Przedsiębiorstwo jako forma organizacji społecznej

Przedsiębiorstwo jako forma organizacji społecznej
wtorek, 17 sierpnia 2010 20:46
Charakterystykę przedsiębiorstwa jako organizacji społecznej nie sposób nie zacząć od definicji
terminu "organizacja społeczna". Termin ten zajmuje istotne miejsce w badaniach społecznych.
W swojej Socjologii P. Sztompka, wyjaśniając organizację społeczną posługuje się przykładem
pozycji społecznych, jakimi są: prezes, dyrektor, zastępca dyrektora, księgowy, sekretarka,
majster, itd. Pozycje takie powiązane są siecią swoistych stosunków społecznych. Przebiegają
one w różnych kierunkach, łącząc rozmaitych partnerów. Każdy taki stosunek społeczny ma
odmienną treść, niemniej wszystkie razem w obrębie jednej sieci mają pewne cechy wspólne,
dotyczą, bowiem podobnych spraw, różnych zarazem od treści stosunków w innej sieci.
Podobnie różni się styl prowadzonych w sieciach interakcji: bardzo formalny w urzędzie, mniej
formalny w salonie kosmetycznym. Istnienie sieci takich powiązań między typowymi pozycjami,
a także swoistość ich treści sprawiają, że mamy do czynienia nie z luźną listą pozycji, ale czymś
więcej - ze zintegrowaną zorganizowaną całością. Całość taką nazywa się organizacją
społeczną. Dla socjologa organizacja społeczna to zintegrowany zbiór pozycji społecznych i
stosunków społecznych, realizujących wspólnie jakieś istotne społecznie funkcje, tworzący
swoistą całość odróżnialną od innych podobnych całości. Organizacja społeczna może mieć
charakter formalny i nieformalny. W pierwszym znaczeniu jest to sformalizowany system
przepisów, stanowisk, ról, sankcji i instytucji formalnych, ustalony na drodze prawnej, który
zapewnia podział pracy, koordynację czynności sformalizowanych. Organizacja nieformalna to
wytwór spontanicznych wzorów działania przekazanych tradycją instytucji nieformalnych,
obyczajów, które porządkują życie codzienne poza układami sformalizowanymi i który uzupełnia
i wypełnia luki w organizacji formalnej.
Za autora pierwszej systematycznej teorii nowoczesnych organizacji jest Max Weber
(1864-1920). Jego zdaniem organizacje służą koordynacji ludzkich działań lub
ustabilizowanemu przepływowi w czasie i przestrzeni wytworzonych przez człowieka dóbr.
Weber porównał organizacje do biurokracji. W odróżnieniu od potocznego negatywnego
rozumienia biurokracji jako organizacji opartej na powolnych procedurach, brakowi skuteczności
działania i skuteczności zarządzania, czy też rzadszego pozytywnego przedstawienia
biurokracji jako wzoru staranności, dokładności i skuteczności zarządzania, Weber
zaproponował podejście teoretyczne, które mieściło się między oboma skrajnymi stanowiskami.
Uważał on, że w nowoczesnych społeczeństwach rozwój biurokracji jest konieczny, bo tylko
władza biurokratyczna pozwala skutecznie zarządzać systemami społecznymi. Na potrzeby
badań nad początkami i przebiegiem ekspansji organizacji biurokratycznych Weber stworzył
"typ idealny22) biurokracji", tj. najczystszą postać organizacji biurokratycznych. Typ ten
odznaczała się następującymi cechami:
- wyraźna hierarchia władzy; biurokracja przypomina piramidę, z najwyższymi stanowiskami
władzy na szczycie;
1/2
Przedsiębiorstwo jako forma organizacji społecznej
wtorek, 17 sierpnia 2010 20:46
- funkcjonowanie oparte na skodyfikowanych regułach postępowania; mimo rytualizacji
pracy, to im wyższy urząd, tym więcej reguł obejmujących szeroki zakres przypadków, przy
interpretacji, których wymagana jest elastyczność;
- praca w organizacji jest pracą w pełnym wymiarze godzin i podlega wynagrodzeniu;
każdemu stanowisku w hierarchii odpowiada określone i stałe wynagrodzenie a kariera
zawodowa jednostki powinna przebiegać wewnątrz danej organizacji (podstawą awansu są
kwalifikacje lub/i staż pracy);
- praca w organizacji jest oddzielona od jego życia poza organizacją życie prywatne i
zawodowe pracownika nie mieszają się ze sobą;
- żaden członek organizacji nie jest właścicielem środków materialnych, z których korzysta
(zdaniem Webera biurokracja oddziela pracowników od kontroli nad środkami produkcji).
Warto podkreślić, że hierarchia, reguły postępowania i kwalifikacje są dla Webera
najważniejszymi czynnikami konstytuującymi istnienie nie tylko biurokracji w odniesieniu do
urzędów sfery publicznej, ale również biurokratycznego "przedsiębiorstwa" w sferze prywatnej.
"Biurokracja weberowska", choć często krytykowana, dla wielu badaczy stanowi nadal
inspirację przy okazji badań nad organizacjami, a w szczególności nad stosunkami władzy. To
właśnie władza jest zazwyczaj pryzmatem poprzez, który wyjaśniane są wszelkie procesy
zachodzące w ramach organizacji - a w tym przypadku przedsiębiorstwa.
Źródło: J. Gardawski, L. Gilejko, J. Siewierski, R. Towalski, Socjologia gospodarki, Warszawa
2006.
2/2