MOZLIWOSC ELIMINACJI Mhp ZE STADA

PIC Polska – rekomendacje weterynaryjne
MoŜliwości profilaktyki oraz eliminacji Mycoplasma hyopneumoniae z populacji świń
Mycoplasma hyopneumoniae (Mhp) jest czynnikiem etiologicznym enzootycznego zapalenia płuc (Mykoplazmowego
zapalenia płuc), obserwowanego szczególnie u prosiąt w końcowej fazie odchowu, z charakterystycznym suchym kaszlem,
cięŜkim oddechem oraz z typowymi zmianami patologicznymi w płucach.
Rozprzestrzenianie się zakaŜenia Mhp w fermie odbywa się najczęściej na drodze locha – prosię, które następnie
staje się źródłem zakaŜenia dla innych świń w grupie, zwłaszcza w momencie odsadzania. Na poziom infekcji oraz dynamikę
choroby w stadzie ma wpływ szereg róŜnych czynników, w tym: system chowu, technologia produkcji, sposób zarządzania
fermą, warunki środowiskowe, zagęszczenie.
Wraz z coraz powszechniejszym stosowaniem w praktyce systemu odsadzania wg zasady „wszystko pełne –
wszystko puste” uzyskano wyraźną poprawę w tym zakresie, niekiedy włącznie z całkowitą eliminacją klinicznej formy choroby
z wielu populacji świń. W innych fermach, zwłaszcza towarowych zauwaŜono, Ŝe problem nie zniknął, jedynie jego natęŜenie
przesunęło się w czasie, obejmując głównie zwierzęta w końcowej fazie tuczu. Poubojowo zaś stwierdza się bardzo mocno
zaawansowane zmiany chorobowe w płucach, wskazujące niejednokrotnie na ostry przebieg choroby. Tę formę choroby
określa się nazwą - zespół oddechowy u świń (ang. Porcine Respiratory Disease Complex (PRDC), wskazując tym samym na
współudział wielu róŜnych infekcji bakteryjnych i wirusowych w wywoływaniu wspomnianego zespołu chorobowego, jednak bez
wątpienia Mhp odgrywa najwaŜniejszą rolę w etiopatogenezie PRDC. Tak więc cała uwaga lekarzy weterynarii oraz hodowców
powinna koncentrować się na profilaktyce i zwalczaniu zakaŜeń Mhp.
Straty ekonomiczne związane z występowaniem Mhp dotyczą obniŜonych przyrostów, zwiększonego zuŜycia paszy,
zwiększonej zachorowalności i śmiertelności, co wpływa na zwiększenie kosztów leczenia świń. Ocenia się, Ŝe wskutek
zakaŜenia Mhp przyrost dzienny moŜe ulec obniŜeniu od 2, 8% do nawet 44%.
W jaki sposób moŜna obniŜyć poziom zakaŜeń Mhp u prosiąt w okresie odsadzania
Niewątpliwie jedną z najbardziej efektywnych metod profilaktyki zakaŜeń Mhp jest stosowanie szczepionek,
najczęściej przygotowanych na bazie całych komórek tego zarazka lub tylko ich pewnych fragmentów (błony komórkowe).
