majewski-polemika-2009

Jan Majewski1
OdpowiedĨ na recenzjĊ Wojciecha Rogowskiego
ksiąĪki: Jan Majewski, Rynki finansowe a nadzór nad korporacją w Japonii,
Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2007
1. Wprowadzenie
Z satysfakcją i zainteresowaniem przeczytałem obszerną recenzjĊ mojej ksiąĪki Rynki
finansowe a nadzór nad korporacją w Japonii, Warszawa 2007 pióra Wojciecha
Rogowskiego, która ukazała siĊ w na łamach czasopisma Bank i Kredyt, Nr 10, paĨdziernik
2008. Przede wszystkim pragnĊ złoĪyü Autorowi recenzji wyrazy podziĊkowania za to, Īe
pochylił siĊ nad tekstem ksiąĪki i w tak wnikliwy i merytorycznie kompetentny sposób
odniósł siĊ do jej treĞci i postulowanych tez badawczych.
Tekst Wojciecha Rogowskiego liczy blisko siedem stron (nie licząc bibliografii) i Ğmiało
moĪna skonstatowaü, iĪ jego zakres znacznie wykracza poza doĞü wąską z natury formułĊ
„czystej” recenzji naukowej. Autor, dając dowód swej rozległej kompetencji naukowej
zarówno w dziedzinie teorii finansów i rozwaĪaĔ nad naturą corporate governance jak i, co
nie jest bez znaczenia przy omawianiu wspomnianej ksiąĪki, w zakresie znajomoĞci
właĞciwoĞci gospodarki Japonii, kreĞli własną koncepcjĊ nadzoru nad korporacją (w
terminologii Autora: władania korporacyjnego), przedstawiając wiele celnych wskazówek
dotyczących jego (nadzoru) uwarunkowaĔ instytucjonalnych. Szczególnie godna podkreĞlenia
jest znaczna erudycja naukowa w zakresie omawianych dyscyplin, poparta imponującą liczbą
cytowanych publikacji, w tym tych najĞwieĪszych, które ukazały siĊ w latach 2007-2008. Z
uwagi na fakt, iĪ moja ksiąĪka została złoĪona do druku w 2006 roku, tym bardziej cenne jest
zestawienie wyłoĪonych weĔ tez i ustaleĔ badawczych z wynikami badaĔ innych autorów,
opublikowanymi juĪ po jej ogłoszeniu drukiem. Artykuł, do którego mam teraz przyjemnoĞü
nawiązaü w niniejszym tekĞcie, jest zatem nie tylko recenzją, ale zarazem zwiĊzłym
sprawozdaniem z wyników własnych badaĔ ich Autora.
Poetyka recenzji naukowej wymaga ze swej natury wskazania zarówno mocnych jak i
słabszych stron publikacji bĊdącej przedmiotem analizy. Nie dziwi zatem, iĪ równieĪ recenzja
Wojciecha Rogowskiego zawiera pewne wątki polemiczne wobec pracy mojego pióra.
Zasygnalizowane zastrzeĪenia Autora mają charakter terminologiczny (pojĊcie „nadzór nad
korporacją”), definicyjny (istota corporate governance), metodologiczny (zakres analizy
1
Autor jest Szefem pionu BankowoĞci Korporacyjnej w jednym z banków z wiĊkszoĞciowym udziałem kapitału
zagranicznego, mającym siedzibĊ w Warszawie.
1
instytucjonalnej) oraz faktograficzny (geneza corporate governance w rzeczywistoĞci
gospodarczej). Niech mi zatem bĊdzie wolno ustosunkowaü siĊ do nich w dalszej czĊĞci
tekstu.
