Nr 1/23 2011 - Okręgowa Izba Radców Prawnych w Lublinie

Transkrypt

PRAWNIK
Spis treści
Wydawca:
Okręgowa Izba Radców Prawnych
w Lublinie
20-607 Lublin
ul. Konrada Wallenroda 2e
tel. (081) 532-06-95
fax (081) 534-44-96
e-mail: [email protected]
numer konta: 66 1240 2500 1111 0010
0399 5559 w Banku PeKaO S.A. IV Oddział w Lublinie
oraz 51 1050 1953 1000 0023 0708 6344
w ING BANK ŚLĄSKI O/Lublin
Redakcja:
Redaguje zespół: Arkadiusz Bereza, Anna
Fermus-Bobowiec, Iwona Szpringer
tel. (081) 532-06-95
www.oirp.lublin.pl
Komisja Wydawnicza (Rada Programowa): Arkadiusz Bereza, Anna Fermus-Bobowiec, Mariusz Nawachowicz,
Iwona Szpringer.
Materiałów nie zamówionych Redakcja
nie zwraca i rezerwuje sobie prawo do
skracania, poprawiania oraz uzupełniania
otrzymanych tekstów, a także dodawania
i zmiany tytułów.
Druk i łamanie:
Drukarnia EMBE Press,
Lublin, ul. Tokarska 9A
tel.: (081) 710 17 00
Nr 1/23/2011
PRAWNIK
Biuletyn Okręgowej Izby Radców Prawnych
Lublinie
Nr 1/23 2011
W numerze między innymi:
INFORMACJE I KOMUNIKATY
Z posiedzeń Rady............................................................2
Bożonarodzeniowe spotkanie w Okręgowej Izbie
Radców Prawnych w Lublinie........................................6
III Edycja konkursu Kryształowe serce radcy
prawnego rozstrzygnięta ................................................7
II Bal Aplikanta Radcowskiego .....................................8
Zaproszenie na Spotkanie Seniorów ..............................9
Nowa wysokość składek ..............................................10
Okręgowa Izba Radców Prawnych w liczbach
(dane na dzień 31 grudnia 2010 r.)...............................11
Szkolenia w II kwartale 2011 r.....................................12
Szkolenie w Kazimierzu (12-14 maja 2011 r.).............13
Uzupełniająca lista osób, które zrealizowały
obowiązek szkoleniowy I cyklu szkolenia....................14
Kasy fiskalne w praktyce..............................................15
Przyjdź z pomocą! .......................................................18
WARTO WIEDZIEĆ WIĘCEJ
Dr Anna Kosut, Szczególne tryby udzielania urlopu
wypoczynkowego.........................................................19
Renata Zawiślak, Badanie stanu trzeźwości
pracownika przez pracodawcę......................................27
Aneta Dziewiela, Uwagi na temat skargi
konstytucyjnej - zagadnienia wybrane..........................30
Dr Arkadiusz Bereza, Świadczenie profesjonalnej
pomocy prawnej w okresie II Rzeczypospolitej
i Polski Ludowej (do 1963 r.) ......................................39
Dyżury członków Prezydium Rady
Dziekan Rady - Arkadiusz Bereza
00
00
wtorek w godz. 11 - 13
Wicedziekan Rady - Halina Ejsmond-Zając
00
00
piątek w godz. 13 - 15
Wicedziekan Rady - Marek Pawłowski
00
00
wtorek w godz. 8 - 10
Skarbnik Rady - Hanna Chabros
15
15
środa w godz. 12 - 13
Sekretarz Rady - Anna Fermus-Bobowiec
00
00
poniedziałek w godz. 15 - 16
Rzecznik Dyscyplinarny - Patrycja Kozłowska-Kalisz
30
00
II i IV poniedziałek miesiąca w godz. 11 - 13
1
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Informacje i komunikaty
Z posiedzeń Rady
W dniu 14 grudnia 2010 r. odbyło się III posiedzenie Rady Okręgowej
Izby Radców Prawnych w Lublinie VIII kadencji.
Dziekan Rady Arkadiusz Bereza otworzył posiedzenie i powitał wszystkich zgromadzonych. Następnie poinformował, że trzy osoby złożyły wnioski
o skreślenie z listy radców prawnych, a mianowicie: Beata Majewska, Anna Zając i Joanna Radlińska- Kostrubała. Wobec powyższego, Rada podjęła uchwały
o skreśleniu wymienionych osób z listy radców prawnych na ich wniosek. Jednocześnie wpłynęły cztery wnioski o wpis na listę radców prawnych na podstawie art. 25 ust. 1 ustawy o radcach prawnych. W wyniku ich rozpatrzenia, Rada
podjęła uchwały w sprawie wpisu na listę radców prawnych w odniesieniu do
następujących osób: Anna Fugiel-Orzeł, Izabela Olszewska, Joanna Podgórska,
Justyna Stachowicz. W związku ze zmianą miejsca zamieszkania, wobec złożenia stosownego wniosku, Rada podjęła także uchwałę w przedmiocie przeniesienia wpisu Pani Ilony Orzechowskiej na listę radców prawnych prowadzoną
przez Radę Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie z listy prowadzonej
przez Radę Okręgowej Izby Radców Prawnych w Kielcach.
Wicedziekan Rady Marek Pawłowski poinformował, że w dniu 8 listopada 2010 r., uchwałami Rady, na listę aplikantów zostało wpisanych 49 osób.
W ten sposób podjęto decyzję co do ok. 3/4 wniosków złożonych w siedzibie
tut. Izby z prośbą o wpis na listę aplikantów radcowskich. Ze względów organizacyjnych pozostała część wniosków, w liczbie 17 (w tym 3 złożone przez osoby, które uzyskały wynik pozytywny z egzaminu wstępnego przeprowadzanego
w 2009 r.), została skierowana na kolejne posiedzenie Rady. Rada podjęła zatem
stosowne uchwały w sprawie wpisu na listę aplikantów radcowskich w odniesieniu do następujących osób:
Lp.
2
1
2
3
4
5
6
7
Nazwisko i imię kandydata
Budzyńska Barbara
Kunaszewska Magdalena
Sawicka Aleksandra
Sieńko Mateusz
Sitkowska Ewelina
Soćko Michał
Sokół Konrad
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Budzyńska Barbara
Kunaszewska Magdalena
Sawicka Aleksandra
Sieńko Mateusz
Sitkowska Ewelina
Soćko Michał
Sokół Konrad
Stańko Artur
Starek Magda
Sulej Ewelina
Szkutnik Edyta
Turek Maciej
Wicha Dawid
Widerski Paweł
Władyka Agnieszka
Zygo Marzena
Żardecki Marcin
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Do siedziby tut. Izby wpłynęły także wnioski aplikantów I roku aplikacji
radcowskiej: Anny Baćmagi, Łukasza Bańkowskiego, Miłosza Borowieckiego,
Aleksandry Klimuszko, Moniki Marcinkowskiej, Tomasza Oleszkiewicza, Moniki Orchowskiej, Moniki Wójtowicz- Matryby, Pawła Wypchlaka, Dawida Zarębskiego i Marcina Zręciny o przeniesienie wpisu na listę aplikantów radcowskich prowadzoną przez Radę Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie
z listy prowadzonej przez Radę Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie. W związku z powyższym, w odniesieniu do w/w osób, Rada podjęła uchwały w sprawie przeniesienia wpisu na listę aplikantów radcowskich prowadzoną
przez Radę tut. Izby.
Następnie Rada podjęła uchwały w sprawie uzupełnienia listy wykładowców na I roku aplikacji radcowskiej poprzez wpisanie Pana Artura Ozimka oraz
Pana Marka Jaślikowskiego oraz uchwałę w sprawie odpłatności za I, II, III rok
aplikacji radcowskiej. Zgodnie z tą uchwałą, opłata roczna dla aplikantów I, II
i III roku za aplikację radcowską w roku szkoleniowym 2011 wynosi 4.851 zł.
i płatna jest w dwóch ratach I rata 2.426 zł. do 31 stycznia 2011 r. oraz II rata
2.425 zł. do 30 czerwca 2011 r.
Na zakończenie posiedzenia, na wniosek Wicedziekan Rady Haliny
Ejsmond-Zając, Rada podjęła dwie uchwały w przedmiocie umorzenia postępowania w sprawie wpisu na listę radców prawnych, a następnie Dziekan omówił
wyniki kolokwium I roku aplikacji radcowskiej.
3
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Po posiedzeniu Rady rozpoczęło się spotkanie opłatkowe władz tut. Izby z arcybiskupem Józefem Życińskim.
***
W dniu 20 stycznia 2011 r. odbyło się IV posiedzenie Rady Okręgowej
Izby Radców Prawnych w Lublinie VIII kadencji.
Posiedzenie otworzył Dziekan Rady Arkadiusz Bereza, witając wszystkich
zgromadzonych. Następnie przedstawił zawiadomienia Rzecznika Dyscyplinarnego o trzech przypadkach wszczęcia dochodzenia w sprawie ze skargi wniesionej na
postępowanie radcy prawnego, o dwóch przypadkach odmowy wszczęcia dochodzenia w sprawie skargi na radcę prawnego oraz o dwóch przypadkach umorzenia
dochodzenia w sprawie przewinienia dyscyplinarnego radcy prawnego. Rzecznik
Dyscyplinarny zawiadomił także, iż wpłynął wniosek o wszczęcie postępowania
dyscyplinarnego przeciwko aplikantowi radcowskiemu.
Dziekan Rady poinformował zebranych o śmierci Kolegi Mieczysława
Sasa. Wszyscy obecni, na prośbę Dziekana, uczcili pamięć Zmarłego minutą ciszy. Następnie Dziekan wniósł o skreślenie z urzędu z listy radców prawnych
Kolegi Mieczysława Sasa z dniem śmierci, tj. z dniem 31 maja 2010 r., a Rada
podjęła stosowną uchwałę.
Dziekan Rady poinformował także, że wpłynęły dwa wnioski o skreślenie z listy radców prawnych Panów Ryszarda Florka i Wiesława Kowalczyka.
W związku z powyższym, Rada podjęła stosowne uchwały o skreśleniu.
Następnie Dziekan Rady przedstawił wnioski w sprawie zawieszenia
prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego w związku z podjęciem pracy
w organach wymiaru sprawiedliwości, które złożyli: Szymon Karpierz, Szymon
Łukaszewicz, Joanna Skiba i Marcin Stpiczyński. Rada, na wniosek Dziekana,
podjęła uchwały zgodnie z wnioskami ww. radców prawnych.
W sprawach związanych z wpisami na listę radców prawnych, Rada rozpatrzyła wniosek o wpis Pani Moniki Zalewy, złożony na podstawie art. 25
ust. 1 ustawy o radcach prawnych i podjęła stosowną uchwałę o wpisie. W jednym przypadku, Rada podjęła uchwałę w sprawie odmowy wpisu, a w jednym
– uchwałę w przedmiocie wznowienia postępowania w sprawie wpisu na listę
radców prawnych.
W grupie spraw związanych z aplikacją radcowską i jej organizacją, Rada,
na wniosek Wicedziekana Rady Marka Pawłowskiego, podjęła uchwałę upoważniającą Prezydium Rady do ustalenia listy wykładowców prowadzących zajęcia
dla aplikantów. Następnie Rada podjęła uchwałę wyznaczającą patronów aplikantom radcowskim I roku aplikacji rocznika 2011 oraz wyznaczyła patronów
4
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
dla dwóch aplikantek radcowskich IV roku, przeniesionych na listę aplikantów
radcowskich prowadzoną przez Radę tut. Izby. Rada podjęła także cztery uchwały w sprawie zmiany patronów dla aplikantów radcowskich, uchwałę w sprawie
wyznaczenia patronów grupie pięciu aplikantów radcowskim i uchwałę nakładającą na patrona wspomnianych aplikantów obowiązek przeprowadzenia praktyk w ramach grupy patronackiej. Następnie Rada podjęła uchwały w sprawie
zatwierdzenia planu szkoleń dla I, II, III i IV roku aplikacji radcowskiej w roku
szkoleniowym 2011 oraz, wzorem roku ubiegłego, podzieliła II rok aplikacji radcowskiej na cztery grupy szkoleniowe.
W związku z koniecznością przeprowadzenia dodatkowego kolokwium
poprawkowego dla aplikantów I roku aplikacji, którzy otrzymają warunkowy
wpis na II rok aplikacji i powołania komisji, która je przeprowadzi, Rada, na
wniosek Wicedziekana Marka Pawłowskiego, podjęła uchwałę w sprawie dodatkowego kolokwium poprawkowego i uchwałę zmieniającą uchwałę w sprawie
określenia wynagrodzenia za przeprowadzenie kolokwiów.
Rada przystąpiła następnie do podjęcia uchwał w sprawie przeniesienia
wpisu na listę aplikantów radcowskich prowadzoną przez Radę tut Izby Radców Prawnych, wobec złożenia stosownych wniosków przez ośmiu aplikantów.
W konsekwencji na listę aplikantów radcowskich prowadzoną przez Radę tut.
Izby wpisani zostali: Grzegorz Goławski, Artur Granicki, Katarzyna Jurysta,
Jacek Kania, Faustyna Krasulak, Katarzyna Kudeń, Katarzyna Rabka i Sabina
Szydło.
W ramach spraw wniesionych przez Skarbnika Rady Hannę Chabros,
Rada rozłożyła na raty opłatę roczną za aplikację radcowską dwudziestu trzem
aplikantom oraz umorzyła zaległe składki członkowskie jednemu radcy prawnemu z powodu trudnej sytuacji materialnej.
Następnie Rada podjęła uchwałę w sprawie dofinansowania II Balu Aplikanta Radcowskiego oraz uchwałę w sprawie skreślenia z listy aplikantów radcowskich Pani Weroniki Miklewicz w związku z rozpoczęciem w 2011 r. aplikacji sądowej w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w Krakowie.
Na zakończenie poruszono sprawę zakupu nowego lokalu na potrzeby
tut. Izby oraz dyskusyjną kwestię listu otwartego bialskich środowisk prawniczych w sprawie planów likwidacji Wydziału Gospodarczego i Wydziału Pracy
w Sądzie Rejonowym w Białej Podlaskiej.
