kliknij tu

Żywe mulcze w uprawie pasowej rzepaku
Uprawa pasowa (strip–till.) łączy zalety orki (głębokie spulchnianie) oraz uprawy konserwującej
gdzie rola jest nieodwracana. Rośliną szczególnie dobrze reagującą na nowy system uprawy jest
rzepak ozimy. Oprócz takich zalet jak oszczędności w materiale siewnym czy w paliwie, mniej
poznaną zaletą jest możliwość uprawy żywych mulczów (wspólników) razem z rzepakiem.
Siew punktowy rzepaku w Polsce nadal należy do rzadkości, choć często propagowany w
prasie fachowej, także na polach uprawianych tradycyjnie po orce siewnej. Do tego celu można
wykorzystać siewniki do buraków cukrowych (rozstawa 45 cm) po zmianie tarcz wysiewających.
Mimo, że w polskich gospodarstwach jest sporo takich siewników ciągle dominuje wysiew siewnikiem
zbożowym. Dla wielu rolników siew poniżej 40–50 roślin/m2 wydaje się za rzadki przez to
popularność takich siewów jest ciągle nikła. Wiele wyników naukowych wskazuje jednak, że siejąc
punktowo rzepak nie tracimy plonu. Warunkiem koniecznym do uzyskiwania wysokich plonów jest
dbałość o każdy element agrotechniki, jak chociażby o wyrównanie pola. Siew punktowy w takiej
rozstawie ma swoje zalety i wady. Do podstawowych zalet takiego rodzaju siewu należą oszczędności
w materiale siewnym przy jednoczesnym zachowaniu potencjału plonotwórczego pola uprawnego,
dzięki zdolności rzepaku do wytwarzania większej ilości łuszczyn z pędów bocznych. Dodatkowo takie
rośliny nie konkurują ze sobą o światło, wodę itd. przez co nie są narażone na nadmierne
wyrośnięcie, a szyjka korzeniowa takich roślin pozostaje nisko osadzona w stosunku do powierzchni
gleby. Rzepak siany punktowo wytwarza również silniejszy system korzeniowy. Dzięki większemu
przewietrzeniu łanu, rośliny te są mniej podatne na choroby.
W podobnej obsadzie uprawia się rzepak pasowo strip–till. Najczęściej spotykane
rozwiązanie w praktyce składa się z maszyny spulchniającej glebę bezpośrednio przed rzędem siewu
oraz siewnika punktowego. Za zębem można umieścić wąż lub węże dozujące nawóz do gleby. W
takich warunkach rzepak w pełni wykorzystuje zalety siewu punktowego, gdyż spulchnianie gleby
bezpośrednio pod rosnącą rośliną przyczynia się do budowy grubego korzenia. Większość zalet
uprawy pasowej jest już powszechnie znana, dlatego w artykule tym zdecydowano się na
szczegółowe przedstawienie- wybranego, nowego zagadnienia–żywych mulczów.
Żywe mulcze w pasowej uprawie rzepaku jednym z najnowszych sposobów uprawy tej
rośliny. Metoda ta polega na siewie rzutowym żywego mulczu (wspólników) kilka dni przed siewem
rzepaku. Podczas siew rzutowego nasiona mulczu spadają bezpośrednio na glebę z belki wysiewającej
siewnika rzutowego montowanego na przednim podnośniku ciągnika, po czym są mieszane z glebą
broną łopatkową w trakcie tego samego przejazdu roboczego. Ostatnim elementem brony
łopatkowej jest sekcja wałów (strunowy + gumowy gładki) której za zadaniem jest wyrównanie pola i
dociśnięcie nasion. Tak pozostałe pole czeka na uprawę pasową połączoną z siewem rzepaku
zazwyczaj kilka dni (siew rzepaku można wykonać w ten sam dzień co siew mulczu). Nigdy nie wolno
tego robić odwrotnie tj. wysiać rzepak a następnie żywy mulcz, ponieważ rzepak jest sieje się płytko i
jakakolwiek ingerencja maszyn uprawowych po jego siewie mogłaby przemieścić nasiona. Rzepak jest
rośliną która odznacza się szybkim początkowym wzrostem w stosunku do pozostałych roślin
uprawnych, a rośliny na żywy mulcz powinny charakteryzować się z kolei wolnym początkowym
