EKOLOGICZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU

Zadanie wykonane w Centrum
Badania Gospodarki Regionalnej
Akademii Ekonomicznej w Poznaniu
w ramach pracy:
Strategia rozwoju społeczno
-gospodarczego miasta Lubonia
Załącznik 7
EKOLOGICZNE UWARUNKOWANIA
ROZWOJU
MIASTA LUBONIA
Autor:
mgr Alicja Czaban
Poznań 1998
-2-
Spis treści
strona
1. Wstęp ............................................................................................
3
2. Materiały źródłowe ........................................................................
4
3. Diagnoza stanu środowiska ............................................................
5
3.1. Powiązania przyrodniczo-regionalne .......................................
5
3.2. Walory i zasoby środowiska ...................................................
6
3.3. Źródła zanieczyszczenia i degradacji środowiska
10
....................
3.4. Monitoring środowiska ...........................................................
17
4. Ekologiczne podstawy kształtowania środowiska życia
mieszkańców .................................................................................
21
5. Podsumowanie ...............................................................................
25
-3-
1. Wstęp
Zgodnie z deklaracją misji miasta Lubonia uznaje się za jeden z celów
strategicznego rozwoju - zapewnienie warunków do zrównoważonego
rozwoju miasta w aspekcie przyrodniczym.
Dla zdefiniowania tego celu strategicznego niezbędne było:
–
rozpoznanie stanu istniejącego środowiska trendów zmian ilościowych i
jakościowych,
–
postawienie diagnozy i poszukiwanie optymalnych rozwiązań,
–
określenie działań dążących do łagodzenia istniejących zagrożeń,
zapobieganie nowym oraz tworzących warunki dla rozwoju miasta
zdrowego, przyjaznego ludziom i przyrodzie.
Zrównoważony ekologicznie rozwój gospodarczy miasta Lubonia jest
podstawą
polityki
zagospodarowania
przestrzennego
w
równolegle
opracowywanym "Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego miasta Lubonia" przez zespoł projektowy pod kierunkiem
mgr Anny Helzhausen.
2. Materiały źródłowe
-4-
Opracowanie wykonano w oparciu o następujące materiały archiwalne:
1. Stan środowiska woj. poznańskiego i źródła jego zanieczyszczenia
do r. 1992, WIOŚ 1994 r.
2. Raport o stanie środowiska w woj. poznańskim w roku 1993, WIOŚ
1994 r.
3. Raport o stanie środowiska w woj. poznańskim w roku 1994, WIOŚ
1995 r.
4. Raport o stanie środowiska w woj. poznańskim w latach 1995-1996,
WIOŚ 1997 r.
5. Gospodarka odpadami w woj. poznańskim w r. 1994, WIOŚ 1995 r.
6. Gospodarka odpadami w woj. poznańskim w r. 1995, WIOŚ 1996 r.
7. Monitoring środowiska w woj. poznańskim, WIOŚ 1996 r.
8. Gleby woj. poznańskiego, WIOŚ 1997 r.
9. Program ochrony środowiska do roku 2010 dla woj. poznańskiego, UW
w Poznaniu 1993 r.
10. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
m. Lubonia 1998 r.
11. Dokumentacja hydrogeologiczna stref ochronnych infiltracyjnego ujęcia
wody dla m. Poznania w Dębinie - "AQUA" Sp. z o.o., 1995 r.
12.
Ocena oddziaływania na środowisko istniejącego obiektu
Wielkopolskiego Przedsiębiorstwa Przemysłu Ziemniaczanego S.A.w
Luboniu, PZIiTS Poznań 1996 r.
13. Ocena oddziaływania na środowisko Zakładów Chemicznych „Luboń”
S.A. w Luboniu, PROSYNCHEM Gliwice 1995 r.
14. Inne materiały własne, dokumenty, informacje, pobrane w trakcie prac
planistycznych.
3. Diagnoza stanu środowiska
-5-
3.1. Powiązania przyrodniczo-regionalne
Miasto Luboń ma położenie specyficzne. Od północy styka się z dużym,
intensywnie zagospodarowanym miastem Poznaniem, od południa graniczy z
Wielkopolskim Parkiem Narodowym. Jest to jednocześnie przełomowy
odcinek doliny rzeki Warty, który jest korytarzem ekologicznym rangi
regionalnej i krajowej w ramach Wielkoprzestrzennego Systemu Obszarów
Chronionych ECONET (European Ecological Network).
Rzeka
Warta
jest
obiektem
przyrodniczym
obejmującym
zespół
różnorodnych środowisk i ekosystemów, które pozwalają na egzystencję
bogactwa organizmów. Stąd położenie miasta nad taką dużą rzeką wymaga
objęcia ochroną prawną walorów przyrodniczych i krajobrazowych doliny,
jednej z większych rzek polskich.
