doczadania (Barbara Okleja PCDZN)
download 
Reklamacja Transkrypt
zadania (Barbara Okleja PCDZN)
IV EDYCJA POWIATOWEGO KONKURSU BIOLOGICZNEGO Kod ucznia ....................... Liczba pkt. ....................... Sprawdził POWIATOWY KONKURS BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH POWIATU RYCKIEGO 24 MARCA 2014 r. GODZ. 10.00 . ...................... Przewodniczący Komisji ...................... Czas pracy: 90 minut INFORMACJE DLA UCZNIÓW: 1. Test, który otrzymałeś(aś) składa się z 31 zadań. 2. Przy każdym zadaniu zapisana jest możliwa do uzyskania liczba punktów. 3. Za rozwiązanie wszystkich zadań możesz łącznie otrzymać 53 punktów. 4. Odpowiedzi zapisuj czytelnie piórem lub długopisem. Nie używaj korektora. Odpowiedzi zapisane ołówkiem nie będą oceniane. 5. W zadaniach wielokrotnego wyboru 1 prawidłową odpowiedź zaznacz znakiem X w odpowiedniej kratce, a pomyłkę weź w kółko i zaznacz jako ⊗. 6. W innych zadaniach błędną odpowiedź przekreśl i obok wyraźnie wpisz odpowiedź prawidłową. POWODZENIA 1 IV EDYCJA POWIATOWEGO KONKURSU BIOLOGICZNEGO Zadanie 1. (3 pkt) Mitochondria to centra energetyczne komórki. Ich liczba w komórkach różnych tkanek jest różna. W pojedynczej komórce organizmu człowieka przeciętnie występuje od kilkuset do kilku tysięcy mitochondriów, np. w komórkach wątroby jest ich około 1000–2000. a) Wyjaśnij, dlaczego mitochondria nazywa się „centrami energetycznymi komórki”. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Określ, od czego zależy liczba mitochondriów w komórce. ....................................................................................................................................................... c) Uzasadnij, że brak mitochondriów w erytrocytach jest przystosowaniem budowy tych komórek do transportu tlenu. ...................................................................................................................................................... Zadanie 2. (1 pkt) Nieprawidłowe odżywianie się człowieka, zarówno pod względem jakościowym jak i ilościowym, uznane zostało za czynnik ryzyka wielu chorób. Zaznacz w tabeli wiersz, w którym prawidłowo zestawiono skutki zdrowotne wywołane zbyt niską zawartością wapnia i żelaza w organizmie człowieka. A B C D Wapń kamienie żółciowe krzywica kości nadciśnienie tętnicze osteoporoza Żelazo spadek odporności nadciśnienie tętnicze marskość wątroby niedokrwistość Zadanie 3. (2 pkt) Na rysunkach przedstawiono trzy typy nabłonków występujących w organizmie człowieka. Na podstawie: http://msjensen.cehd.umn.edu/webanatomyarchive/Images/Histology/default.htm Podaj dwie cechy wspólne dla tych nabłonków, widoczne na rysunku, ale inne niż obecność lub umiejscowienie jądra w komórkach. 1. .................................................................................................................................................. 2. .................................................................................................................................................. 2 IV EDYCJA POWIATOWEGO KONKURSU BIOLOGICZNEGO Zadanie 4. (1 pkt) Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących witamin. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe. P/F 1. 2. 3. Witaminy lub prowitaminy dostarczane są do organizmu człowieka wyłącznie z pożywieniem. Witaminy, podobnie jak wszystkie inne składniki pokarmowe, podlegają w przewodzie pokarmowym hydrolizie enzymatycznej. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach mogą być magazynowane w organizmie w tkance tłuszczowej lub wątrobie. Zadanie 5. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono zapis zmian pojemności wyrzutowej serca oraz tętna u dzieci w okresie od pierwszego do piętnastego roku życia. Na podstawie: A. Jopkiewicz, E. Suliga, Biologiczne podstawy rozwoju człowieka, Radom – Kielce, 1998. Na podstawie analizy wykresu sformułuj wniosek dotyczący zmian tętna i pojemności wyrzutowej serca u dzieci między pierwszym a piętnastym rokiem ich życia. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 3 IV EDYCJA POWIATOWEGO KONKURSU BIOLOGICZNEGO Zadanie 6. (1 pkt) Mioglobina jest czerwonym barwnikiem mięśni należącym, podobnie jak i hemoglobina, do białek z grupy hemoprotein. Mioglobina zbudowana jest z jednego łańcucha polipeptydowego połączonego z jedną cząsteczką hemu, w odróżnieniu od hemoglobiny, która jest zbudowana z czterech łańcuchów polipeptydowych połączonych z czterema cząsteczkami hemu. Wiąże tlen znacznie mocniej niż hemoglobina, tworząc związek zwany oksymioglobiną. Maksymalne wysycenie tlenem mioglobiny następuje przy wartościach ciśnienia tlenu o wiele niższych, niż dla hemoglobiny. Na podstawie informacji zawartych w tekście i własnej wiedzy uzupełnij tabelę porównującą hemoglobinę z mioglobiną. Porównywana cecha Hemoglobina Mioglobina Liczba łańcuchów polipeptydowych w cząsteczce Powinowactwo do tlenu (większe / mniejsze) Nazwa związku powstałego z połączenia z tlenem Zadanie 7. (1 pkt) Oceń prawdziwość informacji dotyczących cyklu pracy serca człowieka. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub literę F, jeśli informacja jest fałszywa. P/F 1. 2. 3. Zamknięcie zastawek przedsionkowo-komorowych wywołane jest skurczem komór. Zastawki półksiężycowate otwierają się, kiedy ciśnienie w komorach jest niższe niż w tętnicach. Spośród faz cyklu pracy serca (pauza, skurcz przedsionków, skurcz komór) najdłużej trwa skurcz przedsionków. Zadanie 8. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono trzy główne naczynia krwionośne wątroby. Strzałki oznaczają kierunek przepływu krwi. a) Wymienionym nazwom naczyń krwionośnych przyporządkuj litery, którymi oznaczono je na schemacie. 4 IV EDYCJA POWIATOWEGO KONKURSU BIOLOGICZNEGO tętnica wątrobowa ................ żyła wrotna ................ żyła wątrobowa ................ b) Podaj, jaką literą oznaczono naczynie, w którym stężenie tlenu we krwi jest wyższe niż w pozostałych naczyniach. Odpowiedź uzasadnij. ...................................................................................................................................................... ………………………………………………………………………………………………….. Informacje do rozwiązania zadania 9. i 10. Krzywizny kręgosłupa człowieka (lordozy i kifozy) kształtują się stopniowo w rozwoju poza zarodkowym, począwszy od czwartego miesiąca życia. Na rysunkach A i B przedstawiono kręgosłup noworodka (A) oraz kręgosłup człowieka dorosłego (B). Cyframi I–IV oznaczono kolejne odcinki kręgosłupa z wyłączeniem odcinka ogonowego. Uwaga: nie zachowano proporcji wielkości przedstawionych kręgosłupów. Zadanie 9. (2 pkt) Na podstawie analizy rysunków porównaj budowę kręgosłupa noworodka z budową kręgosłupa człowieka dorosłego. Podaj jedno podobieństwo i jedną różnicę. Podobieństwo ................................................................................................................................... Różnica ............................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... Zadanie 10. (2 pkt) Wypełnij tabelę dotyczącą budowy czterech podstawowych odcinków kręgosłupa człowieka dorosłego. Odcinek I Nazwa Liczba kręgów II III IV 5 IV EDYCJA POWIATOWEGO KONKURSU BIOLOGICZNEGO Zadanie 11 . (1 pkt) Narząd ten jest gruczołem produkującym soki trawienne i wydzielającym je do dwunastnicy. Wydziela też do krwi hormony wytwarzane przez odmienne komórki, zgrupowane w niewielkich skupiskach zwanych „wyspami”. Podaj nazwę jednego z hormonów produkowanych przez opisany gruczoł oraz określ funkcję tego hormonu w organizmie człowieka. Nazwa hormonu ........................................................................................................................... Funkcja ........................................................................................................................................ ...................................................................................................................................................... Zadanie 12 . (2 pkt) Poniżej przedstawiono wybrane właściwości enzymów – biokatalizatorów. A. Są specyficzne względem substratu. B. Tracą aktywność w wyniku denaturacji. C. Przyspieszają przebieg reakcji chemicznych. D. Dany enzym najlepiej funkcjonuje w określonym przedziale pH. E. Przeprowadzają reakcje wielokrotnie, nie zużywając się podczas reakcji. Spośród wymienionych właściwości enzymów wypisz oznaczenie literowe tej, która powoduje, że pepsyna 1. trawi w żołądku białka, a nie trawi tłuszczów. .................................................................... 