Prezentacja

Teksty źródłowe –
czytanie ze
zrozumieniem
na lekcjach religii
Celem czytania jest rozumienie
czytanego tekstu
” Umieć czytać, to tyle, co rozumieć wydrukowany tekst.
Człowiek nie rozumiejący treści gazety nie umie jej
przeczytać”.
L. Anderson
J. Bałachowicz twierdzi, że na proces rozumienia składa się:
• rozumienie sensu wyrazów i zdań zawartych w tekście
• poszukiwanie i wyjaśnianie związków rzeczowych i logicznych
między elementami treści, ujęcie ich w pewną całość
• rozumienie i interpretacja przekazanego komunikatu
Cele czytania szkolnego:
• opanowanie przez uczniów techniki czytania
• stosowanie czytania jako narzędzia uczenia się
• traktowanie czytania jako przyjemności i wyrabiania coraz
lepszego gustu literackiego
Warunki zewnętrzne
• Światło dzienne (biurko przy oknie)
• Źródło oświetlenia za ramieniem, naprzeciwko ręki, którą się
pisze
• Światło niezbyt ostre, nie prosto na książkę (odbicie)
• Właściwa postawa – proste plecy (niezbyt wygodny fotel)
• Uda równolegle do podłogi lub nieznacznie wyżej
• Blat biurka 20 cm wyżej niż siedzenie
• Odległość 50 cm oczu od tekstu
• Stopy płasko na podłodze
• Otoczenie
• Miłe (własny kącik lub pokój)
• Przyjazne - (obecność bliskiej osoby)
• Cisza lub delikatna muzyka
Po co czytamy teksty teologiczne
?
gr. θεος, theos, "Bóg",
+ λογος, logos, "nauka„
Klasyczny podział teologii wprowadza trzy działy: historyczny,
dogmatyczny i praktyczny. Dziedziny te jednak zachodzą na
siebie, świadcząc o jedności teologii:
•Historyczny -dziedziny skupione w tym dziale szukają
odpowiedzi na pytanie o postać wiary w przeszłości
•Dogmatyczny - teologia systematyczna szuka odpowiedzi
przede wszystkim na pytanie o to, jaką postać wiara,
zakorzeniona w przeszłości, ma przyjąć współcześnie
•Praktyczny - dziedziny skupione w ramach teologii pastoralnej,
zwanej inaczej praktyczną, szukają odpowiedzi na pytanie o to,
na czym ma polegać współcześnie świadectwo wiary
• Człowiek ciągle potrzebuje Biblii, ciągle do niej wraca i ciągle
szuka w niej pokrzepiających treści. Bóg bowiem jest ciągle
ten sam, a Jego zaadresowane do człowieka poselstwo wyraża
właśnie to, czego każdy człowiek poszukuje i potrzebuje.
Stwórca człowieka wie najlepiej, czego potrzebuje stworzony
przezeń człowiek, bez względu na to w jakiej żyje epoce i
kulturze. On do każdego mówi: Przyjdźcie do Mnie wszyscy,
którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja was pokrzepię (Mt
11, 28).
• Biblię nieustannie otwieramy, ponieważ jest źródłem naszej
nadziei.
• Przemawia ona do serc, wlewa w nie nową wiarę, ukazuje
nam drogę do życia wiecznego. Wyjaśnia nam także sens
wiary. Płynąca z Biblii nauka jest drogą prowadzącą do
zbawienia wiecznego. Słowo Boże nadaje naszemu życiu
głęboki sens, pozwala wznieść się ponad trudności
codziennego życia, oddala wszelki pesymizm, nihilizm,
ustępuje lęk przed przyszłością i nie straszna wydaje się
śmierć. Biblia jest księgą życia i choć mijają tysiąclecia nic nie
zapowiada jej zmierzchu.