Bardzo waŜną rolę w aspekcie poprawy immunogenności odgrywają zawarte w biopreparatach adiuwanty. NaleŜy
jednoznacznie podkreślić, Ŝe szczepionki przeciw Mhp nie chronią przed zakaŜeniem, zmniejszają jedynie nasilenie objawów
klinicznych oraz występowanie zmian patologicznych w płucach, co bardzo korzystnie uwidacznia się we wskaźnikach
produkcyjnych stada (przyrosty, zuŜycie paszy). Powstaje, potwierdzana metodami laboratoryjnymi, odpowiedź
immunologiczna (przeciwciała), jednak tylko w niewielkim stopniu ograniczająca kolonizację zarazka na błonach śluzowych
układu oddechowego. W badaniach nad róŜnymi szczepionkami przeciw Mhp wykazano, Ŝe zakres odpowiedzi poszczepiennej
wynosił od 30 do 100% immunizowanych świń. „Prawdziwa” odporność poszczepienna polega na stymulacji limfocytów w
drogach oddechowych, w odpowiedzi na zakaŜenie, do produkcji specyficznych przeciwciał typu IgG oraz IgA. Tak więc nawet
w przypadku iniekcyjnego stosowania szczepionek moŜe rozwinąć się, chociaŜ na niskim poziomie, odporność śluzowa
(miejscowa w drogach oddechowych) w odpowiedzi na zakaŜenie naturalne. Wykazano teŜ, Ŝe szczepionki mogą indukować
takŜe odporność typu komórkowego, co wpływa na poprawę ich skuteczności w profilaktyce Mhp. W innych badaniach
wykazano, Ŝe szczepienia przeciw Mhp obniŜały znacznie efekt ujemnego wpływu zakaŜenia wirusem PRRS na układ
oddechowy u świń. Tłumaczy się to zdolnością szczepionek przeciw Mhp do obniŜenia, aktywujących proces zapalny cytokin,
które w duŜych ilościach powstają w procesie zakaŜenia PRRS.
Potencjalne przyczyny niepowodzenia szczepień przeciwko Mycoplasma hyopneumoniae
Znanych jest kilka powodów, dla których w warunkach terenowych obserwuje się ograniczoną skuteczność lub
całkowity brak ochrony poszczepiennej u świń immunizowanych przeciw Mhp. Pierwszym z nich jest obecność przeciwciał
matczynych u prosiąt szczepionych we wczesnym okresie Ŝycia. Co więcej wykazano, Ŝe w stadach, w których prowadzi się
Strona 1 z 3
PIC Polska Sp. z o.o.; ul. Wazów 8A, 01-986 Warszawa; tel 022 569 5740; fax 022 569 5750;
[email protected] ; www.pic.com/poland
PIC Polska – rekomendacje weterynaryjne
szczepienia loch, skuteczna immunizacja prosiąt powinna mieć miejsce nie wcześniej niŜ w 6 tygodniu Ŝycia. Tak więc
wykonanie profilu serologicznego jest w tym przypadku bardzo wskazane i pomocne w ustaleniu optymalnego wieku prosiąt
(niski poziom przeciwciał biernych), kiedy skuteczność szczepienia przeciw Mhp powinna być najwyŜsza.
Prowadzenie szczepień przeciw PRRS w trakcie lub wkrótce po immunizacji świń przeciw Mhp moŜe obniŜyć
skuteczność tej ostatniej. Mechanizm tego zjawiska nie jest znany. Efektu tego jednak nie uzyskiwano, gdy najpierw
wykonywano immunizację u prosiąt przeciw PRRS, a w następnej kolejności przeciw Mhp. Reasumując moŜna stwierdzić, Ŝe
czas wystąpienia zakaŜenia wirusem PRRS lub przeprowadzenie immunizacji sztucznej przeciw tej chorobie wpływa w istotny
sposób na skuteczność szczepień przeciw Mhp.
MoŜliwości profilaktyki swoistej Mhp w róŜnych systemach utrzymania świń
Zastosowanie profili serologicznych oraz programów profilaktyki swoistej wraz z nowymi technologiami produkcji jest
niezbędne w skutecznym zwalczaniu Mycoplasma hyopneumoniae w fermach świń. Obecnie na rynku polskim dostępnych jest
kilka szczepionek przeciw Mhp. W niezaleŜnych badaniach wykazano, Ŝe stosowanie szczepień pozwoliło na zmniejszenie
zakresu zmian w płucach z 12 do 3%, przy równoczesnym ograniczeniu rozwoju innych, wtórnych zakaŜeń bakteryjnych.
