postepowanie_mandatowe_za_wykroczenia_skarbowe

Szkoła Policji w Katowicach
Postępowanie mandatowe
za wykroczenia skarbowe
Opracowanie:
nadkom. Piotr Górnik
podkom. Janusz Kaleta
ŁA PO
O
C JI
LI
S ZK
Zakład SłuŜby Kryminalnej
Wydawnictwo
Szkoły Policji w Katowicach
2009
2
 Wszelkie prawa zastrzeŜone – Szkoła Policji w Katowicach 2009
KsiąŜki nie wolno reprodukować (adaptować) ani w całości, ani w części, niezaleŜnie od zastosowanej
techniki (druk, fotografia, komputer, kserograf, fonografia itd.), bez pisemnej zgody Wydawcy.
Druk i oprawa: Szkoła Policji w Katowicach
3
Spis treści
Wstęp
5
1. Ogólna charakterystyka wykroczenia skarbowego
6
2. Istota postępowania mandatowego
9
3. Podstawy prawne do stosowania postępowania mandatowego
11
4. Warunki dopuszczalności postępowania mandatowego
13
5. Wymiar grzywny w postępowaniu mandatowym
16
6. Rodzaje mandatów karnych. Zasady nakładania i ściągania grzywien
17
7. Zasady ewidencjonowania grzywien w drodze mandatu karnego
21
Literatura
23
Załącznik 1. Wzór blankietu mandatu gotówkowego
25
Załącznik 2. Wzór blankietu mandatu karnego kredytowanego
26
4
5
Wstęp
Wśród wykroczeń popełnianych przez sprawców obok tych pospolitych,
uregulowanych przez prawo wykroczeń, znajdują się równieŜ wykroczenia skarbowe,
które uregulowane są przez kodeks karny skarbowy.
Policjanci w trakcie wykonywania codziennych czynności słuŜbowych mogą
spotykać się z wykroczeniami skarbowymi. W związku z tym znajomość zagadnień
z zakresu postępowania mandatowego za wykroczenia skarbowe pozwoli im lepiej
wykonywać czynności słuŜbowe.
W niniejszym opracowaniu omówiono podstawowe wiadomości z zakresu
wykroczeń skarbowych. Przedstawiono m.in. ogólną charakterystykę wykroczeń
skarbowych, istotę postępowania mandatowego, podstawy prawne i warunki
dopuszczalności tego trybu.
Opracowując skrypt oparto się przede wszystkim na najnowszej literaturze,
komentarzach, orzecznictwie sądów oraz glosach autorytetów prawa karnego
skarbowego.
Zapoznanie się przez policjantów z proponowanym opracowaniem jest tym
bardziej wskazanym, Ŝe w programach szkoleń na realizację tego zagadnienia nie
przeznaczono ani jednej godziny dydaktycznej.
W pracy oparto się o stan prawny na dzień 24 lipca 2009 r.
6
1. Ogólna charakterystyka wykroczenia skarbowego
Kodeks karny skarbowy (zwany dalej k.k.s.) zawiera definicję legalną pojęcia
„wykroczenie skarbowe”. Zgodnie z art. 53 § 3 k.k.s. wykroczeniem skarbowym jest
czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny określonej kwotowo, jeŜeli
kwota uszczuplonej lub naraŜonej na uszczuplenie naleŜności publicznoprawnej albo
wartość przedmiotu czynu nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego
wynagrodzenia w czasie jego popełnienia. Wykroczeniem skarbowym jest takŜe inny
czyn zabroniony, jeŜeli kodeks tak stanowi.
PowyŜszą definicję naleŜy uzupełnić o elementy wynikające z innych
postanowień kodeksu, w szczególności z art. 1 k.k.s. Wykroczenie skarbowe jest
czynem, którym jest określone zachowanie człowieka. MoŜe ono się przejawiać
poprzez działanie lub zaniechanie. Jednocześnie, aby czy stanowił wykroczenie
skarbowe, musi być społecznie szkodliwy w stopniu większym niŜ znikomy. Przy
ocenie stopnia społecznej szkodliwości, zgodnie z art. 53 § 7 k.k.s., bierze się pod
uwagę rodzaj i charakter zagroŜonego lub naruszonego dobra, wagę naruszonego
przez sprawcę obowiązku finansowego, wysokość uszczuplonej lub naraŜonej na
uszczuplenie naleŜności publicznoprawnej, sposób i okoliczności popełnienia czynu
zabronionego, jak równieŜ postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonej
reguły ostroŜności i stopień jej naruszenia. Katalog kryteriów jest zamknięty i organ,
oceniając stopień społecznej szkodliwości, moŜe to czynić wyłącznie na podstawie
wskazanych
wyŜej
kryteriów
natury
przedmiotowej,
jak
i
podmiotowej.1
O znikomości społecznej szkodliwości moŜna mówić wtedy, gdy rodzaj dobra,
w które godzi przestępstwo, charakter i rozmiar szkody wyrządzonej czynem, a takŜe
sposób działania sprawcy są na tyle nikłe, Ŝe w takim przypadku nie moŜna mówić
o przestępczości czynu.2
Wykroczenie skarbowe jest jednocześnie czynem bezprawnym, zabronionym
przez kodeks, a więc oznacza to, Ŝe zachowanie sprawcy jest sprzeczne z nakazami
1
Por. R. Kubacki, A. Bartosiewicz, Kodeks karny skarbowy. Przestępstwa i wykroczenia podatkowe oraz
dewizowe, wyd. 3, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2005, s. 101-102.