2. Aspekt terminologiczny (pojĊcie „nadzór nad korporacją”)
Badania naukowe nad corporate governance zapoczątkowane zostały w amerykaĔskiej
literaturze ekonomicznej na przełomie ósmej i dziewiątej dekady ubiegłego wieku. PóĨniej
problematyka ta znalazła siĊ równieĪ w krĊgu zainteresowania badaczy w innych krajach i
krĊgach jĊzykowych. Tym zatem moĪna tłumaczyü fakt, iĪ ten właĞnie pierwotny termin
angielskojĊzyczny (corporate governance) pojawia siĊ równieĪ w pracach powstających w
Europie (w tym w Polsce), Japonii i w innych krajach obok ekwiwalentnego rodzimego
odpowiednika terminologicznego. W dotychczasowej polskiej literaturze przedmiotu, wbrew
temu co sugeruje W. Rogowski, nie udało siĊ ujednoliciü terminologii w tym zakresie i obok
takich okreĞleĔ jak: „nadzór korporacyjny” (z wĊĪszą semantycznie wersją: „nadzór
właĞcicielski”), „nadzór nad korporacją” czy „ład korporacyjny” funkcjonują terminy
„władztwo korporacyjne” oraz preferowany przez Recenzenta „władanie korporacyjne”.
Dokładną analizĊ semantyczną pojĊü „nadzór korporacyjny” oraz „władztwo korporacyjne”
zamieĞciłem w mojej ksiąĪce (Majewski; 2007; s. 21-25) nie ma zatem potrzeby przytaczania
jej w tym tekĞcie in extenso. ZasygnalizujĊ jednak, Īe zarówno „szkoła nadzoru” jak i „szkoła
władztwa/władania” nie w pełni oddaje charakter pierwowzoru corporate governance. Słowo
„nadzór” sugeruje, Īe analizowane zjawiska, relacje i mechanizmy jedynie w poĞredni sposób
wpływają
na
przedmiot
nadzoru
(korporacjĊ).
Z
drugiej
strony
jednak
wyraz
„władztwo/władanie” uwypukla jedynie aspekt bezpoĞredniego zarządzania, co jest równie
dalekie od istoty corporate governance, który skupia w sobie oba aspekty jednoczeĞnie. W
tym kontekĞcie cenne jest spostrzeĪenie przedstawiciela nauk prawnych, Andrzeja
SzumaĔskiego, który w cytowanej w mojej ksiąĪce (Majewski; 2007; s. 24) pracy
(SzumaĔski; 2000; s. 3) konstatuje, iĪ zgodnie z powszechnym w nauce prawa poglądem,
pojĊcie „nadzór” zawiera w sobie zarówno aspekt kontroli, t.j. badania zgodnoĞci danego
postĊpowania z okreĞlonym wzorcem, jak i moĪliwoĞci ingerencji w proces podejmowania
decyzji, czyli element wpływu na zarządzanie. Wydaje siĊ, Īe warto skorzystaü z dorobku
terminologicznego nauk prawnych i przyjąü równieĪ w literaturze ekonomicznej takie
rozszerzone pole semantyczne terminu „nadzór”. Choü jest wielce prawdopodobne, Īe, jak
przewiduje W. Rogowski, zaproponowana przeze mnie „innowacja” nadzór nad korporacją
2
bĊdzie „zjawiskiem chwilowym” (Rogowski; 2008; s. 61), to jednak wzglĊdy ĞcisłoĞci
semantycznej skłaniają mnie do pozostania przy tej formie.
3. Aspekt definicyjny (istota corporate governance)
W ksiąĪce (Majewski; 2007) analizujĊ nadzór nad korporacją z róĪnych punktów widzenia. I
tak przy definiowaniu samego pojĊcia przedstawiłem corporate governance jako „podsystem
nadrzĊdnego wzglĊdem niego systemu społeczno-gospodarczego – (…) wypadkową
interakcji z pozostałymi podsystemami danego systemu gospodarczego” (Majewski; 2007; s.
