Przeczytaj fragment

Wstęp
Nic lepszego człowiek nie może
zrobić człowiekowi, niż uwolnić go od
bólu, i nic gorszego, niż mu ból zadać.
Sławomir Mrożek
We współczesnym świecie następuje stałe rozszerzanie przedmiotowego i podmiotowego zakresu znaczenia pojęcia bezpieczeństwa. Obok tradycyjnych zagrożeń pojawiają się nowe, o charakterze cywilizacyjnym, które mają
ścisły związek z wdrażaniem nowoczesnych technologii, systemów informatycznych, systemów komunikacji. Są one znakiem czasów i postępu. Społeczeństwo
wymaga więcej od swojego państwa, żąda wysokiego poziomu zabezpieczenia i ochrony, umożliwiającego mu dalszy rozwój. Zapewnienie takiej ochrony
wymaga zaangażowania znacznych sił i środków, współpracy podmiotów publicznych i prywatnych.
Analizując zagrożenia bezpieczeństwa należy pamiętać, że podlegają one
ciągłemu definiowaniu i ewolucji. Po zakończeniu zimnej wojny i w warunkach
coraz większej współzależności międzynarodowej oraz procesów globalizacji
zagrożenia militarne przestają być jedynymi zagrożeniami. Obok nich pojawiają się zagrożenia polityczne, społeczne, gospodarcze, ekologiczne, a więc wzrasta rola pozamilitarnych wymiarów. Tym samym zagrożenia stały się zjawiskiem
wielowymiarowym.
Zjawisko terroryzmu charakteryzuje się ogromną dynamiką. Powstanie polityki antyterrorystycznej Unii Europejskiej było reakcją wymuszoną na zjawisko
terroryzmu. Prowadzenie polityki antyterrorystycznej, a tym samym zapobieganie i zwalczanie przestępczości transgranicznej i terroryzmowi, wymaga współpracy oraz koordynacji działalności rozmaitych jednostek zarówno na szczeblu
wspólnotowym, jak i krajowym. W związku z tym mamy do czynienia z ciągłym
procesem kształtowania się podstaw prawnych i instrumentów na płaszczyźnie
polityki antyterrorystycznej Unii Europejskiej.
10
Wstęp
Chociaż na rynku wydawniczym istnieje wiele pozycji mających za przedmiot
analizę problematyki bezpieczeństwa, w tym terroryzmu, to celem pracy jest
analiza polityki antyterrorystycznej Unii Europejskiej, gdzie Unia jest podmiotem
jako organizacja międzynarodowa, a przedmiotem sama polityka antyterrorystyczna. Ponadto istotne będzie wykazanie zależności polityki antyterrorystycznej od poziomu integracji państw członkowskich, a także związku funkcjonalnego zachodzącego pomiędzy harmonizacją przepisów prawa krajowego z prawem
wspólnotowym w dziedzinie bezpieczeństwa, dlatego że proces ten nie został
zakończony i trwa nadal. Tylko dzięki analizie porównawczej aktów prawnych
o charakterze wewnętrznym w wybranych państwach członkowskich UE można
będzie dostrzec, na jakim etapie zachodzi harmonizacja prawa Unii Europejskiej
z prawem wybranych państw członkowskich oraz ustalić, czy skuteczność polityki antyterrorystycznej zależy od sposobu prowadzenia polityki migracyjnej przez
dane państwo członkowskie.
Należy podkreślić, że praca ma przede wszystkim charakter analizy prawnoinstytucjonalnej. Celem publikacji jest również przybliżenie kwestii związanych
z polityką bezpieczeństwa Unii Europejskiej i poszczególnych państw członkowskich. Ochrona bezpieczeństwa przed wszelkimi zagrożeniami, a w szczególności
przed terroryzmem, wymaga od poszczególnych członków społeczeństwa zrzeczenia się części swojej osobistej wolności i swobody dla wspólnego dobra i zapewnienia sobie oraz pozostałym jednostkom bezpiecznych warunków egzystencji oraz umożliwienia realizacji swoich własnych życiowych celów. Autorka zagadnienia wychodzi naprzeciw potrzebie ustalenia i usystematyzowania zagadnień
związanych z tak ważną problematyką.
