"Uwarunkowania ochrony środowiska przyrodniczego" ze

GMINA SKÓRCZ - UWARUNKOWANIA
ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
OCHRONY
OCHRONY
8.1. Położenie geograficzne
Gmina Skórcz położona jest w południowej części województwa pomorskiego na
obszarze Kociewia Polnego. Południową część zajmują Bory Tucholskie.
Zgodnie z podziałem regionalnym Polski J. Kondrackiego gmina położona jest w
mezoregionie
Pojezierze
Starogardzkie,
makroregionie
Pojezierze
Wschodniopomorskie oraz mezoregionie Bory Tucholskie, makroregionie Pojezierze
Południowopomorskie. Z faktu tego wynika całkowicie odmienna struktura
środowiska przyrodniczego - w części północnej i centralnej występuje typ
środowiska wysoczyzn pojeziernych, a w części południowej równiny sandrowej.
Geologia, geomorfologia i gleby
1. W przeważającej części obszaru gminy występuje środowisko przyrodnicze
wysoczyzny pojeziernej, reprezentowanej w przewadze przez morenę denną falistą,
rzadziej pagórkowatą i płaską, wznoszącą się średnio 80 - 110 m n.p.m., opadającą
generalnie z północnego zachodu na południowy wschód. Jej ukształtowanie
urozmaicają liczne zagłębienia wytopiskowe o bardzo zróżnicowanej powierzchni
(dominują zagłębienia rzędu kilku - kilkunastu ha, ale na wschód od Wielkiego
Bukowca rozpościera się zagłębienie o powierzchni kilkuset ha), południkowe
przebiegająca rynna polodowcowa, wykorzystywana obecnie przez Węgiermucę i jej
dopływ Szorycę oraz płytkie, słabo wykształcone doliny innych cieków. W podłożu
moreny dennej przeważają gliny i piaski gliniaste zalegające na glinach, rzadziej
występują piaski słabo gliniaste i gliniaste lekkie. W dnach zagłębień
wytopiskowych, o płytkim zaleganiu pierwszego poziomu wody gruntowej,
wykształciły się torfy i utwory mułowo-torfowe. Przeważa autochtoniczny typ
reżimu wodnego, a w obiegu wody, po stronie rozchodu dominuje
ewapopotranspiracja na terenach gliniastych i infiltracja na terenach piaszczystych.
Pierwszy poziom wody gruntowej występuje na zróżnicowanej głębokości, tworząc
warstwę nieciągłą. Jedynie w dnach zagłębień wytopiskowych, o allochtonicznym
typie stosunków wodnych, można mówić o ciągłości poziomu wodonośnego na
głębokości 0,5 - 1,0 m. p.p.t. Charakterystyczną cechą terenów morenowych w
granicach gminy jest duży udział obszarów bezodpływowych i słabe wykształcenie
sieci
hydrograficznej.
Obszary
bezodpływowe
to
głównie
obszary
ewapotranspiracyjne, częściowo wypełnione wodami niewielkich zbiorników
(znaczne zgrupowanie
w północno - wschodniej części gminy. Obszary
bezodpływowe występują głównie w strefach wododziałowych wierzchowin
wysoczyzn morenowych. Świadczą one o słabym stopniu wykształcenia sieci
odpływu powierzchniowego.
2. Obszar moreny dennej użytkowany jest głównie rolniczo. Sprzyjają temu
niewielkie deniwelacje terenu i żyzne w przewadze gleby brunatne - wyługowane i
właściwe. Ze względu na niewielkie i umiarkowane nachylenia stoków spływ
powierzchniowy nie powoduje istotnego zagrożenia erozyjnego gleb, z wyjątkiem
nielicznych stoków użytkowanych rolniczo, o spadku powyżej 10 stopni. Jedynie w
północno-wschodniej części gminy, w okolicy wsi Wielbrandowo występuje na
obszarze morenowym zgrupowanie niewielkich kompleksów leśnych.