13). I dalej piszĊ: „system nadzoru nad korporacją to całokształt czynników makro- i
mikroekonomicznych,
prawnych,
instytucjonalnych
oraz
społeczno-kulturowych,
determinujących układ sił interesariuszy korporacji (stakeholders) oraz pole jej moĪliwych
zachowaĔ” (Majewski; 2007; s. 14). W innym miejscu zaĞ, wychodząc z perspektywy
poszczególnych korporacji okreĞliłem go jako „układ sił poszczególnych grup interesariuszy
(stakeholders) decydujący o wpływie kaĪdej z tych grup na decyzje strategiczne
podejmowane przez korporacjĊ.” Nie mogĊ siĊ zatem zgodziü z Recenzentem, Īe w
definicjach tych „nie oddano (…) istoty władania korporacyjnego ani jego struktury”
(Majewski; 2007; s. 61). Zaproponowane przez mnie definicje zawierają w sobie wiĊkszoĞü
komponentów definicyjnych postulowanych w recenzji W. Rogowskiego, z jednym wszakĪe
zastrzeĪeniem. Jednym z załoĪeĔ metodologicznych sformułowanym juĪ na wstĊpie ksiąĪki
jest pozytywny charakter analizy, która zmierza „do opisania sposobu funkcjonowania
analizowanego systemu i wskazania determinantów jego powstania” (Majewski; 2007; s. 15).
Stąd w moim rozumieniu wszelkie normatywne aspekty nadzoru nad korporacją wbudowane
weĔ tak, „aby zapewniü wszystkim stronom (interesariuszom) zaangaĪowanym w
funkcjonowanie
podmiotu
wynagrodzenie
ich
partycypacji
(wkładu/inwestycji),
a
jednoczeĞnie zapewniü mu rozwój i wzrost wartoĞci (Rogowski; 2008; s. 61) nie naleĪą juĪ do
warstwy definicyjnej a raczej aplikacyjnej. Jako takie aspekty te mogą byü i są przedmiotem
bogatej
literatury
z
metodologicznego
punktu
widzenia
normatywnej
właĞnie,
ukierunkowanej praktycznie i koncentrującej siĊ na formułowaniu wartoĞciujących zaleceĔ,
słuĪących poprawie efektywnoĞci zarządzania korporacjami w okreĞlonych warunkach
ekonomiczno-instytucjonalnych.
4. Aspekt metodologiczny (zakres analizy instytucjonalnej)
W swej recenzji W. Rogowski pozytywnie ocenia trzecią czĊĞü ksiąĪki, która w jego opinii
„w interesujący sposób ukazuje jak instytucje ekonomiczne są deformowane przez
3
interwencjĊ administracyjną” (Rogowski; 2008; s. 58), uznając rozwaĪania tam pomieszczone
za „przykład udanej analizy ekonomii instytucjonalnej” (ibidem). Dalej jednak zaznacza, Īe
wartoĞü tych analiz byłaby wyĪsza gdyby obejmowała równieĪ „ostateczne skutki” (ibidem)
dla gospodarki japoĔskiej na przełomie lat dziewiĊüdziesiątych i obecnej dekady. Choü z
czysto poznawczego punktu widzenia rozwaĪania takie byłyby zaiste nader interesujące, to
wykraczałyby one jednak poza ramy badawcze, które nakreĞliłem sobie przystĊpując do
redagowania ksiąĪki. Podstawowy cel badawczy sformułowany został we wstĊpie do ksiąĪki
jako „próba wskazania determinantów systemu nadzoru nad korporacją wĞród zmiennych
jednego z kluczowych podsystemów systemu społeczno-gospodarczego – systemu
finansowego” (Majewski; 2007; s. 14). Rozszerzona analiza makroekonomiczna Japonii
ostatnich lat nie naleĪy zatem do problematyki poruszanej w ksiąĪce. RównieĪ sformułowane
dalej pytania W. Rogowskiego: „Czy trwale przełamano słaboĞci instytucjonalne powodujące
kryzys? Jaki jest obraz nadzoru korporacyjnego dzisiejszej Japonii, nadal wysoko
rozwiniĊtego kraju, ale znów stojącego na skraju recesji?” (Rogowski; 2008; s. 58) są raczej
postulatem badawczym do opracowania w odrĊbnych analizach. Zgodnie z załoĪeniem
badawczym sformułowanym we wstĊpie ksiąĪki, punktem dojĞcia moich badaĔ jest
wykazanie prawdziwoĞci tezy iĪ „przyczyną widocznej erozji japoĔskiego systemu nadzoru
nad korporacją na przełomie XX i XXI wieku jest zachwianie funkcjonowania wymienionych
czynników systemu finansowego (tj. nierynkowego mechanizmu koordynacji rynków
finansowych, miĊdzysektorowego transferu ryzyka finansowego oraz miĊdzysektorowego
rozkładu renty ekonomicznej – J.M.) oraz powstanie w ich miejscu luki systemowej
(Majewski; 2007; s. 16). JapoĔski „poklasyczny” system nadzoru nad korporacją ma zatem
wciąĪ charakter przejĞciowy i otwarta pozostaje kwestia, w jakim kierunku przebiegaü bĊdzie
jego dalsza transformacja (Majewski; 2007; s. 239).
