Rozdzial 1_00.indd - wydawnictwa AWF w Krakowie

SPIS TREŚCI
Przedmowa .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
3
1. DZIECI I MŁODZIEŻ NIEPEŁNOSPRAWNA – Czesław Szmigiel
1.1. Definicja pojęcia dziecko niepełnosprawne . . . . . . . .
1.2. Dzieci i młodzież niepełnosprawna – dane statystyczne . . . .
1.3. Klasy integracyjne w szkole, w przedszkolu – szansą lepszego roz
woju dzieci niepełnosprawnych . . . . . . . . . . . .
1.4. Sport niepełnosprawnych . . . . . . . . . . . . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
13
16
2. ROZWÓJ FIZYCZNY DZIECKA i jego zaburzenia –
Czesław Szmigiel, Teresa Całka-Lizis . . . . . . . . . . . .
2.1. Morfologiczne i fizjologiczne cechy organizmu dziecięcego . . .
Wzrastanie i zwiększanie masy ciała . . . . . . . . . . .
Zmiany proporcji ciała w okresie rozwoju i wzrastania . . . .
Wiek biologiczny (rozwojowy) . . . . . . . . . . . .
2.2. Rozwój wybranych narządów i układów . . . . . . . . .
Narząd ruchu i układ kostny . . . . . . . . . . . . .
Układ mięśniowy i stawowy . . . . . . . . . . . . .
Układ nerwowy . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Najczęstsze odchylenia w dynamice i harmonii wzrastania i dojrzewania somatycznego . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Metody oceny rozwoju fizycznego . . . . . . . . . . .
2.4. Warianty rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży . . . . . . .
Dziecko z małą urodzeniową masą ciała . . . . . . . . .
Definicja małej masy urodzeniowej . . . . . . . . . . .
Częstość występowania małej masy urodzeniowej . . . . . .
Przyczyny małej masy urodzeniowej . . . . . . . . . .
Rozwój fizyczny dzieci z małą urodzeniową masą ciała . . . .
Stymulacja mięśni noworodka wcześniaka . . . . . . . .
Rozwój fizyczny dzieci i młodzieży z otyłością i nadwagą – Czesław
Szmigiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Znaczenie aktywności ruchowej w prewencji i leczeniu otyłości
i nadwagi – Czesław Szmigiel . . . . . . . . . . . .
Dieta ubogokaloryczna w zapobieganiu i leczeniu otyłości i nadwagi
Rozwój fizyczny dzieci z zespołem Downa – Czesław Szmigiel . .
Piśmiennictwo
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Siatki centylowe i ilustracje . . . . . . . . . . . . . . .
21
17
18
20
21
22
22
23
24
24
26
27
28
28
34
34
34
34
35
36
37
38
40
42
43
46
48
6
Spis treści
3. ROZWÓJ PSYCHOMOTORYCZNY MAŁEGO DZIECKA i jego zaburzenia – Czesław Szmigiel . . . . . . . . . .
3.1. Związki między rozwojem motorycznym a psychicznym . . .
3.2. Rozwój ruchowy . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.1. Rola rdzenia kręgowego, pnia mózgu i kory mózgowej
w zachowaniu ruchowym . . . . . . . . . .
3.2.2. Rozwój ruchowy noworodka i dziecka w pierwszym kwartale życia . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.3. Rozwój ruchowy dziecka w pierwszym roku życia . .
3.2.4. Rozwój postawy ciała . . . . . . . . . . . . 3.2.5. Rozwój funkcji siadania . . . . . . . . . . . 3.2.6. Rozwój pionizacji i ruchów lokomocyjnych . . . .
3.3. Integracja funkcji percepcyjno-motorycznych . . . . . . .
3.3.1. Rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej . . . . . 3.4. Indywidualne różnice i zaburzenia rozwoju psychoruchowego . .
3.5. Wpływ środowiskowych czynników na rozwój psychoruchowy
dziecka w 1. roku życia . . . . . . . . . . . . . .
3.5.1. Korzystne czynniki dla rozwoju psychoruchowego dziecka
3.5.2. Niekorzystne czynniki dla rozwoju psychoruchowego dziecka
3.6. Choroby zakaźne matki w okresie ciąży zaburzające rozwój
płodu, a po urodzeniu rozwój psychoruchowy dziecka . . .
