Kapitał społeczny jako czynnik wspierający działanie i powstawanie

Paweł Kłobukowski*
Kapitał społeczny jako czynnik wspierający działanie
i powstawanie klastrów
Wstęp
M. Porter określa klastry mianem „geograficznych skupisk wzajemnie powiązanych firm, konkurujących i współpracujących” [Porter,
2001, s. 246]. W artykule został przedstawiony przypadek, w którym
dzięki dużej ilości kapitału społecznego powstał i rozwinął się klaster,
który spowodował gwałtowny rozwój regionu i stał się miejscem narodzin lokalnej przedsiębiorczości. Szczególną uwagę zwrócono na korzyści wynikające z kapitału społecznego dla koncepcji klastrów. Dzięki
niemu rośnie liczba firm oraz wspólnych przedsięwzięć.
Jak wskazuje wiele badań [CBOS 2007]; [Fedyszak-Radziejowska,
2005], poziom kapitału społecznego w Polsce, mierzony ogólnym zaufaniem jest niski. Jest to więc dość szczególny przypadek powstania klastra, którego istnienie zawdzięcza się wysokiemu poziomowi kapitału
społecznego. Te same badania wskazują jednak na nadmiar kapitału
spajającego w stosunku do kapitału pomostowego, często przybierającego skrajną formę amoralnego familizmu. Przedstawiony przypadek
przedstawia wykorzystanie kapitału spajającego do rozszerzenia i rozwoju klastra. Pokazane rozwiązania związane z kapitałem pomostowym
mogą być również podejmowane przez animatorów i koordynatorów
klastrów.
Analizie został poddany przypadek klastra, skupiającego początkowo tylko małe i średnie firmy, liczącego około 50 przedsiębiorstw
(w szczytowym okresie). Główną osią jego działalności był handel samochodami ciężarowymi oraz transport. Klaster powstał około roku
1990 i trwał do 2000 r., obecnie większość firm z początkowego okresu
przebranżowiła się. Nadal jednak pojawiają się formy współpracy i wzajemnej pomocy między przedsiębiorcami.
Część analityczna artykułu oparta jest na badaniach prowadzonych
przez autora niniejszego artykułu w roku 2011. Badania dotyczyły
Mgr, Katedra Teorii Organizacji, Wydział Zarządzania, Uniwersytet Warszawski,
[email protected], 00-712 Warszawa, ul. Bluszczańska 68/24
*
268
Paweł Kłobukowski
dwóch gmin i miały na celu analizę czynników wpływających na rozwój
bądź zanik przedsiębiorczości.
Zastosowane metody badawcze to analiza danych zastanych dotyczących zarówno badanych gmin jak i całego regionu (dane GUS,
OECD, Moja Polis, CBOS, Eurostat). Kolejny etap badania to wywiady
pogłębione z przedsiębiorcami i liderami gminy. Dobór respondentów
do badania był celowy. Wybór osób badanych wspierany był wskazaniami mieszkańców na lidera przedsiębiorczości w gminie i lidera gminy (zastosowano specjalne rozwiązanie). W sumie przeprowadzono 24
wywiady z liderami. W artykule uwzględniony został głównie przypadek gminy lepiej rozwiniętej pod kątem rozwoju przedsiębiorczości,
czyli 13 wywiadów w tym 9 z przedsiębiorcami. Wywiady obejmują
swym zakresem rozwój gminy od zmiany systemowej do roku 2010.
Wykorzystany fragment jest oparty na jakościowej części badania, dane
z część ilościowej zostały pominięte w tym artykule. Dlatego też ma on
charakter monograficzno-etnograficzny.
1. Wsparcie teorii klastrów przez kapitał społeczny
1.1. Kapitał społeczny – definicja
Teorię kapitału społecznego można odnaleźć w trzech, klasycznych
źródłach, których autorami są: Putnam, Bourdieu i Coleman. Rozdział
ten zawiera definicje stworzone przez wymienionych wyżej naukowców.