Z doliną rzeki Warty wiąże się również przylegające do Lubonia - ujęcie
wody dla m. Poznania - "Dębina". Jest to infiltracyjne ujęcie wody,
przepompowujące wodę z rzeki Warty na stawy infiltracyjne oraz stawy
naturalne. Studnie wiercone ujmują warstwę wodonośną w dolinie rzeki,
zalegającą do głębokości 10-18 m od powierzchni terenu.
Ujęcie to ma obecnie obowiązującą strefę pośrednią na obszarze miasta
Lubonia oraz nowoprojektowane strefy: pośrednią zewnętrzną i ochrony
pośredniej wód powierzchniowych dla zlewni Strumienia Junikowskiego.
Na południu miasta znajduje się również strefa najwyższej ochrony wód
podziemnych tj. Wielkopolska Dolina Kopalna. Zaliczona jest do głównych
zbiorników wód podziemnych w Polsce (GZWP) objętych szczególną
ochroną.
-6-
Jedynym elementem Systemu Ekologicznego jest dolina Strumienia
Junikowskiego, która w obrębie Poznania objęta jest ochroną prawną jako
"użytki ekologiczne", które winny być kontynuowane po stronie miasta
Lubonia.
3.2. Walory i zasoby środowiska
Miasto Luboń rozlokowane jest na kilku poziomach doliny rzeki Warty oraz
na wysoczyźnie morenowej.
Głównym walorem jest położenie miasta nad Wartą z ciekawym krajobrazem
nadrzecznym, dotąd słabo wykorzystywanym. Są to głównie tereny naturalnej
zieleni łąkowo-łęgowej z fragmentem zniszczonego lasu.
Lesistość miasta jest bardzo niska, wynosi zaledwie 3,9 % wobec innych
miast województwa (Poznań - 12,6%, Gniezno - 13,3%, Puszczykowo 45,7).
W mieście występują cenne aleje lipowe i wiele drzew pomnikowych.
Według map XIX-wiecznych wiele ówczesnych dróg a dziś ulic było
obsadzonych
drzewami.
Wskazana
byłaby
rekonstrukcja
dawnych
zadrzewień przyulicznych w nawiązaniu do modernizowanych ulic
dzisiejszego miasta.
Wody rzeki Warty pod względem czystości są nadal nieatrakcyjne, są to
wody jakości pozaklasowej, wpływające już w takim stanie w obręb miasta
Lubonia. Podobnie, Strumień Junikowski prowadzi wody n.o.n. - z powodu
przekroczenia dopuszczalnych norm wielu wskaźników zanieczyszczenia.
-7-
Stan czystości Strumienia Junikowskiego w odcinku przyujściowym
w l. 1995/1996.
Klasa czystości
planowana
Strumień
Junikowski
Wskaźniki decydujące o
wypadkowa wypadkowej klasie czystości
II
n.o.n.
Azot azotynowy, fosforany,
fosfor ogólny, miano coli
m. Luboń
Południowo-wschodnia
część
miasta
posiada
większe
powierzchnie
użytkowane rolniczo. Według waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej,
wskaźnik bonitacji jakości i przydatności rolniczej gleb kształtuje się
podobnie jak w m. Poznaniu, lecz gleby są z większym % kwasowości. Na
glebach o niskim pH utrudnione jest pobieranie przez rośliny podstawowych
składników pokarmowych.
Ocena zasobności gleb w zakresie przyswajalnego fosforu w % powierzchni
użytków rolnych jest wysoka, natomiast stwierdza się niedobory potasu i
magnezu.
Produkcja bezpiecznej dla zdrowia ludzi żywności zależy w znacznej mierze
od stanu zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi.
Występowanie w glebach podwyższonej zawartości metali ciężkich jest
następstwem działalności człowieka, szczególnie spowodowane emisjami
przemysłowymi i nadmierną chemizacją rolnictwa.
Zestawiając badane próbki z m. Poznania i m. Lubonia stwierdza się większe
zawartości metali ciężkich: kadmu, miedzi, niklu, ołowiu i cynku w warstwie
ornej gleb w mieście Luboniu.
-8-
Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej (wg IUNG Puławy)
Ocena gleb w pkt
Miasta/
/województwo
Wskaźnik
bonitacji jakości
i przydatności
rolniczej gleb
Przydatność
rolnicza
Bonitacja
grunty
orne
użytki
zielone
grunty
orne
użytki
zielone
m. Luboń
44,0
33,8
44,1
46,3
43,8
m. Poznań
45,4
30,6
45,8
30,4
43,6
m. Puszczykowo
30,3
18,1
28,4
20,0
28,3
województwo
razem
51,6
36,4
51,8
34,9
49,8
Odczyn gleb użytkowanych rolniczo (w % powierzchni użytków rolnych)
w m. Luboniu (L) i w m. Poznaniu (P)
Odczyn pH
Miasto
do 4,5
4,6-5,5
5,6-6,5
6,6-7,2
powyżej 7,2
L
0
11
49
35
5
P
5
17
22
38
18
Potrzeby wapnowania gleb (w % użytków rolnych) w m. Luboniu
Potrzeby wapnowania
konieczne
potrzebne
wskazane
ograniczone
zbędne
0
1
10
25
64
-9-
Średnie dawki CaO dla m. Lubonia z uwzględnieniem rodzaju gospodarstw,
wyliczone na podstawie badań potrzeb wapnowania gleb
Średnia dawka CaO [ton/ha] w gospodarstwach
indywidualne
wieloobszarowe
średnio w gminie
0,40
-
0,40
Ocena zasobności gleb w m. Luboniu w % powierzchni użytków rolnych
bardzo
niska
niska
średnia
wysoka
bardzo
wysoka
Zawartość
przyswajalnego fosforu
0
0
8
21
71
Zawartość
przyswajalnego potasu
5
13
23
28
31
Zawartość
przyswajalnego magnezu
24
33
25
9
9
Rodzaj zasobności
Zawartość metali ciężkich w warstwie ornej gleb
w m. Luboniu (L) i w m. Poznaniu (P)
Rodzaj
Zawartość całkowita w mg/kg
Liczba
próbek
najniższa
najwyższa
średnia
1
2
3
4
5
Zawartość
kadmu
L
P
2
28
0,20
0,07
0,33
0,35
0,26
0,15
Zawartość
miedzi
L
P
2
28
9,0
3,0
13,7
13,7
11,3
6,1
- 10 -
1
2
3
4
5
Zawartość
niklu
L
P
2
28
4,4
1,6
12,9
6,6
8,6
4,0
Zawartość
ołowiu
L
P
2
28
10,5
7,8
21,2
37,2
15,7
15,1
Zawartość
cynku
L
P
2
28
17,0
7,3
66,7
87,5
41,8
39,5
3.3. Źródła zanieczyszczenia i degradacji środowiska
Głównym winowajcą degradacji środowiska w mieście Luboniu były dawne
Poznańskie Zakłady Nawozów Fosforowych a obecnie Zakłady Chemiczne
Luboń S.A. Zakłady te w latach powojennych produkowały ogromne ilości
nawozów bez specjalnej troski o zabezpieczenie środowiska powodując
rozległe skażenia powietrza, gleb, wód, roślin, zwierząt i ludzi. Liczne prace
naukowe Akademii Rolniczej i Medycznej w Poznaniu są świadectwem tych
czasów.
Gdy w styczniu 1990 roku Minister Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa opublikował listę 80-ciu zakładów najbardziej
uciążliwych dla środowiska w skali kraju, Zakłady Chemiczne „Luboń” S.A.
były jednym z nich. Jest to aktualne do dziś.
- 11 -
Emisja zanieczyszczeń z zakładów Lubonia uznanych za szczególnie
uciążliwe w skali województwa i kraju (wg WIOŚ Poznań 1994 r.)
Wielkość emisji zanieczyszczeń w tonach/rok
Zakład
pyłów
ogółem
Wielk. Przeds.
Przemysłu
Ziemniaczanego
S.A.
Zakłady
Chemiczne
„Luboń” S.A.
gazowych
ogółem
SO2
NOx
CO
inne
66,0
197,8
140,7
44,1
13,0
-
82,0
151,1
105,2
31,9
-
0,9
Zestawienie ważniejszych kotłowni m. Lubonia
(wg OIGE P-ń i Wydz. Inspekcji WIOŚ, stan 1996 r.)
Typ
Zakłady Chemiczne
„Luboń” S.A.
Wlkp. Przedsiębiortwo
Przemysłu
Ziemniaczanego S.A.
Rodzaj
paliwa
Kotły
Nazwa jednostki
Koetz-15
Steinmiller,
(nieczynne)
Urządzenia
odpylające
Liczba
węgiel
2
kamienny
(rezerwa)
kocioł
gazowoolejowy
1
OR-16
2
odpylacze
cyklonowe
gaz - olej
miał
węglowy
j.w.
- 12 -
Zasięg degradacji środowiska najbardziej uwidocznił się w zniszczeniach
lasów WPN, lasu przyzakładowego, zakwaszeniu gleby, przenawożeniu
fosforem, o dużej zawartości fluoru w glebie.
Skażenie roślin uprawnych i choroby zwierząt gospodarskich były powodem
skarg i licznych rekompensat wypłaconych przez zakład okolicznym
rolnikom.
Wyznaczona w 1989 r. strefa ochronna zakładów nadal obowiązuje,
potwierdzona jest wykonaną "Oceną oddziaływania na środowisko" przez
PROSYNCHEM, Gliwice 1995 rok.
W
międzyczasie
technologicznych,
zakłady
przeszły
etap
transformacji,
dokonano
wymiany
urządzeń
zmian
energetycznych
z
tradycyjnych na
gazowo-olejowe.