Zamykając obrady, Dziekan podziękował zgromadzonym za przybycie.
Sekretarz Rady
Anna Fermus - Bobowiec
5
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Bożonarodzeniowe spotkanie
w Okręgowej Izbie Radców Prawnych
w Lublinie
W dniu 14 grudnia 2010 r. w siedzibie Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie odbyło się zorganizowane przez Dziekana OIRP w Lublinie
Arkadiusza Berezę z okazji Świąt Bożego Narodzenia uroczyste spotkanie
radców prawnych. Wspólne świętowanie radców prawnych stało się już tradycją lubelskiej Izby i jak co roku miało szczególny duchowy wymiar. Gościem
honorowym uroczystości był arcybiskup Józef Życiński metropolita lubelski.
W uroczystości uczestniczyli między innymi przedstawiciele władz lubelskiego
samorządu radcowskiego: członkowie Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych
w Lublinie, Okręgowej Komisji Rewizyjnej, Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego oraz Okręgowy Rzecznik Dyscyplinarny wraz ze swoimi zastępcami.
Spotkanie rozpoczęło się oceną roku dokonaną przez Dziekana OIRP
w Lublinie Arkadiusza Berezę. Dziekan w kilku słowach przedstawił osiągnięcia lubelskiego środowiska radców prawnych. Ponadto życzył wszystkim radcom prawnym zdrowych i spokojnych Świąt Bożego Narodzenia oraz wielu sukcesów osobistych i zawodowych. Następnie ksiądz arcybiskup Józef Życiński
w ciepłych słowach przywitał radców prawnych i podkreślił, że to już kolejne
jego spotkanie w OIRP w Lublinie. W słowie pasterskim nawiązał do szczególnej roli rodziny przypominając przypowieść o Świętym Józefie. Porównał
jego troski o zapewnienie Świętej Marii miejsca do godnego porodu, do trosk
życia codziennego i problemów zawodu radcy prawnego. Następnie podzielił
się opłatkiem i złożył osobiście każdemu radcy prawnemu świąteczne życzenia.
Podczas spotkania znakomicie śpiewał kolędy Zespół Pieśni i Tańca „Sławiniacy”. Uczestnicy doskonale wczuli się w świąteczną atmosferę uroczystości integrującej środowisko
W chwili gdy ten numer pisma dociera do rąk Koleżanek i Kolegów
z korporacji, nie ma już wśród nas naszego Wigilijnego Gościa. Arcybiskup
Józef Życiński zmarł nagle w czwartek 10 lutego 2011 r. w Rzymie. Ksiądz
profesor odznaczał się wielkim duchem, mądrością i życzliwością. Środowisko
lubelskiej OIRP straciło, tak jak cała Polska, człowieka, który w swej posłudze
duszpasterskiej był orędownikiem najgłębszych humanistycznych wartości. Non
omnis moriar.
Sławomir Pilipiec
6
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
III edycja konkursu Kryształowe serce
radcy prawnego rozstrzygnięta
W dniu 10 lutego 2011 roku na Zamku Królewskim w Warszawie Prezes
KRRP Maciej Bobrowicz wręczył nagrody w konkursie Kryształowe serce radcy
prawnego.
Uroczystość zaszczycili swą obecnością Zbigniew Wrona podsekretarz
stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości, Stanisław Dąbrowski – Pierwszy Prezes
Sądu Najwyższego, Teresa Romer - sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku, Roman Kęska reprezentujący Przewodniczącego Krajowej Rady Sądownictwa i inni znakomici goście.
Tytuł honorowy w tym konkursie mogą otrzymać radcowie prawni i aplikanci radcowscy, którzy wyróżnią się bezinteresowną pomocą prawną na rzecz
osób fizycznych, organizacji społecznych, instytucji realizujących cele publiczne, kościołów i związków wyznaniowych, uchodźców, repatriantów lub osób
dotkniętych klęskami.
Laureatami III edycji konkursu zostali radcowie prawni: Ryszard
Kowalczuk - OIRP Białystok, Zygmunt Ciechorski - OIRP Bydgoszcz, Krystyna
Gryncewicz - OIRP Gdańsk, Małgorzata Kałuża - OIRP Katowice, Franciszka
Pniewska - OIRP Koszalin, Elwira Skoczek - OIRP Kielce, Teresa Gniadek OIRP Kraków, Maria Ewa Tyszkiewicz - OIRP Lublin, Jan Bodo Kaftański
- OIRP Łódź, Maria Tomułowicz - OIRP Olsztyn, Aleksandra Pacho - OIRP
Opole, Sławomir Kubat - OIRP Poznań, Maria Janina Drabik - OIRP Rzeszów,
Tomasz Dauerman - OIRP Wałbrzych, Elżbieta Gozdowska - OIRP Warszawa,
Sylwia Zarzycka - OIRP Wrocław, Joanna Surmiak OIRP - Zielona Góra.
Nagrody specjalne Prezesa KRRP za działalność pro publico bono otrzymały Okręgowa Izba Radców Prawnych w Kielcach i Okręgowa Izba Radców
Prawnych w Łodzi.
Bezinteresowność, zaangażowanie w organizacji pomocy innym, życzliwość i serdeczność, to wspólne cechy wszystkich osób indywidualnie uhonorowanych nagrodą Kryształowego serca radcy prawnego.
Wśród grona tegorocznych laureatów jest także nasza Koleżanka
Maria Ewa Tyszkiewicz. Od początku wykonywania zawodu radcy prawnego łączy Ona pracę zawodową z działalnością społeczną na rzecz samorządu
radców prawnych. Aktywnie uczestniczy w akcjach na rzecz pomocy prawnej
ludziom najuboższym, dotkniętych klęskami żywiołowymi a także ofiarom prze7
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
mocy w rodzinie. Z całym zaangażowaniem niesie pomoc ludziom bezdomnym
i bezrobotnym z terenu województwa lubelskiego. Założyła także Towarzystwo
Odnowy Zabytków na terenie Łukowa oraz działa charytatywnie na rzecz rozwoju Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Laureatce Konkursu Marii Ewie Tyszkiewicz dziękujemy za Jej postawę
i serdecznie gratulujemy.
Miło także odnotować, że wśród radców prawnych z lubelskiej OIRP,
jest to kolejna nagroda Kryształowego serca. W ubiegłym roku laureatką konkursu została Koleżanka Irena Kopiec.
Cokolwiek zrobisz, będzie nieznaczące, lecz jest bardzo ważne, byś to zrobił
(Mohandas Karamchand Gandhi).
Redakcja
II Bal Aplikanta Radcowskiego
Dnia 12 lutego 2011 r. w Filharmonii Lubelskiej odbył się II Bal
Aplikantów Okręgowej Izby Radców
Prawnych w Lublinie.
Swoją obecnością aplikantów zaszczycili przedstawiciele władz
Izby: Wicedziekan Marek Pawłowski,
Wicedziekan Halina Ejsmond-Zając,
Skarbnik Rady Hanna Chabros, Kierownik szkolenia aplikantów Edward
Kaczor oraz Z-ca Kierownika szkolenia aplikantów Hubert Ząbek.
Uroczystość rozpoczęła się,
tradycyjnie, lampką szampana oraz
przemówieniem Wicedziekana Marka
Pawłowskiego.
Bal okazał się znakomitą okazją do uhonorowania dotychczaso8
wych osiągnięć i zasług aplikantów.
Wicedziekan Marek Pawłowski i Wicedziekan Halina Ejsmond-Zając wręczyli zasłużonym dyplomy oraz odznaki Okręgowej Izby Radców Prawnych
w Lublinie.
Za bardzo dobry wynik z kolokwium rocznego dla I roku aplikacji
radcowskiej w 2010 r. odznakę oraz
pochwałę od Dziekana otrzymali aplikanci:
1. Magdalena Bałuch
2. Ewelina Brodowska – Wrona
3. Magdalena Cichor – Wójcik
4. Radosław Ciesielski
5. Przemysław Gardynik
PRAWNIK
6. Alicja Michalak – Głowacka
7. Marek Gołąb
8. Agnieszka Hys
9. Damian Jaślar
10. Anna Karczmarczyk
11. Artur Kinach
12. Małgorzata Koczan
13. Konrad Kuzioła
14. Ireneusz Misiejuk
15. Marta Nurzyńska
16. Michał Połaniecki
17. Grzegorz Skitał
18. Anna Solak
19. Olga Sternal
20. Kamil Szereda
21. Tomasz Turski
22. Radosław Ulanowski
23. Tomasz Zdolski
Nr 1/23/2011
otrzymali aplikanci:
1. Anna Choryngiewicz
2. Magdalena Ciechańska
3. Barbara Cioch
4. Monika Korczak
5. Marlena Krzewska
6. Joanna Leś – Soroka
7. Anna Łacek – Sękowska
8. Wiktor Michałek
9. Ireneusz Misiejuk
10. Monika Nieradka – Bernaciak
11. Michał Olejniczak
12. Ewa Urbanowicz
Miejmy nadzieję, że uhonorowani
aplikanci staną się przykładem do naśladowania dla swoich kolegów a uroczystość wręczania nagród wpisze się
Za zaangażowanie w integrację samo- w coroczną tradycję i z roku na rok
rządu radcowskiego oraz aktywizowa- zasłużonych aplikantów będzie coraz
nie środowiska aplikantów Okręgowej więcej.
Izby Radców Prawnych w Lublinie
odznakę oraz pochwałę od Dziekana
Anna Łacek - Sękowska
ZAPROSZENIE
W imieniu Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie, uprzejmie zapraszam na Spotkanie Seniorów, które odbędzie się w siedzibie Izby
w dniu 18 kwietnia 2011 roku o godzinie 1600 (ul. Wallenroda 2e, Lublin).
Spotkanie ma na celu integrację środowiska radców prawnych nie będących czynnymi zawodowo oraz wypracowania jej form.
Bardzo proszę o przybycie oraz ewentualne propozycje w zakresie integracji.
Dziekan Rady
Arkadiusz Bereza
9
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Nowa wysokość składek
Od 1 stycznia 2011r. obowiązują nowe składki zgodnie z uchwałą
Nr 7/VIII/2010 Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 10 grudnia 2010 r.
w sprawie wysokości składki członkowskiej i składki ubezpieczeniowej, zasad
ich uiszczania oraz funduszy celowych Krajowej Rady Radców Prawnych.
Radca prawny wykonujący zawód
radcy prawnego
Radca prawny będący emerytem
lub rencistą wykonujący zawód
radcy prawnego
Radca prawny nie wykonujący
zawodu radcy prawnego
Radca prawny będący emerytem
lub rencistą, niewykonujący
zawodu radcy prawnego
Aplikant radcowski
Wysokość miesięcznej
składki członkowskiej
Wysokość miesięcznej
składki ubezpieczeniowej
Łączna miesięczna wysokość
składek
78 PLN
22 PLN
100 PLN
39 PLN
22 PLN
61 PLN
78 PLN
nie dotyczy
78 PLN
8 PLN
nie dotyczy
8 PLN
20 PLN
nie dotyczy
20 PLN
Składka członkowska wraz ze składką ubezpieczeniową (jeśli obowiązek
jej zapłaty dotyczy radcy prawnego) za dany miesiąc winna być uiszczana do
końca tego miesiąca.
Składka członkowska w wysokości ustalonej dla radców prawnych będących emerytami i rencistami wykonującymi zawód radcy prawnego, jak również
składka członkowska w wysokości określonej dla radców prawnych będących
emerytami i rencistami niewykonującymi zawodu radcy prawnego jest uiszczana
w zmniejszonej wysokości od miesiąca występującego po miesiącu, w którym
radca prawny zawiadomi Radę o okoliczności uzasadniającej zmianę składki.
Przypominam Koleżankom i Kolegom o obowiązku informowania Rady
tutejszej Izby o okolicznościach mających wpływ na wysokość składki członkowskiej i ustaniu obowiązku ubezpieczenia jak również terminowym uiszczaniu składek.
W załączeniu w formie wkładki druk zawiadomienia celem realizacji
obowiązku wynikającego z art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach
prawnych (Dz. U. z 2002 r., Nr 123, poz. 1059 z późn. zm.), który należy wypełnić jedynie w przypadku konieczności aktualizacji danych. Zgłoszenie aktualizacyjne należy przesłać na adres Izby: 20-607 Lublin, ul. K. Wallenroda 2.
Skarbnik Rady
Hanna Chabros
10
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Okręgowa Izba Radców Prawnych w Lublinie
w liczbach (dane na dzień 31 grudnia 2010 r.)
Redakcja
11
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Koleżanki i Koledzy
W ramach ustawowego obowiązku doskonalenia zawodowego, uprzejmie zapraszam do udziału w jednodniowych
konferencjach szkoleniowych realizowanych w II kwartale 2011 r.
I szkolenie:
1. Efektywne formy zabezpieczenia ze szczególnym uwzględnieniem zabezpieczenia
poprzez hipotekę, weksel, rejestr zastawów i zastaw rejestrowy
2. Istotne zmiany w ustawie o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy i finansowaniu terroryzmu
Wykładowca: Marek Tarkowski – radca prawny
Termin: 4 kwietnia 2011 r., godz. 900 - 1400
II szkolenie:
Etyka zawodu radcy prawnego
Wykładowca: Zenon Klatka – b. Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych
Termin: 16 kwietnia 2011 r. (sobota), godz. 930 – 1430
Wykład skierowany zwłaszcza do osób, które zostały wpisane na listę radców prawnych na innej podstawie
niż odbycie aplikacji radcowskiej i zdanie egzaminu radcowskiego.
III szkolenie:
Procedura cywilna w praktyce radcy prawnego w świetle najnowszego orzecznictwa Sądu Najwyższego
Wykładowca: Artur Żuk – Prezes Sądu Rejonowego Lublin-Wschód
Termin: 23 maja 2011 r., godz. 900 - 1400
IV szkolenie:
Ograniczone prawa rzeczowe w praktyce
Wykładowca: Alicja Zych – sędzia Sądu Okręgowego w Lublinie
Termin: 30 maja 2011 r., godz. 900 - 1400
V szkolenie:
1. Odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem w świetle
aktualnego orzecznictwa Sądu Najwyższego
2. Dochodzenie roszczeń z tytułu mobbingu
Wykładowca: Krzysztof Szewczak – Wiceprezes Sądu Apelacyjnego w Lublinie
Termin: 6 czerwca 2011 r., godz. 900 - 1400
Oprócz szkoleń serdecznie zapraszamy do udziału w spotkaniu
i oprowadzeniu po obiekcie Sądu Rejonowego Lublin-Wschód
w Lublinie z siedzibą w Świdniku, ul. Wyszyńskiego 18.