3.7. Rozwój psychoruchowy w 2. i 3. roku życia . . . . . . .
3.8. Charakterystyka rozwoju psychoruchowego dziecka w wieku
przedszkolnym 3-6 lat . . . . . . . . . . . . . . 3.9. Podstawowe metody oceny rozwoju psychoruchowego małego
dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.9.1. Pojęcie normy rozwojowej . . . . . . . . . . .
3.10. Rozwój umysłowy . . . . . . . . . . . . . . . . .
Upośledzenie umysłowe . . . . . . . . . . . . . .
3.11. Pedagogika lecznicza według Montessori w rehabilitacji dzieci z zaburzeniami rozwoju psychoruchowego . . . . . . . .
Rozwój społeczny . . . . . . . . . . . . . . . .
3.12. Wczesna stymulacja rozwoju psychoruchowego dzieci z grupy
ryzyka z uszkodzeniem mózgu . . . . . . . . . . . .
3.12.1. Etiopatogeneza wczesnych uszkodzeń mózgu . . .
3.12.2. Stymulacja czuciowo-ruchowa . . . . . . . .
3.12.3. Częstość, intensywność i czas trwania stymulacji . .
3.12.4. Wczesna stymulacja rozwoju dzieci z grupy ryzyka z uszkodzeniem mózgu . . . . . . . . . . . . .
3.12.5. Najcześciej stosowane metody stymulacji sensorycznomotorycznej . . . . . . . . . . . . . .
55
55
56
56
57
59
60
62
63
64
65
66
68
68
69
70
72
74
75
86
86
89
91
91
93
94
94
95
96
96
7
Spis treści
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ilustracje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. CIĄŻA RYZYKA, DZIECKO RYZYKA I CZYNNIKI RYZYKA
Czesław Szmigiel, Wojciech Kiebzak . . . . . . . . . . .
4.1. Ciąża wysokiego ryzyka i dziecko ryzyka . . . . . . . .
4.2. Czynniki ryzyka anamnestycznego i symptomatycznego . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
–
.
.
.
.
5. PODSTAWY DIAGNOZY I TERAPII INTEGRACJI SENSORYCZNEJ – Zbigniew Przyrowski . . . . . . . . . . . .
5.1. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej . . . . . . .
Definicja integracji sensorycznej . . . . . . . . . . .
5.2. Wybrane systemy sensoryczne . . . . . . . . . . . . System przedsiąkowy . . . . . . . . . . . . . . . .
System dotykowy . . . . . . . . . . . . . . . . .
System proprioceptywny . . . . . . . . . . . . . .
System słuchowy . . . . . . . . . . . . . . . . .
Główne założenia teorii integracji sensorycznej . . . . . .
5.3. Występowanie dysfunkcji integracji sensorycznej . . . . . .
Dzieci z trudnościami w uczeniu się . . . . . . . . . .
Zespół ADHD . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mózgowe porażenie dziecięce . . . . . . . . . . . .
Autyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zespół Downa . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4. Diagnoza zaburzeń integracji sensorycznej . . . . . . . .
Wywiad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testy integracji sensorycznej . . . . . . . . . . . . .
Kliniczna obserwacja . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie reakcji posturalnych . . . . . . . . . . . . .
Funkcje okoruchowe . . . . . . . . . . . . . . . .
Napięcie mięśniowe . . . . . . . . . . . . . . . .
Kokontrakcja . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Reakcje równoważne . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5. Zaburzenia integracji sensorycznej . . . . . . . . . . .
5.5.1. Zaburzenia rozwoju ruchowego na bazie sensorycznej
Zaburzenia posturalno-okoruchowe . . . . . . . .
Zaburzenia kontroli postawy . . . . . . . . . .
Zaburzenia napięcia mięśniowego . . . . . . . .
Dysfunkcje okoruchowe . . . . . . . . . . . .
Zaburzenia rozwoju mowy . . . . . . . . . . .
Zaburzenia orientacji przestrzennej . . . . . . . .
Zaburzenia percepcji wzrokowej . . . . . . . . .