Bourdieu charakteryzuje kapitał społeczny, nawiązując do struktury społecznej: „suma rzeczywistych lub potencjalnych zasobów, powiązanych z posiadaniem trwałych sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych, wzajemnych relacji znajomości i uznania – innymi słowy zasobów powiązanych z członkostwem w grupie. Sieci zaopatrują każdego ze swoich członków we wspierający kapitał, będący w posiadaniu
kolektywu; kapitał społeczny to ‘list uwierzytelniający’, który uprawnia
ich do zaciągania kredytu w różnych znaczeniach tego słowa” [Kaźmierczak, 2007, s. 45].
Natomiast Coleman definiuje kapitał społeczny jako funkcję. Są to
zasoby tkwiące w relacjach aktorów. Nie wskazuje on jednej najważniejszej cechy kapitału, według niego jest to zbiór cech i elementów, najważniejszy zaś jest efekt, czyli wzrost dobrobytu. Podobnie taką formę
kapitału opisuje Kaźmierczak. Według niego Coleman definiuje kapitał
społeczny przez jego funkcję: „nie jest to pojedyncza rzecz, ale wiele rze-
Kapitał społeczny jako czynnik wspierający działanie…
269
czy, które mają dwa wspólne elementy: wszystkie składają się z pewnego aspektu struktur społecznych i facylitują pewne działania aktorów –
osób lub organizacji – w ramach tych struktur” [Kaźmierczak, 2007,
s. 69]. Kapitał społeczny tkwi w relacjach między aktorami. Zdaniem
Colemana: „wartości kapitału społecznego, nabierają te aspekty struktur
społecznych, które mogą być używane przez aktorów, jako zasoby
w realizowaniu własnych interesów. Formami kapitału społecznego są:
zobowiązania i oczekiwania w warunkach wzajemnego zaufania, przepływy informacji/kanały informacyjne, efektywne (egzekwowalne)
normy (np. działań prospołecznych)” [Kaźmierczak, 2007, s. 69].
Z kolei Putnam zwracał uwagę na kapitał społeczny jako na czynnik ułatwiający współpracę i obniżający koszty transakcyjne. Kluczowe
w tej teorii są powiązania między ludźmi, ich budowa i stopień trwałości. Kapitał jest tutaj czymś jednoznacznie pozytywnym. J. Bartkowski
określił ten typ kapitału jako „paradygmat działania zbiorowego, kooperacji i sieci powiązań” [Bartkowski, 2007, s. 69], cytując: „kapitał społeczny w tym podejściu składa się z trzech głównych elementów:
1) wzorów współdziałania, społecznego uznania dla norm chroniących
kooperację i wymianę oraz wartości uzasadniających zachowania
prospołeczne, takie jak dobro wspólne,
2) sieci powiązań, pomostów między jednostkami i grupami,
3) aktywnych relacji między ludźmi: zaufania, zrozumienia, wspólnych
wartości i wzorów zachowania.”
Czynniki te częściowo działają odrębnie a częściowo we wzajemnej
łączności. Dzięki współpracy, zaufaniu i więziom, różne odrębne zasoby
i wzory zachowania mogą się ze sobą połączyć, dając efekt synergii
[Bartkowski, 2007, s. 71].
Również u Putnama znaleźć można podział na kapitał bonding,
czyli spajający (silne sieci łączące rodzinny, przyjaciół) oraz kapitał
brinding, czyli pomostowy (słabego powiązania umożliwiającego
współpracę między sieciami).
Na ważną rolę kapitału społecznego w koncepcji klastrów, wskazują Ł. Kulas i M. Koszarek. „Tworzenie atmosfery zaufania pomiędzy
partnerami, budowanie kapitału społecznego, wyzwalanie postaw aktywnych i zaangażowanych, są jednymi z najważniejszych elementów
procesu powstawania inicjatyw klastrowych” [Koszarek, 2011, s. 35].