Artur Żuk – Prezes Sądu Rejonowego Lublin-Wschód
Termin: 11 kwietnia 2011 r., godz. 1000
Szkolenia odbywać się będą w sali konferencyjnej OIRP Lublin przy ul. Wallenroda 2e.
Zgłoszenia telefoniczne na poszczególne szkolenia/spotkanie prosimy
kierować do Biura OIRP najpóźniej na 7 dni przed wykładem.
12
Z koleżeńskim pozdrowieniem
Koordynator ds. szkoleń
Jolanta Piekarczyk
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Zaproszenie
do udziału w konferencji szkoleniowej
Okręgowej Izby Radców Prawnych
w Lublinie
w KAZIMIERZU DOLNYM
w dniach 12 - 14 maja 2011 r.
szkolenie odbędzie się w „Zajeździe Piastowskim”
w Kazimierzu Dolnym, ul. Słoneczna 3
Tematyka szkolenia
1. Obrót gospodarczy i konsumencki w prawie polskim i prawie europejskim
de lege lata i de lege ferenda
sędzia Sądu Najwyższego prof. dr hab. Wojciech Katner
2. Umowy o roboty budowlane na tle wybranych orzeczeń Sądu Najwyższego
sędzia Sądu Najwyższego prof. dr hab. Wojciech Katner
3. Postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
sędzia Sądu Apelacyjnego w Lublinie – Elżbieta Gawda
4. Wybrane zagadnienia z zakresu ubezpieczeń społecznych na tle
orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w Lublinie
sędzia Sądu Apelacyjnego w Lublinie - Elżbieta Gawda
Odpłatność od osoby 300,00 zł (243,90 netto+23% VAT)
Szczegółowy terminarz wykładów i innych zajęć otrzymają osoby zakwalifikowane na
szkolenie.
Liczba miejsc ograniczona z pierwszeństwem dla osób, które nie uzyskały wymaganej
ilości punktów za szkolenia.
Uczestnictwo w szkoleniu proszę zgłaszać na załączonym druku w terminie do dnia 18
kwietnia 2011 r.
DZIEKAN RADY
13
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Uzupełniająca lista osób, które zrealizowały
obowiązek szkoleniowy I cyklu szkolenia
(odUzupełniająca
1 stycznia
2009
do 31 grudnia
2011 r.)
lista osób,
które zrealizowały
obowiązek szkoleniowy
I cyklu szkolenia (od 1 stycznia 2009 do 31 grudnia 2011 r.)
A
B
Adamczuk Urszula, Arciszewski Tadeusz
Babkiewicz Apolonia, Banach Piotr, Batkowski Szymon, Bebel Agnieszka, Bezuch Teresa,
Białkowska Małgorzata, Boguta Grażyna, Bończoszek Przemysław, Buchoska Urszula, Buczarski
Sławomir, Burdzińska Nina
D
Drozd Monika, Dubiel Barbara, Dziubek Bogusław
G
Gągała Weronika, Głowacki Jakub, Gnutek Magdalena
H
Hałaczkiewicz Stanisław
J
Jakubowska-Rybczyńska Anna, Janusz Maria, Anna, Jarus Ewa
K
Kamińska Elżbieta, Karchut Maria, Koczwarska Lucyna, Kościelska-Mazur Renata, KowalczukSzymańska Magdalena, Kulińska-Podbielska Gerta, Kunicki Aleksander, Kurzępa Tomasz
L
Leńczowska-Soboń Katarzyna
Ł
Łabęcka-Jaroszuk Tatiana, Łucjan Jan, Łukasiewicz Anna,
M
Maciąg Jan, Mazur Marek, Mitręga Ewelina, Mojski Wojciech
N
Niezbecka Elżbieta, Nowicki Robert
O
Olszak Tomasz, Orlowski Kazimierz
P
R
S
Pawlonka Wiesław, Perdeus Wiesław, Pietras Adam, Piluś Krzysztof, Polowy Andrzej, Polowy
Anna, Puszkarski Grzegorz
Rdest Janusz
Serewa Karolina, Serewa Michał, Skubisz Ryszard, Słabek Arkadiusz, Słotwiński Piotr, Smyk
Grzegorz, Sokoowska Irena, Sokołowska-Stryczek Grażyna, Sokół Bożena, Spytek-Trybusiewicz
Halina, Stanek Natalia, Stanicka Agnieszka, Staniuk Mariusz, Stolat Bartłomiej, Szafrenek
Zbigniew, Szymczak Rafał
T
Trzebiatowski Marcin, Turska Monika
U
Uss Sławomir
W
Wąsik Jacek, Wcisło Regina, Wiącek Aleksandra, Włodarczyk Teresa, Wrzyszcz Andrzej
Z
Zdunek Krzysztof, Ziembowicz Beata, Ziemińska Maria, Zimak Marcin, Zwolak Lucja, Żuk Dorota
W związku z możliwością wypełniania przez radcę prawnego obowiązku
szkolenia poprzez publikację opracowań z zakresu prawa, artykułów w czasopismach fachowych, glos do orzeczeń sądów oraz Trybunałów, a także komentarzy
prawniczych (6 pkt szkoleniowych za każdą publikację), radcowie prawni, którzy zrealizowali powyższy obowiązek w ww. sposób, proszeni są o niezwłoczne
nadesłanie do OIRP wykazu publikacji. Wykaz publikacji winien zawierać pełny
tytuł publikacji oraz miejsce publikacji z uwzględnieniem stron. Wykaz można
przesłać na adres Izby: 20-607 Lublin, ul. K. Wallenroda 2 lub adres e-mail:
[email protected] z dopiskiem obowiązek szkoleniowy-publikacje.
14
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Kasy fiskalne w praktyce
Dlaczego trzeba zainstalować kasę fiskalną ?
30 kwietnia 2011 r. kończy się zwolnienie usług prawniczych z obowiązku ewidencjonowania za pomocą kas rejestrujących.
Czy wszyscy muszą zakupić i zainstalować kasy fiskalne przed 1 maja 2011 r. ?
Nie, koniec obowiązywania zwolnienia przedmiotowego oznacza, że zaczynają
obowiązywać zasady takie same, jak dla innych podatników. Oznacza to, że obowiązek dotyczy tylko tych, których obrót w 2010 r. przekroczył 40 000 zł. Jeżeli
tak się nie stało, a obrót 40 000 zł. zostanie osiągnięty w ciągu 2011 r., to kasę
trzeba zainstalować przed upływem 2 kolejnych miesięcy kalendarzowych. Ci,
którzy nie prowadzili działalności gospodarczej w 2010 r. muszą zainstalować
kasę do dnia przekroczenia obrotu 20 000 zł. w tym roku.
Czy cały obrót bierze się pod uwagę ?
Nie, tylko obrót zrealizowany na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w formie indywidualnych gospodarstw rolnych bierze się pod uwagę przy
ustalaniu obowiązku ewidencjonowania za pomocą kas rejestrujących. Oznacza
to, że nie wlicza się do tego części obrotu uzyskanego w formie wynagrodzenia
ze stosunku pracy lub umów na rzecz przedsiębiorców.
Kiedy tak naprawdę trzeba zakupić kasę ?
Ponieważ termin 1 maja 2011 r. dotyczy wielu tysięcy podatników, nie tylko
prawników – warto zakupić odpowiednie urządzenie w marcu lub na początku kwietnia. Daje to pewność, że wybrany przez nas model będzie dostępny.
Co więcej kasa może zostać zaprogramowana i pracować w trybie niefiskalnym.
Daje to możliwość nauczenia się obsługi kasy bez żadnych konsekwencji popełnionych błędów. Na samą fiskalizację radzimy umówić się z serwisantem w połowie kwietnia.
Czy państwo wspomaga finansowo zakup kasy ?
Tak, jeżeli są to pierwsze kasy w firmie i przed terminem fiskalizacji zostanie
złożone w urzędzie skarbowym oświadczenie o liczbie kas i przewidywanym
15
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
miejscu ich używania, to za każdą kasę można uzyskać zwrot do 90% wartości
kasy netto, ale nie więcej niż 700 zł. Podatnicy VAT wartość tę odpisują z deklaracji za następne miesiące, a zwolnieni z VAT składają podanie do naczelnika swojego urzędu skarbowego w formie określonej rozporządzeniem Ministra
Finansów. Przykładowo, jeżeli kasa kosztuje 799 zł. netto (np. Mercury 130F),
to faktycznie poniesiony wydatek na zakup kasy wyniesie zaledwie 99 zł. Jeżeli
drukarka fiskalna kosztuje 2490 zł. (np. Profit EJ), to rzeczywisty koszt nabycia
wynosi 1790 zł. Warto wiedzieć, że do liczby deklarowanych kas można włączyć
także kasy rezerwowe.
Co należy do podstawowych obowiązków użytkownika kasy ?
Najważniejszymi obowiązkami są: dokonywanie rejestracji i wydawanie klientowi paragonu przy każdej sprzedaży usługi, wykonywanie raportu dobowego
na zakończenie każdego dnia w którym była prowadzona sprzedaż, drukowanie
raportu za okres miesięczny przed rozpoczęciem sprzedaży usług w kolejnym
miesiącu, przechowywanie wydrukowanych raportów przez 5 lat od zakończenia roku (a także rolek kontrolnych lub danych kopii elektronicznej, zależnie od
konstrukcji kasy) oraz wykonywanie przeglądów technicznych co 24 miesiące.
Co powinno znajdować się w treści paragonu ?
Paragon musi zawierać nazwę usługi, ilość, cenę jednostkową oraz stawkę VAT.
Ci, którzy korzystają ze zwolnienia z VAT ewidencjonują wszystkie pozycje
jako zwolnione z podatku. Ważnym elementem paragonu jest także nagłówek
zawierający dane adresowe i NIP podmiotu świadczącego usługi. W prawidłowym zaprogramowaniu kasy oraz nauce jej użytkowania pomoże serwisant dokonujący fiskalizacji.
Czy wszystkie usługi trzeba ewidencjonować w kasie ?
Nie, chodzi tylko o usługi na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą
w formie indywidualnych gospodarstw rolnych. Nie trzeba rejestrować w kasie
usług, za które będzie wystawiona faktura na rzecz przedsiębiorcy (chociaż można – w takim przypadku oryginał paragonu spina się z kopią faktury).
Jak wybrać urządzenie fiskalne ?
Nie ma na rynku kas czy drukarek fiskalnych wyłącznie dla prawników. Wszystkie urządzenia spełniają jednakowe wymogi prawne i posiadają podobne funkcje, więc mogą służyć zarówno do sprzedaży towarów w sklepie jak i sprzedaży
usług prawniczych. Różnice polegają głównie na możliwościach użytych mechanizmów – głównie drukarki i klawiatury, oraz funkcjonalności.
16
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Ze względu na niewielką ilość wydawanych paragonów w kancelariach prawniczych sprawdzą się z powodzeniem kasy w cenie nie przekraczającej 1200 zł.
netto (np. Euro500T, Euro500TX). Dla kancelarii, które korzystają z komputerowego systemu sprzedaży najwłaściwszym wyborem będzie drukarka fiskalna.
Gdzie można znaleźć więcej informacji na temat kas fiskalnych ?
Całość przepisów regulujących prawa i obowiązki w tym zakresie określają cztery akty prawne:
- Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług
(Dz. U. z 2004 r., Nr 54, poz. 535 z późn. zm.), art. 111,
- Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 27 grudnia 2010 r. w sprawie
odliczania i zwrotu kwot wydatkowanych na zakup kas rejestrujących
(Dz. U. z 2010 r., Nr 257, poz. 1733),
- Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 26 lipca 2010 r. w sprawie
zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas
rejestrujących (Dz. U. z 2010 r., Nr 138, poz. 930),
- Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 28 listopada 2008 r.
w sprawie kryteriów i warunków technicznych, którym muszą
odpowiadać kasy rejestrujące oraz warunków ich stosowania
(Dz. U. z 2008 r., Nr 212, poz. 1338).
Wszystkie wyżej wymienione akty prawne i opisy urządzeń znajdują się na stronie www.torell.pl.
Maciej Rudaś
Dyrektor Działu Technicznego TORELL
dystrybutor kas fiskalnych SHARP i EURO
w Polsce
17
PRAWNIK
18
Nr 1/23/2011
Warto wiedzieć więcej
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Szczególne tryby udzielania
urlopu wypoczynkowego
I. Z art. 163 k.p.1 wynika, że udzielanie pracownikom urlopów
wypoczynkowych następuje albo na podstawie planu urlopów albo po porozumieniu z pracownikiem co do terminu urlopu wypoczynkowego. Uznając te sposoby za typowe tryby udzielania urlopu, należy wskazać na regulacje mające
istotne znaczenie w praktyce, które odnoszą się do szczególnych trybów realizowania pracowniczego prawa do wypoczynku. Są to unormowania zawarte w art.
1671 k.p., dotyczące udzielania urlopu w okresie wypowiedzenia umowy o pracę
oraz w art. 168 k.p., określające zasady wykorzystywania tzw. urlopu zaległego.
II. Urlop w okresie wypowiedzenia umowy o pracę
Zgodnie z art. 1671 k.p. w okresie wypowiedzenia umowy o pracę
pracownik jest obowiązany wykorzystać przysługujący mu urlop, jeżeli w tym
okresie pracodawca udzieli mu urlopu (...). Regulacja ta została wprowadzona do
kodeksu pracy 1 stycznia 2003 roku2 i doprowadziła do zasadniczej, niekorzystnej zmiany w statusie pracownika znajdującego się w okresie wypowiedzenia.