Dyspraksja . . . . . . . . . . . . . . . . .
100
102
117
117
119
123
125
125
125
126
128
128
129
130
131
133
133
134
136
137
138
139
139
140
141
141
143
143
144
144
145
145
145
145
147
147
149
150
150
151
8
Spis treści
5.5.2. Zaburzenia modulacji sensorycznej . . . . . . . .
Neurofizjologia modulacji . . . . . . . . . . .
Dysfunkcje związane z modulacją bodźców przedsionko wo-proprioceptywnych . . . . . . . . . . . .
Niepewność grawitacyjna . . . . . . . . . . .
Nietolerancja ruchu . . . . . . . . . . . . .
5.5.3. Dysfunkcje wynikające z zaburzeń modulacji bodźców dotykowych . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Obronność dotykowa . . . . . . . . . . . . .
5.5.4. Terapia zaburzeń integracji sensorycznej . . . . . . .
Piśmiennictwo
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ilustracje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
153
156
6. ZABURZENIA BUDOWY I POSTAWY CIAŁA U DZIECI . . .
6.1. Rozwój embrionalny i płodowy układu szkieletowego – Krzysztof
Spodaryk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kształtowanie się kręgosłupa w rozwoju embrionalnym . . . .
Kształtowanie się kończyn w rozwoju embrionalnym . . . . .
Kształtowanie się stawów . . . . . . . . . . . . . .
Osteogeneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Modelowanie kości . . . . . . . . . . . . . . . .
Mineralizacja tkanki kostnej . . . . . . . . . . . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ilustracje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2. Rozwój postawy ciała w ontogenezie – Czesław Szmigiel, Wojciech
Kiebzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2.1. Związki między rozwojem postawy ciała a rozwojem motorycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2.2. Zmysł równowagi a rozwój postawy ciała . . . . . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.3. Wady postawy ciała u dzieci i młodzieży – Paweł Lizis, Teresa Całka-Lizis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.3.1. Pojęcie postawy ciała . . . . . . . . . . . . .
6.3.2. Prawidłowa postawa ciała . . . . . . . . . . . .
6.3.3. Pojęcie postawy wadliwej, wady postawy, błędy postawy
6.3.4. Etiologia wad postawy ciała . . . . . . . . . . .
Wady wrodzone kości . . . . . . . . . . . . .
Wady wrodzone mięśni . . . . . . . . . . . .
Wady wrodzone układu nerwowego . . . . . . . .
Wady nabyte . . . . . . . . . . . . . . . .
6.3.5. Patomechanizm powstawania wad postawy . . . . . .
6.3.6. Charakterystyka wad postawy u dzieci i młodzieży . .
169
158
158
159
159
159
161
162
166
169
170
171
172
173
174
175
175
176
179
179
181
184
185
185
186
187
187
188
189
189
190
191
192
Spis treści
Plecy okrągłe (dorsum rotundum) . . . . . . . . .
Plecy wklęsłe (dorsum concavum) . . . . . . . . .
Plecy okrągło-wklęsłe (dorsum rotundo-concavum) . . .
Plecy płaskie (dorsum planum) . . . . . . . . . .
Boczne skrzywienia kręgosłupa (scoliosis) . . . . . .
Wady klatki piersiowej . . . . . . . . . . . . .
Wady kończyn dolnych . . . . . . . . . . . . .
Ilustracje . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.4. Ćwiczenia korekcyjne w wadach postawy ciała – Paweł Lizis, Teresa Całka-Lizis . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.4.1. Ćwiczenia ogólnorozwojowe . . . . . . . . . . .
6.4.2. Ćwiczenia specjalne . . . . . . . . . . . . . .
6.4.3. Ćwiczenia elongacyjne . . . . . . . . . . . . .
6.4.4. Ćwiczenia antygrawitacyjne . . . . . . . . . . .
6.4.5. Ćwiczenia nawyku prawidłowej postawy ciała . . . . .
6.4.6. Ćwiczenia oddechowe . . . . . . . . . . . . .
6.4.7. Ćwiczenia Klappa . . . . . . . . . . . . . .
6.4.8. Pływanie
. . . . . . . . . . . . . . . . .
6.4.9. Gry i zabawy ruchowe . . . . . . . . . . . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. ZABURZENIA ROZWOJU MOTORYCZNEGO DZIECKA
W CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO . . . . . . . .
7.1. Organizacja i funkcja układu nerwowego – Czesław Szmigiel . .
7.1.1. Przekazywanie informacji między neuronami . . . . .
7.1.2. Funkcja czuciowo-sensoryczna – oś czuciowa . . . . .
7.1.3. Funkcja motoryczna – oś ruchowa . . . . . . . . .
7.1.4. Funkcja integracyjna ośrodkowego układu nerwowego . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ilustracje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2. Wady rozwojowe oraz uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, powstałe w życiu płodowym w okresie okołoporodowym
i noworodkowym – Czesław Szmigiel . . . . . . . . . . .
7.2.1. Przyczyny uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego .
7.2.2. Embriopatie i fetopatie wirusowe . . . . . . . . .
Różyczka wrodzona . . . . . . . . . . . . . .
Zakażenia wirusem cytomegalii . . . . . . . . . .
Zakażenia herpes wirusowe . . . . . . . . . . .
Zakażenia wirusem nabytego niedoboru odporności HIV .
7.2.3. Fetopatie bakteryjne . . . . . . . . . . . . .
Listerioza . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kiła wrodzona . . . . . . . . . . . . . . . .
9
192
193
193
193
193
194
194
197
201
202
202
202
203
203
203
204
204
204
205
207
207
208
209
209
210
211
212
215
215
217
217
218
219
219
219
220
220
10
Spis treści
7.2.4. Fetopatie wywołane przez pasożyty . . . . . . . .
Toksoplazmoza wrodzona . . . . . . . . . . . .
7.2.5. Wady rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego . .
7.2.6. Niedotlenienie – niedokrwienie . . . . . . . . . .
Niedotlenienie i niedokrwienie płodu w okresie ciąży . .
Zespół niedotlenienia i niedokrwienia u noworodka (zespół
zamartwicy) . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2.7. Resuscytacja noworodka urodzonego w zamartwicy . . .
7.2.8. Krwawienia śródczaszkowe w okresie okołoporodowym
i noworodkowym
. . . . . . . . . . . . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3. Mózgowe porażenie dziecięce – Czesław Szmigiel . . . . . .
7.3.1. Definicja zespołu . . . . . . . . . . . . . . .
7.3.2. Częstość występowania i przyczyny mózgowego porażenia
dziecięcego . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3.3. Objawy kliniczne i postacie mózgowego porażenia dziecięcego . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3.4. Charakterystyka poszczególnych postaci mózgowego porażenia dziecięcego . . . . . . . . . . . . . . .
Obustronne porażenie kurczowe – diplegia spastica . . .
Porażenie czterokończynowe – tetraplegia spastica . .
Porażenie kurczowe połowicze – hemiplegia spastica . .
Postać móżdżkowa mózgowego porażenia dziecięcego . .
Postać pozapiramidowa mózgowego porażenia dziecięcego
Postać mieszana mózgowego porażenia dziecięcego . .
7.3.5. Rozpoznanie mózgowego porażenia dziecięcego . . . .
Indywidualne obrazy kliniczne mózgowego porażenia dziecięcego . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ilustracje kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.4. Kompleksowa rehabilitacja dziecka z mózgowym porażeniem
dziecięcym – Dorota Gazurek i Monika Gasińska . . . . . .
7.4.1. Ocena fizjoterapeutyczna dziecka z mózgowym porażeniem
dziecięcym . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ocena zaburzeń ułożenia dziecka i jego ruchów . . . .
Ocena wpływu przetrwałych odruchów pierwotnych na czynność motoryczną . . . . . . . . . . . . . .
Ocena zaburzeń napięcia mięśniowego . . . . . . .
Ocena zaburzeń rozowoju odruchów postawy i prostowania
Ocena zaburzeń rozwoju innych automatyzmów ruchowych
Reakcje równoważne . . . . . . . . . . . . .
222
222
223
224
224
229
231
233
236
239
239
240
249
251
251
252
253
254
255
256
257
258
260
262
273
273
273
275
275
277
280
281
Spis treści
Ocena zaburzeń rozwoju motorycznego . . . . . . .