Kapitał społeczny jest czynnikiem ułatwiającym powstawanie klastrów oraz ich rozwój. Innymi możliwymi efektami są poprawa transfe-
270
Paweł Kłobukowski
ru informacji oraz większe poczucie bezpieczeństwa członków społeczności lokalnych.
1.2. Definicja i korzyści z klastrów
Według L. Knop: „Klaster biznesowy to grupa przedsiębiorstw
skoncentrowana na określonym terytorium, która jako cel współpracy
uznaje uzyskanie efektu skali w obszarze dystrybucji, komplementarnych dostaw dla strategicznych inwestorów, działań promocyjnych,
wspólnych badań rynku, itp.” [http://www.pi.gov.pl, dostęp dnia 08.01.
2013]. S. Borrás i D. Tsagdis wskazują natomiast na następujące warunki
powstania klastra [Borrás, Tsagdis, 2011, s. 21]:
1) koncentracja geograficzna firm, w szczególności o specjalizacji
przemysłowej,
2) liczba MŚP musi być wyższa niż liczba dużych przedsiębiorstw,
3) obecność powiązań międzyfirmowych i instytucjonalnych.
Wielokrotnie wskazywano na dwie potężne przewagi przedsiębiorstw działających w klastrach, a mianowicie: lepszy dostęp do technologii oraz współpracę. Na inne korzyści wskazuje także Ł. Kalupa,
który twierdzi, że „przedsiębiorstwa skupione w klastrach odnoszą korzyści wynikające z faktu, że lepiej jest im działać razem niż osobno,
wspólne operacje pozwalają im osiągnąć wyższą konkurencyjność niż
izolacja i działanie w pojedynkę. Klaster prowadzi bowiem do szybszego i lepszego ich rozwoju. Składa się na to wyższa produktywność, efektywność działalności przedsiębiorstw klastra, jako skutek dostępu do
wyspecjalizowanych (a zatem i tańszych - z racji ekonomii skali) zasobów, wykwalifikowanych pracowników, informacji czy instytucji środowiska biznesowego” [Kalupa, 2006, s. 183]. W artykule został przedstawiony przypadek, w którym dzięki wysokiemu poziomowi kapitału
społecznego, nastąpił rozwój klastra oraz pojawiły się korzyści, o których mowa była w poprzedniej części artykułu.
2. Powstanie klastra i liderzy
Istotnymi informacjami, jakie wynikają z przeprowadzonego badania jest m.in.: szczegółowe określenie liderów przedsiębiorczości, relacji
między nimi, a także historii początków ich działalności.
Mieszkańcy zostali poproszeni o wskazanie trzech liderów przedsiębiorczości w gminie. Respondenci uszeregowali przedsiębiorców lokalnych według ich znaczenia. Poszczególnym odpowiedziom zostały
przyporządkowane punkty, a następnie na tej podstawie został stwo-
Kapitał społeczny jako czynnik wspierający działanie…
271
rzony ranking. Wyniki badań pokazały, że wszyscy przedsiębiorcy
znajdujący się na miejscach od pierwszego do piątego, rozpoczynali
swoją działalność w klastrze samochodowym. Wskazuje to na potężny
wpływ tego czynnika na rozwój gminy.
Działalność klastra rozpoczęła się od masowego sprowadzania samochodów transportowych oraz sprzętu budowlanego z terenów dawnej Niemieckiej Republiki Demokratycznej przez grupę kilkudziesięciu
osób (liczbę można szacować na około 30 - dane pochodzą od członków
klastra). Z tej zbiorowości wywodzą się dzisiejsi liderzy przedsiębiorczości gminy Gąbin. Każda z tych osób utworzyła w latach dziewięćdziesiątych firmę transportową, a także prowadziła przynajmniej jedną
inną działalność.
Prawdziwy przełom nastąpił po upadku muru berlińskiego, wtedy
eksploatacja rynków zachodnich nabrała rozpędu. Bazy transportowe,
głównie niemieckiego transportu publicznego, rozpoczęły sprzedaż majątku, dzięki czemu klaster rozwinął się bardzo gwałtownie w tym czasie. Powstawały także firmy powiązane z sektorem motoryzacyjnym, jak
sklepy z częściami samochodowymi, punkty naprawcze i sklepy specjalistyczne.
W okresie poprzedzającym eksplorację terenów NRD i RFN, zawiązane zostało forum współpracy przedsiębiorców, noszące nazwę Klub
Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych. Dzięki klastrowi nabrało ono znaczenia, podejmując działania społeczne i lobbingowe.
Klaster wspomógł też rozwój drobnego handlu opartego na imporcie z Niemiec. Powstały małe sklepy z częściami samochodowymi, meblami itp.
Klaster oddziaływał również na wzrost aspiracji wśród mieszkańców gminy. Wiele osób chciało partycypować w sukcesie liderów handlujących samochodami ciężarowymi. Nie posiadali wystarczającej ilości środków materialnych, ograniczało ich również ryzyko związane
z podjęciem działalności gospodarczej. Dlatego wyjeżdżali do Niemiec
i nabywali przedmioty o niskiej wartości.
Poza wzrostem ilości drobnych zakładów skupiających się przede
wszystkim na imporcie z za zachodniej granicy, wzrastała liczba osób
uzyskujących dodatkowe środki materialne, wykraczające poza stałe
pensje. Wzrastał kapitał posiadany przez mieszkańców oraz stopa życiowa. To umożliwiło pojawienie się nowych usług i handlu, powstały
272
Paweł Kłobukowski
zakłady fryzjerskie, kosmetyczne. Kapitał wielu osób otwierających własne firmy, był uzyskany dzięki drobnemu handlowi z Niemcami.
3. Korzyści z kapitału społecznego
Korzyści, jakie może wnieść kapitał społeczny zostały opracowane
na podstawie wyników badań własnych i literatury przedmiotu [Bartkowski, 2007, s. 69]; [Kaźmierczak, 2007, s. 69]. Odnoszą się głównie do
badanego w 2011 roku przypadku, opisanego w artykule, w innych sytuacjach może być więcej lub mniej pozytywnych efektów. W niniejszej
analizie kluczowym czynnikiem decydującym o dużej dynamice rozwoju klastra, był kapitał spajający.
Tablica 1. Korzyści z kapitału społecznego
Element Kapitału
Efekt
Zaufanie
Obniżenie kosztów transakcyjnych, promocja
wspólnych działań i marki regionu
Normy i wartości
Stabilizacja i poczucie bezpieczeństwa, lojalność
(wspólne)
wobec grupy, określenie „reguł gry”
Kapitał spajający
Przeniesie zjawiska na dużą grupę ludzi, poczucie bezpieczeństwa
Kapitał pomostowy
Rozwój kontaktów biznesowych, powstawanie
nowych firm
Informacja
Szybsze reakcje na zmiany rynku, lepsze nisze
Integracja
Poczucie bezpieczeństwa, naśladownictwo
Poczucie wpływu na
Gotowość do kooperacji z władzą, szybszy rozrzeczywistość
wój klastra
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań przeprowadzonych w 2011 roku.
W kolejnej części artykułu znajduje się szczegółowe omówienie poszczególnych aspektów kapitału społecznego w kontekście klastrów.
3.1. Zaufanie
Zaufanie i współpraca to elementy ulegające największym zmianom w trakcie istnienia klastra. Co warto zauważyć, w żadnym momencie nie zanikły całkowicie, dlatego zostaną opisane w perspektywie czasowej.