5. Aspekt faktograficzny (geneza corporate governance w rzeczywistoĞci gospodarczej)
Bardzo wdziĊczny jestem W. Rogowskiemu za błyskotliwe wywiedzenie prapoczątków
refleksji nad corporate governance z przypowieĞci o nielojalnym zarządcy zanotowanej w
Ewangelii według ĝw. Łukasza. Parabola ta rzeczywiĞcie oddaje blisko istotĊ konfliktu
interesów pryncypał-pełnomocnik. W krĊgu korporacji (spółek kapitałowych) jednak,
pozostanĊ jednak przy swoim stanowisku, sytuując pierwsze w historii gospodarczej
pojawienie siĊ potencjalnej sprzecznoĞci interesów właĞcicieli (akcjonariuszy) i kadry
zarządzającej w momencie powstania niderlandzkiej Kompanii Wschodnioindyjskiej w 1602
roku. To przecieĪ wtedy właĞnie z instytucjonalnego punktu widzenia pojawiła siĊ absolutnie
4
nowa jakoĞü w Ğwiecie ówczesnych form działalnoĞci gospodarczej. Jej jakoĞciowo nowy
charakter sprowadziü moĪna do trzech cech: (1) sekurytyzacja kapitału przedsiĊbiorstwa, (2)
ograniczona odpowiedzialnoĞü inwestorów/udziałowców oraz (3) najemna kadra zarządzająca.
(Majewski; 2007; 25) Wystarczy przypomnieü, Īe jedną z głównych bolączek nadzoru nad
korporacją jest właĞnie potencjalna nielojalnoĞü kadry zarządzającej wobec udziałowców, aby
pokazaü, Īe znajomoĞü mechanizmów nadzoru nad korporacją mogła byü przydatna juĪ
ówczesnym interesariuszom Kompanii. Historia jednak pokazała, Īe przedsiĊbiorstwo to
zostało ostatecznie znacjonalizowane w 1799 roku w skutek plagi naduĪyü korupcyjnych jego
urzĊdników. Od tej pory akronim VOC (nider. Vereenigde Oost-Indische Compagnie –
Zjednoczona Kompania Wschodnioindyjska) był juĪ wĞród Holendrów rozwijany jako
„Vergaan Onder Corruptie”, ‘Upadła Przez KorupcjĊ’. Przyczyną upadku Kompanii były
wiĊc wadliwe mechanizmy nadzoru nad korporacją.