Przed tą datą, ze względu na brak w kodeksie pracy unormowania odnoszącego
się do omawianej kwestii3, przyjmowano bowiem, że pracodawca może udzielić
pracownikowi urlopu wypoczynkowego w okresie wypowiedzenia tylko wtedy,
gdy na okres ten przypadł termin wykorzystania urlopu wynikający z planu urlopów, bądź gdy pracownik zgodził się na wykorzystanie urlopu w tym okresie.
W aktualnym stanie prawnym to nie pracownik, lecz pracodawca jest
podmiotem decydującym o tym, czy w okresie wypowiedzenia umowy o pracę
pracownik będzie świadczyć pracę, a przysługujące mu prawo do urlopu zostanie w momencie rozwiązania umowy zaspokojone przez wypłatę ekwiwalentu
pieniężnego, czy też na okres wypowiedzenia przypadnie czas wykorzystania
urlopu w naturze.
1 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t. j. Dz. U. z 1998 r., Nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
2 Ustawą z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 135,
poz. 1146).
3 Należy jednak zaznaczyć, że w pierwotnej wersji kodeksu pracy art. 170 k.p. regulował zasady wykorzystywania urlopu
w okresie wypowiedzenia; przepis ten skreślono mocą ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz
o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 24, poz. 110).
19
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Istotne jest przy tym to, że w okresie wypowiedzenia pracownik może
być zobowiązany do wykorzystania całego przysługującego mu urlopu wypoczynkowego. „Urlopem przysługującym” jest zarówno urlop, do którego pracownik
nabył prawo w roku kalendarzowym, w którym dochodzi do ustania zatrudnienia,
jak i urlop zaległy – jeżeli do takiego urlopu pracownik jest uprawniony. Ze zdania drugiego art. 1671 k.p. wynika, że urlopu zaległego pracodawca może udzielić
pracownikowi w całości, zaś wymiar urlopu bieżącego (za dany rok kalendarzowy)
jest ustalany w oparciu o zasadę proporcjonalności (art. 1552 k.p.).
Pracodawca, który podejmie decyzję o udzieleniu pracownikowi
urlopu wypoczynkowego w okresie wypowiedzenia musi jednak mieć na względzie to, że nie może to pozbawiać pracownika możliwości skorzystania z określonych uprawnień wynikających z przepisów kodeksu pracy4. Chodzi tu o prawo do dni wolnych na poszukiwanie pracy na zasadach określonych w art. 37 k.p.
oraz o prawo do zwolnienia od pracy w wymiarze dwóch dni, jeżeli pracownik
wychowuje przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat (art. 188 k.p.). Jeśli
więc udzielony pracownikowi urlop obejmowałby cały okres wypowiedzenia,
a pracownik, uprawniony do skorzystania ze wskazanych wyżej dni wolnych,
złożyłby wniosek o ich udzielenie, pracodawca powinien, moim zdaniem, dokonać stosownej korekty liczby dni urlopu wypoczynkowego, do którego wykorzystania pracownik został zobowiązany, umożliwiając mu tym samym skorzystanie z tych uprawnień. W konsekwencji tego pracownik będzie uprawniony do ekwiwalentu pieniężnego za tę część urlopu wypoczynkowego, która nie
została „skonsumowana” ze względu na korzystanie z uprawnień określonych
w art. 37 k.p. lub (i) art. 188 k.p.
Zajmując się zagadnieniem udzielania pracownikowi urlopu wypoczynkowego w okresie wypowiedzenia, należy ustalić kiedy rozpoczyna się ten
okres. Ponieważ kodeks pracy nie reguluje kwestii początku biegu okresu wypowiedzenia, konieczne staje się, zgodnie z art. 300 k.p., sięgnięcie do przepisów
kodeksu cywilnego5. Stosując art. 61 § 1 k.c. przyjąć należy, że oświadczenie
o wypowiedzeniu umowy o pracę uznaje się za złożone z chwilą, gdy doszło do
pracownika w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią. Jednakże sprawa komplikuje się ze względu na treść art. 30 § 21 k.p., który to przepis ustala dla
okresów wypowiedzenia obejmujących tydzień, miesiąc lub ich wielokrotność
tzw. termin wypowiedzenia, czyli ostatni dzień okresu wypowiedzenia.
4 M. Jaroszewska, Urlopy wypoczynkowe, Biblioteka Monitora Prawa Pracy, C.H. Beck, Warszawa 2009, s. 64.
5 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
20
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Jak wiadomo, do okresów wypowiedzenia wyrażonych w tygodniach
przypada on w sobotę, dla wyrażonych w miesiącach – w ostatnim dniu miesiąca.
Problem ustalenia początku okresu wypowiedzenia powstanie w związku z tym
wówczas, gdy oświadczenie o wypowiedzeniu zostanie złożone np. 20 marca,
a obowiązuje w danym przypadku miesięczny okres wypowiedzenia. Ustalenie
ostatniego dnia okresu wypowiedzenia w tej sytuacji nie rodzi żadnych wątpliwości – będzie to 30 kwietnia. Dla interesującej nas kwestii ważniejsza jest jednak odpowiedź na pytanie kiedy ten okres rozpoczął się - 20 marca (dzień dojścia
oświadczenia woli do adresata) czy 1 kwietnia (pierwszy dzień kolejnego miesiąca kalendarzowego, z upływem którego rozwiąże się umowa o pracę).
W niektórych opracowaniach dotyczących urlopów wypoczynkowych prezentowana jest wykładnia, zgodnie z którą bieg okresu wypowiedzenia
rozpoczyna się nie od momentu złożenia oświadczenia woli o wypowiedzeniu,
lecz od dnia ustalonego w taki sposób, aby ostatni dzień ustawowego okresu
wypowiedzenia przypadał na sobotę lub na ostatni dzień miesiąca6. Wykładnia
taka niewątpliwie mogła znajdować swe uzasadnienie w czasie, gdy w orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowane było stanowisko zakładające, że okresy wypowiedzenia mają charakter sztywny. Jednakże w późniejszych latach odstąpiono od tego poglądu, co potwierdza m. in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
28 czerwca 2005 roku7. Przyjęto w nim, że zwrot „w okresie wypowiedzenia”
należy rozumieć jako okres po dokonaniu wypowiedzenia (złożenia pracownikowi oświadczenia woli o wypowiedzeniu) do upływu okresu wypowiedzenia
(rozwiązania umowy o pracę). Z cytowanego tu orzeczenia Sądu Najwyższego
wynika więc, że przewidziany w kodeksie pracy okres wypowiedzenia liczący
np. 1 miesiąc, musi obejmować co najmniej miesiąc kalendarzowy, ale w zależności od momentu dokonania wypowiedzenia, może ulec przedłużeniu8. Nawiązując do pytania postawionego w podanym wyżej przykładzie, stwierdzić należy,
że skoro oświadczenie o wypowiedzeniu złożono 20 marca, to od tej daty pracownik znajduje się w okresie wypowiedzenia, w konsekwencji czego już od tej
daty, a nie dopiero od 1 kwietnia, możliwe jest udzielenie mu urlopu wypoczynkowego. Nie ulega wątpliwości, że zasadniczo interpretacja ta nie jest korzystna
dla pracowników. Umożliwia bowiem pracodawcom „zmieszczenie” w okresie
wypowiedzenia większej liczby dni niewykorzystanego przez pracownika urlopu
6 Por. A. Malinowski, Urlopy pracownicze. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 144; A. Martuszewicz, K. Piecyk,
Urlopy pracownicze i inne zwolnienia od pracy, ABC Wolters Kluwer business, Warszawa 2010, s. 108.
7 III PK 44/05, OSNP 2006, nr 9-10, piz. 147.
8 Por. L. Mitrus, Sytuacja pracownika w okresie wypowiedzenia umowy o pracę, Część I, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2010, nr 7, s. 6.
21
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
wypoczynkowego, tym samym uwalniając ich w wielu przypadkach od konieczności wypłacenia ekwiwalentu pieniężnego.
Niewątpliwie celom „oszczędnościowym” służy również stosowana
przez pracodawców praktyka polegająca na jednoczesnym zwolnieniu pracownika z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia i zobowiązaniu
go do wykorzystania w tym okresie urlopu wypoczynkowego. W takiej sytuacji pracodawca nie będzie bowiem musiał wypłacić pracownikowi ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop, do czego byłby zobowiązany, gdyby
nie udzielił pracownikowi urlopu na czas zwolnienia z obowiązku świadczenia
pracy. Powstaje jednak w tym miejscu pytanie o dopuszczalność takich praktyk.
W zakresie tym widać ewidentną rozbieżność między poglądami wyrażanymi
w piśmiennictwie prawa pracy ze stanowiskiem zajmowanym przez judykaturę (z pewnymi jednak wyjątkami). Osobiście zgadzam się z poglądem, że pracownik nie może jednocześnie być zwolniony z obowiązku świadczenia pracy
i wykorzystywać urlopu wypoczynkowego9. Argumentacji dla takiego stanowiska poszukiwać można nie tylko w odmienności celów udzielonych zwolnień
od pracy10, ale także, a może nawet przede wszystkim, w istocie urlopu wypoczynkowego jako uprawnienia do płatnego zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy. Skoro tak, to wydaje się, że niemożliwe jest zwolnienie z obowiązku
świadczenia pracy poprzez udzielenie urlopu wypoczynkowego osobie, która już
została zwolniona z tego obowiązku mocą decyzji pracodawcy podjętej w związku z wypowiedzeniem umowy o pracę.
Inne stanowisko zajmuje w swych orzeczeniach Sąd Najwyższy,
przyjmując, że korzystanie przez pracownika ze zwolnienia od świadczenia
pracy nie sprzeciwia się udzieleniu mu w tym czasie urlopu wypoczynkowego,
gdyż czas ten nie został przeznaczony na jakiś określony cel, z którym stałby
w sprzeczności wypoczynek. Ponadto, zdaniem Sądu Najwyższego, udzielenie
pracownikowi urlopu wypoczynkowego w okresie wypowiedzenia, podczas którego został on zwolniony z obowiązku wykonywania pracy, nie stanowi naruszenia art. 8 k.p.11.
Na zakończenie rozważań dotyczących regulacji zawartej w art.
1
167 k.p. jeszcze jedna uwaga. Z treści wskazanego przepisu wyraźnie wynika,
że zawarte w nim unormowanie dotyczy wyłącznie rozwiązania umowy o pracę
za wypowiedzeniem. Jeżeli więc ustanie zatrudnienia następuje w innym try9 A. Martuszewicz, K. Piecyk, op. cit., s. 108.
10 J.w.
11 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 1999 r., I PKN 1/99, OSN APiUS 2000, nr 12, poz. 458, z glosą A.
Nowaka, OSP 2001, nr 1, poz. 13; wyrok SN z dnia 7 lutego 2001 r., I PKN 240/00, niepublikowany.
22
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
bie (np. za porozumieniem stron) za niedopuszczalne uznać należy udzielenie
urlopu wypoczynkowego z inicjatywy pracodawcy, w okresie poprzedzającym
rozwiązanie umowy o pracę. Uwagę tę odnieść należy również do przypadków
rozwiązywania się, z upływem czasu, na który były zawarte, terminowych umów
o pracę.
III. Zaległy urlop wypoczynkowy
Przepis art. 161 k.p. stanowi, że pracodawca jest obowiązany udzielić
pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał
do niego prawo. Zasada ta nie zawsze jednak jest w praktyce realizowana. Powodem tego mogą być różne okoliczności, z zaistnieniem których ustawodawca
wiąże przesunięcie terminu urlopu, zarówno z inicjatywy pracownika, jak i pracodawcy (art. 164 i 165 k.p.). Do niewykorzystania części urlopu w danym roku
kalendarzowym prowadzić może również przerwanie tego urlopu w sytuacjach
wskazanych w art. 166 k.p. lub odwołanie pracownika z urlopu (art. 167 k.p.).
W tych przypadkach będziemy mieć do czynienia z tzw. urlopem zaległym, czyli
urlopem, który jest udzielany pracownikowi w terminie późniejszym niż rok kalendarzowy, w którym pracownik nabył do niego prawo.
Przepisy kodeksu pracy nie pozostawiają stronom umowy o pracę
pełnej swobody co do określenia tego „późniejszego” terminu, gdyż z art. 168
k.p. wynika, że jest nim koniec pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego, a więc dzień 31 marca.
Wieloletnia praktyka stosowania wskazanej tu regulacji dowiodła, że
jest ona źródłem wielu kontrowersji prowadzących do różnej wykładni dokonywanej nie tylko przez pracodawców, ale również przez judykaturę i organy Państwowej Inspekcji Pracy. Przyczyn tego stanu rzeczy upatrywać można przede
wszystkim w dwóch okolicznościach – po pierwsze „w niechęci” pracowników
do wykorzystywania urlopu w okresie, zdaniem wielu pracowników, niezbyt
atrakcyjnym dla wypoczynku, a po drugie, w sposobie zredagowania art. 168
k.p. Ustawodawca, inaczej niż ma to miejsce w odniesieniu do urlopu w okresie
wypowiedzenia, położył bowiem nacisk nie na obowiązek pracownika wykorzystania w określonym czasie urlopu zaległego, lecz na powinność pracodawcy
udzielenia pracownikowi tego urlopu.
Stało się to przyczyną zasadniczej wątpliwości co do możliwości
wydania przez pracodawcę wiążącego polecenia wykorzystania urlopu zaległego
w pierwszym kwartale kolejnego roku kalendarzowego. Sposób rozstrzygnięcia
tej wątpliwości ma o tyle istotne znaczenie dla pracodawców, że za naruszenie
przewidzianego w art. 168 k.p. obowiązku ponoszą oni odpowiedzialność wykroczeniową, zgodnie z regulacją z art. 282 § 11 pkt 2 k.p.
23
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Rozstrzygnięcie omawianej kwestii przyniosło orzecznictwo Sądu
Najwyższego, w którym początkowo przyjmowano, że nie ma jednej odpowiedzi
na pytanie, czy pracodawca może jednostronnie skierować pracownika na zaległy urlop wypoczynkowy, gdyż zależy to od okoliczności sprawy, które mogą być
rozmaite12. Bardziej zdecydowane stanowisko w tej sprawie zajął Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 24 stycznia 2006 roku, uznając, że pracodawca może wysłać
pracownika na zaległy urlop, nawet gdy pracownik nie wyraża na to zgody13.
Taka interpretacja nie była początkowo akceptowana przez Państwową Inspekcję Pracy, która podkreślała, że samodzielne udzielenie przez pracodawcę urlopu, wbrew woli pracownika, poza przypadkiem określonym w art.
1671 k.p., nawet jeśli jest to urlop zaległy, wkracza w sferę uprawnień pracowniczych i jest prawnie niedopuszczalne. Jednakże w międzyczasie Państwowa
Inspekcja Pracy złagodziła tak rygorystyczne podejście do omawianej tu kwestii,
przyjmując w 2009 roku14, za uzasadnieniem do cytowanego wyżej wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 24 stycznia 2006 roku, że art. 168 k.p. dopełnia regulację
kodeksową co do czasu, w jakim urlopy powinny być udzielone, nie uzależniając swojego postanowienia, że ma to nastąpić „najpóźniej do końca pierwszego
kwartału następnego roku kalendarzowego” żadnymi warunkami i nie przewidując żadnych wyjątków. Pracodawcy wolno więc zobowiązać pracowników do
określenia terminów wykorzystania zaległego urlopu wypoczynkowego w ciągu
pierwszego kwartału kolejnego roku kalendarzowego. Wobec pracowników, którzy nie podporządkują się temu wymogowi, pracodawca będzie mógł stosować
kary porządkowe z art. 108 k.p.15.
Wskazana tu procedura może znaleźć zastosowanie zarówno u pracodawców, u których nie ustala się planu urlopu, jak i u tych, którzy urlopu udzielają na
jego podstawie. Ponieważ, przynajmniej w mojej ocenie, urlop zaległy jest obejmowany planem urlopów, to w ramach poprzedzającej jego ustalenie procedury
pracownicy powinni składać wnioski, w których określają proponowany przez
siebie termin wykorzystania urlopu zaległego (w granicach czasowych określonych przez kodeks pracy) oraz urlopu przysługującego za dany rok kalendarzowy. Pracodawca, ustalając ten plan, bierze pod uwagę wnioski pracowników
i konieczność zapewnienia normalnego toku pracy (art. 163 § zd. drugie k.p.),
a w odniesieniu do urlopu zaległego również dyrektywę co do najpóźniejszego
terminu jego udzielenia. Ponieważ plan urlopów ma charakter wiążący, zmiana
12 Wyrok SN z dnia 25 sierpnia 2004 r., I PZP 4/04, „Wspólnota” 2004, nr 19.
13 I PK 124/05, OSNP 2006, nr 23-24, poz. 354.
14 GPP-110-4560-8/09/PE/RP.
15 Por. G. Ordak, Przymus wakacyjny dopuszczalny do końca pierwszego kwartału, „Dobra Firma” - dodatek do „Rzeczpospolitej” z dnia 19 lutego 2010 r., s. 2.
24
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
zaplanowanego w nim terminu wykorzystania urlopu zaległego co do zasady jest
możliwa jedynie w razie wystąpienia szczególnych okoliczności, które z mocy
prawa usprawiedliwiają przesunięcie terminu wykorzystania urlopu wypoczynkowego (art. 165 k.p.). Nie może tu, moim zdaniem, znaleźć zastosowania tzw.
fakultatywne przesunięcie terminu rozpoczęcia urlopu, o którym stanowi art.
164 k.p., zwłaszcza gdyby miałoby to nastąpić na wniosek pracownika, a przesuniecie to doprowadziłoby do przekroczenia granic czasowych wykorzystania
urlopu zaległego. Pracodawca, który wyraża zgodę na wykorzystanie takiego
urlopu w innym terminie niż do końca marca, podejmuje taką decyzję na własne
ryzyko. Musi liczyć się z tym, że takie działanie przez organy inspekcji pracy
będzie mogło być uznane za naruszenie prawa, nawet jeżeli przesunięcie terminu
urlopu nastąpiło na wyraźną prośbę pracownika, uzasadnioną przez niego ważnymi względami osobistymi.
Odnosząc się jeszcze do kwestii określenia terminu udzielenia urlopu
zaległego, który to termin spełnia wymaganie wynikające z art. 168 k.p., wskazać należy, że – zgodnie powszechnie przyjmowaną wykładnią – wystarczy, aby
31 marca był pierwszym dniem udzielonego urlopu zaległego. Oznacza to, że
urlop ten nie musi w całym swoim wymiarze „zmieścić” się do końca pierwszego
kwartału następnego roku kalendarzowego.
Analizując treść art. 168 k.p. należy zwrócić uwagę na jego fragment
zawarty w części końcowej tego przepisu. Wynika z niego, że reguła udzielania urlopu zaległego najpóźniej do 31 marca następnego roku kalendarzowego
nie dotyczy części urlopu udzielonego zgodnie z art. 1672 k.p. Urlop, o którym
mowa w tym przepisie to tzw. urlop na żądanie, udzielany pracownikowi na jego
wniosek w wymiarze 4 dni w roku kalendarzowym. Urlop ten jest zaliczany na
poczet „typowego” urlopu wypoczynkowego, lecz nie podlega planowaniu, zaś
w razie jego niewykorzystania w danym roku kalendarzowym nie można go kumulować z urlopem na żądanie w kolejnym roku. Ta ostatnia cecha omawianego
urlopu nie oznacza jednak, że niewykorzystane w danym roku dni urlopu na
żądanie „przepadają” pracownikowi. W takiej sytuacji przyjmuje się bowiem,
że „zaległy” urlop na żądanie zmienia swój charakter - wraz z dniem 1 stycznia
kolejnego roku kalendarzowego staje się urlopem zwykłym, posiadającym jednak pewną odrębność. Wynika ona właśnie z treści wskazanego wyżej fragmentu
art. 168 k.p., który należy, moim zdaniem, rozumieć w taki sposób, że urlopu na
żądanie, który nie został wykorzystany w roku, w którym pracownik nabył do
niego prawo nie dotyczy zasada, iż musi on być udzielony tak jak typowy urlop
zaległy, czyli do końca pierwszego kwartału roku następnego. Analogiczne stanowisko zajmuje Państwowa Inspekcja Pracy, stwierdzając, że pracodawca nie może
domagać się wykorzystania do końca marca „zaległego” urlopu na żądane, który
25
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
to urlop z końcem roku kalendarzowego traci swój specyficzny charakter i staje
się, jak to już wyżej wspomniano, urlopem „zwykłym”16. Dni niewykorzystanego
urlopu na żądanie mogą być więc udzielone pracownikowi w kolejnym roku w dowolnym terminie przez niego wskazanym, również łącznie z dniami „zwykłego”
urlopu wypoczynkowego, przysługującego za kolejny rok kalendarzowy.
Na zakończenie tej części opracowania warto jeszcze podnieść jedną kwestię. To, że udzielenie urlopu zaległego w terminie do końca pierwszego
kwartału następnego roku kalendarzowego jest obowiązkiem pracodawcy, którego niewykonanie naraża go na odpowiedzialność za wykroczenie przeciwko prawom pracownika nie oznacza, że pracownik może sobie tego urlopu „udzielić”
sam, w sytuacji gdy pracodawca tego nie czyni. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
5 grudnia 2000 roku stanął na stanowisku, że zawiadomienie pracodawcy o rozpoczęciu zaległego urlopu wypoczynkowego nie usprawiedliwia nieobecności
pracownika w pracy17.
Jeżeli zatem pracownik samowolnie i bez wiedzy (zgody) pracodawcy rozpocznie wykorzystywanie urlopu wypoczynkowego, to takie jego zachowanie może być potraktowane jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych w rozumieniu art. 52 § 1 pkt 1 k.p., nawet jeżeli działanie
takie pracownik podjął wobec nieudzielania mu, w przewidzianym prawem terminie, urlopu zaległego.
Należy jednak odnotować również odmienny pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 12 sierpnia 2004 r.18, w którym uznano, że
udzielenie zaległego urlopu należy do obowiązków pracodawcy i nie może być
uzależniane od jego woli. Pracodawca, odmawiający bez uzasadnionej przyczyny udzielenia urlopu zaległego, dopuszcza się ciężkiego naruszenia swoich
obowiązków wobec pracownika, w związku z czym pracownikowi, w sprawie
będącej przedmiotem rozstrzygnięcia, przyznano odszkodowanie za niezgodne
z prawem rozwiązanie umowy o pracę na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. z powodu samowolnego rozpoczęcia zaległego urlopu wypoczynkowego przez tego
pracownika.
Być może już w kolejnym roku kalendarzowym urlopu zaległego
nie trzeba będzie wykorzystać do końca pierwszego kwartału kolejnego roku, tj.
do 31 marca. Proponowane jest bowiem podjęcie prac nad zmianą art. 168 k.p.
w ten sposób, aby końcowym terminem wykorzystania zaległego urlopu wypoczynkowego był dzień 31 sierpnia.
Dr Anna Kosut
16 Stanowisko Departamentu Prawnego GIP GPP-110-4560-170/08/PE w sprawie terminu udzielenia pracownikom zaległego urlopu na żądanie.
17 I PKN 121/00, OSN APiUS 2002, nr 15, poz. 353.
18 III PK 32/04, „Monitor Prawa Pracy” 2004, nr 9, s. 230.
26
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Badanie stanu trzeźwości
pracownika przez pracodawcę
Wynikający z przepisów prawa pracy oraz zasad współżycia społecznego obowiązek pracownika zachowania trzeźwości w czasie pracy
należy do podstawowych obowiązków pracownika. Za naruszenie tego
obowiązku pracownik może zostać nie
tylko ukarany karą dyscyplinarną, ale
również pracodawca ma możliwość
rozwiązania z pracownikiem umowy
o pracę bez wypowiedzenia w trybie
art. 52 § 1 pkt 1 kodeksu pracy.
W związku z tym rodzą się
wątpliwości, w jaki sposób pracodawca samodzielnie (bez udziału
policji) może zweryfikować, czy pracownik stawił się do pracy w stanie
po użyciu alkoholu albo spożywał
alkohol w czasie pracy, w szczególności zaś czy pracodawca ma możliwość skontrolowania stanu trzeźwości pracownika przy użyciu probierzy
trzeźwości, np. alkomatu.
W polskim prawie nie ma żadnych przepisów, które uprawniałyby
pracodawcę do badania trzeźwości
pracowników poprzez nakazanie im
poddanie się badaniu przy użyciu pro-
bierza trzeźwości. Nie ma również
żadnych konsekwencji względem
pracownika, który odmawia poddania
się temu badaniu, a jednocześnie nie
zachodzą uzasadnione podstawy do
uznania, że pracownik jest nietrzeźwy.
Jak wynika z art. 17 ustawy
z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciw1
działaniu alkoholizmowi kierownik
zakładu pracy lub osoba przez niego
upoważniona mają obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika,
jeżeli mają oni podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie
po użyciu alkoholu lub spożywał alkohol w czasie pracy, przy czym - co
należy podkreślić - podejrzenie to
musi być uzasadnione.
Za uzasadnione podejrzenie należy uznać sytuację, w której zachowanie się pracownika, wyczuwalna
woń alkoholu, bełkotliwa mowa czy
chwiejny chód przemawiają za postawieniem pracownikowi zarzutu
stawienia się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywania alkoholu
w czasie pracy.
1 T.j. Dz. U. 2007, nr 70, poz. 473 z późn. zm.
27
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Wydanie przez pracodawcę polecenia zaprzestania pracy pracownikowi, wobec którego zachodzi uzasadnione podejrzenie spożywania
alkoholu w czasie pracy nie wymaga
ani zachowania szczególnej formy
(może być więc wydane ustnie), ani
obowiązku przeprowadzeniu badania stanu trzeźwości tego pracownika (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 11.02.2000 r., II UKN 401/99,
OSNAPiUS 2001/15/498).
Istnienie uzasadnionego podejrzenia nie stanowi podstawy do nakazania pracownikowi poddania się badaniom stanu trzeźwości. Z art. 17 ust.
3 w/w ustawy wynika bowiem uprawnienie pracownika do żądania zapewnienia przez kierownika zakładu pracy
lub osobę przez niego upoważnioną
przeprowadzenia badania stanu trzeźwości pracownika, przy czym pracownik może również żądać umożliwienia
mu wykazania trzeźwości przez badanie krwi (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.04.2000 r., I PKN 589/99,
OSNAPiUS 2001/18/557). Jak bowiem wynika z § 2 rozporządzenia
Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej
z dnia 6 maja 1983 r. w sprawie warunków i sposobu dokonywania badań na zawartość alkoholu w organizmie2, badania konieczne do ustalenia
zawartości alkoholu w organizmie
mogą obejmować badanie wydycha-
2. Dz. U. z 1983, Nr 25, poz. 117.
28
nego powietrza, badanie krwi i badanie moczu, zaś kierownik zakładu jest
zobowiązany na żądanie pracownika
zapewnić przeprowadzenie powyżej
wskazanych badań (§ 8 rozporządzenia). Koszty związane z badaniami
krwi i moczu przeprowadzonymi na
żądanie pracownika co do zasady ponosi zakład pracy, jednakże w razie
dodatniego wyniku badania zakład
pracy kosztami związanymi z badaniami obciąża pracownika (§ 9 ust. 3
rozporządzenia).
Istniejące po stronie pracownika uprawnienie nie przekształca się
w obowiązek poddania się tym badaniom nawet w sytuacji, gdy pracownik jest nietrzeźwy. Wprawdzie wobec postawionego zarzutu nietrzeźwości, w interesie pracownika będzie
przeciwstawienie się temu zarzutowi
poprzez zażądanie przeprowadzenia
badania stanu trzeźwości, jednakże to
zależy wyłącznie od woli pracownika.
Ciężar udowodnienia stanu
nietrzeźwości, jako podstawy rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę
bez wypowiedzenia, obciąża pracodawcę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 05.02.1998 r., I PKN 519/97,
OSNAPiUS 1999/2/48). Pracodawca nie jest przy tym ograniczony do
wykazywania stanu nietrzeźwości
wyłącznie przez badania lekarskie.
Pracodawca może powoływać wszel-
kie środki dowodowe w celu wykazania stanu nietrzeźwości pracownika
w określonej dacie, uzasadniającego
niedopuszczenie go do pracy lub
odsunięcie od wykonywania pracy
i uprawniającego zakład pracy do zastosowania innych przewidzianych
prawem sankcji (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14.12.1978 r.,
V PZP 7/78, OSNC 1979/2/21). Zatem w sytuacji, gdy po stronie pracodawcy istnieje uzasadnione podejrzenie że pracownik stawił się do pracy
w stanie po użyciu alkoholu lub spożywał alkohol w czasie pracy, a pracownik nie zgłasza żądania przeprowadzenia badania stanu trzeźwości,
pracodawca w razie sporu sądowego
może wykazać stan nietrzeźwości
pracownika np. zeznaniami świadków czy składając do akt sprawy protokół potwierdzony przez świadków
zdarzenia. Nadto odmowa poddania
się badaniu przez pracownika czy nie
zgłoszenie przez niego żądania przeprowadzenia badań stanu trzeźwości,
nie polepsza sytuacji pracownika.
Z reguły trzeźwy pracownik nie ma
interesu w tym, aby odmówić poddania się badaniu na obecność alkoholu
w organizmie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.05.1984 r., I PRN
39/85, OSNC 1986/1-2/23/96).
Należy również zwrócić uwagę, że jak wskazał Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 22.09.2004 r. (I PK
576/03, MPP 2005/3/1), użycie przez
pracodawcę nieatestowanego urzą-
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
dzenia do badania zawartości alkoholu w organizmie nie dyskwalifikuje
postawionego pracownikowi zarzutu
stawienia się do pracy po użyciu alkoholu lub spożywania go w czasie
pracy, jeżeli przemawiają za tym inne
stwierdzone fakty, a pracownik nie
skorzystał ze stworzonych mu przez
pracodawcę możliwości dalszej weryfikacji pozytywnego wyniku badania.
Konsekwencją powyższych
rozważań jest wniosek, iż obowiązujące przepisy prawa nie statuują
po stronie pracodawcy uprawnień do
nakazania pracownikowi poddania
się badaniom stanu trzeźwości przeprowadzanym przez pracodawcę. Zatem praktykowane przez wielu pracodawców samodzielne, profilaktyczne
sprawdzanie stanu trzeźwości pracowników, jest pozbawione podstaw
prawnych.
Renata Zawiślak
29
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Uwagi na temat skargi
konstytucyjnej - zagadnienia wybrane
Uwagi ogólne. Skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony wolności
i praw człowieka i obywatela statuowanym przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.1 Przepis art. 79 ust.1 Konstytucji wprowadza ogólną regulację prawną dotyczącą skargi konstytucyjnej stanowiąc, że
każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na
zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego,
na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie
o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”. Zgodnie z art. 188 pkt. 5 Konstytucji orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych należy do Trybunału Konstytucyjnego. Przepisy art. 46-52 ustawy
o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 1 sierpnia 1997 r.2 przewidują szczegółowe
warunki formalno-prawne do wniesienia skargi konstytucyjnej.
Zakres podmiotowy. Skarga konstytucyjna jako jedyny obywatelski środek kontroli konstytucyjności prawa przysługuje każdemu, czyje konstytucyjne
prawa lub wolności zostały naruszone. Użycie pojęcia każdy oznacza, że prawo
do jej złożenia mają nie tylko obywatele polscy ale również cudzoziemcy oraz
bezpaństwowcy a więc podmioty, które znajdują się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej - przebywają na terytorium Polski, na terenie polskich placówek
dyplomatycznych albo na terenie polskich statków i samolotów. Jednak zgodnie
z art. 79 ust. 2 i art. 56 Konstytucji cudzoziemcy, którym odmówiono udzielenia
azylu i przyznania statutu uchodźcy, nie posiadają legitymacji do złożenia skargi
konstytucyjnej.
Na tle wykładni systemowej pojawia się pytanie czy skarga konstytucyjna przysługuje osobie prawnej, skoro przepis statuujący skargę zamieszczony został w Konstytucji w rozdziale II „Wolności, prawa i obowiązki człowieka
i obywatela”. Przeciwko tej tezie może przemawiać wykładnia funkcjonalna,
co potwierdzałoby przyjęte np. w art. 43 k.c. o rozwiązanie, według którego
przepisy o ochronie dóbr osobistych stosuje się odpowiednio do osób prawnych
1 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78,poz. 483).
2 Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 1 sierpnia 1997 r. (Dz. U. Nr 102, poz.643 ze zm.).
30
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
(art. 23 i 24 k.c.). W piśmiennictwie prawniczym uważa się, że określenie „każdy” w kontekście art. 79 ust. 1 Konstytucji powinno być rozumiane szeroko,
a w zakresie tego pojęcia mieszczą się także osoby prawne (…), pojęcie „każdy”
występuje w Konstytucji nie tylko przy skardze konstytucyjnej ale i przy prawie
do sądu, a więc przy najważniejszych środkach ochrony praw i wolności”3.
Zatem skarga konstytucyjna ma na celu gwarantowanie ochrony praw
konstytucyjnych nie tylko osób fizycznych ale również osób prawnych prawa
prywatnego przed naruszeniami ze strony organów władzy publicznej oraz innych podmiotów wykonujących zadania publicznoprawne. Podkreślić jednak
należy, że skarga konstytucyjna będzie przysługiwała osobom prawnym o tyle,
o ile mogą być one podmiotem prawa podstawowego określonego w Konstytucji. Może to być np. prawo do tworzenia stowarzyszeń, czy prawo wolności
działalności gospodarczej, nie natomiast prawo do zdrowia, nauki, czy prawo
wyborcze jako przysługujące ze swej istoty osobom fizycznym.
Składając skargę konstytucyjną, skarżący może w niej podnieść zarzut
naruszenia przysługujących mu praw konstytucyjnych. Nie może występować
w imieniu osób trzecich i składać skargi w ich interesie, jak również działać
w interesie publicznym. W tym wyraża się zasada bezpośredniości skargi konstytucyjnej oraz osobisty jej charakter, który wynika wprost z art. 79 ust. 1
Konstytucji. W tym zakresie Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „bezpośrednie naruszenie zachodzi wówczas, gdy skarżący jest adresatem normy prawnej,
a więc gdy na skutek spełnienia przewidzianych w tej normie okoliczności powstają dla niego prawa i obowiązki, które dotyczą jego indywidualnych praw lub
wolności konstytucyjnych (…) naruszenie powinno być motywowane interesem
prawnym skarżącego, podlegającym ocenie z punktu widzenia kryterium naruszenia bezpośredniego4.” Wskazać zatem należy, że prawem do złożenia skargi
konstytucyjnej dysponują wyłącznie osoby uprawnione, będące adresatami konstytucyjnych publicznych praw podmiotowych.
Legitymacje do złożenia skargi konstytucyjnej mają również takie podmioty jak organizacje społeczne, stowarzyszenia, partie polityczne Rzecznik
Praw Obywatelskich i inne organizacje jeśli została im wyrządzona szkoda przez
niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.
Zakres przedmiotowy. Zakres przedmiotowy skargi konstytucyjnej należy interpretować w sposób ścisły. Kształtuje się on w sposób odmienny niż
szeroko interpretowany zakres podmiotowy.
3 Z. Czeszejko- Sochacki, Skarga konstytucyjna w prawie polskim, Przegląd Sejmowy 1998/1 str. 31
4 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 kwietnia 1998 r., Ts 49/48.
31
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Przedmiotem skargi konstytucyjnej jest naruszenie konstytucyjnie chronionych wolności lub praw skarżącego, na skutek oparcia ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie na niezgodnym z Konstytucją akcie normatywnym. Z art. 79
ust.1 Konstytucji wynika, że w skardze konstytucyjnej można zaskarżyć wyłącznie ustawę lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub inny organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego,
określonych w Konstytucji. Przedmiotem badania Trybunału Konstytucyjnego
przy rozpoznawaniu skargi konstytucyjnej musi być zatem akt normatywny zastosowany bezpośrednio.
Akt normatywny to każdy akt prawny, który w swojej treści zawiera normy prawne skierowane do wszystkich lub do określonej grupy adresatów, których wyróżnia jakaś wspólna cecha i ustanawia dla nich określone wzory zachowań czyli zakazy, nakazy oraz dozwolone zachowania. W trybie skargi konstytucyjnej mogą być kontrolowane tylko te przepisy, które wyrażają normy prawne
stanowiące bezpośrednią podstawą do wydania aktów stosowania prawa, jako
indywidualnych i konkretnych aktów dotyczących konstytucyjnych wolności,
praw podmiotowych lub obowiązków.
W tym miejscu należy odpowiedzieć na pytanie jakie warunki powinna
spełniać skarga konstytucyjna, od których zależy dopuszczalność jej merytorycznego rozpoznania? Zgodnie ze stanowiskiem utrwalonym w dotychczasowym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego5, przepisy określające przesłanki dopuszczalności wniesienia a tym samym merytorycznego rozpoznania skargi
konstytucyjnej, podlegają ścisłej interpretacji. Według art. 79 ust. 1 Konstytucji
skargę konstytucyjną można wnieść na akt normatywny lub jego część, będący
podstawą ostatecznego orzeczenia o określonych w Konstytucji wolnościach,
prawach lub obowiązkach skarżącego. Oznacza to, że skargę konstytucyjną należy skierować przeciwko przepisowi (części aktu normatywnego), który stanowi
podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia konkretnej sprawy, a nie przeciwko całemu aktowi normatywnemu, w którym przepisy te były zawarte. Skarga konstytucyjna nie może być skierowana przeciwko przepisom posiłkowo, czy incydentalnie powołanym w rozstrzygnięciu.
Wzorcem kontroli instancyjnej może być taki przepis Konstytucji, który
wykazuje następujące cechy. Po pierwsze, jego adresatem jest obywatel lub
inny wskazany powyżej podmiot. Po drugie, przepis musi kształtować sytuację
prawną takiego podmiotu a więc przyznaje mu np. uprawnienia.
5 Postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 października 2001 r., SK 28/2001.
32
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Po trzecie, adresat wyrażonej w przepisie normy prawnej ma możliwość wyboru
zachowania się. Z art. 39 ust.1 pkt 3 ustawy o TK wynika, że Trybunał nie może
rozpoznać skargi a nawet musi umorzyć postępowanie jeżeli zaskarżona ustawa
lub inny zaskarżony akt w całości lub w zaskarżonej części przestał obowiązywać przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał6. Wyjątkiem będzie sytuacja,
w której na mocy przepisów przejściowych zawartych w akcie, który zastąpił akt
uchylony, postępowania wszczęte i nie zakończone przed dniem wejścia w życie
nowego aktu podlegają rozpatrzeniu według przepisów dotychczasowych, wtedy
zaskarżony przepis może podlegać kontroli w drodze skargi konstytucyjnej bowiem nie utracił on mocy prawnej i może być zastosowany do określonej sytuacji
z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości7.
W skardze konstytucyjnej nie wystarczy samo określenie przedmiotu zaskarżenia i uzasadnienie zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.
Wśród zawartych w art. 47 ust. 1 ustawy o TK elementów składowych skargi,
ustawodawca sformułował wymóg wskazania przez skarżącego, jakie konstytucyjne prawa lub wolności i w jaki sposób, zdaniem skarżącego, zostały naruszone. Wolą ustawodawcy było, aby skarżący nie poprzestał wyłącznie na określeniu przedmiotu postępowania kontrolnego przed Trybunałem Konstytucyjnym,
ale również nałożył na skarżącego ustawowy obowiązek sprecyzowania konstytucyjnego wzorca, który ma stanowić odniesienie w toku kontroli kwestionowanych przepisów. Wzorcem tym powinny być konkretne prawa podmiotowe, znajdujące swoją podstawę normatywną w przepisach konstytucyjnych. Ustawowy
wymóg wskazania sposobu naruszenia konstytucyjnych praw bądź wolności nie
może sprowadzać się tylko do przytoczenia treści odpowiedniego przepisu Konstytucji. Obowiązek właściwego uzasadnienia przez skarżącego zarzutu niekonstytucyjności kwestionowanych przepisów stanowi konsekwencję nałożonego
na niego przez ustawodawcę ciężaru dowodu, przedstawiana zaś argumentacja
winna doprowadzić do obalenia przyjętego w systemie prawnym domniemania
konstytucyjności i legalności przepisów prawa.
Skarga konstytucyjna dopuszczalna jest jedynie w przypadku wyczerpania drogi prawnej, a więc gdy w obrocie prawnym znalazło się ostateczne orzeczenie. Przez wyczerpanie drogi prawnej zgodnie z orzecznictwem Trybunału
Konstytucyjnego8 należy rozumieć, konieczność skorzystania przez skarżącego
ze wszystkich środków prawnych, które przysługują mu w toku instancji i umoż6 Postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 kwietnia 1998 r., Ts 9/98.
7 Skarga konstytucyjna, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 1998 r.
8 Postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 marca 1998 r., Ts 1/97
33
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
liwiają merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy. W świetle art. 46 ust.1 ustawy
o TK okoliczność wyczerpania drogi prawnej łączy się z wydaniem przez sąd
powszechny prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Prawomocne orzeczenie, to takie orzeczenie, od którego nie
przysługują już zwykłe środki odwoławcze, natomiast przez wyczerpanie drogi
prawnej należy rozumieć skorzystanie z przysługujących skarżącemu zwyczajnych środków odwoławczych. Skarga konstytucyjna jest środkiem o charakterze nadzwyczajnym i subsydiarnym.
Przykładowo w ramach postępowania przed sądem gdy nie zostały spełnione wymogi formalne np. złożono środek odwoławczy po terminie lub nie uzupełniono w wyznaczonym terminie jego braków, sąd nie może orzec co do istoty
sprawy i odrzuca złożony środek odwoławczy. Konsekwencją tego, zdaniem
Trybunału Konstytucyjnego jest nie wyczerpanie toku instancyjnego przez skarżącego i w konsekwencji niedopuszczalność skargi konstytucyjnej9. Zatem na
skarżącym ciąży obowiązek wykorzystania zwykłych środków odwoławczych,
tak aby orzeczenie wydane w sprawie uzyskało walor prawomocności. W sytuacji, gdy orzeczenie stało się prawomocne na skutek nieskorzystania przez
skarżącego z przysługujących mu, w zwykłym trybie, środków zaskarżenia od
nieprawomocnych orzeczeń lub gdy wniesione środki okazały się niemożliwe
do rozpoznania ze względów formalnych - skarga konstytucyjna jest niedopuszczalna.