Główne problemy z zakresu ochrony środowiska w tym zakładzie stanowią:
–
wylewisko ługów pokrystalicznych i jego wpływ na wody podziemne
i powierzchniowe;
–
emisja zorganizowana SO2 z energetyki zakładowej;
–
emisja
niezorganizowana
pyłów
superfosfatu
pylistego
podczas
załadunku.
Wylewisko ługów pokrystalicznych istnieje od roku 1971 tj. od czasu
uruchomienia produkcji fluorku glinu. Wylewisko nie posiada projektu
technicznego i dokumentacji. Zostało wykonane w zagłębieniu terenu na
piaszczystych nieużytkach, w formie zbiornika z obwałowaniem o wys. 4 m,
bez uszczelnienia podłoża.
Od r. 1992 zaprzestano deponowania odpadów na wylewisku.
- 13 -
Obecnie odpady nagromadzone w okresie 20-letniej eksploatacji stanowią
zwartą masę w ilości ok. 40,0 tys. ton. Są to odpady należące do 1 grupy
uciążliwości, klasyfikowane jako nadzwyczaj niebezpieczne.
Ocena wpływu wylewiska na wody podziemne prowadzona jest od r. 1984,
kiedy wykonano pierwsze otwory obserwacyjne. W dalszych latach
prowadzono rozbudowę sieci otworów piezometrycznych oraz badano stan
zanieczyszczenia wód gruntowych. Badania wykazały, że w wyniku migracji
związków fluoru i glinu nastąpiło zanieczyszczenie wód podziemnych oraz
obniżenie wskaźnika pH tych wód, mimo zaprzestania składowania odpadów.
Drugim niebezpiecznym miejscem są zbiorniki kwasu siarkowego o
pojemności 4000 m3 zlokalizowane 80 m od brzegu rzeki Warty.
Jakkolwiek prowadzi się na bieżąco obserwacje i ściśle przestrzega
warunków napełniania, korzystania ze zbiorników, WIOŚ Poznań uważa, że
brak jest awaryjnego zabezpieczenia w razie nadzwyczajnego zagrożenia,
zwłaszcza w aspekcie ujęcia wody w Dębinie.
W styczniu 1991 r. Wojewoda utworzył wojewódzką listę zakładów
szczególnie uciążliwych dla środowiska. Do tej grupy (16 zakładów)
należy Wielkopolskie Przedsiębiorstwo Przemysłu Ziemniaczanego S.A.
w Luboniu. Głównym kryterium w wytypowaniu jednostek na listę była
sumaryczna kara pieniężna nałożona w roku kalendarzowym na dany
zakład;
jest ona sumą łącznych kar nałożonych na zakład za
przekroczenia wymogów ochrony środowiska w zakresie:
–
gospodarki ściekowej,
–
gospodarki odpadami,
–
ochrony powietrza,
–
hałasu emitowanego do środowiska
przy założeniu 3-krotnego przekroczenia tej kary w ciągu ostatnich sześciu
lat.
- 14 -
Wielkości zanieczyszczeń odprowadzanych do rz. Warty w 1994 r.
przez zakłady w Luboniu uznane za szczególnie uciążliwe
w skali województwa i kraju
Odprowadzane ścieki
Zakłady
Wielkopolskie
Przeds.Przemysłu
Ziemniaczanego
S.A.
Zakłady
Chemiczne
„Luboń” S.A.
Ładunki zanieczyszczeń ton/rok
Ilość w tys.
m3/r.
BZT5
ChZT
Zawiesiny
ogólne
877
133,45
445,9
110,0
1273,43
10,46
-
61,65
- 15 -
Zasięg oddziaływania zakładów wykracza poza granice administracyjne
miasta.
Dzieje
się
to
za
przyczyną
systemu
utylizacji
ścieków
technologicznych dla potrzeb rolnictwa dawniej Rogalina, aktualnie
Głuszyny Leśnej i Daszewic.
Według "Oceny oddziaływania na środowisko" wykonanej przez Oddział
Biura Studiów i Rzeczoznawstwa PZIiTS w Poznaniu z 1996 r. sposób
zagospodarowania ścieków jest niewłaściwy, stwierdzając ich niekorzystny
wpływ na rośliny, glebę, wody powierzchniowe i podziemne.
Działo się to poprzez nagminne wprowadzanie ścieków ponad możliwości
sorpcyjne gleb i zapotrzebowanie uprawianych roślin.
Trwa postępowanie w Urzędzie Wojewódzkim w sprawie uzyskania
pozwolenia wodno-prawnego na dalsze rolnicze utylizowanie tych ścieków.
Zgodnie z "Oceną oddziaływania..." pozwolenie będzie wydane najpóźniej do
2005 roku. Istnieje konieczność znalezienia innych sposobów utylizacji lub
diametralnej zmiany technologii tych zakładów. Ponadto Wielkopolskie
Przedsiębiorstwo
Przemysłu
Ziemniaczanego
posiada
składowisko
przemysłowe - ziemię spławiakową o 2 grupie szkodliwości.
Nagromadzenie odpadów wynosi 18,0 tys. ton.
Składowisko nie jest eksploatowane od 1995 r. w związku z przebudową
układu transportowo-myjącego. Zakład od 1994 r. wykonuje badania wód
gruntowych wokół składowiska, do czego został zobowiązany zarządzeniem
WIOŚ w Poznaniu.
Kolejnym źródłem degradacji środowiska jest kolidujące z ochronną zlewnią
Strumienia Junikowskiego wysypisko komunalne przy ul. Żabikowskiej.
Były tu składowane odpady od 1983 r. do 1996 r. i częściowo do chwili
- 16 -
obecnej., Nagromadzenie odpadów wynosi 305 tys. m3 na powierzchni około
13 ha.
Nieuregulowany stan prawny, brak zabezpieczenia podłoża i prawidłowej
gospodarki na wysypisku - doprowadziły do zamknięcia go. Projektowany
przebieg autostrady przez to wysypisko spowoduje konieczność wybrania
masy wysypiskowej z uwagi na zagłębienie trasy w tym terenie.
Jako miejsce docelowe składowania odpadów komunalnych z m. Lubonia
przewidziane jest składowisko w Srocku Małym gm. Stęszew. Jest to
składowisko międzygminne, które ma nową kwaterę oddaną do eksploatacji
w 1995 r.
Potencjalnym źródłem zagrożenia dla środowiska i warunków zamieszkania
ludzi będzie przebieg autostrady A2. Mimo projektowanych zabezpieczeń
należy się liczyć z uciążliwościami zanieczyszczeń powietrza - najdalej
rozprzestrzeniającymi się w otoczenie trasy.
Także rozbudowa linii kolejowej do parametrów "160 km/h" spowoduje
rozszerzenie oddziaływania głównie hałasu, dokuczliwego zwłaszcza w
godzinach nocnych.
Wreszcie,
położone
poza
Luboniem
lotnisko
w
Krzesinach,
po
spodziewanym rozwoju w ramach bazy NATO, zwiększy zasięg, już dziś
ponadnormatywnej strefy hałasu i pogorszy warunki życia północnej części
Lubonia.
Badania stanu czystości powietrza atmosferycznego wykonuje Wojewódzka
Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Poznaniu.
W mieście Luboniu jest tylko jeden punkt pomiarowy przy
ul. Żabikowskiej 36.
Analiza wyników w latach 1993-1996 wykazała, że nie ma przekroczeń
normatywnych
stężeń
dwutlenku
siarki,
dwutlenku
azotu
i
pyłu
zawieszonego, natomiast cały czas utrzymuje się ponadnormatywny stan
- 17 -
fluoru i jego związków rozpuszczalnych w wodzie. Oznacza to, że mimo
zmian technologicznych, zmniejszających emisję fluoru do atmosfery - nadal
notowane są przekroczenia niebezpiecznego fluoru, odkładającego się w
organizmach mieszkających tu ludzi.
Stanowiska pomiarowe do badań średniodobowych stężeń
zanieczyszczenia powietrza i uzyskane wyniki średnioroczne
(wg WSSE Poznań) w latach 1993-1996
Lokalizacja
Stężenie średnioroczne (mg/m3)
Typ sieci
stanowiska
SO2
NOx
pył
zawieszony
fluor
i jego
związki
25
3,5
Luboń
ul. Żabikowska 36
stacja
1993 r.
krajowa
27
1994 r.
nadzoru
15
47
28
3,8
1995 r.
ogólnego
11,2
30,9
24,8
4,0
15,3
35,1
29,4
2,8
32
50
50
1,6
1996 r.
STĘŻENIA DOPUSZCZALNE
Uwaga:
Występują przekroczenia rocznej wartości normatywnej
związków fluoru
Sezonowe stężenia zanieczyszczeń powietrza w 1996 r.
(wg WSSE Poznań)
Luboń
ul. Żabikowska 36
Stężenia średniookresowe (mg/m3)
- 18 -
Okres
pył
zawieszony
dwutlenek
siarki
dwutlenek
azotu
fluor
Sezon
grzewczy
47,9
23,0
41,4
3,2
Sezon letni
10,9
7,6
29,1
2,5
3.4.
Monitoring środowiska
Od 1991 roku powołany został do życia państwowy monitoring środowiska,
który na analizowanym terenie monitoruje wybrane komponenty środowiska.
Na terenie miasta Lubonie znajdują się trzy punkty badawcze:
1. Stacja krajowego monitoringu zanieczyszczeń powietrza
Luboń, ul. Żabikowska 36
współrzędne geograficzne:
szerokość - 52o20'48''
długość
- 16o52'55''
Jest to stacja nadzoru ogólnego.
