lokalizowania stacji nadawczo-odbiorczych w
bezpośrednim sąsiedztwie budynków mieszkalnych. Działania te powinny się stać jednym z
priorytetów osób odpowiedzialnych za zdrowie publiczne w kraju.
Jaka przyszłość?
Nowym zjawiskiem w USA stało się składanie pozwów sądowych przeciwko producentom
telefonów komórkowych. Rodziny zmarłych zarzucają producentom, Ŝe korzystanie z ich
aparatów było przyczyną guzów mózgu i śmierci ich bliskich. Rozpatrzenie spraw znajdujących
się obecnie na wokandzie sądowej wymaga dokładnego przeanalizowania poszczególnych
przypadków i zapoznania się z najnowszymi dowodami naukowymi.
Niewykluczone, Ŝe w najbliŜszym czasie podobne pozwy pojawią się i w Polsce. RównieŜ
niewykluczone jest składanie pozwów przeciwko firmom telekomunikacyjnym, lokalizującym
stacje bazowe w pobliŜu osiedli mieszkalnych. Aby jednak udowodnić swoje racje, osoby,
których zdrowie moŜe być zagroŜone, potrzebują mocnych dowodów naukowych świadczących
o szkodliwości PEM, a tych z kaŜdym rokiem przybywa.
Bez względu na wynik batalii sądowej toczonej w Stanach Zjednoczonych - osoby
odpowiedzialne za tworzenie prawa w Polsce muszą pamiętać, Ŝe świadomość nawet
niewielkiego zagroŜenia powinna zostać jak najszybciej wykorzystana do racjonalnej ochrony
przed jego działaniem.
Czym jest SAR?
Wartość współczynnika SAR (ang. Specific Absorption Rate) informuje o tym, jak duŜo energii
wypromieniowanej przez dany aparat telefoniczny absorbowane jest przez organizm
uŜytkownika. W warunkach laboratoryjnych pomiary natęŜenia pola elektrycznego dokonywane
są za pomocą specjalnych anten, które umieszcza się w materiałach o ściśle określonych
właściwościach. W praktyce wykorzystuje się pojemnik kształtem przypominający ludzką
głowę, napełniany specjalną cieczą, która swoimi właściwościami przypomina ludzki mózg. Pod
pojemnikiem umieszcza się określony typ telefonu komórkowego, który w momencie pomiaru
nadaje z największą moŜliwą mocą. Pomiar pola elektrycznego występujący w cieczy mierzy się
za pomocą anten, a następnie oblicza się wartość SAR. Maksymalna dopuszczalna wartość SAR
w przypadku telefonów sprzedawanych w Europie wynosi 2W na 1 kg masy ciała, zaś w USA
jest niŜsza - 1,6 W na kg m.c. Obecnie wszystkie dostępne na rynku aparaty spełniają tę normę.
Istnieją jednak dość znaczne róŜnice w wartościach SAR róŜnych modeli. Współczynniki SAR
wybranych modeli telefonów komórkowych moŜna sprawdzić na stronach internetowych
niektórych portali telekomunikacyjnych, na stronach producentów telefonów lub w instrukcji
obsługi aparatu.
"SłuŜba Zdrowia" 67-70 z 15 września 2008