3. Środowisko równiny sandrowej charakteryzuje odmienna budowa i
funkcjonowanie. Równina ta, o deniwelacjach w granicach kilku metrów rozpościera
się w południowej części gminy na wysokości 100-110 m n.p.m. W jej podłożu
występują piaski i żwiry wodnolodowcowe. Specyfiką tego obszaru jest jeszcze
słabsze wykształcenie odpływu powierzchniowego i w efekcie bardzo duży udział
obszarów bezodpływowych - chłonnych. Ubogie pod względem mineralogicznym
podłoże sprzyja przemywanemu typowi stosunków wodnych w glebie i stosunkowo
głębokie zaleganie pierwszego poziomu wody gruntowej warunkują małą żyzność
siedlisk sandrowych. Pokrywę glebową tworzą tu na terenach leśnych gleby
bielicowe i rdzawe, na rolniczych także brunatne wyługowane.
Hydrologia
Głównym ciekiem gminy Skórcz jest Węgiermuca wypływająca z Jeziora
Czarnoleskiego, uchodząca poza gminą do Wierzycy. W początkowym odcinku
biegu rzeka płynie sztucznie uformowanym korytem i ma charakter „zbiorczego
rowu melioracyjnego", północ od Skórcza koryto nabiera cech formy naturalnej.
Największym dopływem Węgiermucy na terenie gminy jest Szoryca - wielki ciek
odwadniający południową część rynny polodowcowej, przepływający przez Skórcz.
Węgiermuca ma bardzo równomierne przepływy - jest ciekiem silnie reagującym na
zasilanie atmosferyczne. Obok Węgiermucy na uwagę zasługuje rzeczka o nazwie
Liska, wypływająca w okolicy wsi Ryzowie i odwadniająca wschodnią część gminy.
Uchodzi ona poza obszarem gminy do Jonki, a ta z kolei do Wierzycy. Jej ustrój
hydrologiczny jest zbliżony do Węgiermucy.
2. Strukturę hydrograficzną gminy kształtuje obok cieków wodnych i rzek również
zbiorniki wodne. Największym jeziorem obszaru gminy jest Jezioro Czarnoleskie genetycznie jest to jezioro wytopiskowe, Jego parametry są następujące:
powierzchnia 47 ha;
objętość wody 1,048 tys. m3
objętość wody między 0 -1,0m 87% w/w;
głębokość maksymalna 4,2 rn.;
głębokość średnia 2,2m;
Jezioro to silnie zarasta w pasie przybrzeżnym, co jest efektem postępującej
entrofizacji, wzmaganej dostawą substancji bagiennych - antropogenicznych. Jezioro
Czarnoleskie należy do zlewni Wdy. Drugim jeziorem w gminie jest jezioro
Mieliczki. 90 powierzchnia to 2,3 ha.
Stan czystości wód powierzchniowy jest
ogólnie zły. Powodem tego jest
nieuporządkowana gospodarka ściekowa. Przede wszystkim brak jest systemów
kanalizacji sanitarnej. Ścieki przemysłowe i bytowo - gospodarcze odprowadzane są
lokalnie do licznych zbiorników bezodpływowych, rowów melioracyjnych. Stan
czystości rzeki Węgiermucy na podstawie badań WIOŚ w Gdańsku
przeprowadzonych w 1987 roku wyglądał następująco:
na odcinku 35,4 km wg kryterium fizykochemicznego:
- 25,4 % długości odcinka jest w III klasie czystości
- 75,6% długości odcinka wody nadmiernie zanieczyszczone
na odcinku 35,4 km wg kryterium biologicznego:
- 46,7% długości odcinka jest w III klasie czystości
- 53,3% długości odcinka - wody nadmiernie zanieczyszczone
Zrzut ścieków pochodzenia bytowego kształtuje sposób zanieczyszczeń, dominują tu
zanieczyszczenia hydrobiologiczne ze znacznym udziałem bakterii typu fekalnego.
Ze względu na regres w gospodarce rolniczej na przestrzeni ostatnich lat
zauważalnym zjawiskiem jest spadek stopnia zanieczyszczenia wód fosforanami i
innymi substancjami pochodzenia organicznego. Ma to korzystny wpływ zwłaszcza
na stan czystości wód w jeziorach, ponieważ dzięki temu proces ich eutrofizacji ulega
zwolnieniu.
Ocena stopnia zanieczyszczenia wód na terenie gminy na przestrzeni ostatnich lat
wykazuje, że nastąpiła tu niewielka poprawa.