W momencie rozpoczęcia funkcjonowania klastra, relacje między
osobami biorącymi udział w grupie, były oparte na wysokiej współpracy i zaufaniu. Jak twierdzą respondenci, nikt nie postrzegał kontaktów
handlowych z przedsiębiorcami z NRD, jako przedsięwzięcia trwałego,
była to forma powiększenia posiadanych zasobów pieniężnych. Trakto-
Kapitał społeczny jako czynnik wspierający działanie…
273
wana jako sezonowa praca za granicą, dzięki której można było osiągnąć
wysoki zysk. Przyczyniło się to do ograniczenia konkurencji i wzrostu
ilości członków grupy. Klaster miał charakter otwarty i gwałtownie się
rozwijał.
Początkowo handel ciężarówkami i sprzętem odbywał się na giełdach samochodowych. Z upływem czasu, członkowie klastra stali się
tak dużą grupą, że wystawiali znaczną część samochodów sprzedawanych na targach. Zyskiwali coraz lepszą reputację i zamiast jeździć na
giełdy, kupcy zaczęli przyjeżdżać bezpośrednio do miasta. Okazało się
to momentem szczytowym istnienia klastra. Przestał on wtedy mieć
charakter otwarty. Pojawienie się konkurencji, spowodowało spadek
współdziałania między przedsiębiorcami.
Miasto stało się słynnym na cały kraj zagłębiem handlu samochodami. Mimo rywalizacji i konkurencji, między sprzedającymi pojawiły
się elementy współpracy. Przedsiębiorcy przyjęli strategię, aby pozyskać
jak najwięcej klientów dla całego klastra. Zintensyfikowała się współpraca handlowa.
Kolejny etap to zanik klastra w tej formie i przebranżowienie części
początkowych liderów klastra. Odrodziło się współdziałanie i spadła
bezpośrednia konkurencja.
Przez cały okres istnienia klastra dominował duch umiarkowanej
kooperacji, nie było wrogości, a przy drobnych pracach i kłopotach
z urzędami przedsiębiorcy wzajemnie sobie pomagali. Również pomoc
w sprzedaży obowiązywała przez większość czasu trwania klastra.
Największa konkurencja dotyczyła towaru (jego rodzaju i jakości) oraz
nowych działalności.
3.2. Normy i wartości
Wspólne wśród przedsiębiorców normy i wartości odgrywają dużą
rolę w momentach kryzysów i przełomów. Dzięki trwałości i niezmienności, nakłaniają jednostki do pewnych zachowań, a inne wykluczają.
Pozwalają przewidzieć wzajemne interakcje, co obniża ryzyko i przywraca poczucie bezpieczeństwa.
Wspólne normy i wartości dały przedsiębiorcom poczucie stałości.
Przekazywane w socjalizacji wartości były korzystne dla nich (antykomunizm gospodarczy, tradycja zmiany, lojalność wobec swoich). Podobna ocena działania norm i wartości znajduje się w ekonomii neoinstytucjonalnej. Na wagę wartości mogących mieć decydujący wpływ na
rozwój przedsiębiorczości, wskazują Hampden-Turner i Trompenaars.
274
Paweł Kłobukowski
Tak ich koncepcje przedstawia B. Glinka: „w myśl ich koncepcji, tworzenie dobrobytu jest inspirowane przez wartości moralne, mające swoje
źródło w kulturze, a sposób osiągnięcia sukcesów przez przedsiębiorców jest całkowicie zależny od wartości, z którymi ludzie rozpoczynają
pracę” [Glinka, 2008, s. 63].
W kolejnych latach trwania klastra, mimo spadku kapitału społecznego i wzrostu konkurencji, nie nastąpiła erozja więzi i braku zaufania.
Odpowiedzią była silna kontrola społeczna, przedsiębiorcy bali się reakcji wspólnoty. To ona na pewien czas stała się gwarantem stabilności.
Wspólnota tradycyjna pełniła rolę stabilizatora, umożliwiała odrodzenie
się więzi w przyszłości. Dzięki kontroli społecznej i socjalizacji norm
akceptowanych przez mieszkańców, przedsiębiorcy przestrzegali określonych zasad. Używając pojęcia ekonomii neoinstytucjonalej – reguły
gry były korzystne dla powstania i rozwoju klastra.