wzrostem. Dzięki tak dobranym komponentom nie ma obawy o zagłuszenie rzepaku w początkowym
okresie wzrostu. Bardzo dobrze te kryteria spełnia mieszanka peluszki z bobikiem (po 20 kg/ha
każdego z komponentów). Dobór peluszki z bobikiem jako podstawowych składników jest nie
przypadkowy. Są to rośliny z grupy botanicznej bobowate tak więc współpracując z bakteriami
brodawkowymi wiążą wolny azot. Bobik jest rośliną sztywną o grubych liściach, natomiast peluszka
jest rośliną wiotką, przez co rośliny te się wzajemnie uzupełniają. Bobik będąc podporą dla peluszki
umożliwia jej wyższy wzrost. Również architektura takiego łanu jest zróżnicowana. Bobik pobiera
światło z wyższych pięter natomiast peluszka płożąc się po ziemi zajmuje dolne przestrzenie. Rośliny
strączkowe powinny być siane nieco głębiej z uwagi na sposób kiełkowania i dość grube ziarno co w
znacznym stopniu ogranicza szybkie (w stosunku do rzepaku) wschody, co również umożliwia
rzepakowi normalny wzrost. Korzystnym zjawiskiem jest zakwitnięcie żywego mulczu przed zimą,
ponieważ w tej fazie są one bardzo wrażliwe na mróz przez co szybko obumierają. Do takiej
mieszanki można też dodać 10 kg/ha wyki jarej oraz ok. 2 kg/ha koniczyny czerwonej.
Od kilku lat w Ryczeniu (woj.dolnośląskie) testuje się możliwość wprowadzania w
międzyrzędzia roślin, które wspólnie rosną z rzepakiem do zimy– żywych mulczów. Idea zrodziła, się
po obserwacjach pól uprawianych pasowo. Rzepak ozimy wysiewa się w naszych warunkach w
okresie 15–30 sierpnia, tak więc szkoda aby ten czas się „marnował” a taki podsiew wzbogaca
stanowisko. W okresie sierpień–październik jeśli zachodzą optymalne warunki wodne rośliny
intensywnie wegetują, dotyczy to także żywego mulczu w międzyrzędziu. Przy rozstawie rzędów
wynoszącej 45 cm około 70% gleby w początkowym okresie wegetacji rzepaku jest wolna i w te
miejsce wykorzystuje żywy mulcz. Trudno jednoznacznie stwierdzić ile masy można wprowadzić w
ten sposób do gleby, ale w gospodarstwach w których nie używa się pługa celem rolnika powinno być
nieustanne wprowadzanie nowej materii organicznej. W przypadku międzyplonów znaczenie mają
nie tylko części nadziemne (łodygi i liscie) i części podziemne, które poprawiają strukturę gleby.
Korzenie żywego mulczu rozluźniają międzyrzedzia, poprawiają strukturę gleby przez co korzenie
rzepaku wiosną mają ułatwione zadanie i mogą łatwiej pobierać składniki pokarmowe i wodę z tych
miejsc. Po obumarciu żywego mulczu zachodzi mineralizacja korzeni. Szczególnie szybko proces ten
zachodzi na gruntach od wielu lat nie oranych, gdzie aktywność biologiczna gleby jest znacznie
większa niż w przypadku pól uprawianych pługiem. Wiosną masa wprowadzana do gleby jest głównie
przez dżdżownice będąc przy okazji pokarmem dla innych organizmów glebowych, a w konsekwencji
tworzy się próchnica w glebie. Pola powinny być w jak najdłuższym okresie pokryte roślinnością.
Uprawa żywych mulczów (wspólników) umożliwia to zadanie.
W 2012 roku w Ryczeniu założono doświadczenie porównujące m. in. wpływ żywych mulczów
(wspólników) na plon rzepaku ozimego(tab. 1). Wyniki wskazują, na nieznaczny spadek plonu rzepaku
pod wpływem żywego mulczu, ale różnice wynoszą jedynie 100 kg/ha więc są statystycznie
nieistotne. Plon z obu obiektów jest jak na gleby w gospodarstwie i trudny sezon 2012/13 (z
opóźniającą się wiosną) był wysoki. Większe znaczenie w tym przypadki ma poprawianie jakości
stanowiska niż bezpośredni wpływ na plon, a to jest trudne do wycenienia. Plon pochodzi z 6
powtórzeń tak więc jest miarodajny.