W wieloetapowym systemie produkcji, gdzie ma miejsce odsadzanie prosiąt poza fermę pochodzenia optymalnym
wydaje się szczepienie loch na 6 i 2 tygodnie przed porodem. Uzasadnione jest to szczególnie wtedy, gdy problem PRDC
ujawnia się ze szczególną siłą w okresie przebywania zwierząt na tuczu. Immunizacja loch przed porodem powoduje, Ŝe
poziom przeciwciał w ich surowicy wzrasta nawet trzykrotnie i utrzymuje się do ok. 12 tyg. Ŝycia. RównieŜ w niektórych fermach
prowadzących chów w systemie „wszystko pełne – wszystko puste” w określonych sytuacjach immunizacja loch moŜe być
wskazana w celu ograniczenia występowania Mhp u świń w fazie tuczu. W innych systemach utrzymania do szczepienia loch
przeciw Mhp naleŜy podchodzić z duŜą ostroŜnością. Wykazano, Ŝe wysoki poziom przeciwciał matczynych uniemoŜliwiał
uzyskanie odporności poszczepiennej, chroniącej przed rozwojem zmian chorobowych w płucach u prosiąt, immunizowanych
do 3 tygodnia Ŝycia.
W fermach o cyklu zamkniętym szczepienie przeciwko Mhp jest ze wszech miar uzasadnione i tam, gdzie nie
prowadzi się immunizacji loch dopuszcza się szczepienie prosiąt juŜ we wczesnej fazie ich Ŝycia. W celu określenia
optymalnego terminu szczepień u prosiąt starszych zaleca się przeprowadzenie badań serologicznych u świń ok. 2 tygodnie po
przerzucie na tucz, aby określić moment ich zakaŜenia. Podobnie w celu potwierdzenia Mhp, jako przyczyny kaszlu badanie
serologiczne naleŜy wykonać ok. 2 tygodnie po jego wystąpieniu.
Przed podjęciem decyzji o wprowadzeniu szczepień w fermie naleŜy w pierwszym rzędzie ocenić potencjalną
efektywność tego programu pod względem ekonomicznym. Generalnie uwaŜa się, Ŝe szczepienia są ekonomicznie
uzasadnione w fermach, gdzie okres tuczu do ok. 120 kg wydłuŜa się powyŜej 180 dni. W innych przypadkach koszt szczepień
moŜe się nie zwrócić, a jego wdroŜenie do rutynowego stosowania moŜe być wątpliwe, szczególnie w fermach, gdzie koszty
weterynaryjne są precyzyjnie analizowane.
Aby program szczepień był skuteczny naleŜy właściwie ustalić termin i wiek zwierząt, u których immunizacja będzie
wykonywana. Nie ma jednego uniwersalnego programu szczepień przeciwko Mhp do stosowania w kaŜdej populacji świń.
Dynamika zakaŜeń jak równieŜ natęŜenie zachorowań świń przebiega inaczej w zaleŜności od systemu i technologii chowu
świń.
W celu ustalenia optymalnego postępowania w tym zakresie naleŜy bardzo dokładnie przeanalizować sytuację zdrowotną w
stadzie, biorąc pod uwagę wszystkie grupy wiekowe świń. Dodatkowo bardzo ceną informację uzupełniającą dostarczą wyniki
badań serologicznych świń w odpowiednich grupach wiekowych, wskazujących na optymalny moment rozpoczęcia szczepień.
Warto pamiętać, Ŝe równolegle z prowadzonym szczepieniem przeciw Mhp naleŜy świniom zapewnić dobre warunki
chowu, w szerokim tego słowa znaczeniu, obniŜając poziom stresu, co będzie skutkować lepszą reaktywnością ich układu
immunologicznego na podany antygen, a tym samym uzyska się wyŜszą skuteczność immunizacji.