2. Punkt pomiarowo-kontrolny na rzece Warcie badany w sieci monitoringu
krajowego i regionalnego przez WIOŚ Poznań
- km rzeki
251,1
Luboń, powyżej ujścia Strumienia Junikowskiego
współrzędne geograficzne:
szerokość - 52o20'32''
długość
- 16o54'06''
3. Punkt pomiarowo-kontrolny na Strumieniu Junikowskim j.w.
- km rzeki
0,2
Luboń, ujście strumienia do rz. Warty
- 19 -
współrzędne geograficzne:
szerokość - 52o20'36''
- 16o54'05''
długość
Punkty
te
dostarczają
danych
porównywalnych,
przeprowadzanych
cyklicznie przy zunifikowanej metodzie, aparaturze i interpretacji wyników.
Dotychczasowe badania prowadzone przez lata w Luboniu są niejednorodne i
nieporównywalne. Częste zmiany lokalizacji stanowisk pomiarowych,
zmiany wskaźników - nie pozwalały na ustalenie wielkości faktycznych
stężeń oraz występujących trendów zmian.
Poza stanowiskami monitoringu krajowego czy regionalnego, na terenie m.
Lubonia prowadzone są pomiary na lokalnych stanowiskach badawczych. Na
podstawie decyzji administracyjnej, podmioty gospodarcze szkodliwie
oddziaływujące na środowisko, tj. Zakłady Chemiczne „Luboń” S.A.
i Wielkopolskie Przedsiębiorstwo Przemysłu Zieminiaczanego S.A. były
zobowiązane do utworzenia i finansowania punktów pomiarowych. Zakłady
te zorganizowały własną sieć pomiarową emisji i imisji zanieczyszczeń
powietrza oraz sieć piezometryczną migracji zanieczyszczeń wokół
składowisk odpadów.
Jednym z 27 wydzielonych przez Uchwałę Rady Ministrów nr 21/83 z dnia
4.III.1983 r. obszarów ekologicznego zagrożenia był Poznański Obszar
Ekologicznego Zagrożenia (POEZ) obejmujący Poznań z Luboniem oraz
gminy podpoznańskie.
W lipcu 1995 r. z inicjatywy Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska
przeprowadzono
weryfikację
istniejących
obszarów
ekologicznego
zagrożenia w oparciu o wyniki uzyskane z monitoringu środowiska.
Utworzono grupy (A do D) i kategorie (I do IV) obszarów pod względem
występowania zagrożeń środowiska.
Poznań z miastem Luboniem zaliczono do grupy D - na których to terenach
występują ponadnormatywne zanieczyszczenia środowiska o rozpoznanym,
- 20 -
znaczącym zasięgu i natężeniu a istniejące dane pomiarowe pozwalają na
ocenę stopnia zagrożenia.
Grupa D dla m. Lubonia przyznana została ze względu na lokalizację
Zakładów Chemicznych „Luboń” S.A. na liście "80" zakładów szczególnie
uciążliwych w skali kraju oraz Wielkopolskiego Przedsiębiorstwa Przemysłu
Ziemniaczanego S.A. na wojewódzkiej liscie zakładów uciążliwych.
Tereny grupy D podzielono dalej na cztery kategorie, analizując poziom
zanieczyszczenia powietrza, wód powierzchniowych płynących, wód
podziemnych, gleb, poziom degradacji i dewastacji gruntów oraz poziom
zagrożenia hałasem.
Kategorie (I-III) obejmują tereny trwałych przekroczeń, natomiast kategoria
(IV) obejmuje tereny, na których mogą występować stężenia zanieczyszczeń
przekraczające normy dopuszczalne, jednakże o lokalnym charakterze lub
dotyczące jednego elementu środowiska.
Występujące zagrożenia zostały oceniane w trójstopniowej skali punktów
(0-1-2).
W Luboniu występują następujące zagrożenia:
–
w zakresie zanieczyszczeń powietrza, zanieczyszczeń gleb, dewastacji
i degradacji gruntów oraz zagrożenia hałasem ocena wynosi "0", gdyż
brak jest przekroczeń norm i wskaźników jakości środowiska lub
naruszenia te są nieznaczne, względnie mają sporadyczny charakter i
niewielki zasięg;
–
w zakresie zanieczyszczeń wód powierzchniowych ocena wynosi "1",
gdyż występują tu długotrwałe przekroczenia dopuszczalnych norm o
średnim zasięgu i natężeniu;
–
w zakresie zanieczyszczenia wód podziemnych ocena wynosi "2", gdyż
występują tu ciągłe przekroczenia dopuszczalnych norm o znacznym
zasięgu i natężeniu.
- 21 -
Uzyskana suma punktów kwalifikuje miasto Luboń do kategorii IV nie
utożsamianej z obszarem ekologicznego zagrożenia. W przypadku obszaru
poznańskiego tylko miasto Poznań może być tożsame ze statusem obszaru
ekologicznego zagrożenia.
4. Ekologiczne podstawy kształtowania środowiska życia
mieszkańców
Zmierzając do realizacji generalnego celu, czyli trwałego i zrównoważonego
rozwoju miasta Lubonia, podjętych zostanie wiele prób, konkretyzujących tę
ideę.