Badanie będzie miało na celu określenie zależności pomiędzy bezpieczeństwem wewnętrznym UE, a tym samym polityką antyterrorystyczną, a poziomem integracji państw członkowskich oraz zakresem funkcji ochronnych, jakie
bezpieczeństwo ma realizować. To pozwoli uzyskać wstępną odpowiedź na pytania, czym jest zjawisko terroryzmu oraz do jakich celów powinna zmierzać współczesna polityka antyterrorystyczna na gruncie prawa wspólnotowego. To z kolei
umożliwi poznanie odpowiedzi, w jakim zakresie prowadzenie polityki antyterrorystycznej wymaga współpracy oraz koordynacji działalności rozmaitych jednostek. Dwie wcześniejsze odpowiedzi doprowadzą do głównego celu badawczego,
którym jest znalezienie odpowiedzi na pytania, w jakim zakresie integracja europejska wpłynęła na poziom harmonizacji polityki antyterrorystycznej i czy prawo
krajowe na przykładzie wybranych państw jest na dzień dzisiejszy w pełni zharmonizowane z prawem Unii Europejskiej w zakresie polityki antyterrorystycznej.
Analiza genezy i istoty polityki antyterrorystycznej UE, której podmiotem
jest Unia, pozwoli na wykazanie, że istnieje polityka antyterrorystyczna UE, która
podlega ciągłej ewolucji oraz że mamy do czynienia z procesem, który nie został
Wstęp
11
zakończony i trwa nadal. W celu określenia przedmiotu polityki antyterrorystycznej UE, czyli zagrożenia terroryzmem, trzeba będzie wykonać badanie wstępne,
polegające na zdefiniowaniu istoty i zakresu terroryzmu, uwarunkowania zagrożeń terrorystycznych w Unii Europejskiej oraz przeanalizować działania organizacji terrorystycznych. Określenie przyczyny zaistnienia zjawiska terroryzmu w Unii
Europejskiej (czynniki wewnętrzne i czynniki zewnętrzne) pozwoli na stwierdzenie, jaki wpływ zjawisko terroryzmu wywiera na politykę Unii Europejskiej, oraz
wykaże, że przyczyną powstania polityki jest również brak istnienia odpowiednich mechanizmów i regulacji w tym zakresie, w związku z czym mamy do czynienia z procesem instytucjonalizacji. Analiza podstaw normatywnych pozwoli na
wykazanie zależności polityki antyterrorystycznej od poziomu integracji państw
członkowskich, a także związku funkcjonalnego zachodzącego pomiędzy harmonizacją przepisów prawa krajowego (na wybranych przykładach) z prawem wspólnotowym w dziedzinie bezpieczeństwa, chociaż proces ten postępuje stosunkowo
wolno.
Z kolei analiza realizacji polityki antyterrorystycznej umożliwi poznanie instrumentów, za pomocą których Unia realizuje funkcje ochronne, jakie bezpieczeństwo ma spełniać na poziomie krajowym i wspólnotowym, oraz zależność
problemów bezpieczeństwa wewnętrznego UE, a tym samym polityki antyterrorystycznej, od poziomu integracji państw członkowskich.
Znalezienie wzajemnych relacji pomiędzy tymi problemami nie było przedmiotem pogłębionych badań. Zagrożenia bezpieczeństwa pojawiają się często
nagle i niespodziewanie, dlatego problem sprawności systemu ochrony bezpieczeństwa, właściwego rozpoznawania zagrożeń i możliwość natychmiastowego
reagowania w trudnych sytuacjach mają wyjątkowe znaczenie. Zmiany dokonane w latach osiemdziesiątych XX wieku spowodowały, że wzrosła liczba ataków
samobójczych, a po 11 września 2001 r. stały się jednym z najistotniejszych czynników decydujących o specyfice i randze terroryzmu jako zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego oraz poszczególnych państw UE. Przyczyną takiego
stanu rzeczy są zmiany w sferze motywacyjnej i operacyjnej współczesnych terrorystów, a także współpraca między państwami w tym zakresie, która zmusza
siatki terrorystyczne do wyszukiwania nowych metod odpornych na przeciwdziałanie. Na atrakcyjność tego rodzaju metod wpływają też niskie koszty organizacji
takiego ataku oraz ogromny zakres i siła jego oddziaływania psychologicznego1.
Ewolucja terroryzmu po 11 września 2001 r. utrwala się i wykazuje pewne
prawidłowości. Zmiany te powodują, że rośnie ranga terroryzmu jako zagrożenia
1
Tego typy taktyki w niektórych przypadkach mają szczególne znaczenie dla sprawców zamachów, zwłaszcza organizowanych przez terrorystów religijnych. Sprawca może dzięki nim zyskać
status bohatera albo męczennika. Zob. szerzej: A. Dolnik, Die and Let Die: Exploring Links Between
Suicide Terrorism and Terrorist Use of Chemical, Biological, Radiological and Nuclear Weapons,
“Studies in Conflict and Terrorism” 2003, Vol. 26, No 1 (January – February), s. 17–35.
12
Wstęp
bezpieczeństwa międzynarodowego zarówno w państwach Unii Europejskiej,
jak i w ujęciu globalnym. Terroryści zaskoczyli nie tylko Stany Zjednoczone, ale
także cały świat. Zdano sobie wówczas sprawę, że we współczesnym świecie nie
ma bezpiecznej oazy, a systemy obronne stają się bezużyteczne wobec determinacji terrorystów, którzy nie potrzebują najnowszej broni. Terroryści dysponują poważnym arsenałem, korzystając z zaplecza finansowego oraz logistycznego
państw prowadzących politykę konfrontacji. Dlatego też najbardziej efektywnym
sposobem ograniczania możliwości prowadzenia działań terrorystycznych jest
współpraca międzynarodowa oraz kontrola eksportu towarów strategicznych
wysyłanych do państw, które nie budzą zaufania społeczności międzynarodowej.
Intensyfikacja wysiłków wielu państw na rzecz zachowania międzynarodowego
pokoju i bezpieczeństwa przyczyniła się do wprowadzenia bądź zaostrzenia istniejących reżimów nieproliferacyjnych. Współcześnie terroryzm jest dla państw
UE typowym zagrożeniem asymetrycznym w tym sensie, że pomimo iż wpływa
na ich bezpieczeństwo, a zwłaszcza na jego poczucie, to nie może spowodować
drastycznych zmian i nie dorównuje swoją intensywnością tradycyjnym zagrożeniom militarnym.
Ramy czasowe pracy obejmują politykę antyterrorystyczną Unii Europejskiej
od momentu przyjęcia Traktatu o Unii Europejskiej do chwili wejścia w życie Traktatu Lizbońskiego. Wszelkie działania podjęte w tej materii przed uchwaleniem
Traktatu o Unii Europejskiej traktowane są jako geneza polityki będącej przedmiotem rozprawy.
Na podstawie przeprowadzonej analizy zagadnienia weryfikacji poddano
pięć hipotez badawczych. Po pierwsze, istnieje polityka antyterrorystyczna UE,
która podlega ciągłej ewolucji i zmierza do harmonizacji przepisów i regulacji
w ramach prawa UE oraz w poszczególnych państwach członkowskich, chociaż
proces ten postępuje stosunkowo wolno i nie został zakończony. W celu określenia przedmiotu polityki antyterrorystycznej UE, czyli zagrożenia terroryzmem,
należało wykonać badanie wstępne, polegające na zdefiniowaniu istoty i zakresu
terroryzmu, uwarunkowania zagrożeń terrorystycznych w Unii Europejskiej oraz
przeanalizować działania organizacji terrorystycznych.
Po drugie, polityka antyterrorystyczna jest reakcją powstałą na skutek wydarzeń, które miały miejsce w ówczesnej Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej
(EWG). Zamachy terrorystyczne w RFN, Włoszech, Hiszpanii, Irlandii, Wielkiej
Brytanii i Francji stały się impulsem do rozpoczęcia debaty politycznej na temat
zagrożeń związanych z intensyfikacją zachowań ekstremalnych o różnym podłożu politycznym. Równocześnie terroryzm zaczął stanowić coraz większe zagrożenie w ramach całej społeczności międzynarodowej, co nie pozostawało bez
wpływu także na scenę europejską. Zamach w dniu 11 września 2001 r. uderzył
w poczucie bezpieczeństwa całej wspólnoty międzynarodowej, przez co nastąpił
wzrost znaczenia problemu terroryzmu we współczesnym świecie, w tym w Unii
Wstęp
13
Europejskiej. Przyczyną powstania polityki antyterrorystycznej UE był również
brak istnienia odpowiednich mechanizmów i regulacji w tym zakresie, w związku z czym mamy tu do czynienia z procesem instytucjonalizacji. Koniecznością
umocnienia mechanizmów wewnątrzunijnych stał się również fakt, że członkami Unii są państwa zróżnicowane ekonomicznie. Zróżnicowanie rozwoju wśród
państw członkowskich i ich rosnąca liczba sprawiają, że metoda wspólnotowa
przestaje być wystarczającym gwarantem zasady solidarności między państwami
członkowskimi.
Po trzecie, polityka antyterrorystyczna ma charakter transgraniczny, ponieważ współpraca międzypaństwowa i koordynacja działań stanowią nieodzowny element skutecznej odpowiedzi na zjawisko terroryzmu. Jednak złożoność
natury tego zjawiska powoduje, że państwa muszą być elastyczne w swej reakcji
na to zjawisko i zdolne do adaptacji do zmieniających się warunków współpracy i jej zakresu. Określenie zależności pomiędzy bezpieczeństwem wewnętrznym
UE, a tym samym polityką antyterrorystyczną, a poziomem integracji państw
członkowskich oraz zakresem funkcji ochronnych, jakie bezpieczeństwo ma realizować, pozwoli uzyskać wstępną odpowiedź na pytania, czym jest zjawisko terroryzmu oraz do jakich celów powinna zmierzać współczesna polityka antyterrorystyczna na gruncie prawa unijnego. To z kolei doprowadzi do wniosku, w jakim
zakresie prowadzenie polityki antyterrorystycznej wymaga współpracy oraz koordynacji działalności rozmaitych jednostek. Uzyskanie dwóch wcześniejszych
odpowiedzi przybliży do głównego celu badawczego, jakim jest znalezienie odpowiedzi na pytania, w jakim zakresie integracja europejska wpłynęła na poziom
harmonizacji polityki antyterrorystycznej i czy prawo krajowe na przykładzie
wybranych państw jest na dzień dzisiejszy w pełni zharmonizowane z prawem
wspólnotowym w zakresie polityki antyterrorystycznej.
Jedynym słusznym rozwiązaniem w zaistniałej sytuacji, kiedy proces integracji europejskiej nie został zakończony i trwa nadal, było umocnienie metody
wspólnotowej poprzez różne formy ściślejszej współpracy. W niniejszej rozprawie zostaną uwzględnione dwa aspekty: zakres funkcji ochronnych, jakie bezpieczeństwo ma realizować na poziomie państw członkowskich i poziomie Unii Europejskiej, oraz zależność problemów bezpieczeństwa wewnętrznego UE, a tym
samym polityki antyterrorystycznej, od poziomu integracji wybranych państw
członkowskich.
Po czwarte, tylko dzięki analizie porównawczej aktów prawnych o charakterze wewnętrznym w wybranych państwach członkowskich UE będziemy mogli
dostrzec, na ile następuje harmonizacja prawa Unii z prawem wybranych państw
członkowskich oraz na ile skuteczność polityki antyterrorystycznej zależy od prowadzonej polityki migracyjnej. Dopiero uzyskanie odpowiedzi na powyższe kwestie umożliwi pełne zobrazowanie funkcjonowania polityki antyterrorystycznej
i prawa unijnego w poszczególnych państwach. Jednocześnie uzyskamy informacje
14
Wstęp
na temat zależności pomiędzy polityką antyterrorystyczną a migracyjną, co z kolei
pozwoli zaproponować kierunek zmian w dzisiejszej polityce migracyjnej Unii Europejskiej, ponieważ istnienie strefy Schengen daje już możliwość wykonywania
zewnętrznej kontroli przepływu osób według identycznych procedur identyfikacji
wraz z rezygnacją z wewnętrznej kontroli granicznej, jednak nie uszczelnia na tyle
granic Unii, aby zabezpieczyć ją przed atakami terrorystycznymi.
W tym miejscu zostanie postawiona kolejna teza badawcza, która wykaże,
że sposób prowadzenia polityki migracyjnej przez dane państwo wywiera wpływ
na politykę antyterrorystyczną tego państwa. Dlatego te dwie polityki (polityka
migracyjna oraz polityka antyterrorystyczna) są ściśle ze sobą powiązane, choć
nie należy zapominać, że polityka migracyjna Unii Europejskiej ma charakter autonomiczny. To z kolei oznacza, że stała się priorytetem dla Unii Europejskiej i ma
charakter wspólny dla wszystkich państw członkowskich. Natomiast polityka antyterrorystyczna należy do zadań dzielonych i obecny stan faktyczny odnośnie
prawodawstwa Unii Europejskiej w dziedzinie polityki antyterrorystycznej może
być określany mianem „dwupoziomowego”. Jeden poziom obejmuje wymiar
państwowy, a drugi – europejski. Oba konkurują ze sobą w obszarze kompetencji do podejmowania decyzji. Środki podjęte na poziomie Unii Europejskiej
mają przeważnie charakter restrykcyjny. Z kolei domeną państw członkowskich
jest ogólne zarządzanie procesami bezpieczeństwa narodowego oraz pilnowanie
przestrzegania podstawowych norm prawa międzynarodowego2, w tym UE.
Na strukturę rozprawy składa się sześć rozdziałów. W pierwszym, zatytułowanym „Geneza i istota polityki antyterrorystycznej Unii Europejskiej”, przedmiotem analizy jest geneza oraz rozwój polityki antyterrorystycznej UE. Wyjaśniono także, na czym polega istota tego zjawiska. Analiza genezy i istoty polityki antyterrorystycznej UE, której podmiotem jest Unia, pozwoli na wykazanie,
że istnieje polityka antyterrorystyczna UE, podlegająca ciągłej ewolucji, oraz że
mamy do czynienia z procesem, który nie został zakończony i trwa nadal. Niniejszy rozdział stanowi wprowadzenie do badanego problemu. W pierwszej części
pokazano działania Unii Europejskiej podjęte przed Traktatem o Unii Europejskiej, czyli genezę polityki antyterrorystycznej Unii Europejskiej. Celem wyznaczenia ram dla dalszych rozważań określono zakres polityki Unii Europejskiej.
W drugiej części przedstawiono istotę i specyfikę polityki antyterrorystycznej,
wynikającą z usytuowania w strukturze Unii Europejskiej.
W drugim rozdziale – „Uwarunkowania polityki antyterrorystycznej Unii Europejskiej” – przedmiotem analizy jest istota i specyfika terroryzmu jako formy
przemocy, czynniki warunkujące zagrożenie terrorystyczne Unii Europejskiej oraz
przyczyny tworzące to zagrożenie. Określenie przyczyny zaistnienia zjawiska terroryzmu w Unii Europejskiej (czynniki wewnętrzne i czynniki zewnętrzne) pozwoli
Por. S. Lavenex, Migration and the EU’s New Eastern Border: Between Realism and Liberalism, “Journal of European Public Policy” 2001, No 1, s. 28.
2
Wstęp
15
na stwierdzenie, jaki wpływ wywiera zjawisko terroryzmu na politykę Unii Europejskiej. Konsekwencją jest przedmiotowe ujęcie tego zagadnienia i omówienie
podziału uwarunkowań, uwzględniające zarówno zagrożenia globalne, jak i lokalne. W trzeciej części rozdziału przedstawiono międzynarodowe organizacje terrorystyczne na wybranych przykładach i ich działania na terenie Unii Europejskiej.
W rozdziale trzecim – „Podstawy normatywne polityki antyterrorystycznej
Unii Europejskiej” – w podrozdziale pierwszym analizie zostały poddane międzynarodowe standardy zwalczania terroryzmu, zawarte w różnych konwencjach
międzynarodowych. Natomiast w drugim i trzecim podrozdziale przedstawiono
zagadnienia prawne polityki antyterrorystycznej Unii Europejskiej z podziałem na
prawo pierwotne i wtórne. Ze względu na to, że prawo antyterrorystyczne Unii Europejskiej należy traktować jako szczególny przypadek prawa międzynarodowego,
został pokazany wpływ prawa międzynarodowego, istniejącego przed powstaniem
Unii Europejskiej, na obecny kształt prawa unijnego. Przeprowadzono również
analizę procesu uwspólnatawiania polityki antyterrorystycznej Unii Europejskiej
na podstawie przyjętych rozwiązań prawnych. Analiza podstaw normatywnych pozwoliła na wykazanie zależności polityki antyterrorystycznej od poziomu integracji
państw członkowskich, a także związku funkcjonalnego zachodzącego pomiędzy
harmonizacją przepisów prawa krajowego z prawem unijnym w dziedzinie bezpieczeństwa, dlatego że proces ten nie został zakończony i trwa nadal.
Przedmiotem analizy w czwartym rozdziale – „Realizacja polityki antyterrorystycznej Unii” – jest realizacja polityki antyterrorystycznej Unii Europejskiej,
w której podmiotem jest Unia Europejska. Należy zwrócić uwagę na fakt, że Unia
jest obecnie podmiotem prawa międzynarodowego i nie opiera się – jak dotychczas – na supranarodowości. Analiza realizacji polityki antyterrorystycznej umożliwi poznanie instrumentów, za pomocą których Unia realizuje funkcje ochronne,
jakie bezpieczeństwo ma spełniać na poziomie państwowym i europejskim, oraz
zależność problemów bezpieczeństwa wewnętrznego UE, a tym samym polityki antyterrorystycznej, od poziomu integracji państw członkowskich. W tym rozdziale został również określony podmiot i przedmiot polityki antyterrorystycznej,
przedstawiono i oceniono instrumenty stosowane przez Unię Europejską w prowadzonej przez nią polityce antyterrorystycznej. Przyjęto tutaj podział na działania odnoszące się do wnętrza Unii Europejskiej oraz te skierowane na zewnątrz
Unii. W skład pierwszych wchodzą instrumenty antyterrorystyczne, natomiast
drugie opierają się na współpracy z państwami pochodzenia.