Tabela 1. Porównanie plonowania rzepaku ozimego uprawianego pasowo z wspólnikami t/ha
Bez żywego mulczu
4,2
Z żywym mulczem
4,1
Część rzepaku w Ryczeniu wysiewana jest po grochu zbieranym na zielono tak więc
międzyrzędzia są „czyste”, gdyż po tej roślinie na powierzchni pola pozostaje mało resztek
pożniwnych, ale ca to bardzo cennych pod względem składu chemicznego. Na glebach w okolicach
Ryczenia istnieje duże ryzyko zaskorupienia, szczególnie na polach po grochu zbieranym na początku
lipca. Aby temu zapobiec bezpośrednio po kombajnowym zbiorze grochu wysiewa się międzyplon,
który jest desykowany przed siewem rzepaku. Drugim rozwiązaniem jest właśnie siew żywego mulczu
przed siewem rzepaku.
Mieszanki z dużym udziałem peluszki i bobika dostarczają glebie azotu, który może być
wykorzystany przez rzepak, gdyż po znajduje on się w bezpośrednio w strefie korzeni rzepaku.
Związany przez bakterie brodawkowe azot będzie dostępny dla rzepaku dopiero po obumarciu
żywego mulczu, przez co nie ma obaw o przenawożenie azotem plantacji (nawozimy azotem według
zapotrzebowania roślin).
Aktualnie nie jest brana pod uwagę ilość azotu wnoszona przez wspólników do gleby gdy,
ustalana jest wiosenna dawka startowa, ale w przyszłości planowane jest takie postępowanie przez
badanie gleby na zawartość N min . Jest to kolejna zaleta takich żywych mulczów. Przy dzisiejszych
cenach nawozów wprowadzenie do gleby nawet 20–30 kg N/ha pozwoli na oszczędności przy
dzisiejszych średnich cenach nawozów azotowych rzędu 80–120 zł/ha. Opracowanie oficjalnej
metodyki uprawy żywych mulczów w różnych roślinach może być zadaniem dla ośrodków
naukowych, gdyż w gospodarstwie produkcyjnym trudno o przeprowadzenie tak szczegółowych
badań.
Głównym celem powinno być polepszanie stanowiska, na które później przypadają zazwyczaj
pszenica ozima i żyto. Aktualnie bardziej nam zależy na polepszaniu stanowiska, na które zazwyczaj
później przypada pszenica lub żyto. Są to rośliny uprawiane całopowierzchniowo, dzięki polepszaniu
stanowiska w międzyrzędziach całe pole jest bardziej jednolite pod względem przedplonu, gdyż w
normalnych warunkach część pszenicy czy żyta przypada dokładnie w rzędy po rzepaku a część w
międzyrzędzia. Również efekt fitosanitarny rzepaku jest zwiększony, ponieważ, słoma jest płytko
wymieszana z glebą przez co jest szybciej mineralizowana, a rośliny bobowate przerywają następstwo
zbóż po sobie. Gdyż stojąca słoma będzie w większym stopniu źródłem patogenów niż
zmineralizowana, na której rosną rośliny żywego mulczu.
Stosowanie herbicydów powinno być dobrane, aby substancje aktywne preparatów nie
powodowały zniszczenia rośliny uprawnej ani żywego mulczu. Standardowe rozwiązanie jakim oprysk
chlomazonem bezpośrednio po siewie rzepaku, w przypadku uprawy żywych mulczów opartych o
bobik i groch jest możliwe, gdyż substancja ta ma rejestrację w tych roślinach, więc nie ma ryzyka
zniszczenia plantacji. Również dobór preparatów na chwasty jednoliścienne nie powinien stwarzać
trudności, choć na stanowiskach z dużą presją samosiewów zbóż (dużo osypanego ziarna) uprawa
żywych mulczów może być zawodna.
Prezentowane rozwiązanie ma zastosowanie nie tylko w uprawie pasowej, ale też na
gruntach uprawianych tradycyjnie, stąd omówienie tematu rozpoczęto od siewu punktowego, który
dzięki postępowi hodowlanemu i technicznemu (zwiększenie wydajności pracy) ta metoda siewu
powinna zyskiwać na znaczeniu.
Mgr inż. Adam Zych
Prof. dr hab. Lesław Zimny
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu