Kaldezja dziewięciornikowata
Transkrypt
Kaldezja dziewięciornikowata
RoÊliny kwiatowe Caldesia parnassifolia (L.) Parl. Kaldezja dziewi´ciornikowata Caldesia parnassifolia 1cm 1832 Syn. Alisma parnassifolium Bassi ex L. (bazonim). 1mm Spermatophyta, Magnoliophytina [= Angiospermae], Liliopsida [= Monocotyledoneae], Alismataceae – ˝abiÊciekowate owoc zbiorowy Mo˝liwoÊç pomy∏ki przy identyfikacji gatunku W stanie wegetatywnym kaldezj´ dziewi´ciornikowatà mo˝na pomyliç z dwoma gatunkami, przede wszystkim ze wzgl´du na podobieƒstwo liÊci (Casper, Krausch 1980): z ˝abieƒcem babkà wodnà (Alisma plantago-aquatica) – o liÊciach zwykle wyraênie zaostrzonych na wierzcho∏ku, i z ˝abiÊciekiem p∏ywajàcym (Hydrocharis morsus-ranae) – o niemal okràg∏ych liÊciach. Biologia gatunku Forma ˝yciowa Wieloletni hydrofit. Owoce, po dojrzeniu, odpadajà i p∏ywajà na powierzchni wody, póêniej opadajà na dno i tam kie∏kujà. M∏oda roÊlina wyp∏ywa na powierzchni´ wody, gdzie rozwija si´, by ponownie opaÊç na dno i ukorzeniç si´ (Casper, Krausch 1980). Rozmna˝anie generatywne RoÊlina kwitnie od lipca do wrzeÊnia, rzadko jednak wytwarza dojrza∏e owocki, które sà rozsiewane g∏ównie przez wod´ (hydrochoria), a tak˝e, czasami, przez wodne ptaki zjadajàce owocki (endozoochoria). 10cm Hydrocharis morsus-ranae Alisma plantago-aquatica Rozmna˝anie wegetatywne Odbywa si´ za pomocà pàczków zimowych; na Litwie gatunek ten rozmna˝a si´ tylko tà drogà, rzadko kwitnie i nigdy nie wydaje dojrza∏ych owoców (Raciborski, Szafer 1919). Aspekty populacyjne Caldesia parnassifolia wyst´puje zwykle pojedynczo lub w postaci luênych skupieƒ, a jej liÊcie mogà rozpoÊcieraç si´ szeroko w wodzie, nawet w odleg∏oÊci 1 m od ∏odygi. Jedyna populacja liczy∏a w latach osiemdziesiàtych kilkanaÊcie p∏onnych osobników. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków RoÊlina wodna. ¸odyga bezlistna, dochodzàca do 1 m wysokoÊci. Wszystkie liÊcie odziomkowe, w zmiennej liczbie (od 6 do 15), o d∏ugich, p∏askich ogonkach i blaszkach szerokojajowatych, w nasadzie g∏´boko sercowatych, a na szczycie zaostrzonych lub t´pych, z 5–11 ∏ukowatymi nerwami zbiegajàcymi si´ u nasady ogonków liÊciowych, wyrastajà z k∏àcza. Kwiatostan w formie piramidy, wystajàcy ponad wod´, z∏o˝ony z 2 do 4 okó∏ków; w ka˝dym okó∏ku – 3 kwiaty o d∏ugich szypu∏kach. Wyst´pujà te˝ liczne p´dy podwodne z pàkami. Kwiaty od 5–7 mm Êrednicy; 3 bia∏e lub bia∏oró˝owe p∏atki ca∏obrzegie lub nieco zàbkowane na szczycie, d∏u˝sze ni˝ 3 zielone dzia∏ki. Zalà˝nia górna, z∏o˝ona z 6–9 owocolistków. Owoców oko∏o 10, jajowatych, opatrzonych na stronie grzbietowej trzema wystajàcymi nerwami, o d∏ugoÊci oko∏o 2 mm. 1mm Opis gatunku Charakterystyka ekologiczna Autekologia Kaldezja roÊnie na piaszczysto-mulistym dnie mezo-eutroficznych wód (jezior, stawów), na g∏´bokoÊci 20–100 cm; w wàskim pasie przybrze˝nym, znosi wahania poziomu wody, jak równie˝ wytrzymuje okresowe przesuszenie pod∏o˝a. Ekologiczne liczby wskaênikowe Êwiat∏a, temperatury, reakcji (odczynu pod∏o˝a) i trofizmu (azotu) wynoszà odpowiednio: wg Ellenberga i in. (1992): L = 7, T = 7, R = 8, N = 7; wg Zarzyckiego i in. (2002): L = 4, T = 4, R =?, Tr = 3. 