6. ZakoĔczenie
Na zakoĔczenie drobna uwaga nieco szerszej natury wywołana hipotezą Recenzenta iĪ
japoĔski „cud gospodarczy” „moĪe wzbudzaü podejrzenia, Īe japoĔską gospodarką rządzą
równie tajemnicze zasady, jakie – wydaje siĊ – rządzą jĊzykiem japoĔskim” (Majewski; 2007;
s. 56). ĝpieszĊ zapewniü 2 , iĪ japoĔszczyzna nie jest Īadnym mitycznym narzeczem,
niezrozumiałym dla „normalnych” ludzi. Jest to jĊzyk o bodaj dwutysiącletniej historii, o
imponującym bogactwie leksykalnym, potrafiącym oddaü najbardziej wysublimowane
uczucia; jest to precyzyjne narzĊdzie umoĪliwiające werbalizacjĊ najwybitniejszych odkryü
naukowych we wszystkich dyscyplinach naukowych (liczni laureaci nagrody Nobla) i
najnowoczeĞniejszych wynalazków technicznych. Jest to wreszcie jĊzyk społeczeĔstwa
chlubiącego siĊ drugą gospodarką Ğwiata. Ten wątek pragnĊ zakoĔczyü wyimkiem z
klasycznego juĪ artykułu pióra jednego z najwybitniejszych obecnie aktywnych naukowo
orientalistów polskich, prof. Romualda Huszczy: „Klasyfikacyjne ciąĪenie pojĊcia Orientu
jest dzisiaj wyraĨnie odczuwalne, zapominamy przy tym, Īe od jakiegoĞ czasu funkcjonuje
ono w kulturze jako oczywisty kicz, pozbawiony jakichkolwiek walorów poznawczych czy
interpretacyjnych wobec rzeczywistoĞci innokulturowej.” (Huszcza; 2006; s. 138) i dalej:
„Przyciąganie i bliskoĞü, jaką siĊ Īywi wobec Orientu, czĊsto wypływa z chĊci
usprawiedliwiania
jego
podboju,
dominacji,
2
demonstrowania
własnej
wyĪszoĞci
CzyniĊ to z racji mojego równoległego obok ekonomicznego wykształcenia japonistycznego oraz faktu bycia
współautorem dwutomowego akademickiego podrĊcznika gramatyki japoĔskiej: Huszcza, Majewski, Ikushima;
2003 oraz Huszcza, Majewski, Ikushima, Pietrow; 2003.
5
cywilizacyjnej, duchowej i etycznej. Kolonializm w ten sposób układa siĊ w jeden wspólny
nurt kulturowy z orientalizmem a uwielbienie Īywione dla Orientu wcale nie musi byü
jednoznaczne i szczere. (…) Współczesna Japonia krajem orientalnym jest moĪe dla
miłoĞników (…) oper i operetek” (Huszcza; 2006; s. 143) i naukowa refleksja nad Japonią w
poetyce „Orientu” „jest próbą wyznaczenia ĞwiadomoĞci japonistycznej Giacomo Pucciniego
[jako autora opery „Madama Butterfly” – J.M.] jako maksymalnego pułapu współczesnej
ĞwiadomoĞci naukowej” (ibidem).
Bibliografia
Huszcza R., Majewski J., Ikushima M. (2003), Gramatyka japoĔska. PodrĊcznik z
üwiczeniami. Tom I, wydanie II, Wydawnictwo Uniwersytetu JagielloĔskiego, Kraków.
Huszcza R., Majewski J., Ikushima M., Pietrow J. (2003), Gramatyka japoĔska. PodrĊcznik z
üwiczeniami. Tom II, Wydawnictwo Uniwersytetu JagielloĔskiego, Kraków.
Huszcza R. (2006), Orientalistyka: Filologia – nauka o jĊzyku – wiedza o kulturze, Przegląd
Orientalistyczny, nr 3-4, s. 137-146.
Majewski J. (2007), Rynki finansowe a nadzór nad korporacją w Japonii, Wydawnictwo Trio,
Warszawa.
Rogowski W. (2008), Jan Majewski, Rynki finansowe a nadzór nad korporacją w Japonii,
Wydawnictwo Trio, Warszawa 2007, „Bank i Kredyt”, nr 10, s. 56-63.
6