Wózek kopalniany, tzw. pies węgierski

Wózek kopalniany, tzw. pies węgierski
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Czas powstania XIX w. Miejsce powstania Wieliczka, Polska Wymiary wysokość: 1 m, długość: 1,4 m, szerokość: 0,3 m Numer inwentarzowy MŻKW II/429 Muzeum Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce Tematy technika, życie codzienne Technika kucie, odlewanie, cięcie Materiał drewno Prawa do obiektu Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce Prawa do wizerunków cyfrowych domena publiczna Digitalizacja RPD MIK, projekt Wirtualne Muzea Małopolski Tagi kopalnia, sól, górnictwo, 3D, pojazd Wózki kopalniane, zwane psami węgierskimi, pojawiły się w wielickich wyrobiskach pod koniec XVIII wieku, wprowadzone do eksploatacji przez zaborcę austriackiego, do którego w tym czasie należała kopalnia. Dość zabawna nazwa tych urządzeń transportowych najprawdopodobniej wiąże się z odgłosami, które wydawały ich koła podczas ruchu. Dla ułatwienia przewozu ładunku (urobku solnego), stosowano podkłady z desek bukowych, układane na podłożu (spągu).
Rozróżniano kilka rodzajów wózków − „psów”:
− pies do transportu bałwanów, beczek z solą oraz dużych kruchów solnych, zbudowany całkowicie z drewna. Do tej pory w kopalni wielickiej został znaleziony tylko jeden taki wózek, najprawdopodobniej jeden z XVIII­wiecznych prototypów. Składa się z ramy, wykonanej z belek, wzmocnionej od spodu wzdłużnie grubszą belką o czworobocznym przekroju; w niej zamocowano od dołu, na tzw. rybi ogon, dwie poprzeczne listwy. Na ich końcach osadzono drewniane pełne kółka − z przodu mniejsze, z tyłu większe, zabezpieczone klinami przed zsunięciem. W górnej części podwozia, od przodu, zamontowano ograniczniki, podtrzymujące ładunek w czasie transportu. W tylnej części wózka zamocowano uchwyt służący do pchania. Wymiary: długość − 144 cm, szerokość − 44 cm, średnica kółek − 11 i 21 cm, wysokość uchwytu − 71 cm.
− pies do transportu bałwanów, beczek i większych kruchów solnych, zbudowany z drewna i żelaza, z odlewanymi kołami. Główny jego element to platforma, do której od spodu przymocowana jest − śrubami lub ćwiekami − profilowana belka, w środkowej części grubsza. W połowie jej długości zamontowane są pełne kółka o stożkowatych piastach, osadzone na żelaznej ośce. W przedniej części osadzono dwa podobne kółka o mniejszej średnicy. Z przodu platformy zamocowano ogranicznik podtrzymujący ładunek oraz hak żelazny do zaczepienia liny (podobny hak znajduje się z tyłu). Wymiary: długość − 148 cm, szerokość − 33 cm, średnica kółek − 11 i 21 cm, wysokość uchwytu − 97 cm.
− pies skrzynkowy (węgierski), służący do transportu drobnej soli. Konstrukcja nie różni się od poprzedniego modelu. Do skróconej belki podwozia montowano skrzynię ładunkową wykonaną z desek, wzmocnioną okuciami z taśm metalowych. Wymiary: długość − ponad 100 cm, szerokość − ok. 40 cm, wysokość − ok. 50 cm, średnica kółek − 11 i 21 cm, ładowność skrzyni − 160−300 kg.
− pies szybikowy, dostosowany do transportu pionowego. Wózek o większej ładowności niż pies skrzynkowy, wykorzystywany do przewozu skały płonej; pionowe przemieszczanie się wózka umożliwiały liny zamocowane do specjalnych, żelaznych uchwytów (haków), znajdujących się po bokach skrzyni. Konstrukcyjnie wózki te nie różniły się od innych, za wyjątkiem wymiarów części ładunkowej.
Prezentowany wózek − pies węgierski (skrzynkowy) − zbudowany jest z drewna i żelaza. Zasadniczą częścią konstrukcyjną jest gruba deska tworząca podłużną platformę, do której od spodu wzdłuż, w środkowej części przymocowana jest belka. Do belki w połowie jej długości i w zakończeniu zamocowano żelazne ośki z kółkami (środkowe o większej średnicy). W przedniej części wózka przybity do platformy drewniany występ − ogranicznik − zapobiegający zsuwaniu się ładunku podczas transportu. Zakończenie platformy okute taśmą. Górne obrzeża platformy wzmocnione listewkami (jednostronny ubytek). W tylnej części wózka uchwyt o kształcie trapezowym, wykonany z trzech beleczek (ubytek jednej − poprzecznej) rozszerzający się ku górze i odchylony ukośnie w tył.
Opracowanie: Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce, © wszystkie prawa zastrzeżone