Między deklaracjami i regulacjami prawnymi a ich urzeczywistnieniem
istnieje jeszcze bardzo głęboka luka.
Co więcej, nadużywanie tego pojęcia sprawia, że tak władze, jak i opinia
społeczna przestają rozumieć, co się właściwie za tym kryje.
Zgodnie z Deklaracją z Rio... rozwój zrównoważony to rozwój w
harmonii z przyrodą, który zapewni zaspokojenie współczesnych
potrzeb społeczeństwa, bez naruszania możliwości zaspokojenia potrzeb
przyszłych pokoleń.
Dlatego ważne jest dostrzeżenie dwóch wymiarów miasta: 1) jako struktury
społeczno-gospodarczej i przestrzennej, dostosowanej do różnorodnych
potrzeb człowieka, a 2) jako układu ekologicznego, fragmentu biosfery
o określonych warunkach przyrodniczych, stanowiącego środowisko życia
człowieka.
- 22 -
W rozwoju przestrzennym i gospodarczym współczesnych miast ścierają się
ze sobą dwa przeciwstawne dążenia:
–
do koncentracji funkcji, a w konsekwencji zabudowy i infrastruktury,
podyktowane
przede
wszystkim
względami
ekonomicznymi,
technicznymi, społecznymi;
–
do rozluźnienia zainwestowania, którego celem jest zapewnienie
mieszkańcom godziwych warunków życia.
To pierwsze dążenie zwykle przeważało i w związku z tym nastąpiło
zabudowywanie terenów pełniących funkcje przyrodnicze. Tak stało się w
mieście Luboniu. Dolina rzeki Warty pełniąca funkcje: hydrologiczną,
klimatyczną, biologiczną, a więc decydujące o funkcjonowaniu środowiska
przyrodniczego całego miasta, została w dużym stopniu zagospodarowana i
to w dodatku przedsięwzięciami degradującymi to środowisko (zakłady
przemysłowe o dużej szkodliwości i uciążliwości).
Podstawową więc rzeczą przyszłościową jest uwolnienie doliny z dalszej
intensyfikacji dzialalnosci produkcyjnej i realizacja programu sukcesywnej
eliminacji zanieczyszczeń przemysłowych.
Zakłady Chemiczne „Luboń” S.A. winny realizować następujące
zadania:
–
zgodnie z decyzją Wydziału Ochrony Środowiska UW muszą prowadzić
intensywne działania w celu likwidacji składowiska ługów;
–
należy kontynuować pomiary piezometryczne, określające wielkości
skażenia wód gruntowych w otoczeniu tego składowiska;
–
należy ustalić źródła emisji związków fluoru pod kątem dalszej ich
minimalizacji.
Stałe
przekroczenia
tych
związków,
ustalone
w
monitoringu stacji w Luboniu przy ul. Żabikowskiej 36 świadczą o mało
- 23 -
efektywnej technologii oczyszczania gazów odlotowych i słabym
eliminowaniu emisji niezorganizowanej;
–
zgodnie ze znowelizowaną ustawą o ochronie i kształtowaniu środowiska
Zakłady Chemiczne Luboń S.A. posiadające ustanowioną strefę ochronną
- muszą do roku 2005 ograniczyć szkodliwe oddziaływanie na środowisko
do granic terenu, do którego posiadają tytuł prawny.
Drugim zakładem, mającym ogromny wpływ na stan środowiska
w mieście Luboniu jest Wielkopolskie Przedsiębiorstwo Przemysłu
Ziemniaczanego S.A.
Zakłady te winny realizować następujące zadania:
–
intensywnie zająć się przeprofilowaniem produkcyjnym lub przejść na
pełne
oczyszczanie
ścieków
(podczyszczanie
ścieków).
Rolnicze
wykorzystanie ścieków jest tylko czasowo dozwolone i na dalszy okres
niedopuszczalne;
–
należy prowadzić skuteczne działania nad likwidacją nieczynnego
składowiska ziemi spławiakowej;
–
należy kontynuować pomiary piezometryczne, określające wielkości
skażenia wód gruntowych w otoczeniu tego składowiska;
–
bezwzględnie wprowadzić ekologiczne paliwa energetyczne: gaz, olej
opałowy w celu wyeliminowania emisji z kotłowni węglowej;
–
w zakresie wykorzystania energii odnawialnych: słońca, wiatru, ciepła
ziemi należy promować kolektory słoneczne, siłownie wiatrowe, pompy
cieplne itp.
Kolejny problem, który winien być rozwiązany, to ochrona zlewni
Strumienia Junikowskiego.
- 24 -
Jest to niezbędne dla ochrony ujęcia wody pitnej Poznań-Dębina.
Zadaniami priorytetowymi winno być:
–
ścisła kontrola gospodarki ściekowej w zlewni Strumienia, zarówno
obiektów działalności gospodarczej jak i zabudowy mieszkaniowej.