Przedmiotem analizy w rozdziale piątym – „Implementacja polityki antyterrorystycznej Unii Europejskiej w wybranych państwach członkowskich” – jest
wprowadzenie w życie polityki antyterrorystycznej na przykładzie Francji, Niemiec i Wielkiej Brytanii, Irlandii i Hiszpanii. Autorka, dokonując wyboru państw,
wzięła pod uwagę kilka aspektów. Po pierwsze, to właśnie te państwa są najbardziej zagrożone atakami terrorystycznymi, czego dowodem są zarówno ataki, jak 16
Wstęp
i działalność organizacji terrorystycznych. Po drugie, są one dobrym przykładem
różnorodności regulacji prawnych w zakresie polityki antyterrorystycznej. Analiza
prawa antyterrorystycznego na wybranych pięciu państwach UE pozwoli ukazać,
w jak różny sposób i z jak rozmaitą szczegółowością można uregulować tę samą
problematykę na szczeblu państwowym. Zwrócono tutaj uwagę przede wszystkim na aspekt zgodności polityki wewnętrznej danego państwa członkowskiego
w tej kwestii z polityką antyterrorystyczną Unii Europejskiej. Co więcej, zostały
uwzględnione takie zagadnienia, jak dostosowanie przepisów prawa wewnętrznego do prawodawstwa unijnego przy jednoczesnym przestrzeganiu prawa. Pozwoliło to na wskazanie, które z analizowanych państw członkowskich prowadzi
najbardziej zgodną politykę antyterrorystyczną z polityką UE.
Szósty rozdział – „Skutki i perspektywy polityki antyterrorystycznej Unii Europejskiej” – składa się z dwóch części. W pierwszej przedstawiono skutki polityki antyterrorystycznej Unii Europejskiej. Ujęto je zarówno w kategoriach zmian
dla Unii Europejskiej, jak i dla państw członkowskich. Natomiast w drugiej części
rozdziału przedstawiono perspektywy rozwoju polityki Unii w czterech scenariuszach. Dwa skrajne zakładają, że zjawisko terroryzmu będzie mieć charakter sporadyczny. Trzeci scenariusz, choć również przychyla się do wizji zanikania tego
zjawiska, nie wyklucza tzw. efektu rykoszetu. Natomiast ostatni, najbardziej możliwy scenariusz, w obecnej sytuacji politycznej wskazuje na ścisłe istnienie zależności pomiędzy polityką antyterrorystyczną a migracyjną, spowodowane utrzymywaniem się dysproporcji w poziomie rozwoju między starą i nową Unią.
Taki układ rozprawy pozwala na przejrzyste i jasne przedstawienie problematyki. To z kolei daje możliwość wyprowadzenia wniosków oraz przedstawienia
wizji rozwoju polityki antyterrorystycznej Unii na podstawie przeprowadzonych
badań i obserwacji. Temat i charakter pracy uniemożliwiają jednak całkowite
rozdzielenie wszystkich wątków, w związku z czym nakładają się one na siebie
w pewnych miejscach.
Podstawę źródłową przeprowadzonej analizy stanowią dokumenty Unii Europejskiej, regulujące problematykę terroryzmu. Dzięki wykorzystaniu aktów
prawnych (przede wszystkim traktatów i dyrektyw) oraz materiałów znajdujących się na stronach: Rady Europy, Unii Europejskiej, parlamentów wybranych
państw członkowskich, Centrum Europejskiego w Natolinie oraz Instytutu Strategicznego Dialogu była możliwa wnikliwa analiza podjętego tematu. Dostęp do
materiałów źródłowych (przeważnie angielskojęzycznych i francuskojęzycznych)
był możliwy dzięki nieograniczonym możliwościom Internetu, głównie dzięki dostępowi do bazy danych serwisu europa.eu. Ze względu na szybko ewoluującą
politykę Unii Europejskiej wobec procesu terroryzmu, bardzo istotne były liczne,
opublikowane w Internecie, materiały pokonferencyjne, prasowe i artykuły naukowe związane z tym zagadnieniem.
Wstęp
17
Pozyskanie tak szerokiego zakresu materiałów było możliwe dzięki wieloletniemu procesowi gromadzenia literatury. W tym czasie zapoznano się i wykorzystano wiele pozycji naukowych, przede wszystkim literaturę obcojęzyczną.
Należy wymienić tu następujące pozycje: Global Anti-Terrorism Law and Policy,
eds. V. Ramraj, M. Hor, K. Roach, Cambridge University Press, Cambridge 2005;
V.H. Willis, A. Morral, T. Kelly, J. Medby, Estmating Terrorism Risk, Rand Cooperation, Santa Monica 2005; A. van Engeland, R. Rudolph, From Terrorism to Politics, Ashgate, Hampshire 2008; N. Bensahel, The Counterterror Coalitions Cooperation with Europe, NATO and the European Union, Rand Cooperation, Santa
Monica 2003; Carlile of Berriew, Definition of Terrorism, HM Government, London
2007; The Modern Terrorism and its Forms, ed. S. Wojciechowski, UAM, Poznań
2007; Zagrożenia asymetryczne współczesnego świata, red. S. Wojciechowski,
R. Fiedler, Wyd. UAM, Poznań 2008; K. Jałoszyński, Współczesny wymiar terroryzmu, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2008; W. Gizicki, Polityczne uwarunkowania
bezpieczeństwa europejskiego, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2008; J. Barcik, Akt
terrorystyczny i jego sprawca w świetle prawa międzynarodowego i wewnętrznego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2004; M. Madej, Zagrożenie asymetryczne bezpieczeństwa państw obszaru transatlantyckiego, PISM, Warszawa 2007;
B. Hołyst, Terroryzm, t. 1, 2, LexisNexis, Warszawa 2010; Bezpieczni w Europie,
red. M. Zdanowicz, UKIE, Warszawa 2007; Securing Britain in Age of Uncertainty:
Strategic Defence and Security Review, HM Government, London 2010; La France
face au terrorisme, la Documentation Françoise, Paris 2006.
Praca ma charakter interdyscyplinarny, obejmuje zagadnienia instytucjonalno-prawne z zakresu: stosunków międzynarodowych, prawa międzynarodowego
i unijnego, co uniemożliwiło zastosowanie jednej wiodącej metody badawczej.
Ogólną inspirację dla podjętych badań tworzy ujęcie instytucjonalno-prawne.
Przy analizie zjawiska terroryzmu w Unii Europejskiej wykorzystano kilka metod
badawczych, takich jak analiza czynnikowa, elementy analizy porównawczej oraz
analiza prognostyczna. Za pomocą analizy czynnikowej ustalono wpływ uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych na zjawisko terroryzmu oraz przeanalizowano, jaki wpływ wywierają poszczególne instrumenty stosowane przez Unię
Europejską w ramach polityki antyterrorystycznej na zjawisko terroryzmu. Następnie zastosowano elementy analizy porównawczej w celu ustalenia zgodności
polityki wewnętrznej na przykładzie wybranych państw członkowskich z polityką
antyterrorystyczną Unii Europejskiej. W odniesieniu do analizy prognostycznej
uznano, że najlepszym sposobem uchwycenia tendencji ewolucji przyszłej polityki antyterrorystycznej UE jest metoda scenariuszy.
Zastosowano także kilka technik badawczych, takich jak analiza zawartości
dokumentów, analiza stanu literatury i badań oraz analiza danych statystycznych.
Po pierwsze, szczególnie istotne znaczenie dla całości przeprowadzonych badań
polityki antyterrorystycznej Unii Europejskiej oraz działań wybranych państw
18
Wstęp
członkowskich w tym zakresie miała analiza zawartości dokumentów. Przedmiotem badań stały się dokumenty Unii Europejskiej oraz dokumenty państw
członkowskich. Ich analiza umożliwiła identyfikację podejmowanych działań oraz
tendencji ich ewolucji. Po drugie, dla całości przeprowadzonych badań istotne
znaczenie miała analiza dotychczasowego stanu literatury i przeprowadzonych
badań. Służyła ona wspieraniu interpretacji chociażby zjawiska terroryzmu, jego
uwarunkowań, działań antyterrorystycznych podejmowanych przez UE i państwa
członkowskie. Po trzecie, zastosowanie analizy danych statystycznych pozwoliło
na uporządkowanie spostrzeżeń naukowych w ujęciu ilościowym oraz umożliwiło
stwierdzenie, jak na przestrzeni czasu kształtuje się polityka antyterrorystyczna
w samej UE oraz w wybranych państwach.