Niekiedy w stadach zakaŜonych Mycoplasma hyopneumoniae zaleca się stosowanie chemioterapeutyków w sposób
ciągły lub pulsacyjny, w zaleŜności od potrzeby w okresie po odsadzeniu lub po przerzucie świń na tucz. Do leków z wyboru
zaliczyć naleŜy tiamulinę i jej kombinację z tetracykliną, tylozynę, tilmikozynę i linkomycynę. Chemioprofilaktyka jest wskazana
Strona 2 z 3
PIC Polska Sp. z o.o.; ul. Wazów 8A, 01-986 Warszawa; tel 022 569 5740; fax 022 569 5750;
[email protected] ; www.pic.com/poland
PIC Polska – rekomendacje weterynaryjne
szczególnie w okresach przejściowych jesień/zima i zima/wiosna, kiedy warunki środowiskowe, w tym duŜa amplituda
temperatury, są niekorzystne.
MoŜliwości eliminacji Mycoplasma hyopneumoniae ze stada świń
Próby całkowitej eliminacji Mhp z populacji świń podejmowano z róŜnym skutkiem od wielu lat. Wśród metod mogących
mieć zastosowanie w eliminacji Mhp wymienić naleŜy:
I.
Histerektomia – wykorzystywana przez firmy genetyczne w celu uzyskania świń SPF lub utworzenia stada o
najwyŜszym potencjale genetycznym i statusie zdrowotnym.
II.
Wczesne odsadzanie oraz segregacja prosiąt. Wykazano wielokrotnie, Ŝe prosięta odsadzone w wieku 5 dni i
utrzymywane w izolacji od świń dorosłych były wolne od Mhp. Metoda ta jest przydatna w tworzeniu nowych stad,
szczególnie gdy istnieje potrzeba zachowania wartościowego materiału genetycznego. Nie ma natomiast większego
zastosowania w eliminacji zarazka ze stad juŜ funkcjonujących.
III.
Częściowa depopulacja. Metoda częściowej depopulacji opiera się na ograniczonym siewstwie zarazka Mhp w grupie
zwierząt dorosłych oraz świń z wysokim poziomem odporności.
Metoda częściowej depopulacji składa się z trzech zasadniczych elementów:
1.
Wszystkie młode świnie powinny być usunięte z zakaŜonej fermy (prosięta, warchlaki, tuczniki). Przez okres min. 14
dni nie powinny być w fermie inne świnie (wstrzymanie porodów) niŜ zwierzęta stada podstawowego (lochy i knury)
starsze niŜ 10 miesięcy.
2.
W tym czasie przebywające w fermie lochy i knury poddać leczeniu przy uŜyciu Tiamuliny w dawce 10mg/kg m.c w
3.
Puste budynki/sektory powinny być w tym czasie poddane niezbędnym remontom, oczyszczone, umyte i
wodzie lub w paszy.
wydezynfekowane.
Kryteria oceny skuteczności eliminacji Mycoplasma hyopneumoniae z populacji świń:
1.
Dokładne obserwacje kliniczne stada przeprowadzane, przynajmniej raz w miesiącu, przez okres 10 miesięcy.
2.
Badanie serologiczne 30 prosiąt, w wieku 10 tyg., przez 6 kolejnych miesięcy, w odstępie 4 tygodni.
3.
Wprowadzenie świń wraŜliwych „sentinels” (pochodzących z fermy wolnej od zakaŜenia Mycoplasma
hyopneumoniae).
4.
Badanie serologiczne świń „sentinels” na obecność przeciwciał (serokonwersja) przeciw Mhp, w odstępach co 4 tyg.,
przez okres 6 miesięcy.
5.
Badanie poubojowe płuc tuczników, prowadzone w regularnych - miesięcznych odstępach czasu.
6.
Badanie wymazów z nosa przy uŜyciu PCR
Doc. dr hab. Kazimierz Tarasiuk
Główny Lekarz Weterynarii PIC Polska i Europa Centralna
Strona 3 z 3
PIC Polska Sp. z o.o.; ul. Wazów 8A, 01-986 Warszawa; tel 022 569 5740; fax 022 569 5750;
[email protected] ; www.pic.com/poland