3.3. Kapitał spajający
Najważniejszym elementem, jaki wniósł kapitał spajający była początkowa otwartość klastra, nie było barier wejścia. Dynamika rozwoju
była imponująca. Jedynym warunkiem dołączenia do klastra była deklaracja chęci udziału i wyjazdu za granicę, by poznać rynek niemiecki
i jego funkcjonowanie. W późniejszym okresie ta forma zanikła. Wyjątkami były sieci rodzinne, które okazywały się najtrwalsze. Członkowie
rodzin udzielali sobie wzajemnej pomocy. Wszystkie firmy z klastra
współpracowały w rozwiązywaniu problemów formalnych. Kapitał spajający gwarantował więc ciągły dopływ nowych firm do klastra, w późniejszym etapie dzięki sieciom rodzinnym.
Ta forma kapitału społecznego określała ludzi, za których dany
przedsiębiorca był odpowiedzialny. Wzrastała ilość korzystnych interakcji, wynikających z pozycji w sieci, powodujących wzrost liczby
podmiotów gospodarczych. Kapitał spajający dawał pozytywne możliwości. Klaster, który powstał na terenie gminy mógłby nie dotyczyć
handlu samochodami, lecz być zupełnie innym klastrem i zapewne zostałby on w taki sam sposób wykorzystany przez miejscową ludność.
Jednak na skutek wzrostu wzajemnej rywalizacji kapitał spajający
zmniejszył swój zasięg do rodzin. To one stały się głównym podmiotem
działań.
3.4. Kapitał pomostowy
Kapitał pomostowy powodował głównie ekspansje przedsiębiorców poza teren gminy, a także ułatwiał podejmowanie nowych działal-
Kapitał społeczny jako czynnik wspierający działanie…
275
ności. Powstały filie nowych firm poza gminą. Nastąpiła inercja - „zjawisko to polega na lokowaniu nowych inwestycji w pobliżu dotychczasowej siedziby, bądź dotychczas istniejących jednostek (np. filii, zakładów) danej organizacji. Wiąże się to najczęściej z istniejącymi więzami
społecznymi, wytworzonymi między firmą a jej otoczeniem” [Pasieczny,
2008, s. 34].
Dzięki współpracy z zagranicą przedsiębiorcy zdawali sobie sprawę z siły słabych więzi. Zaczęli poszukiwać kontaktów biznesowych.
Wykorzystywali więc Klub Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych. Zaczęli
organizować śniadania biznesowe i wspólne koła zainteresowań (jak
myślistwo). Dzięki kapitałowi pomostowemu, klaster zaczął ewoluować
znacznie szybciej, np. rozwijała się współpraca z dostawcami. Równocześnie jednak kapitał pomostowy przyspieszył jego zamknięcie, ponieważ przedsiębiorcy dysponując lepszymi informacjami o rynku
przebranżawiali się, by osiągać lepsze zyski.
Kapitał pomostowy przyczynił się do rozwoju innowacyjności
w klastrze, dzięki silnym kontaktom z lepiej technologicznie rozwiniętymi partnerami z zagranicy.
3.5. Informacja
Przedsiębiorcy zgodnie z teorią Granovettera, mieli lepszy dostęp
do informacji (dzięki kapitałowi pomostowemu). Pozyskiwali większą
ilość bardziej zróżnicowanych wiadomości.
Jednym z głównych elementów współpracy była wymiana informacji. W tym celu organizowane były zebrania liderów klastra, mających najlepszą pozycję w sieci. Uwidaczniało się zamknięcie grupy.