Cechy dobrego czytania
Trzy poziomy czytania
Poziom techniczny
• (technika czytania, kojarzenie liter i głosek)
Poziom semantyczny
• (czytanie ze zrozumieniem)
Poziom krytyczno - twórczy
• (analizowanie tekstu, tworzenie opinii, własna interpretacja)
Trzy rodzaje czytania
• Czytanie pasywne
(koncentracja uwagi, wyrabianie pamięci słuchowej,
kształcenie mówienia, słowno - językowe)
• Czytanie ciche
(pamięć wzrokowa, kształcenie umiejętności pisania)
• Czytanie głośne
(kształcenie intonacji, poprawności, rytmu, nastroju)
Formy czytania
Czytanie głośne
• Indywidualne – reszta śledzi aktywnie tekst,
• Zbiorowe – wpływ na motywację, poprzedzone czytaniem
indywidualnym
• Szeptem i półgłosem
• Z podziałem na role – odpowiednio dobrane teksty, może być
grupowe
• Czytanie nauczyciela – zamknięte lub otwarte książki
Czytanie ciche
• Czytanie wyrazów i wyrażeń opanowanych w czytaniu
głośnym
• Czytanie ukierunkowane przez stawianie problemów
• Czytanie ciche ze zrozumieniem
Trzy etapy omawiania
tekstów
I. Przygotowanie do odbioru tekstu
przygotowanie rzeczowe - filmy, wycieczki pobudzające
wyobraźnię uczniów w określonym kierunku, omawianie
obrazów, fotografii, pogadanka wstępna
przygotowanie słownikowe - odwołujemy się do doświadczeń
uczniów, należy pamiętać o konieczności przyzwyczajania
uczniów do korzystania z odsyłaczy, a w miarę możliwości,
także ze słowników i encyklopedii.
II. Ukierunkowane czytanie - każdy tekst traktujemy jako
pewnego rodzaju całość, która w odpowiedni sposób powinna
oddziaływać na wyobraźnię i sferę emocjonalną uczuć,
dlatego pierwszym czytaniem obejmujemy cały tekst.
III. Opracowanie treści tekstu - sposoby zbliżone do analizy
utworu, dążymy do wniknięcia w szczegółową treść tekstu,
poddajemy ocenie występujące tam postaci, faktów,
doprowadzamy do pewnych uogólnień
Analizujące sposoby omawiania tekstów - nawiązywanie treści
utworu do spostrzeżeń i przeżyć; ustalanie kolejności zdarzeń i
wiązanie ich w logiczną całość; wyodrębnianie fragmentów
mających formę opowiadania, opisu itp.
Ćwiczenia w charakterze analitycznym:
• Nawiązanie treści tekstu do przeżyć i spostrzeżeń dzieci
• Zestawienie treści z ilustracją
• Wyodrębnianie zdarzeń, postaci w tekście
• Ustalanie kolejności zdarzeń
• Wyszukiwanie w tekście urywków wskazanych przez
nauczyciela, cytatów
• Wyodrębnianie fragmentów o charakterze opowiadania i
opisu
• Układanie i zapisywanie planu
Syntetyzujące sposoby omawiania tekstów - zdawanie sprawy z
treści tekstu po cichym przeczytaniu, podział na
wyodrębniające się części logiczne, nadawanie im tytułów.
Do ćwiczeń o charakterze syntetycznym należą:
• Zdawanie sprawy z treści tekstu po jego przeczytaniu
• Ilustrowanie przeczytanego tekstu w dowolnych technikach
plastycznych
• Formułowanie wniosków, własnych sądów na podstawie
tekstu oraz ich uzasadnianie
• Nadawanie tytułów fragmentom tekstu lub ilustracjom,
zmiana tytułu tekstu
• Ocena postępowania bohatera
• Opowiadanie treści tekstu swoimi słowami
Rodzaje i specyfika tekstów
teologicznych
Biblia
Aby poprawnie odczytać prawdę Pisma Świętego, która służy
naszemu zbawieniu, trzeba poznać przynajmniej elementarne
podstawy tzw. hermeneutyki biblijnej. Hermeneutyka
(„tłumaczyć”, „wyjaśniać”, „interpretować”) jako nauka podaje
zasady interpretacji tekstów literackich i źródeł historycznych,
w celu poprawnego zrozumienia sensu zamierzonego przez ich
autora.