Termin. Skargę konstytucyjną należy wnieść w terminie trzech miesięcy od daty doręczenia rozstrzygnięcia decydującego o wyczerpaniu drogi
prawnej (prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji, innego ostatecznego rozstrzygnięcia). Termin ten jest terminem zawitym i nie podlega przywróceniu.
Jego przekroczenie powoduje, iż rozpoznanie skargi konstytucyjnej staje się niedopuszczalne. Termin ten zaczyna swój bieg w dniu następnym po doręczeniu
prawomocnego orzeczenia.
W tym miejscu należy zwrócić szczególną uwagę na rodzaj postępowania, w którym zapadło orzeczenie naruszające prawa i wolności skarżącego.
Wyczerpanie drogi prawnej w sprawach rozpatrywanych w postępowaniu cywilnym zachodzi wraz z merytorycznym rozpoznaniem sprawy przez sąd
drugiej instancji i wydaniem przez niego orzeczenia opartego na przepisie, wskazanym przez skarżącego jako przedmiot kontroli w postępowaniu przed TK. Po
nowelizacji procedury cywilnej ustawą o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
9 Postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 stycznia 1998 r., Ts 27/98.
34
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych10, ostatecznym
orzeczeniem w rozumieniu art.46 ust.1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym jest
prawomocne orzeczenie wydane na skutek rozpatrzenia przez sąd drugiej instancji wniesionego środka odwoławczego (apelacji względnie zażalenia) a w konsekwencji skorzystania przez skarżącego z przysługujących mu zwyczajnych środków odwoławczych. Należy też zwrócić uwagę, że wniesienie skargi kasacyjnej
do Sadu Najwyższego nie wpływa na prawomocność rozstrzygnięcia a uruchomienie kasacyjnych kompetencji Sądu Najwyższego pozostaje poza zakresem
konstytucyjnego wymogu wyczerpania drogi prawnej. Dlatego termin do wniesienia skargi konstytucyjnej biegnie od daty doręczenia skarżącemu prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji, niezależnie od tego, czy w sprawie może
jeszcze zostać wniesiona skarga kasacyjna do Sadu Najwyższego czy też nie.
Również w postępowaniu karnym przez wyczerpanie drogi prawnej należy rozumieć konieczność skorzystania przez skarżącego ze wszystkich środków
prawnych, które przysługują mu w toku instancji i umożliwiają merytoryczne
rozstrzygnięcie sprawy. Okoliczność wyczerpania drogi prawnej łączy się z wydaniem przez sąd powszechny prawomocnego wyroku sądowego. Doręczenie
skarżącemu w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku sądowego a następnie uruchomienie przez niego innych środków prawnych (kasacji) służących
zmianie tego orzeczenia pozostaje bez wpływu na bieg terminu wniesienia skargi konstytucyjnej, bowiem skorzystanie z przysługujących skarżącemu zwyczajnych środków odwoławczych jest wystarczające do wniesienia skargi konstytucyjnej.
Wymóg uzyskania ostatecznego rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowo-administracyjnym nakłada na skarżącego obowiązek wyczerpania przysługującej mu drogi prawnej, czyli konieczność wszczęcia postępowania sądowo-administracyjnego i uzyskania prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego11 „w chwili uzyskania przez skarżącego
orzeczenia sądowego wykazującego walor prawomocności, a więc orzeczenia,
co do którego nie przysługują już zwyczajne środki odwoławcze, wypełniony
zostaje obowiązek wynikający z art.46 ust.1 ustawy o TK. Wydanie takiego orzeczenia nadaje niezbędny w świetle art.79 ust.1 Konstytucji walor ostateczności
rozstrzygnięciu. Podjęcie następnie dalszych kroków zmierzających do wzruszenia takiego orzeczenia, także wówczas, gdy towarzyszy im wydanie w sprawie
10 Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o ustroju sądów
powszechnych, Dz. U. 2005 r. Nr 13 poz. 98.
11 Postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 lutego 2006 r., Ts 63/2005.
35
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
dalszych rozstrzygnięć, nie mieści się już w zakresie pojęcia wyczerpanie drogi
prawnej”. Kolejną przesłanką wniesienia skargi konstytucyjnej w postępowaniu
sądowo-administracyjnym jest przesłanka określająca termin w jakim można tę
skargę wnieść oraz sposób jego obliczania. W tym postępowaniu do momentu
wejścia w życie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę - Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyjnymi12, prawomocnym orzeczeniem
był wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego. Z chwilą doręczenia tego wyroku rozpoczynał bieg 3 miesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej.
Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego ówczesne wystąpienie
z wnioskiem o wniesienie rewizji nadzwyczajnej nie miało znaczenia dla biegu
tego terminu. Wniesienie rewizji nadzwyczajnej jako nadzwyczajnego środka
zaskarżenia nie stanowiło wyczerpania drogi prawnej w rozumieniu art. 46 ust.
1 ustawy o TK. Wyżej wymieniona ustawa wprowadziła do art. 101 możliwość
wniesienia skargi kasacyjnej w określonym terminie od uzyskanych przed dniem
1 stycznia 2004 r. prawomocnych orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego. Skarga kasacyjna, wnoszona na podstawie art. 101 powołanej ustawy zajęła
miejsce rewizji nadzwyczajnej stając się nadzwyczajnym środkiem odwoławczym umożliwiającym podważenie prawomocnego rozstrzygnięcia Naczelnego Sądu Administracyjnego. Należy przyjąć za Trybunałem Konstytucyjnym13,
że zaskarżenie wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego przez wniesienie
skargi konstytucyjnej nie jest elementem obowiązkowym, wyczerpującym przez
skarżącego przysługującą mu drogę prawną, oraz uznać za okoliczność nie mającą wpływu na bieg ustawowego terminu do skorzystania ze skargi konstytucyjnej. Zatem termin do wniesienia skargi konstytucyjnej w postępowaniu sądowoadministracyjnym należy liczyć od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego
wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego. Skarga konstytucyjna nie zakłada
konieczności wystąpienia (przed wniesieniem skargi konstytucyjnej) z każdym
dostępnym skarżącemu środkiem wzruszenia rozstrzygnięć, z których wydaniem
wiąże się naruszenie przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych.
Jeżeli skarżący uzna, że naruszenie przysługujących mu praw jest wynikiem nieprawidłowego zastosowania przepisów prawa powinien wnieść skargę kasacyjną
od prawomocnego wyroku NSA. Z kolei, jeżeli naruszenie przysługujących mu
praw stanowi konsekwencję ich niekonstytucyjnej treści powinien od razu
12 T.j.: Dz. U.2002, Nr 153, poz. 1271 ze zm.
13 Postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 stycznia 2006 r., Ts 27/2005.
36
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego ze skargą konstytucyjną.
Ostateczność orzeczenia wskazuje na nadzwyczajny i subsydiarny charakter skargi konstytucyjnej jako środka ochrony wolności i praw. W konsekwencji stwierdzić należy, że aby prawidłowo ustalić, na czym polega wyczerpanie
drogi prawnej, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, należy znać zarówno
ustawowe regulacje wnoszenia środków zaskarżenia w danym postępowaniu jak
i zasady, na których opiera się model skargi konstytucyjnej w Polsce.
Przymus adwokacki i radcowski. Złożony prawniczo charakter skargi konstytucyjnej powoduje konieczność sporządzenia tego środka przez osobę posiadającą należyte kwalifikacje prawnicze (zdolność postulacyjną), a więc
przez adwokata lub radcę prawnego, o ile sam skarżący nie należy do kręgu osób
wymienionych w art. 48 ust. 1 ustawy o TK (jest sędzią, prokuratorem, notariuszem, profesorem lub doktorem nauk prawnych). Przymus adwokacki i radcowski obejmuje czynności procesowe związane ze sporządzeniem tego środka
prawnego, a w razie odmowy nadania dalszego biegu skardze - sporządzenie
zażalenia na postanowienie w tym przedmiocie. Skarżący, który nie jest w stanie
ponieść kosztów pomocy prawnej w postępowaniu przed Trybunałem, ma prawo wystąpienia do sądu rejonowego swojego miejsca zamieszkania (siedziby)
z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu celem sporządzenia skargi
konstytucyjnej. Do czasu rozstrzygnięcia przez sąd wniosku, 3-miesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej nie biegnie, ulegając zawieszeniu.
Do skargi konstytucyjnej należy dołączyć podpisane przez skarżącego
pełnomocnictwo dla adwokata lub radcy prawnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej (obejmuje ono wtedy jedynie napisanie skargi) lub pełnomocnictwo
do reprezentowania skarżącego przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie
skargi konstytucyjnej (obejmuje ono wówczas sporządzenie skargi, napisanie
ewentualnego zażalenia na jej odrzucenie oraz reprezentowanie przy innych
czynnościach w postępowaniu przed Trybunałem). Każde z tych pełnomocnictw
ma więc charakter szczególny, nie jest bowiem wystarczające pełnomocnictwo
do reprezentowania skarżącego w postępowaniu przed sądami lub organami administracji, choćby udzielone w konkretnej sprawie, w której następnie składana
jest skarga14.
Z charakteru postępowań wszczętych przed Trybunałem Konstytucyjnym na skutek wniesienia skargi konstytucyjnej wynika, że są to postępowania
o charakterze jednoinstancyjnym.
14 Skarga konstytucyjna, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 1998 r., s. 11.
37
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Jednak ustawa o TK wskazuje na pewien wyjątek przewidując możliwość wniesienia środka zaskarżenia od wydanego przez Trybunał Konstytucyjny
postanowienia. Przewidziany w art. 49 w zw. z art. 36 ust. 4 ustawy o TK środek prawny w postaci zażalenia umożliwia skarżącemu wszczęcie postępowania,
którego celem jest weryfikacja prawidłowości wydanego przez Trybunał Konstytucyjny postanowienia o odmowie nadania skardze dalszego biegu. Zażalenie
to wnioskodawca może złożyć w ciągu 7 dni od daty doręczenia postanowienia
o odmowie nadania skardze dalszego biegu.
Art. 50 ust. 1 ustawy o TK przewiduje możliwość wydania tymczasowego postanowienia o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania wyroku, decyzji lub innego orzeczenia w sprawie, której skarga konstytucyjna dotyczy, jeżeli wykonanie tego orzeczenia mogłoby spowodować skutki nieodwracalne,
wiążące się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego lub gdy przemawia za tym
ważny interes publiczny albo inny ważny interes skarżącego. Takie postanowienie tymczasowe Trybunału Konstytucyjnego jest rozstrzygnięciem formalnym
i akcesoryjnym o ograniczonym zasięgu czasowym. Zapada ono na posiedzeniu
niejawnym, nie kończy postępowania i nie ma charakteru ostatecznego (może
zostać uchylone w razie ustania przyczyn, dla których zostało wydane) i może
wywierać skutki tylko w toku postępowania. Środek ten powinien być stosowany wyjątkowo, na etapie poprzedzającym merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy
a określone ustawowo przesłanki jego zastosowania należy interpretować bardzo
ściśle. Postanowienie jest jedyną formę, w której Trybunał Konstytucyjny orzeka
jako „sąd prawa” a nie „sąd faktów” ingerując w toczące się postępowanie indywidualne, w zakresie ograniczonym przedmiotowo i czasowo ze względu na
ustawowo sprecyzowane okoliczności. W literaturze przedmiotu podkreślono, że
takie postanowienie tymczasowe „ma charakter prewencyjny i łączy się z dwoistym charakterem skargi konstytucyjnej (…) jako środka ochrony wolności
i praw i (…) środka do wszczęcia postępowania o uchylenie niekonstytucyjnego
aktu normatywnego”15. Wydane postanowienie tymczasowe bezzwłocznie doręcza się skarżącemu, oraz właściwemu organowi sądowemu lub organowi egzekucyjnemu.
Aneta Dziewiela
15 Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa
1999, s. 173.
38
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Świadczenie profesjonalnej pomocy
prawnej w okresie II Rzeczypospolitej
i Polski Ludowej (do 1963 r.)
Gdy wybuchła niepodległość
w listopadzie 1918 r. na terytorium Państwa Polskiego funkcjonowały różne
systemy prawne zaborców. Utrzymano
także organizację adwokatury w byłym
zaborze austriackim i pruskim, chociaż
ta ostatnia posiadała nie tylko wąski zakres uprawnień, ale i liczyła niewielu
adwokatów-Polaków. Na dawnych terenach Królestwa Kongresowego samorząd adwokacki opierał się na dekrecie
Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z dnia 24 grudnia 1918 r. w przedmiocie statutu tymczasowego Palestry
Państwa Polskiego. Moc obowiązującą
dekretu rozciągnięto później na ziemie
wschodnie dawnego zaboru rosyjskiego
włączone do Polski po traktacie ryskim
w 1921 r. Ustrój adwokatury na terytorium II Rzeczypospolitej ujednolicono
dopiero na podstawie rozporządzenia
Prezydenta RP z dnia 7 października
1932 r. Prawo o ustroju adwokatury.
Na podstawie aktów wykonawczych
pojawiły się uregulowania dotyczące zasad wynagradzania adwokatów,
stroju na rozprawach etc. Prowadzone
jednak dalsze prace nad ustrojem adwokatury, których efektem była ob-
Emblemat adwokacki używany na posiedzeniach sądowych od 1924 r. (zbiory prywatne).
szerna ustawa z dnia 4 maja 1938 r.
Prawo o ustroju adwokatury. Droga do
zawodu adwokata prowadziła - co do
zasady - przez 2-letnią aplikację sądową i dodatkową aplikację adwokacką
(obie kończyły się egzaminami). Nowa
ustawa wprowadziła znacznie szerszy
niż dotychczas, nadzór ze strony Ministra Sprawiedliwości. Uzyskał on
nawet uprawnienie do wydania rozporządzenia o zamknięciu listy adwokatów i aplikantów, co po wejściu w życie ustawy uczynił do dnia 31 grudnia
1945 r.
