mniejszości wyznaniowe w polsce w świadomości społecznej

MNIEJSZOSCI WYZNANIOWE W POLSCE W SWIADOMOSCI
SPOLECZNEJ
Warszawa, lipiec 1999
• Przewazajaca wiekszosc Polaków (90%) zetknela sie z informacjami na temat mniejszosci
wyznaniowych. Glównym zródlem informacji na ten temat jest telewizja (72%).
• Wiekszosc Polaków (prawie 60%) zadeklarowala, ze zna osoby, które sa wyznawcami
innych religii niz rzymsko-katolicka. Najczesciej badani (52%) mieli kontakt ze Swiadkami
Jehowy.
• Najczesciej Polacy deklaruja obojetnosc wobec innych ugrupowan religijnych. Wyjatek
stanowia Satanisci wobec których 48% badanych odczuwa wrogosc, a 21% niechec.
OBOP
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o.
ul. Dereniowa 11, 02 776 Warszawa
Tel: (48 22) 648 2044 (-46), 644 9995 Fax: (48 22) 644 9947 e-mail: [email protected] www.obop.com.pl
Biura w ponad 30 krajach
Grupa Taylor Nelson Sofres
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z. o. o.
”Mniejszosci wyznaniowe ...”
15-17.05. 99.
Cytowanie, publiczne odtwarzanie oraz wykorzystanie w innej formie danych, informacji i opracowan
zamieszczanych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania zródla.
W Polsce obok Kosciola rzymsko-katolickiego istnieje okolo 150 róznych wyznan
religijnych. Nalezy do nich kilka procent Polaków. Czesc z nich to Koscioly o
wielowiekowej tradycji takie jak np. Kosciól prawoslawny, luteranski, Zwiazek
Wyznawców Religii Mojzeszowej, czesc to mlodsze ugrupowania religijne takie jak np.
Zielonoswiatkowcy, Mariawici, Swiadkowie Jehowy i inne. Jakie miejsce w
swiadomosci polskiego spoleczenstwa zajmuja mniejszosci wyznaniowe? Jakie sa
opinie i postawy Polaków wobec tych ugrupowan religijnych? W maju br. Osrodek
Badania Opinii Publicznej na zlecenie prof. Marii Libiszowskiej Zóltkowskiej z Instytutu
Socjologii UMCS w Lublinie przeprowadzil sondaz na ten temat.1
Zródla informacji o wyznaniach nierzymsko-katolickich
• Przewazajaca wiekszosc Polaków (90%) zetknela sie z informacjami na temat innych
wyznan. Przy tym najbardziej popularnym zródlem informacji o mniejszosciach
wyznaniowych jest telewizja (72%). Pozostale - takie jak np. rodzina, znajomi, prasa,
Kosciól, radio wymieniane byly znacznie rzadziej.
• Zaledwie 10% badanych stwierdzilo, ze nie dotarly do nich informacje o innych
wyznaniach, badz ze nie interesuja sie tymi sprawami.
Szczególowe dane prezentuje ponizsze zestawienie.
1
Badanie zostalo przeprowadzone w dniach 15 - 17 maja 1999 r. na reprezentatywnej, losowej próbie
mieszkanców Polski powyzej 15-tego roku zycia. Zrealizowano 1041 wywiadów. Maksymalny blad statystyczny
dla takiej wielkosci próby wynosi +/-3,0%.
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z. o. o.
”Mniejszosci wyznaniowe ...”
15-17.05. 99.
Gdzie zetknal(ela) sie Pan(i) z informacjami na temat innych
wyznan, niz rzymsko-katolickie?
w telewizji
w rodzinie, u znajomych
w prasie
w nauczaniu Kosciola
w radio
w bezposrednich kontaktach z wyznawcami
w ksiazkach, w literaturze
w pracy
w szkole
gdzie indziej
nie zetknalem(am) sie, nie interesuje sie tym
72%
6%
4%
3%
2%
2%
1%
1%
1%
2%
10%
Procenty nie sumuja sie do 100%, poniewaz respondenci mogli wymienic wiecej, niz jedna odpowiedz
Znajomosc wyznawców innych religii
Wiekszosc Polaków (prawie 60%) zadeklarowala, ze zna osoby, które sa
wyznawcami innych religii. Nie mialo takich kontaktów dwie piate (39%) badanych.
Srednio jedna osoba zetknela sie z przedstawicielami dwóch wyznan.
Najczesciej respondenci mieli kontakt ze Swiadkami Jehowy (52%). Jedna piata
badanych zadeklarowala, ze zna osoby wyznania prawoslawnego. Co dziesiaty Polak
zetknal sie z Zielonoswiatkowcami. Zaledwie 7% osób stwierdzilo, ze zna wyznawców
judaizmu. Znajomosc wyznawców innych religii podanych w ankiecie wymieniana byla
minimalnym odsetkiem glosów, co obrazuje ponizsze zestawienie.
3
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z. o. o.
”Mniejszosci wyznaniowe ...”
15-17.05. 99.
W Polsce, poza katolikami, sa takze wyznawcy innych religii.
Czy zna Pan(i) kogos, kto jest innego wyznania niz
katolickie?
Swiadkowie Jehowy
52%
Prawoslawni
20%
Zielonoswiatkowcy
9%
Wyznawcy judaizmu (zydzi) 7%
Luteranie
5%
Buddysci
3%
Muzulmanie
3%
Krysznowcy
3%
Mariawici
2%
inne wyznanie
4%
nie znam nikogo
39%
Procenty nie sumuja sie do 100%, poniewaz respondenci mogli wymienic wiecej, niz jedna odpowiedz
4
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z. o. o.
”Mniejszosci wyznaniowe ...”
15-17.05. 99.
Stosunek do mniejszosci wyznaniowych
Aby zbadac stosunek Polaków do mniejszosci wyznaniowych, zapytano
respondentów o to, czy wobec wyznawców poszczególnych religii odczuwaja sympatie,
obojetnosc, niechec czy wrogosc. Jak wynika z sondazu - najczesciej Polacy deklaruja
obojetnosc wobec innych ugrupowan religijnych. Wyjatek stanowia tu Satanisci, wobec
których przewaza uczucie wrogosci (48%) i niecheci (21%). W sumie ponad dwie
trzecie spoleczenstwa ma do nich negatywny stosunek.
Dominacja poczucia obojetnosci moze swiadczyc o tolerancyjnej postawie
wobec wyznawców innych religii. Mimo, ze nie oznacza ona sympatii, to jednoczesnie
brak w niej elementów niecheci czy wrogosci. Równiez w stosunku Polaków do Zydów
dominuje postawa obojetnosci, a uczucia niecheci lub wrogosci wymienia bardzo maly
odsetek badanych. W podobnie tolerancyjny sposób deklaruja Polacy swoja postawe
wobec osób niewierzacych.
Nalezy poza tym zwrócic uwage, ze oprócz wspomnianych juz wczesniej
Satanistów, wzglednie najwieksza niechec (20%) Polacy deklaruja wobec Swiadków
Jehowy, co wiaze sie zapewne z intensywna dzialalnoscia prozelityczna tego
ugrupowania.
Trzeba uswiadomic sobie, ze generalnie w polskim spoleczenstwie mala jest
znajomosc mniejszosci wyznaniowych. Badani najczesciej deklaruja nieznajomosc
Mariawitów (38%), nastepnie Luteran, Zielonoswiatkowców i Krysznowców (ok. 31%)
oraz Buddystów (26%).
Prosze powiedziec, czy wobec nastepujacych grup wyznaniowych odczuwa Pan(i):
(dane w proc.)
trudno
sympatie obojetnosc
niechec
wrogosc powiedziec
nie znam
Prawoslawnych
12
67
4
1
16
Buddystów
7
62
4
1
26
Swiadków jehowy
7
65
14
6
8
Luteran
5
61
3
1
30
Wyznawców judaizmu
5
68
7
3
17
- zydów
Niewierzacych 4
69
8
2
17
ateistów
Zielonoswiatkowców
4
61
3
1
31
Krysznowców
3
56
8
2
31
Mariawitów
3
56
3
0
38
5
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z. o. o.