Biblia jest dziełem powstałym ze współpracy Boga – Autora
głównego z człowiekiem – autorem narzędnym, dlatego
hermeneutyka biblijna musi uwzględnić dwa rodzaje zasad
interpretacji: zasady literackie, stosowane przy interpretacji
każdego dzieła literackiego, oraz zasady teologiczne, stosowane
tylko przy wyjaśnianiu Biblii, jako księgi natchnionej.
Zasady literackie
•
•
•
•
•
Uwzględnienie tekstu oryginalnego
Ważność kontekstu
Uwzględnianie miejsc paralelnych
Uwzględnianie gatunków literackich
Znajomość okoliczności powstania tekstu
Uwzględnienie tekstu
oryginalnego
Ta zasada filologiczna ma doniosłe znaczenie zarówno
teologiczne, jak i praktyczne. Bezpośrednio bowiem natchniony
jest tylko autograf, tj. tekst oryginalny, który wyszedł spod pióra
pisarza biblijnego. Tłumaczenie zaś jest natchnione pośrednio,
tzn. zasługuje o tyle na miano słowa Bożego, o ile wiernie
oddaje autograf. Natchniona jest bowiem Księga biblijna a nie
jej tłumacz. Tutaj też ma swoje źródło troska Kościoła, aby
„opracowano odpowiednie i ścisłe przekłady na różne języki,
zwłaszcza z tekstów oryginalnych” (KO 22).
Ważność kontekstu
Czytając Biblię, należy także uwzględnić kontekst gramatyczny,
psychologiczny, bliższy i dalszy. Myśli autora nie wyczerpuje ani
nie jest w stanie wyrazić jedno krótkie zdanie wyrwane
z kontekstu. Zaniedbanie tej podstawowej reguły prowadziło
zawsze do błędnych, a często nawet fantastycznych
interpretacji. Tak rodziły się herezje. Uwzględnienie kontekstu
pozwala wyjaśnić wiele trudności i głębiej wniknąć w treść Biblii.
Uwzględnianie miejsc
paralelnych
W odszukiwaniu prawdziwego sensu Pisma Świętego należy
także wziąć pod uwagę tzw. miejsca paralelne, w których
powtarzają się te same wyrazy (paralelizm leksykalny) lub te
same treści (paralelizm rzeczowy). Reguła ta jest bardzo
pożyteczna w ustalaniu sensu miejsc niejasnych. Szczególne
znaczenie mają tu miejsca w dziele tego samego autora, jako że
najlepszym interpretatorem Biblii jest sama Biblia. Zasada
paralelizmów biblijnych ma szczególne zastosowanie w teologii
biblijnej. Jeżeli np. chcemy zbadać treść teologiczną terminu
„zbawienie”, musimy przy pomocy konkordancji zebrać
wszystkie miejsca paralelne Biblii, w których występuje ten
rzeczownik, następnie należy je przeanalizować i w sposób
syntetyczny przedstawić owoce tej analizy.
Uwzględnianie gatunków
literackich
W poszukiwaniu prawdziwego sensu pisma nie wystarczą same
tylko reguły gramatyczne i stylistyczne, należy również
uwzględnić gatunki literackie, czyli formy pisania używane przez
ludzi w danym miejscu i epoce dla wyrażenia tego; co zamierzali
przekazać. Konstytucja o Objawieniu Bożym tę zasadę
hermeneutyczną zalicza do najważniejszych reguł literackich.
Biblia to bardzo zróżnicowana literatura, są w niej „teksty
historyczne rozmaitego typu, prorockie czy innego gatunku
literackiego” (KO 12). Owa wielość jest znakiem bogactwa
i prawdy oraz wskazuje na „rozliczne i przeróżne sposoby, jakimi
niegdyś mówił Bóg do ojców przez proroków” (Hbr 1,1). Pisarze
biblijni przejęli różne formy ludzkiej mowy i wprzęgli w służbę
swych celów. Trzeba przy tym pamiętać, że kompozycja czy
nawet fikcja literacka nie jest fałszem ani też niższą kategorią
literacką.
Znajomość okoliczności
powstania tekstu
Dla ustalenia sensu wielkie znaczenie ma także znajomość
okoliczności kompozycji dzieła: wykształcenie, kultura, psychika
autora; epoka, w jakiej żył, jego problem, cel dzieła; adresaci, ich
potrzeby, środowisko. W tym punkcie ma szczególne
zastosowanie przestroga wielkiego egzegety, św. Hieronima:
„Liczni błądzą z powodu nieznajomości historii”.