Schemat organizowania spotkań był następujący: umawianie rozpoczynało się już na granicy, wtedy wybierane było miejsce (zazwyczaj
dom któregoś z liderów) i wstępnie wymieniano informacje. Na terenie
klastra następowało właściwe spotkanie, na którym głównymi tematami
były możliwe, nowe drogi zysku oraz problemy biurokratyczne. Taka
budowa spotkań przypominała „burzę mózgów” – technikę zaliczaną
przez T. Kellego do proinnowacyjnych, która „na wczesnym etapie
opracowania projektu daje możliwość znalezienia pomysłów „znikąd”,
pozwala też rozwiązywać skomplikowane problemy, które pojawiają się
później” [Kelly, 2010, s. 78].
Porównując tę fazę rozwoju klastra z wcześniejszym etapem, dostrzegalna jest zmiana organizacji spotkań informacyjnych. Wtedy sieć
276
Paweł Kłobukowski
miała charakter otwarty, a przepływ informacji nie był ograniczony pozycją wynikającą ze statusu materialnego.
3.6. Integracja
Kolejnym mechanizmem rozwojowym wchodzącym w skład kapitału społecznego jest integracja. Pozwalała ona na włączanie nowych
osób do wspólnoty. Mechanizm ten w badanym przypadku okazał się
szczególnie cenny dla przybywających w latach 80-tych, nowych mieszkańców miasta. Byli to w dużej mierze lekarze, a także nauczyciele mający pracować w szkole średniej. Stali się oni cennym źródłem wiedzy
i ważnym elementem klasy średniej. Zwłaszcza nauczyciele związani
z technikum i szkołą zawodową, stali się dla klastra ważnym źródłem
kapitału ludzkiego.
W jednym z wywiadów pojawił się wątek polecenia, czyli zatrudnienia jakiejś firmy ze wskazania osoby znajomej. Pozwalało to uniknąć
kłopotów i zatrudnić dobrego wykonawcę. Następowała redukcja ryzyka i kosztów, ale również specyficzne zamknięcie na firmy bez polecenia. Nowi przedsiębiorcy chcący zaistnieć na lokalnym rynku, a nie mający korzeni w badanej miejscowości, musieli zdobywać klientów niższą
ceną. Było to bardzo korzystne dla klastra, który zdobywał dobrych wykonawców.
3.7. Poczucie wpływu na rzeczywistość
Główną formą wpływu na rzeczywistość był Klub Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych. Jako ruch polityczny Klub przyczynił się do
zbudowania stabilności i spokoju, co umożliwiło rozwój gminy. Dzięki
kooperacji wielu środowisk, ruch wprowadził atmosferę współpracy
i powiększał kapitał pomostowy jego członków. Dzięki bezkonfliktowemu (brak zwolnień) przejęciu władzy przez obecnego burmistrza,
udało się tę atmosferę utrzymać. Klub pozwolił także, stworzyć platformę współpracy miedzy klastrem a władzą, również na poziomie ponadregionalnym. Możliwość wywierania nacisku na władzę jest prezentowana przez M. Koszarek, jako duża korzyść wynikająca z klastra:
„działając wspólnie, firmy mogą skutecznie oddziaływać na otoczenie,
w tym na instytucje edukacyjne, władze lokalne lub regionalne – realizowane przez nie działania i strategie, kierunki wydatkowania funduszy publicznych, inwestycje w infrastrukturę itp. Identyfikacja wspólnego interesu i utworzenie przez uczestników, grupy nacisku, znacząco
zwiększa w stosunku do działań indywidualnych, szanse na uzyskanie
oczekiwanej zmiany” [Koszarek, 2011, s. 10].
Kapitał społeczny jako czynnik wspierający działanie…
277
Według respondentów bliżej powiązanych z polityką, Klub był także ośrodkiem opiniotwórczym. Pozawalał na promocję i popularyzację
pewnych idei i wartości. Poprzez to, że była to tak liczna (pięćdziesiąt
osób licząc bez żon, dzieci i pozostałych członków rodziny) grupa, miała
olbrzymi wpływ na społeczeństwo i mogła wskazać kierunek, w którym
gmina podążała tuż po zmianie systemowej.