Satanistów
”Mniejszosci wyznaniowe ...”
1
17
21
Opinie o wyznawcach róznych religii
15-17.05. 99.
48
13
Aby poznac opinie badanych o wyznawcach poszczególnych religii, w kolejnych
pytaniach przedstawiono pary przeciwstawnych twierdzen charakteryzujacych tych
wyznawców.
Respondentów
poproszono
o
ocene
twierdzen
wedlug
skali
pieciostopniowej. Ocenie badanych poddano wiernych siedmiu róznych wyznan, w tym
dla porównania takze katolików.
Na wstepie trzeba zauwazyc, ze w kolejnym pytaniu potwierdza sie mala
znajomosc mniejszosci wyznaniowych w Polsce. Przewazajaca wiekszosc badanych
nie potrafila ocenic Zielonoswiatkowców (ok. 80%), Krysznowców (ok. 80%),
Muzulmanów (ponad 70%) oraz Buddystów (ponad 60%). W zwiazku z tym zostana tutaj
omówione tylko te wyznania, które charakteryzuja sie najnizszym odsetkiem
nieznajomosci, a zatem Swiadkowie Jehowy i Satanisci oraz dla porównania katolicy.
Pozostale wyznania zamieszczone sa w aneksie.
Swiadkowie Jehowy ze wzgledu na rózne kryteria ocen sa czesciej postrzegani
pozytywnie niz negatywnie. Ponad polowa Polaków uwaza, ze nie stwarzaja oni
zagrozenia dla spoleczenstwa, a jedynie 6% osób jest przeciwnego zdania. Prawie
polowa badanych twierdzi, ze Swiadkowie Jehowy sa przyjazni i uczciwi, dwie piate
postrzega ich jako tolerancyjnych, ponad jedna czwarta sadzi, ze sa wyksztalceni.
Ponad polowa badanych uwaza, ze sa oni podporzadkowani wlasnym przywódcom, a
jedna piata, ze sa przesadni.
(dane w proc.)
OPINIE O SWIADKACH JEHOWY
brak
opini
i
tolerancyjni
20
18
13
8
38
wyksztalceni
11
17
30
8
28
przyjazni
24
37
uczciwi
26
stwarzajacy zagrozenie dla
spoleczenstwa
3
30
nietolerancyjni
2
32
niewyksztalceni
3
27
nieprzyjazni
2
31
nie podporzadkowani wlasnym
przywódcom
3
31
nieuczciwi
43
30
nie stwarzajacy zagrozenia dla
spoleczenstwa
10
24
17
5
48
podporzadkowani wlasnym
przywódcom
11
19
8
18
9
3
21
14
5
3
10
11
55
5
47
8
6
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z. o. o.
”Mniejszosci wyznaniowe ...”
6
ulegajacy przesadom
11
15-17.05. 99.
54
9
15
7
20
10
48
nie ulegajacy przesadom
17
Satanisci sa postrzegani bardzo krytycznie. Wystepuje wyrazna przewaga opinii
negatywnych nad pozytywnymi. Dwie trzecie Polaków ocenia ich jako nietolerancyjnych i
nieprzyjaznych. Podobny odsetek badanych (prawie dwie trzecie) uwaza, ze stanowia
zagrozenie dla spoleczenstwa. Ponad polowa osób postrzega ich jako nieuczciwych, a
dwie piate, ze ulegaja przesadom i sa niewyksztalceni.
(dane w proc.)