Zasady teologiczne
•
•
•
•
•
Zgodność z Tradycją Kościoła
Nauka ojców Kościoła
Analogia wiary
Jedność Biblii
Interpretacja prawd zbawczych
Ponieważ Biblia jest również słowem Bożym, dlatego też przy jej
interpretacji trzeba uwzględnić obok reguł literackich także
reguły teologiczne. Zasady te krótko streszcza Konstytucja
o Objawieniu Bożym: „Pismo Święte powinno być czytane
i interpretowane w tym samym duchu, w jakim zostało
napisane; należy więc celem wydobycia właściwego sensu
świętych tekstów nie mniej uważnie także uwzględnić treść
i jedność całej Biblii, mając na oku żywą Tradycję całego Kościoła
oraz analogię wiary” (KO 12).
Zgodność z Tradycją
Kościoła
Egzegeta katolicki, jak i każdy, kto chce poprawnie
interpretować Pismo Święte, przy tłumaczeniu Biblii musi
uwzględniać żywą Tradycję interpretacji Kościoła, „który ma od
Boga polecenie i posłannictwo strzeżenia i wyjaśnienia słowa
Bożego” (KO 12). Funkcję tę pełni żywy Urząd Nauczycielski
Kościoła, który autorytatywnie działa w imieniu Jezusa
Chrystusa. Urząd ten nie jest nad słowem Bożym, lecz jemu
służy, święcie je strzeże i wiernie wyjaśnia (KO 10).
Nauka ojców Kościoła
Wyrazem żywej Tradycji Kościoła jest również interpretacja
ojców Kościoła. Obowiązuje ona wtedy, gdy jest interpretacją
powszechną i dotyczy spraw wiary i moralności.
Analogia wiary
Jest to harmonia jakiejś konkretnej nauki z całym kompleksem
prawd objawionych, nauczanych przez Kościół. Żaden tekst
biblijny nie może mieć sensu przeciwnego tym prawdom.
Prawdy objawione, których naucza Kościół, mają tego samego
autora co i Biblia – Boga. Reguła ta stosowana była już przez
ojców Kościoła. Pierwszym, który dał jej sformułowanie
teoretyczne, był św. Augustyn: „W zawiłych miejscach Pisma
należy odwołać się do reguły wiary, którą się wyprowadza
z miejsc jaśniejszych tegoż Pisma lub z autorytetu Kościoła”.
Jedność Biblii
Przy tłumaczeniu należy uwzględnić także jedność całej Biblii.
Biblia przedstawia bowiem przedziwną jedność, nie tylko ze
względu na to, że jeden jest jej Autor główny – Bóg, ale również
ze względu na swą treść religijną, która koncentruje się na
temacie zbawienia, obiecanego i przygotowanego w Starym
Testamencie, a zrealizowanego w Chrystusie w Nowym
Testamencie. Konstytucja o Objawieniu bardzo wymownie
uzasadnia tę regułę w słowach: „Bóg, sprawca natchnienia
i autor ksiąg obydwu Testamentów, mądrze postanowił, by
Nowy Testament był ukryty w Starym, a Stary w Nowym znalazł
wyjaśnienie.
Interpretacja prawd
zbawczych
Nową zasadę teologiczną spotykamy w Konstytucji
o Objawieniu: „Księgi biblijne podają wiernie i bez błędu
prawdę, jaka z woli Bożej miała być przez Pismo Święte
utrwalona dla naszego zbawienia” (KO 11). Zadaniem więc
interpretatora jest wyjaśnienie przede wszystkim prawdy
dotyczącej zbawienia oraz komentowanie poszczególnych
tekstów w wielkim kontekście świętej historii zbawienia.
Czy znajomość biblistyki i zasad hermeneutyki
biblijnej jest absolutnie konieczna do
zrozumienia jakiegoś tekstu biblijnego?