Kontrola winna dotyczyć szczelności zbiorników bezodpływowych i
prawidłowego ich opróżniania;
–
obszar miasta położony w zlewni Strumienia winien być objęty w
pierwszej kolejności siecią kanalizacji sanitarnej a ul. Armii Poznań także siecią kanalizacji burzowej;
–
Strumień Junikowski winien być objęty ścisłą kontrolą przed "dzikimi
wlotami" oraz badaniami kontrolnymi czystości na kilku odcinkach
jego przepływu przez miasto Luboń;
–
wszystkie obiekty działalności gospodarczej w obrębie zlewni muszą być
zinwentaryzowane pod kątem gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki
odpadami.
Nowe, nieznane zagrożenie środowiska życia ludzi, będzie pochodziło z
autostrady A2. Oprócz ewidentnych wyburzeń, zasięg oddziaływania
ponadnormatywnych uciążliwości sięgnie pasa około 150 m po obu stronach
trasy. Będą to skażenia powietrza spalinami i hałas dokuczliwy szczególnie
nocą.
Przy realizacji inwestycji muszą być spełnione warunki:
–
prowadzenie trasy w wykopie,
–
zabezpieczenie przez wprowadzenie wielopiętrowych pasów zieleni
izolacyjnej oraz ekranów akustycznych.
Zakładana promocja działań proekologicznych ma tworzyć warunki dla
rozwoju miasta zdrowego, przyjaznego ludziom i przyrodzie.
- 25 -
5. Podsumowanie
* Położenie Lubonia w osi regionalnego i krajowego układu ekologicznego
systemu obszarów chronionych woj. poznańskiego, rzeki Warty,
Wielkopolskiej Doliny Kopalnej - decydują o priorytetach ochrony wód
powierzchniowych i podziemnych w rozwoju miasta;
* Bezpośredni
styk z Wielkopolskim Parkiem Narodowym - obiektem
przyrodniczym
najwyższej
ochrony
-
stanowi
o
konieczności
proekologicznych działań na każdej płaszczyźnie gospodarczej
i społecznej;
* Do priorytetów zalicza się likwidację niebezpiecznego składowiska ługów
Zakładów
Chemicznych
unieszkodliwiania
„Luboń”
ścieków
w
S.A.
oraz
Wielkopolskim
zmianę
technologii
Przedsiębiorstwie
Przemysłu Ziemniaczanego S.A.;
* Konieczna jest ścisła kontrola przed skażeniami całej zlewni Strumienia
Junikowskiego w aspekcie ochrony ujęcia wody w Poznaniu-Dębinie.
Wiąże się to z rozwiązaniem problemu gospodarki ściekami w całym
mieście,
dalsze
podłączanie
do
systemu
poznańskiego,
budowa
oczyszczalni własnej lub udział w budowie oczyszczalni w Łęczycy;
- 26 -
* Niezbędne
jest opracowanie kompleksowej gospodarki odpadami,
selekywnej zbiórki, przetwarzania, odzysku gospodarczego i składowania.
Poprzedzone to winno być wyborem opcji akceptowanej przez
społeczeństwo miasta, zabezpieczenia pojemników i organizacji wywozu
przez władze lokalne. Wybór i przyjęcie nowych technik gospodarowania
odpadami, które muszą rozpoczynać się już w gospodarstwie domowym
zmniejszy ilość gromadzonych odpadów i ich uciążliwość dla środowiska;
* Wobec
uznania
całego
miasta
za
strefę
rozwoju
ekologicznie
uwarunkowanego, a obszar pomiędzy ul. Armii Poznań a rzeką Wartą za
strefę szczególnej ochrony środowiska, dopuszcza się istnienie obecnych
zakładów przemysłowych, firm rzemieślniczych, produkcyjnych
i usługowych pod warunkiem prowadzenia działań na rzecz ochrony
i rewitalizacji środowiska, z wprowadzaniem nowych podmiotów tylko
produkcji "czystej", nowoczesnych technik i technologii wg europejskich
norm ochrony środowiska;
* Dla
zwiększenia potencjału przyrodniczego miasta niezbędne jest
wprowadzenie na szeroką skalę nasadzeń zieleni, drzew przyulicznych,
przywodnych, krajobrazowych, zgodnie z kompleksowym Projektem
Zagospodarowania Zieleni Miejskiej w Luboniu oraz utrzymanie
istniejącego "użytku ekologicznego" w dolinie Strumienia Junikowskiego
(rejon ul. Puszkina);
* Wprowadzanie szerokiej edukacji ekologicznej dzieci, młodzieży
i dorosłych, organizacja festynów, konkursów na temat wiedzy i
zachowań proekologicznych, wydawnictwo broszur (np. raportu o stanie
środowiska), plakatów, urządzanie "dni sprzątania miasta i sadzenia
zieleni" itp., gdyż skuteczna ochrona środowiska może być realizowana
- 27 -
tylko przez społeczności o odpowiednio ukształtowanym poziomie
świadomości ekologicznej.