OPINIE O SATANISTACH
brak
opini
i
tolerancyjni
1
0
1
2
1
wyksztalceni
1
4
0
11
9
1
54
1
3
8
1
1
1
0
58
4
6
5
36
niewyksztalceni
63
32
nieprzyjazni
6
30
nie podporzadkowani wlasnym
przywódcom
52
37
nieuczciwi
9
27
nie stwarzajacy zagrozenia dla
spoleczenstwa
7
43
nie ulegajacy przesadom
58
1
0
63
ulegajacy przesadom
45
7
1
stwarzajacy zagrozenie dla
spoleczenstwa
30
66
62
uczciwi
nietolerancyjni
39
1
podporzadkowani wlasnym
przywódcom
32
66
5
przyjazni
64
9
7
5
43
2
9
7
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z. o. o.
”Mniejszosci wyznaniowe ...”
15-17.05. 99.
Katolicy sa generalnie czesciej postrzegani pozytywnie niz negatywnie. Dwie
trzecie badanych uwaza, ze nie stwarzaja oni zagrozenia dla spoleczenstwa, a co
dziesiaty respondent jest przeciwnego zdania. Dwie piate osób ocenia ich jako
przyjaznych, ponad jedna trzecia jako tolerancyjnych. Zdaniem ponad jednej czwartej
badanych katolicy sa wyksztalceni i uczciwi. Jedna trzecia respondentów uwaza, ze sa
oni podporzadkowani wlasnym przywódcom.
(dane w proc.)
OPINIE O KATOLIKACH
brak
opini
i
tolerancyjni
16
21
31
12
37
wyksztalceni
9
19
14
53
12
25
14
42
10
22
9
31
16
17
4
47
14
5
13
niewyksztalceni
5
4
nieprzyjazni
10
7
nie podporzadkowani wlasnym
przywódcom
8
5
nieuczciwi
53
6
nie stwarzajacy zagrozenia dla
spoleczenstwa
15
8
nie ulegajacy przesadom
22
20
12
9
ulegajacy przesadom
5
26
26
stwarzajacy zagrozenie dla
spoleczenstwa
2
15
36
uczciwi
nietolerancyjni
14
39
podporzadkowani wlasnym
przywódcom
5
27
28
przyjazni
15
65
17
31
30
16
31
8
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z. o. o.
”Mniejszosci wyznaniowe ...”
15-17.05. 99.
Zakres swobód religijnych w róznych krajach
Aby zbadac wyobrazenia Polaków o swobodach religijnych istniejacych w innych
krajach zapytano respondentów o zakres tych wolnosci w Rosji, USA oraz dla
porównania w Polsce. Najlepiej pod tym wzgledem - co wydaje sie oczywiste - oceniane
sa Stany Zjednoczone uznawane generalnie jako kraj swobód demokratycznych. Trzy
czwarte badanych twierdzi, ze mniejszosci wyznaniowe posiadaja tam duzy zakres
swobód religijnych. Podobnie oceniana jest Polska, gdzie prawie dwie trzecie
badanych twierdzi, ze poziom tych swobód jest duzy. Rosja, w której do niedawna
jeszcze wystepowaly liczne ograniczenia w tym zakresie, a od zmiany systemu wiele
zmienilo sie, traktowana jest nadal jako kraj o niskim stopniu swobód religijnych.
Zaledwie co szósty respondent ocenia, ze wolnosci religijne w tym kraju sa duze.
Mniejszosci religijne maja rózny zakres swobód religijnych w poszczególnych
krajach. Jak sie Panu(i) wydaje, w którym z ponizej wymienionych krajów
swobody religijne sa duze, a w którym male?
(dane w proc.)
bardzo
trudno
male
powiedziec
bardzo
duze
duze
ani duze
ani male
male
w Polsce
15
48
25
6
1
5
w Rosji
3
13
20
28
8
28
w USA
41
32
8
2
0
17
Przekonanie, ze zakres swobód religijnych mniejszosci wyznaniowych w Polsce
jest duzy podzielaja przede wszystkim osoby o pogladach zdecydowanie prawicowych,
respondenci z wyksztalceniem wyzszym oraz srednim i pomaturalnym, a takze
kierownicy i specjalisci. Poza tym im wyzszy jest udzial badanych w praktykach
religijnych, tym czesciej uwazaja oni, ze mniejszosci wyznaniowe maja w Polsce duzy
zakres swobód religijnych.