W odpowiedzi należy stwierdzić, że nie jest absolutnie
konieczna. Chrześcijanin, który przystępuje do lektury Pisma
Świętego bez pośrednictwa naukowej biblistyki, nie jest bowiem
skazany wyłącznie na własne siły. Jego przygotowaniem
biblijnym i hermeneutycznym jest tzw. „przedrozumienie Biblii”,
posiadane dzięki przynależności do wspólnoty Kościoła, który
zbudowany jest na słowie Bożym. W czasie sprawowania liturgii
Kościół czyta słowo Boże, słucha go, wyjaśnia i żyje nim. Kościół
jest też stróżem i autorytatywnym tłumaczem tego słowa (KO
10). Chrześcijanin, jako członek Kościoła, żyje w atmosferze
biblijnej. I to właśnie daje mu to „przedrozumienie Biblii” – to
jest jego „hermeneutyką biblijną”
Przystępując do lektury Pisma Świętego, chrześcijanin wie, jakie
posłanie mu ona przekazuje. Wie to bardzo ogólnie, ale
całościowo. Czytanie Pisma Świętego potwierdza jego
oczekiwania, koryguje je i pogłębia.
W konkluzji trzeba stwierdzić, że choć przeciętnemu
czytelnikowi Biblii znajomość różnych dyscyplin biblistyki, jak
i zasad hermeneutycznych nie jest potrzebna ani konieczna do
zbawienia, to jednak wszyscy się godzą na to, że wiedza ta jest
bardzo pożyteczna i przydatna dla refleksyjnej i pogłębionej
lektury Pisma Świętego.
Strategie czytania i interpretacji
tekstów
7 kroków krytycznego czytania
•1. Lekturę tekstu zacznij od pobieżnego przejrzenia jego treści. Zwróć uwagę na zdjęcia, rysunki, infografiki ilustrujące tekst,
przeczytaj zaznaczone pogrubioną czcionką wyrazy, zdania, od których zaczynają się akapity. W ten sposób określ ogólną
tematykę tekstu. Wstępne poznanie treści tekstu pozwoli Ci zaoszczędzić czas, jeśli uznasz, że temat jest nieinteresujący lub w
tym momencie Tobie nie potrzebny.
•2. Następnie zastanów się, z jakiego typu tekstem masz do czynienia. Kiedy, gdzie i w jakim celu powstał ten tekst? Czy jest to
tekst prasowy, urzędowy dokument, fragment podręcznika czy naukowej publikacji? Co jest celem autora tekstu? Opis faktów,
opinii, przekonanie czytelnika do racji autora? Określenie przeznaczenia tekstu jest ważne dla oceny jego wiarygodności.
•3. Dopiero teraz rozpocznij dokładne czytanie tekstu. Do każdego fragmentu tekstu, zawierającego jedną myśl, wątek zapisuj
pytania. Stawianie pytań pozwoli Ci lepiej zrozumieć i zapamiętać tekst.
•4. Prócz stawiania pytań zaznaczaj interesujące fragmenty tekstu, pojęcia, sformułowania.
•5. Po zakończeniu czytania tekstu przyjrzyj się postawionym pytaniom, zaznaczonym fragmentom. Naszkicuj treść tekstu w
postaci mapy myśli. W jej centrum wpisz hasło opisujące główny temat tekstu, a w poszczególnych gałęziach wpisz kolejne wątki.
•6. Przyjrzyj się swojemu schematowi, postawionym pytaniom, zaznaczonym fragmentom. Zastanów się, czy poznane treści są
dla Ciebie przydatne, oceń ich wiarygodność i wartość zawartych w tekście stwierdzeń. Pomyśl, czy, jak i do czego możesz
wykorzystać poznane informacje.
•7. Jeśli chcesz dokładnie ocenić wartość zawartych w tekście informacji przeczytaj jeszcze teksty innych autorów o tej
tematyce. Porównaj ich zawartość z pierwszym tekstem i ostatecznie oceń jego przydatność dla Ciebie.
7 strategii czytania ze
zrozumieniem
Przed lekturą:
Zorientuj się, czego tekst dotyczy
Zastanów się, co wiesz na dany temat
Zadaj kilka pytań, na które chciałbyś znaleźć odpowiedź w tekście
Spróbuj przewidzieć, czego dowiesz się z lektury
W trakcie lektury:
Staraj się wyobrażać sobie, co czytasz
Myśl i czuj, nie bój się refleksji, ocen, skojarzeń, zastanawiaj się
Od czasu do czasu podsumuj to, czego się dowiedziałeś
Gdy widzisz luki w informacji, zapisz pytanie
Spróbuj odpowiedzieć sobie na pytanie, sprawdź, czy twoje przypuszczenia były słuszne
Zaznacz te fragmenty, których nie zrozumiałeś, spróbuj do nich powrócić po lekturze całości
Po lekturze
Poszukaj źródeł, by wyjaśnić, czego nie zrozumiałeś
Przejrzyj jeszcze raz tekst, podsumuj to, co przeczytałeś
Określ, jak można wykorzystać to, czego się dowiedziałeś
Jeśli coś budzi twój sprzeciw, napisz w punktach polemikę
Zastanów się, czego jeszcze się można dowiedzieć i gdzie szukać informacji
Słowa klucze
•
Zanim dasz do przeczytania tekst, wybierz
z niego 10-20 kluczowych słów
•
Przeczytaj uczniom te słowa i poproś, aby sobie
wyobrazili, o czym jest ten tekst (rysunek, lista pytań)
•
Wtedy poleć uczniom przeczytanie tekstu
i porównanie ze wstępnym wyobrażeniem
•
Zachęć do przedstawienia tego, co przeczytali, za pomocą
rysunku, odpowiedzi na pytania
Pięć kroków w pogoni za sensem
Przejrzyj tekst
Przeczytaj tytuł
Przeczytaj śródtytuły i zdania otwierające paragrafy
Obejrzyj ilustracje, tabele, wykresy
Przeczytaj wstęp lub pierwszy paragraf
Przeczytaj ostatni paragraf lub podsumowanie
Postaw pytania
Zmień tytuł tekstu na pytanie (pytanie kluczowe)
Zmień na pytania tytuły podrozdziałów, podpisy pod ilustracjami,
Zapisz pytania, jakie przyszły ci do głowy podczas przeglądania
tekstu
Wypisz z tekstu niezrozumiałe słowa i wyjaśnij ich znaczenie
Szukaj odpowiedzi
• Przeczytaj tekst, spróbuj znaleźć odpowiedzi na postawione pytania
• Skorzystaj z definicji nieznanych wcześniej terminów
• Jeśli trafisz na fragmenty tekstu, których nie rozumiesz, ułóż
dodatkowe pytania
Zrób bilans
• Odłóż na bok tekst, zostaw przed sobą listę z pytaniami
• Odpowiedz na wszystkie swoje pytania
• Jeśli są pytania, na które nie potrafisz odpowiedzieć, zajrzyj
ponownie do tekstu
• Jeśli w tekście zabrakło odpowiedzi na pytanie, zaznacz to
Czego się dowiedziałeś?
• Sformułuj odpowiedź na pytanie tytułowe
• Przyjrzyj się całości tekstu i układowi jego elementów, możesz
zaproponować własna konstrukcję testu
• Zrób notatkę (np. w postaci graficznej) aby widoczne były związki
pomiędzy elementami
Wejdź w tekst
Czytamy na głos kolejne zdania, zadając sobie pytania,
określając wątpliwości, notując komentarze
Znajdź główną myśl
Rozpoznaj najważniejsze wydarzenie, główną myśl, zapisz
informacje, które ją opisują,, np. w punktach, znajdź dodatkowe
informacje, odrzuć zbędne
Ślady myślenia
Opracuj system znaków, który można stosować, czytając tekst.
Można zaznaczać je ołówkiem na marginesie, aby ułatwić
zrozumienie i zapamiętanie ważnych informacji.
Prawda czy fałsz
Zadaj pytania do tekstu, następnie na podstawie intuicji i
dotychczasowej wiedzy, odpowiedz na nie. Czytając tekst,
sprawdzaj, czy twoje odpowiedzi znajdują potwierdzenie.
Zatrzymaj się nad tymi informacjami, które nie pokrywają się z
wcześniejszymi odpowiedziami.