Wszystkie akty prawne dotyczące samorządu adwokackiego
39
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
w okresie międzywojennym wprowadzają zasadę (o podobnym, aczkolwiek
nie identycznym brzmieniu) zakazu łączenia wykonywanego zawodu adwokata z piastowaniem urzędu w służbie
państwowej, pracy w przemyśle lub
w handlu… z wyjątkiem czynności
radcy prawnego. Podobieństwo pomiędzy zawodami radcy prawnego i adwokata dotyczyło płaszczyzny przedmiotowej tj. świadczonej pomocy prawnej,
zaś różniło się formą w jakiej była ona
wykonywana na rzecz tej samej grupy
podmiotów (osób fizycznych i prawnych prowadzących działalność gospodarczą). Brak samorządu radców prawnych w tym okresie, jest konsekwencją
braku uregulowań szczególnych o charakterze powszechnie obowiązujących
dotyczących świadczenia pomocy
prawnej przez wyodrębnioną grupę
radców prawnych. Ich status opierał
na pragmatykach urzędniczych, przepisach wewnętrznych obsługiwanego
podmiotu oraz woli pracodawcy opartej na prawie kontraktowym. Warto
zaznaczyć, iż posada radcy prawnego
w banku lub dużym przedsiębiorstwie
gwarantowała dostatnie utrzymanie.
Adwokaci nie posiadali w II Rzeczypospolitej monopolu na zastępstwo
procesowe, a niewielka ich liczba zmusiła władze państwowe do zapewnienia
ludności dostępu do pomocy prawnej,
zwłaszcza w zakresie spraw karnych.
Na podstawie dekretu Naczelnika Państwa z 19 lutego 1919 r. w przedmiocie
40
Odznaka obrońcy sądowego (zbiory prywatne).
przepisów tymczasowych o obrońcach
sądowych i obrońcach przy sądach
pokoju pojawiły się dwie kategorie zastępców procesowych. Obrońcy sądowi, to dawni obrońcy prywatni, którzy
decyzją sądu otrzymali prawo do występowania przed sądami okręgowymi i apelacyjnymi, zaś obrońcy przy
sądach pokoju występowali jedynie
w sprawach należących do właściwości sądów pokoju (a więc także przed
wydziałami odwoławczymi sądów
okręgowych). Podstawą ich działalności były zezwolenia na czas określony,
zaś ich liczebność w okręgach ustalał
Minister Sprawiedliwości. Nie wymagano od nich wykształcenia prawniczego, ale składali oni egzamin z ogólnej
znajomości prawa. Po unifikacji postępowania karnego w 1928 r. ograniczono czas wydawania takich zezwoleń do
5 (dawny zabór austriacki) lub 10 lat
(dawny zabór rosyjski). Obok obrońców w sprawach karnych funkcjono-
Z kart historii
wały również biura pomocy prawnej
tworzone przy różnego rodzaju związkach korporacyjnych oraz występująca
na terenach dawnego zaboru pruskiego
instytucja agentów procesowych.
W okresie okupacji niemieckiej
utrzymano sądy polskie, zaś jednostki
samorządu adwokackiego rozwiązano lub poddano pełnej kontroli władz
niemieckich. Z listy adwokackiej skreślono osoby, które w duchu ideologii
nazistowskiej nie mogły wykonywać
tego zawodu. Liczba adwokatów drastycznie spadła w następstwie działań
wojennych i polityki eksterminacji prowadzonej wobec inteligencji polskiej
przez okupacyjne władze niemieckie
i radzieckie.
Po wkroczeniu wojsk radzieckich
i instalacji nowych władz w 1944 r. rozpoczęto szybką odbudowę instytucji
wymiaru sprawiedliwości. Oparto je na
dotychczasowych sądownikach z okresu międzywojennego. Wielu adwokatów i aplikantów adwokackich uczestniczyło w tych wydarzeniach.
Adwokaturę poddano kontroli
władz komunistycznych na podstawie
dekretu z dnia 24 maja 1945 r. o tymczasowych przepisach uzupełniających
prawo o ustroju adwokatury. Starzy
przedwojenni adwokaci zostali poddani weryfikacji. Oceniano ich zachowanie w okresie okupacji pod względem
obywatelskim, społecznym i zawodowym, zaś w przypadku stwierdzenia
zachowań niegodnych lub nagannych
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
w oczach nowych władz byli oni wydalani z adwokatury. Nowe przepisy
szczególne z 1946 r. pozwalały wpisać
w szeregi adwokatów wielu działaczy
partyjnych, którzy nie legitymowali się
nawet wykształceniem prawniczym.
Zasadę wyborów w samorządzie adwokackim zawieszono, zaś skład jego
organów pochodził z nominacji Ministra Sprawiedliwości. Kolejne zmiany pojawiły się na podstawie ustawy
o ustroju adwokatury z dnia 27 czerwca 1950 r., w świetle której adwokaci
wykonywali zawód indywidualnie lub
w zespołach adwokackich. Oczywiście, adwokatura, podobnie jak wszystkie instytucje wymiaru sprawiedliwości okresu stalinowskiego miała współdziałać „w ochronie porządku prawnego Polski Ludowej…”.
Organy władzy państwowej korzystały z pomocy prawnej udzielanej
przez radców prawnych, zaliczanych
do kadry pracowników umysłowych.
Zatrudniano ich w stosunku pracy lub
na podstawie umów cywilnoprawnych.
Przedsiębiorstwa państwowe i niektóre
instytucje państwa w znacznym zakresie obsługiwali także pracownicy Prokuratorii Generalnej. Zadania te wykonywali często adwokaci, gdyż ustawa
pozwalała łączyć „zawód adwokata
z czynnościami radcy prawnego we
władzach państwowych, jednostkach
gospodarki uspołecznionej i organizacjach społecznych”. Niektóre instrukcje resortowe (np. instrukcja nr 69 Mi41
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
nisterstwa Przemysłu i Handlu z dnia
31 grudnia 1948 r.) dopuszczały jedynie adwokatów do stanowisk radców
prawnych. Należy także pamiętać, że
w II połowie lat 40. adwokat wykonujący czynności radcy prawnego mógł
prowadzić również obsługę prawną
osób fizycznych.
W pierwszym okresie dekady
lat 50. obsługa prawna organów władzy
i administracji państwowej przeszła do
wyspecjalizowanych komórek prawnych. Było to konsekwencją likwidacji
Prokuratorii Generalnej (1951 r.), a następnie - utworzonego tymczasowo na
okres 3 lat - Urzędu Zastępstwa Procesowego (1954 r.). W tym czasie pojawiły się pierwsze instrukcje dotyczące zasad pracy radców prawnych i ich
kwalifikacji w naczelnych organach administracji resortowej (np. okólnik Ministerstwa Budownictwa Przemysłowego z dnia 15 stycznia 1952 r. – do zawodu radcy prawnego, oprócz adwokatów,
dopuszczał osoby z wykształceniem
prawniczym i 3 – letnim stażem pracy
na stanowisku prawniczym w naczelnych organach władzy lub jednostkach
gospodarki uspołecznionej). Podstawowe zasady obsługi prawnej administracji i gospodarki uspołecznionej zostały
uregulowane dopiero dekretem z dnia
2 czerwca 1954 r. o zastępstwie sądowym władz, urzędów instytucji i przedsiębiorstw państwowych. Szczegółowe
przepisy dotyczące pozycji i zadań radcy prawnego w prezydiach rad narodo42
Z kart historii
wych zawarte zostały w uchwale nr 294
Rady Ministrów z dnia 2 czerwca 1954 r.
w sprawie zastępstwa sądowego i obsługi prawnej terenowych organów władzy
państwowej oraz uchwale nr 423 Rady
Ministrów z 9 listopada 1957 r. w sprawie obsługi prawnej powiatowych oraz
niektórych miejskich i dzielnicowych
rad narodowych. Przedsiębiorstwa państwowe organizowały obsługę prawną
(której zakres był ograniczony z uwagi
na scentralizowany model gospodarki) w dowolnej formie organizacyjnej.
W następstwie nacjonalizacji i centralizacji gospodarki powstały tzw. jednostki gospodarki uspołecznionej, których
obsługa prawna należała do radców
prawnych. Oni występowali w sporach
przed komisjami państwowego arbitrażu gospodarczego.
Czynności radcy prawnego
mógł na podstawie ustawy o ustroju
adwokatury z 27 czerwca 1950 r. wykonywać także adwokat. Do obejmowania stanowisk radców prawnych nakłaniały również organy samorządu adwokackiego, widząc w tym nową specjalizację w adwokaturze („doradztwo
prawne władz i jednostek gospodarki
uspołecznionej”). Jednakże z uwagi
na konstrukcję generalnego konfliktu
interesu stworzoną przez władze komunistyczne, adwokat-radca prawny
w organach władzy państwowej nie
mógł udzielać pomocy prawnej osobom fizycznym (chyba że wyznaczony
był z urzędu) lub przedsiębiorstwu nie-
Z kart historii
uspołecznionemu. Wynikało to z nieufności władz komunistycznych wobec
jednostek samodzielnie wykonujących
czynności zawodowe oraz dostrzeganie zagrożenia we wszystkich elementach ustroju społeczno-gospodarczego,
które nie zostały dostatecznie zintegrowane z systemem nowej władzy.
Zakaz powyższy formalnie nie obejmował adwokatów-radców prawnych
zatrudnionych w jednostkach gospodarki uspołecznionej i organizacjach
społecznych, jednakże zwracano im
uwagę w uchwałach organów samorządu adwokackiego na konieczność
uniknięcia szeroko pojętego konfliktu
interesów stron i pozorów działania
sprzecznego z etyka i godnością adwokacką. Niemniej 50 % wszystkich ówczesnych radców prawnych to adwokaci, niekiedy praktykujący jednocześnie
w zespołach adwokackich (w takiej
sytuacji zatrudnienie w charakterze
radcy prawnego nie mogło przekraczać
24 godzin tygodniowo).
Radcowie prawni stanowili już
wtedy dużą grupę środowiskową, jednak bez poczucia wewnętrznej więzi
zawodowej. Nie posiadali reprezentującej ich organizacji (nawet w formie
związku zawodowego), a tylko część
z nich należała do adwokatury (radcowie prawni-adwokaci). Jedyną płaszczyzną wymiany poglądów i dyskusji
na temat wykonywanego zawodu prawniczego były zebrania oraz posiedzenia
sekcji i komisji Zrzeszenia Prawników
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Polskich (do 1950 r. Zrzeszenia Prawników Demokratów).
Październik `56, mimo wielkich nadziei nie doprowadził do trwalszych zmian. Wiele projektów kończyło swój byt na etapie debaty politycznej
lub dyskusji na łamach prasy (np. idea
stworzenia odrębnej organizacji zawodowej skupiającej radców prawnych).
Większe zmiany dotyczyły samorządu adwokackiego. Przeprowadzono je
w duchu zwiększenia jego uprawnień,
lecz niestety dwa lata później niektóre
z nich zostały cofnięte. Pod koniec lat
50. pojawiły się także pierwsze głosy
dotyczące utworzenia jednego samorządu zawodowego (adwokatów i radców prawnych), którego członkowie
obsługiwaliby zarówno osoby fizyczne, jak i podmioty gospodarcze.
Rozwijająca się na tej płaszczyźnie dyskusja w ramach Zrzeszenia Prawników Polskich została nagle
i skutecznie zakończona przez władze
komunistyczne. Nastąpiło to na skutek
wydania fundamentalnej dla radców
prawnych uchwały nr 533 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 1961 r. w sprawie obsługi prawnej przedsiębiorstw
państwowych, zjednoczeń oraz banków
państwowych uzupełnionej uchwałą nr
400 Rady Ministrów z dnia 10 grudnia
1963 r. w sprawie zasad wynagradzania radców prawnych. Unormowania te
zostały przyjęte przy obsłudze prawnej
spółdzielczości i organizacji społecznych poprzez uchwały swoich centrali.
43
PRAWNIK
Nr 1/23/2011
Sprawy adwokatury uregulowano natomiast w nowej, restrykcyjnej
ustawie o ustroju adwokatury z dnia
19 grudnia 1963 r. W świetle jej postanowień adwokat świadczył pomoc
prawną wyłącznie (forma społecznego
biura pomocy prawnej faktycznie nie
Z kart historii
weszła w życie) w zespołach adwokackich. Jeżeli adwokat podjął decyzję
o wykonywaniu zawodu radcy prawnego, nie mógł jednocześnie wykonywać
zawodu adwokata.
Dr Arkadiusz Bereza
Dąbrowski W., Kobyliński T, Dookoła problemu radców prawnych, Tezy dyskusyjne w sprawie praw i obowiązków radców prawnych, Przegląd Ustawodawstwa
Gospodarczego 8/1956.
Dziennik Praw Państwa Polskiego 1918, 1919.
Dziennik Ustaw 1922, 1932, 1933, 1938, 1945, 1946, 1949, 1950, 1951, 1959, 1963.
Kotliński T.J., Samorząd adwokacki Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2008.
Kresowicz K., Problemy uspołecznionej adwokatury, Nowe Prawo, nr 7-8/1955.
M. J., Konferencja w sprawie radców prawnych, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 11/1958.
Mamrot K., Adwokat czy radca prawny?, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego
8/1955.
Monitor Polski 1954, 1957, 1961, 1963.
Poprowicz T., W kwestii zadań i kwalifikacji zawodowych radców prawnych przedsiębiorstw, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 3/1956.
Potrzobowski K., Wykonywanie zawodu adwokackiego przez radców prawnych jednostek gospodarki uspołecznionej, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 3/1951.
Projekt powołania Izb Radców Prawnych, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego
1/1957.
Redzik A., Zarys historii samorządu adwokackiego w Polsce, Warszawa 2007.
Wrzyszcz A., Okupacyjne sądownictwo niemieckie w Generalnym Gubernatorstwie
1939-1945. Organizacja i funkcjonowanie., Lublin 2008.
44

Nr 1/23 2011 - Okręgowa Izba Radców Prawnych w Lublinie

Transkrypt

Podobne dokumenty

Czy jesteś traktowany uczciwie w swojej pracy?