Ocena zaburzeń siły mięśniowej . . . . . . . . .
Ocena zakresu ruchów w stawach obwodowych range of motion (ROM) . . . . . . . . . . . . . . . .
7.4.2. Usprawnianie ruchowe dzieci z mózgowym porażeniem
dziecięcym . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kinezyterapia . . . . . . . . . . . . . . . .
Fizykoterapia . . . . . . . . . . . . . . . .
Hydroterapia . . . . . . . . . . . . . . . .
Zaopatrzenie ortopedyczne . . . . . . . . . . .
Terapia zajęciowa . . . . . . . . . . . . . .
Hipoterapia jako metoda rehabilitacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej z mózgowym porażeniem dziecięcym – Czesław Szmigiel, Dorota Gazurek . . . .
Wpływ hipoterapii na równowagę i postawę ciała oraz funkcję chodu . . . . . . . . . . . . . . . .
Muzykoterapia . . . . . . . . . . . . . . .
Logopedoterapia . . . . . . . . . . . . . . .
Porady specjalistyczne . . . . . . . . . . . . .
Inne metody terapeutyczne . . . . . . . . . . .
Piśmiennictwo
. . . . . . . . . . . . . . .
Ilustracje . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.5. Dysrafizm rdzenia – przepuklina oponowo-rdzeniowa – Czesław
Szmigiel, Wojciech Kiebzak . . . . . . . . . . . . . .
7.5.1. Określenie choroby . . . . . . . . . . . . . .
7.5.2. Epidemiologia i etiologia przepukliny oponowo-rdzeniowej
7.5.3. Obraz kliniczny przepukliny oponowo-rdzeniowej . . .
7.5.4. Relacje objawów klinicznych i zmian morfologicznych
ośrodkowego układu nerwowego u dzieci z przepukliną
oponowo-rdzeniową
. . . . . . . . . . . . .
Wady rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego . . .
Wodogłowie . . . . . . . . . . . . . . . .
Zaburzenia wzroku . . . . . . . . . . . . . .
Zaburzenia poznawcze . . . . . . . . . . . . .
Rozwój umysłowy i zaburzenia mowy . . . . . . . .
7.5.5. Diagnostyka przedporodowa (prenatalna) . . . . . .
7.5.6. Postępowanie w okresie porodu, w okresie noworodkowym i niemowlęcym . . . . . . . . . . . . . .
7.5.7. Postępowanie lecznicze u dziecka z przepukliną oponowordzeniową w okresie wczesnym . . . . . . . . . .
7.5.8. Postępowanie lecznicze u dzieci z przepukliną oponowordzeniową w okresie późniejszym . . . . . . . . .
11
283
284
284
285
286
290
290
291
292
292
294
297
298
298
299
300
301
303
303
303
304
305
305
306
307
307
307
308
309
311
314
12
Spis treści
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ilustracje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.6. Kompleksowa rehabilitacja dzieci z przepukliną oponowordzeniową – Dorota Gazurek i Monika Gasińska . . . . . .
7.6.1. Ocena fizjoterapeutyczna dzieci z przepukliną oponowordzeniową . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ocena siły mięśniowej . . . . . . . . . . . . .
Ocena zakresu ruchów w stawach obwodowych . . . .
Ocena istniejących deformacji i przykurczy . . . . . .
Ocena zaburzeń czucia powierzchniowego i głębokiego . .
Ocena rozwoju psychoruchowego dziecka małego . . . .
Ocena poziomu sprawności ruchowej u dziecka starszego
7.6.2. Usprawnianie ruchowe dzieci z przepukliną oponowordzeniową . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kinezyterapia . . . . . . . . . . . . . . . .
Fizykoterapia . . . . . . . . . . . . . . . .
Zaopatrzenie ortopedyczne . . . . . . . . . . .
Terapia zajęciowa . . . . . . . . . . . . . . .
Porady specjalistyczne . . . . . . . . . . . . .
Inne metody terapeutyczne . . . . . . . . . . .
Piśmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ilustracje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
316
319
323
323
323
324
325
326
326
327
327
328
333
334
335
336
337
337
338