Klimat
1. Położenie geograficzne gminy ma wpływ na warunki klimatyczne. Podstawowe
wartości parametrów meteorologicznych tego obszaru, takie jak średnia ilość
opadów, dominujące kierunki i silą wiatrów czy średnie temperatury, są
reprezentatywne dla większości obszaru Pomorza, Średni okres wegetacyjny trwa tu
około 210 dni, średnia temperatura w roku waha się w przedziale od 6,5 do 7 C,
wielkość opadów waha się pomiędzy 600 a 650 mm. Istotną cechą lokalnego klimatu
jest bardzo duża zmienność i nieregularność, związana z jednej strony z łatwym
przemieszczaniem się dużych mas powietrza, z drugiej ze skomplikowaną rzeźbą
terenu. Wpływ na klimat mają tu masy powietrza:
- podzwrotnikowe morskie, ciepłe i na ogól bardzo wilgotne, napływające w okresie
całego roku znad basenu Morza Śródziemnego i Azorów,
- podzwrotnikowe kontynentalne, ciepłe i suche, napływające głównie latem i
jesienią znad północnej Afryki, Azji południowo-wschodniej i Europy południowej,
- polarnomorskie, chłodne i wilgotne, napływające znad północnego Atlantyku, z
rejonu Islandii i Grenlandii,
- polarnokontynentalne, zimne i suche, napływające znad Europy północnowschodniej i Syberii,
- arktycznomorskie, zimne i wilgotne, o dużej przejrzystości, napływające znad
rejonów Arktyki, głównie w okresie zimowym,
– umiarkowanie kontynentalne, suche, napływające w czasie lata zna
Europy Wschodniej.
2. Obszar gminy charakteryzują gorsze niż w innych częściach województwa - na
przykład w obszarze doliny Wisły i Żuław Wiślanych - warunki agroklimatyczne. Do
cech lokalnego klimatu należy relatywnie niewielkie nasłonecznienie rzeczywiste w
okresie wegetacyjnym oraz krótki okres bezprzymrozkowy. Największą w
województwie liczbą dni mroźnych i bardzo mroźnych, jednym z najkrótszych na
Niżu Polskim okresów wegetacyjnych (poniżej 190 dni). Nieco korzystniejsze
warunki klimatyczne występują na południowym skłonie makroregionu - w Krainie
Borów Tucholskich, jednak zdecydowanie gorsze są tu warunki wilgotnościowe.
8.5. Świat roślinny, lasy i tereny zieleni
Lasy zajmują przede wszystkim południową część gminy. Wśród zbiorowisk leśnych
przeważa bór świeży, rzadziej występuje bór suchy i bór mieszany świeży. We
wszystkich dominującym gatunkiem lasotwórczym jest sosna. Podstawowe różnice
występują w składzie florystycznym runa i podszytu. Kompleksy leśne sandru w
granicach gminy Skórcz prawie w całości włączone zostały do obszaru chronionego
Krajobrazu Bory Tucholskie.
8.6. Chronione gatunki fauny
Obszar gminy jest siedliskiem licznych gatunków zwierząt, na podstawie danych
zawartych w waloryzacji przyrodniczej gminy. Dobre warunki do bytowanie,
żerowania i rozmnażania znajdują tu liczne gatunki ptactwa i zwierzyny płowej,
związanej głownie z ekosystemami wodnymi i leśnymi. Siedliska, na terenie których
przebywają, często pokrywają się z siedliskami chronionych gatunków roślin,
kompleksów leśnych i terenów otwartych. W przypadku zwierząt częściej jednak
dochodzi to konfliktów podczas migracji pomiędzy zasiedlanymi przez nie biotopami
a otoczeniem, w którym przebywają ludzie.
8.7. Stan antropizacji środowiska przyrodniczego
1. Zakres pojęciowy terminu „antropizacja środowiska przyrodniczego” obejmuje
procesy i efekty oddziaływania człowieka na środowisko przyrodnicze. Nie należy jej
jednak utożsamiać z degradacją środowiska, stanowiącą tylko jej skrajny przypadek.
Charakter negatywny mają tylko te przekształcenia środowiska, których można było
uniknąć stosując inne technologie wykorzystania środowiska przyrodniczego, a
także, co szczególnie istotne w kontekście niniejszego opracowania, rozwiązania
planistyczne odbiegające od schematyzmu metodycznego i proekologicznej
deklaratywności.
2.