O wysokim poziomie swobód religijnych w USA mówia glównie kierownicy oraz
prywatni przedsiebiorcy i specjalisci. Poglad ten jest tym czesciej wyrazany, im wyzsze
jest wyksztalcenie respondentów.
9
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z. o. o.
”Mniejszosci wyznaniowe ...”
ANEKS
10
15-17.05. 99.
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z. o. o.
”Mniejszosci wyznaniowe ...”
15-17.05. 99.
(dane w proc.)
OPINIE O ZIELONOSWIATKOWCACH
brak
opini
i
tolerancyjni
4
5
8
2
9
wyksztalceni
3
4
3
10
2
6
4
9
2
5
4
7
1
5
0
9
1
1
1
niewyksztalceni
0
80
nieprzyjazni
1
82
nie podporzadkowani wlasnym
przywódcom
0
81
nieuczciwi
10
80
nie stwarzajacy zagrozenia dla
spoleczenstwa
2
83
nie ulegajacy przesadom
1
6
3
1
ulegajacy przesadom
80
2
9
stwarzajacy zagrozenie dla
spoleczenstwa
1
2
9
uczciwi
nietolerancyjni
3
9
podporzadkowani wlasnym
przywódcom
80
3
7
przyjazni
1
13
4
8
2
5
4
(dane w proc.)
OPINIE O BUDDYSTACH
brak
opini
i
tolerancyjni
9
10
9
3
19
wyksztalceni
6
7
10
12
5
9
16
10
3
8
9
7
1
8
3
10
3
2
5
niewyksztalceni
2
66
nieprzyjazni
2
66
nie podporzadkowani wlasnym
przywódcom
1
69
nieuczciwi
19
66
nie stwarzajacy zagrozenia dla
spoleczenstwa
4
72
nie ulegajacy przesadom
4
5
5
5
ulegajacy przesadom
67
3
17
stwarzajacy zagrozenie dla
spoleczenstwa
3
5
24
uczciwi
nietolerancyjni
8
19
podporzadkowani wlasnym
przywódcom
65
7
13
przyjazni
4
24
7
9
12
3
7
11
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z. o. o.
”Mniejszosci wyznaniowe ...”
15-17.05. 99.
(dane w proc.)
OPINIE O MUZULMANACH
brak
opini
i
tolerancyjni
1
3
5
4
4
wyksztalceni
1
1
2
12
6
3
17
8
7
6
2
4
1
4
6
12
4
4
7
niewyksztalceni
6
73
nieprzyjazni
1
71
nie podporzadkowani wlasnym
przywódcom
3
75
nieuczciwi
7
72
nie stwarzajacy zagrozenia dla
spoleczenstwa
2
76
nie ulegajacy przesadom
7
6
5
10
ulegajacy przesadom
75
2
6
stwarzajacy zagrozenie dla
spoleczenstwa
5
13
23
uczciwi
nietolerancyjni
11
5
podporzadkowani wlasnym
przywódcom
72
19
2
przyjazni
15
12
5
8
2
12
4
(dane w proc.)
OPINIE O KRYSZNOWCACH
brak
opini
i
tolerancyjni
4
4
6
2
8
wyksztalceni
2
3
4
7
2
5
11
6
2
3
4
4
1
4
3
7
1
2
3
niewyksztalceni
3
80
nieprzyjazni
0
81
nie podporzadkowani wlasnym
przywódcom
1
83
nieuczciwi
8
80
nie stwarzajacy zagrozenia dla
spoleczenstwa
2
84
nie ulegajacy przesadom
2
4
3
5
ulegajacy przesadom
83
1
8
stwarzajacy zagrozenie dla
spoleczenstwa
3
5
14
uczciwi
nietolerancyjni
5
9
podporzadkowani wlasnym
przywódcom
81
5
5
przyjazni
3
11
3
6
6
2
4
12