Zakończenie
Opisany klaster generował bardzo duże korzyści dla całego regionu. Główną przyczyną jego powstania był kapitał społeczny ze szczególnym uwzględnieniem kapitału spajającego (bliskich powiązań).
Umożliwił on gwałtowny rozwój klastra w początkowych latach istnienia. Przedstawione elementy kapitału społecznego, generowały chęć
współpracy i zwiększały liczbę wspólnych przedsięwzięć. Dzięki temu,
klaster stał się bardzo dynamiczny i dobrze reagował na zmiany rynkowe. W omawianym przypadku szczególnie ciekawą rolę pełniły normy
i wartości, które zapewniły stabilizację w momencie pojawienia się bezpośredniej i silnej konkurencji, między członkami klastra. Warto zwrócić
uwagę, na rolę, zakorzenienia przedsiębiorców w lokalnej wspólnocie,
ponieważ aspekt ten, może być wykorzystywany przez animatorów
i koordynatorów innych klastrów.
Literatura
1. Bartkowski J. (2007), Kapitał społeczny i jego oddziaływanie na rozwój
w ujęciu socjologicznym, w: Kapitał ludzki i kapitał społeczny a rozwój regionalny, Herbst M. (red.), Warszawa.
2. Borrás S., Tsagdis D. (2011), Polityki klastrowe w Europie. Przedsiębiorstwa, instytucje i zarządzanie, PARP, Warszawa.
3. Glinka B. (2008), Kulturowe uwarunkowania przedsiębiorczości w Polsce,
PWE, Warszawa.
4. Kalupa Ł. (2006), Klastry – geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych
podmiotów jako narzędzie zarządzania rozwojem regionalnym i lokalnym,
„Problemy zarządzania”, nr 3.
5. Kaźmierczak T. (2007), Zrozumieć ekonomię społeczną, w: Kaźmierczak
T., Rymsza M. (red.), Kapitał społeczny. Ekonomia społeczna, Instytut
Spraw Publicznych, Warszawa.
6. Kelley T. (2010), Sztuka innowacji, New Media.
7. Koszarek M. (2011), Inicjatywy Klastrowe: skuteczne działanie i strategiczny rozwój, PARP, Warszawa.
278
Paweł Kłobukowski
8. Pasieczny J. (2008), Profile gmin w Polsce – zarządzanie rozwojem
i zmianami, WN Wydziału Zarządzania UW, Warszawa.
9. Porter M. E. (2001), Porter o konkurencji, PWE, Warszawa.
10. Zarządzanie inicjatywą klastrową – wyzwania dla animatorów i liderów
klastrów, http://www.pi.gov.pl/PARPF-les/file/klastry/Polskie_klast
ry/Panele/20121212_Panel_4_Kn op.pdf, dostęp dnia 08.01.2013.
Streszczenie
Artykuł pokazuje rolę, jaką w rozwoju i powstawaniu klastra, może pełnić
kapitał społeczny. Rola kapitału została przedstawiona na podstawie badań
klastra, w którym działało około 50 firm, natomiast jego osią działania był handel i naprawa samochodów ciężarowych. Kapitał społeczny został poddany
szczegółowej analizie. Zostały również zaprezentowane korzyści wynikające
z poszczególnych jego rodzajów (m.in. rola kapitału spajającego, umożliwiającego gwałtowny rozwój klastra).
Słowa kluczowe
kapitał społeczny, kapitał spajający, klaster
Social capital as supporting factor of cluster’s activity and formation
(Summary)
This article shows how important role social capital plays in formation and
evolution of the cluster. The role of capital is presented on the basis of a cluster
associating about 50 companies and which main part of activity was trade and
repair trucks. Social capital has been subjected to detailed analysis. This paper
have also presented the benefits of each social capital types (including the role
of bonding capital, which enabled the rapid development of the cluster).
Keywords
social capital, bonding capital, cluster