Najpoważniejszą przyczyną antropogenicznego zagrożenia środowiska
przyrodniczego jest nieuporządkowana gospodarka ściekowa. W dużej mierze ścieki
gospodarczo - bytowe odprowadzane są bezpośrednio do wód powierzchniowych,
albo gromadzone w zbiornikach bezodpływowych, z których przenikają do gruntów.
Taki stan rzeczy powoduje:
- bardzo duże zanieczyszczenie wód powierzchniowych, zwłaszcza Węgiermucy i
Szorycy oraz Jeziora Czarnoleskiego;
- zagrożenie zanieczyszczenia wód gruntowych, w tym ujmowanych dla potrzeb
konsumpcyjne-gospodarczych;
- zagrożenie bakteriologiczne;
- przeżyźnienie siedlisk i zmiany florystyczne;
- zanieczyszczenie atmosfery.
3. Zmiany właściwości fizykochemicznych gleb dotyczą głownie obszarów
nawożonych. Ich nadmierność prowadzi do t.zw. przenawożenia gleb i
zanieczyszczenia wód gruntowych, Przyczyną przekształceń fizycznych są procesy
erozyjne gleb, intensyfikowane przez rolnicze użytkowanie ziemi. Zakres erozyjnego
zagrożenia gleb jest jednak niewielki. Ma ono przede wszystkim miejsce na zboczach
rynny, przebiegającej południkowe przez gminę, wykorzystywanej przez
Węgiermucę i jej dopływ Szorycę.
4. Zmiany sieci hydrograficznej o charakterze degradującym mają miejsca w mieście
Skórcz i w jego otoczeniu, gdzie w podziemny przewód ujęto Szorycę Degradacja
cieku polega w tym przypadku na ograniczeniu jego zdolności do samooczyszczania
się, w wyniku braku możliwości naturalnego natleniania wody i uniemożliwienia
rozwoju życia organicznego z powodu braku światła.
5.Na obszarze gminy Skórcz wyróżnić można pięć jednostek określających stopień
przekształcenia szaty roślinnej.
- Zbiorowisko leśne umiarkowanie zniekształcone- Kategoria ta obejmuje
zbiorowiska leśne, których stopień degradacji jest stosunkowo niski, zaś istniejące
przekształcenia drzewostanów mają charakter czasowy i odwracalny. Są to głównie
lasy sosnowe na siedliskach boru świeżego i mieszanego świeżego w południowej
części gminy.
- Zbiorowiska leśne silnie przekształcone. Do kategorii tej należą nasadzenia drzew
obcych siedliskowo oraz wszystkie zalesienia porolne. Występują one przede
wszystkim w strefie przejściowej między obszarami morenowymi i sandrowymi.
- Nieleśne zbiorowiska naturalne. Do wydzielenia tego należą:łąki, torfowiska niskie
i przejściowe, szuwary turzycowe i właściwe oraz zbiorowiska roślin wodnych.
Szczególnie Interesujące i wartościowe zbiorowiska tego typu występują na północ i
od Wielbrandowa.
- Nieleśne zbiorowiska półnaturalne. Do jednostki tej należą zespoły łąkowe i
pastwiskowe rozwijające się na świeżych i wilgotnych siedliskach. Stopień ich
przekształcenia zależy od intensywności zabiegów agrotechnicznych. Na terenie
gminy z występują przede wszystkim w dnie rozległego zagłębienia wytopiskowego
na południowy - wschód od Wielkiego Bukowca i w dnie rynny (doliny Węgiermucy
i Szorycy).
- Zbiorowiska synatropijne. Jest to grupa zbiorowisk nieleśnych, utrzymujących się
dzięki ciągłej ingerencji człowieka. Obejmuje ona zbiorowiska roślinne pól
uprawnych, sadów, plantacji, ogrodów itp. Oraz roślinność ruderalną. Zbiorowiska
synantropijne, a zwłaszcza agrocenozy dominują w centralnej i północnej części
gminy, w obrębie wierzchowiny wysoczyzny morenowej.
Do najważniejszych zagrożeń antropogenicznych szaty roślinnej należą chemizacja
rolnictwa, melioracje wodne i schematyczna, eksploatacyjna gospodarka leśna.
STUDIUM UWARUNKOWAŃ l KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA
PRZESTRZENNEGO GMNY SKORCZ
JELENIOGÓRSKIE BIURO PLANOWANIA l PROJEKTOWANIA 2002