2. nie może trawić białek w jelicie cienkim. ............................................................................. Zadanie 13. (2 pkt) Człowiek najczęściej zaraża się włosieniem krętym – wywołującym chorobę włośnicę – poprzez zjedzenie mięsa wieprzowego zawierającego otorbione larwy. W przewodzie pokarmowym larwy wydostają się z otoczek. W jelicie cienkim dojrzewają i są zdolne do rozrodu płciowego. Po kopulacji samice rodzą około 1500 larw. Larwy te przedostają się do naczyń krwionośnych i z krwią wędrują do mięśni poprzecznie prążkowanych, głównie przepony i mięśni międzyżebrowych. Po wniknięciu do włókna mięśniowego zwijają się spiralnie i otorbiają, tworząc cystę. W takiej postaci mogą przeżyć nawet kilkadziesiąt lat. Na podstawie: J. Grzegorek, E. Jastrzębska, E. Pyłka-Gutowska, Zoologia. Podręcznik dla LO, Warszawa 1997. Używając argumentów zawartych w powyższym tekście, uzasadnij, że włośnica a) może ograniczać wydolność fizyczną organizmu. ..............................................................................….................................................................... ..............................................................................….................................................................... b) jest chorobą trudną do wyleczenia. ......................................................................…............................................................................ ..............................................................................….................................................................... Zadanie 14. (1 pkt) Łożysko jest narządem, który pełni również funkcję gruczołu dokrewnego. Zaznacz właściwe dokończenie zdania. Jednym z hormonów produkowanych przez łożysko, który wpływa na przebieg porodu jest A. tyroksyna. B. adrenalina. C. insulina. D. relaksyna. 6 IV EDYCJA POWIATOWEGO KONKURSU BIOLOGICZNEGO Poniższe informacje wykorzystaj do rozwiązania zadania nr 15 i 16. Objętość powietrza, które dostaje się do płuc przy spokojnym wdechu lub zostaje usunięte podczas spokojnego wydechu, to ok. 500 ml powietrza określanego jako pojemność oddechowa. Dodatkowa objętość powietrza, którą można jeszcze pobrać wykonując głęboki wdech, wypełnia pojemność zapasową wdechową wynoszącą ok. 2500 ml, a wykonując głęboki wydech można jeszcze usunąć ok. 1000 ml z pojemności rezerwowej wydechowej. Powietrze, które nie daje się usunąć z płuc po wykonaniu najgłębszego wydechu, to tzw. powietrze zalegające (ok. 1200 ml).Wszystkie te pojemności tworzą razem pojemność całkowitą płuc. Pojemność życiowa płuc nie obejmuje powietrza zalegającego. Zadanie 15. (1 pkt) Do poniższych określeń pojemności płuc przyporządkuj ich objętości oznaczone na schemacie literami A–F. I pojemność oddechowa .............................................. II pojemność zapasowa wdechowa ............................. III pojemność życiowa ................................................ Zadanie 16. (1 pkt) Podaj, jaką rolę pełni powietrze zalegające w płucach. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 7 IV EDYCJA POWIATOWEGO KONKURSU BIOLOGICZNEGO Zadanie 17. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono schemat łuku odruchowego. Literami A, B i C oznaczono ciała komórek nerwowych. Na podstawie: H. Wiśniewski, Biologia. Podręcznik dla klasy trzeciej liceum ogólnokształcącego, Agmen,Warszawa 1998 a) Podaj nazwy neuronów, których ciała oznaczono na rysunku literami: A. ............................................ B. ........................................ C. ........................................ . b) Na rysunku zaznacz strzałkami kierunek przekazywania impulsu nerwowego. Zadanie 18. (1 pkt) Ustal kierunek przekazywania drgań fali dźwiękowej przez elementy budowy ucha. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli numery 1–6. Elementy ucha Kolejność przewód słuchowy zewnętrzny kosteczki słuchowe błona bębenkowa małżowina uszna Ślimak błona okienka owalnego Zadanie 19 .(2 pkt) W siatkówce oka człowieka występują dwa rodzaje komórek receptorowych tzw. fotoreceptorów. a) Podaj nazwy obu rodzajów komórek receptorowych siatkówki. 1. .......................................................... 2. .......................................................... b) Określ, na czym polega choroba zwana ślepotą zmierzchową (kurzą ślepotą), i podaj najczęstszą przyczynę jej powstania, wynikającą z błędów żywieniowych. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 8 IV EDYCJA POWIATOWEGO KONKURSU BIOLOGICZNEGO Zadanie 20. (1 pkt) Podczas replikacji fragmentu cząsteczki DNA komórki nastąpiła zmiana nukleotydu w jednej z jej nici (zapis poniżej). Nie nastąpiła korekta błędu i fragment cząsteczki DNA będzie podlegał kolejnym replikacjom, podczas których zmiana zostanie przekazana do kolejnych cząsteczek DNA. Zmiana, którą przedstawiono na schemacie to mutacja genowa. … CACTTAGAA … nić matrycowa … GTGAGTCTT … nić syntetyzowana Zakreśl na schemacie miejsce, w którym powstała mutacja, i wyjaśnij na czym ona polegała. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 21. (3 pkt) W każdym chromosomie kolejność ułożenia genów jest stała. Zmiany zachodzące w układzie genów w chromosomach noszą nazwę ´ mutacji strukturalnych. Korzystając ze schematu chromosomu standardowego (w którym za pomocą liter zilustrowano ułożenie genów), przedstaw ten chromosom po zajściu duplikacji oraz delecji. Podaj, na czym polega jedna z wymienionych mutacji. Chromosom standardowy: KWIATUSZEK Chromosom po duplikacji: ................................................................................. Chromosom po delecji: ....................................................................................... ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Zadanie 22 (2 pkt) Na schemacie przedstawiono proces transkrypcji informacji genetycznej. a) Uzupełnij schemat, wpisując sekwencję nukleotydów we fragmencie mRNA syntetyzowanym na przedstawionym fragmencie nici DNA. b) Podaj, ile aminokwasów może kodować przedstawiony fragment mRNA. ................................................................................................................................................... Zadanie 23 . (2 pkt) Są to patogeny, z których każdy jest zbudowany z cząsteczek RNA lub DNA, otoczonych białkami kodowanymi przez ich własny genom. a) Zaznacz właściwe dokończenie zdania. Przedstawiony opis dotyczy A. prionów. B. wirusów. C. bakterii. b) Podaj dwa przykłady chorób powodowanych przez patogeny opisane w tekście. 1. .......................................................... 2. .......................................................... 9 IV EDYCJA POWIATOWEGO KONKURSU BIOLOGICZNEGO Zadanie 24. (3 pkt) W celu wywołania odporności na drobnoustroje chorobotwórcze lekarze zalecają szczepienia ochronne. Tradycyjna szczepionka zawiera martwe lub żywe drobnoustroje chorobotwórcze, o osłabionej zjadliwości. Najczęściej podawana jest przez iniekcję (w zastrzyku). Rozwój technik inżynierii genetycznej umożliwia zastąpienie szczepionek tradycyjnych, szczepionkami wytwarzanymi w modyfikowanych genetycznie roślinach, co ilustruje schemat. Na podstawie: Biologia molekularna w medycynie, elementy genetyki klinicznej, pod red. J. Bala,Warszawa 2001. a) Uzasadnij, uwzględniając zawartość szczepionki i sposób jej podawania, że opisana szczepionka „biotechnologiczna” jest bezpieczniejsza od szczepionki tradycyjnej. Zawartość szczepionki ................................................................................................................. ...................................................................................................................................................... Sposób podawania ........................................................................................................................ ...................................................................................................................................................... b) Podkreśl trzy cechy odporności organizmu, która zostanie wywołana podaniem opisanej szczepionki. nieswoista, swoista, sztuczna, naturalna, bierna, czynna Zadanie 25. (1 pkt) Oceń prawdziwość informacji dotyczących kodu genetycznego. Wpisz w tabelę literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe. P/F 1. Kodon zawsze składa się z trzech nukleotydów. 2. Niektóre kodony mogą wyznaczać więcej niż jeden aminokwas. 3. Każdy z 64 kodonów kodu genetycznego odpowiada konkretnemu aminokwasowi. 10 IV EDYCJA POWIATOWEGO KONKURSU BIOLOGICZNEGO Zadanie 26. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono sposób dziedziczenia jednej z chorób genetycznych człowieka. a) Zaznacz nazwę choroby, której sposób dziedziczenia przedstawiono na schemacie. A. daltonizm B. hemofilia C. zespół Downa D. fenyloketonuria b) Zapisz krzyżówkę genetyczną zilustrowaną powyższym schematem oraz zakreśl w niej genotyp chorego dziecka. Gamety matki Gamety ojca 11 IV EDYCJA POWIATOWEGO KONKURSU BIOLOGICZNEGO Zadanie 27. (3 pkt) W komunikacie o zaginięciu mężczyzny między innymi napisano: Wiek 52 lata, wzrost wysoki (180 cm), sylwetka wysportowana, krótkie włosy blond, oczy jasnoniebieskie. Cechy charakterystyczne – leworęczność oraz szeroka blizna na prawym policzku. Mężczyzna jest chory na hemofilię i wymaga regularnego podawania leków. a) Wymień trzy cechy podane w opisie tego mężczyzny, które są uwarunkowane genetycznie. Dla każdej z nich określ sposób dziedziczenia, korzystając z informacji w tabeli. Cecha mężczyzny Sposób dziedziczenia cechy (autosomalna / sprzężona z płcią) 1. ……………………………….. 1…………………………………. 2. ……………………………….. 2………………………………….. 3. ………………………………… 3…………………………………. b) Spośród cech podanych w opisie wymień jedną tzw. cechę ilościową, której dziedziczenie nie zawsze jest zgodne z prawami Mendla. ...................................................................................................................................................... Zadanie 28. (2 pkt) Na poniższych wykresach przedstawiono zmiany liczebności populacji dwóch gatunków hodowanych w warunkach laboratoryjnych, powiązanych określonymi zależnościami. Na podstawie: T. Umiński, Ekologia, środowisko, przyroda, WSiP, Warszawa 1995. Zmianom liczebności populacji, przedstawionym na wykresach 1 i 2, przyporządkuj po jednym sposobie oddziaływania międzygatunkowego (A–E), które są dla nich charakterystyczne. A. drapieżnictwo B. komensalizm C. protokooperacja D. konkurencja E. mutualizm Wykres 1 .......................................... Wykres 2 ............................................. 12 IV EDYCJA POWIATOWEGO KONKURSU BIOLOGICZNEGO Zadanie 29. (1 pkt) Liczebność populacji ulega zmianom. Uzupełnij schemat, wpisując w miejsca oznaczone numerami 2 i 3 odpowiednie określenia dotyczące regulacji liczebności populacji. Zadanie 30. (2 pkt) Poniżej przedstawiono przykłady trzech przedstawicieli rodzaju Homo, którzy pojawili się na Ziemi w toku ewolucji człowiekowatych. I. Człowiek wyprostowany (Homo erectus) II. Człowiek rozumny (Homo sapiens) III. Człowiek zręczny (Homo habilis) a) Uporządkuj przedstawicieli rodzaju Homo (I–III) w kolejności, w jakiej pojawiali się na Ziemi. ...................................................................................................................................................... b) Przyporządkuj wymienionym przedstawicielom człowiekowatych po jednym charakterystycznym dla nich zespole cech (A–D). A. wszystkożerny, pojemność puszki mózgowej ok. 800 cm3, korzystanie z ognia, wytwarzanie kamiennych narzędzi przy użyciu innych przedmiotów B. masywne uzębienie, duża żuchwa wysunięta do przodu, pojemność puszki mózgowej ok. 500 cm3, posługiwanie się prostymi narzędziami kamiennymi C. pojemność puszki mózgowej od 800 do 1200 cm3, wytwarzanie skomplikowanych narzędzi kamiennych, krzesanie i przechowywanie ognia, zakładanie obozowisk D. smukła budowa ciała, pojemność puszki mózgowej od 1200 do 1400 cm3, zdolność wytwarzania skomplikowanych narzędzi i wyrobów artystycznych Człowiek wyprostowany (Homo erectus) Człowiek rozumny (Homo sapiens) Człowiek zręczny (Homo habilis) 13 IV EDYCJA POWIATOWEGO KONKURSU BIOLOGICZNEGO Zadanie 31. (2 pkt) Od XIX w. do początków wieku XX średnia temperatura na świecie wzrosła o 0,7° C. Naukowcy ostrzegają, że dalszy wzrost temperatury o 2° C spowoduje dalsze nasilenie ekstremalnych zjawisk pogodowych. Przyczyną jest przede wszystkim nadmierna emisja gazów cieplarnianych, głównie dwutlenku węgla. W Polsce aż 90% całej energii elektrycznej to energia powstająca ze spalania węgla. Raport przygotowany w roku 2005 na zlecenie Światowego Funduszu na Rzecz Przyrody (WWF) ujawnił, że w przeciętnym polskim gospodarstwie domowym można zredukować zużycie energii elektrycznej o ponad 20%. Podaj dwa sposoby ograniczenia zużycia energii elektrycznej w gospodarstwie domowym. 1. .................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................... 2. .................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................... 14 IV EDYCJA POWIATOWEGO KONKURSU BIOLOGICZNEGO BRUDNOPIS 15