85 Gatunki roÊlin Poradniki ochrony siedlisk i gatunków 1832 Zbiorowiska roÊlinne, z którymi gatunek jest zwiàzany Kaldezja wyst´puje w strefie szuwarów reprezentujàcych zwiàzek Phragmition. W Europie Zachodniej bywa obserwowana w zbiorowiskach z turzycà sztywnà Carex elata ze zwiàzku Magnocaricion, a tak˝e w sàsiedztwie oczeretu jeziornego Schoenoplectus lacustris i w towarzystwie roÊlin wodnych: rdestnic Potamogeton, p∏ywacza zachodniego Utricularia australis, grzybieni bia∏ych Nymphaea alba i grà˝ela ˝ó∏tego Nuphar lutea. Czasami pojawia si´ te˝ w wilgotnych zag∏´bieniach wÊród ponik∏a ig∏owatego Eleocharis acicularis i na brzegach jezior. Siedliska (wg Za∏àcznika I Dyrektywy Siedliskowej) 3140 – twardowodne jeziora oligo-mezotroficzne z podwodnymi ∏àkami ramienicowymi; 3150 – naturalne eutroficzne zbiorniki wodne z roÊlinnoÊcià makrofitów ca∏kowicie zanurzonych lub zakorzenionych w dnie albo zakorzenionych w dnie i o liÊciach p∏ywajàcych. Rozmieszczenie geograficzne Wyst´powanie na Êwiecie Gatunek szeroko rozprzestrzeniony na pó∏kuli wschodniej; roÊnie w Europie, na Dalekim Wschodzie, Indiach, Australii i w Afryce. W strefie subtropikalnej i tropikalnej jest podawany pod nazwà Caldesia reniformis. Zdaniem Cooka (1996) takie uj´cie jest niepewne. Analiza taksonomiczna okazów z ca∏ego zasi´gu mog∏aby przyczyniç si´ do rozstrzygni´cia tej kwestii. Wyst´powanie w Polsce Gatunek podany z kilku stanowisk: ko∏o Stargardu Szczeciƒskiego, ko∏o Wudzyna w okolicach Bydgoszczy, ko∏o Kunowic i Czarnkowa oraz w jeziorze Góreckim ko∏o Poznania, a tak˝e ko∏o ZamoÊcia na Lubelszczyênie. W 1962 r. zosta∏ znaleziony w jeziorze Nietopersko ko∏o Mi´dzyrzecza na Ziemi Lubuskiej (Dàmbska 1964), gdzie póêniej by∏ potwierdzony w r. 1986 (˚ukowski 2001). Status gatunku Prawo mi´dzynarodowe: Konwencja Berneƒska (1979) – Za∏àcznik I; Dyrektywa Siedliskowa (1992) – Za∏àcznik II, IV. Prawo krajowe: Ochrona gatunkowa – Êcis∏a, od 2001 r. Kategorie IUCN: „Czerwona lista IUCN” (1996) – nie uwzgl´dniono; „Polska czerwona ksi´ga roÊlin” (Kaêmierczakowa, Zarzycki 2001) – CR. Wyst´powanie gatunku na obszarach chronionych Jedno z historycznych stanowisk (Jezioro Góreckie) znajdowa∏o si´ na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego (˚ukowski i in. 1995). Stan i dynamika populacji, potencjalne zagro˝enia Stan i dynamika populacji Jedyna populacja liczy∏a w latach osiemdziesiàtych XX w. kilkanaÊcie p∏onnych osobników. Potencjalne zagro˝enia G∏ównymi zagro˝eniami sà zmiany troficzne zbiorników wodnych i zanikanie obszarów podmok∏ych. Ochrona gatunku i jego siedlisk Propozycje dotyczàce gatunku Wskazana jest ochrona ex situ w warunkach ogrodów botanicznych, aby w przysz∏oÊci podjàç reintrodukcj´ i metaplantacje tego gatunku. Propozycje dotyczàce siedlisk Ochrona gatunku jest mo˝liwa jedynie poprzez zabezpieczenie jego biotopów i zachowanie niezmienionych warunków Êrodowiskowych, zw∏aszcza trofii jezior. Ewentualny wp∏yw dzia∏aƒ ochronnych na inne gatunki Ochrona siedlisk zajmowanych przez C. parnassifolia sprzyjaç b´dzie tak˝e gatunkom z klasy Litorelletea uniflorae i Isoëto-Nanojuncetea. Kierunki i zakres badaƒ naukowych Nale˝y kontynuowaç poszukiwania C. parnassifolia na historycznych stanowiskach. Wa˝ne mogà byç badania dotyczàce prze˝ywania diaspor kaldezji, a tak˝e studia taksonomiczne nad populacjami w obr´bie ca∏ego zasi´gu gatunku. 86 RoÊliny kwiatowe Monitoring Raz w roku nale˝a∏oby kontrolowaç stanowisko z okolic Mi´dzyrzecza i, w wypadku ponownego pojawu tego gatunku, podjàç badania nad strukturà i dynamikà populacji (por. Faliƒska 2002). Bibliografia Waldemar ˚ukowski 1832 Poradniki ochrony siedlisk i gatunków CASPER S. J., KRAUSCH H. D. 1980. Pteridophyta und Anthophyta. 1 Teil: Lycopodiaceae bis Orchidaceae. W: Ettl H., Gerlof J., Heyning H. (red.) Süßwasserflora von Mitteleuropa. Bd. 23. G. Fischer Verl., Jena., s. 176–176. COOK C. D. K. 1996. Aquatic and wetland plants of India. Oxford University Press, Oxford. DÑMBSKA I. 1964. Rzadsze roÊliny wodne i b∏otne w Polsce. Some interesting aquatic plants from North Poland. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. 14: 191–193. ELLENBERG H., WEBER H. E., DÜLL R., WIRTH V., WERNER W., PAULIßEN D. 1992. Zeigerwerte von Pflanzen in Mitteleuropa. Scripta Geobotanica 18.2: 5–258. FALI¡SKA K. 2002. Przewodnik do badaƒ biologii populacji roÊlin. Vademecum Geobotanicum 4. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. KAèMIERCZAKOWA R., ZARZYCKI K. (red.) 2001. Polska czerwona ksi´ga roÊlin. Paprotniki i roÊliny kwiatowe. Polish red data book of plants. Pteridophytes and flowering plants. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN i Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. RACIBORSKI M., SZAFER W. 1919. Flora Polska. RoÊliny naczyniowe Polski i ziem oÊciennych. T. 1. AU, Kraków. ZARZYCKI K., TRZCI¡SKA-TACIK H., RÓ˚A¡SKI W., SZELÑG Z., WO¸EK J., KORZENIAK U. 2002. Ecological indicator values of vascular plants of Poland. Ekologiczne liczby wskaênikowe roÊlin naczyniowych Polski. Biodiversity of Poland 2. Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, Kraków. ˚UKOWSKI W. 2001. Caldesia parnassifolia (L.) Parl. Kaldezja dziewi´ciornikowata. W: Kaêmierczakowa R., Zarzycki K. Polska czerwona ksi´ga roÊlin. Paprotniki i roÊliny kwiatowe. Polish red data book of plants. Pteridophytes and flowering plants. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN i Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, s. 397–398. ˚UKOWSKI W., LATOWSKI K., JACKOWIAK B., CHMIEL J. 1995. RoÊliny naczyniowe Wielkopolskiego Parku Narodowego. The vascular plants of Wielkopolska National Park. Prace Zak∏adu Taksonomii RoÊlin UAM w Poznaniu 4: 1–231. 87