2
TamŜe, s. 102 oraz wyrok Sądu NajwyŜszego z 2.6.1997 r., sygn. Akt II KKN 135/96.
7
lub zakazami wyznaczonymi przepisami prawa. KaŜde zachowanie sprawcy musi
zawierać znamię podmiotu, znamię zachowania się z ich ewentualnym skutkiem,
znamiona umyślności albo nieumyślności. MoŜe teŜ zawierać znamię przedmiotu
bezpośredniego
działania
oraz
znamiona
modalne.
Kolejnym
warunkiem
odpowiedzialności za wykroczenia skarbowe jest przypisanie winy. Fakt naruszenia
przez sprawcę zakazu lub nakazu spenalizowanego w k.k.s. nie jest jeszcze
wystarczającym warunkiem do przypisania mu odpowiedzialności za wykroczenie
skarbowe. Musi jeszcze nastąpić wykazanie mu winy. Zgodnie z przepisami kodeksu
karnego skarbowego, za wykroczenia skarbowe umyślne ponosi się odpowiedzialność
w kaŜdym przypadku, natomiast za nieumyślne tylko wówczas, jeŜeli wymieniony
kodeks odpowiedzialność taką przewiduje.3
Mając powyŜsze na uwadze moŜemy stwierdzić, Ŝe wykroczeniem skarbowym
jest czyn zabroniony przez kodeks w czasie jego popełnienia, zawiniony, bezprawny,
społecznie szkodliwy w stopniu wyŜszym niŜ znikomy, zagroŜony karą.4
Na zasadach określonych w kodeksie, zgodnie z art. 5 § 1 k.k.s., odpowiada ten
tylko, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. Natomiast do sprawców
czynu zabronionego, którzy nie osiągnęli wieku 17 lat, mają zastosowanie przepisy
o postępowaniu w sprawach nieletnich. Od ogólnego kryterium wiekowego
właściwego
dla
odpowiedzialności za
popełnienie
wykroczenia
skarbowego
przewidziano wyjątek. Zgodnie z art. 5 § 2 k.k.s. w stosunku do sprawcy, który
popełnił przestępstwo lub wykroczenie skarbowe po ukończeniu lat 17, lecz przed
ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary lub środka karnego stosuje środki
wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeŜeli
okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki
osobiste za tym przemawiają.
W zakresie odpowiedzialności za formy stadialne wykroczenia skarbowego,
w kodeksie karnym skarbowym nie jest karalne przygotowanie. Kodeks karny
skarbowy rezygnuje równieŜ z karalności wykroczenia skarbowego. Wynika to z tego,
Ŝe w kodeksie nie ma wyraźnej regulacji, która penalizuje usiłowanie wykroczeń
3
TamŜe, s. 103 oraz W. Kotowski, B. Kurzępa, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2006, s.17-18
oraz 32.
4
Por. R. Kubacki, A. Bartosiewicz, Kodeks karny..., s. 108.
8
skarbowych – naleŜy przyjąć, Ŝe usiłowanie pozostaje bezkarne. Sprawca moŜe
ponieść jedynie odpowiedzialność za ostatnią formę, jaką jest dokonanie. Mamy z nim
do czynienia wtedy, gdy sprawca realizuje wszystkie znamiona czynu zabronionego
lub następuje skutek, wskazany jako znamię danego wykroczenia skarbowego.5
Sprawca wykroczenia skarbowego odpowiada tylko za sprawstwo, a nie ponosi
odpowiedzialności za pozostałe formy zjawiskowe, tzn. za podŜeganie lub
pomocnictwo.6 Zgodnie z art. 9 k.k.s. odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto
wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie z inną osobą, ale takŜe ten, kto kieruje
wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzaleŜnienie
innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu. Za wykroczenia skarbowe
odpowiada takŜe ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu,
umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi,
w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki
organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają
zdolność prawną.
Karalność wykroczenia skarbowego ustaje, jeŜeli od czasu jego popełnienia
upłynął rok. JeŜeli w wymienionym okresie wszczęto postępowanie przeciwko
sprawcy, karalność popełnionego przez niego wykroczenia skarbowego ustaje
z upływem 2 lat od zakończenia tego okresu. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe na mocy
kodeksu karnego skarbowego, od ww. terminów istnieją następujące wyjątki:
1. Karalność wykroczenia skarbowego polegającego na uszczupleniu lub
naraŜeniu na uszczuplenie naleŜności publicznoprawnej ustaje wówczas, gdy
nastąpiło przedawnienie tej naleŜności. W takim przypadku bieg przedawnienia
wykroczenia skarbowego rozpoczyna się z końcem roku, w którym upłynął
termin płatności tej naleŜności. JeŜeli sprawca wykroczenia skarbowego
dopuścił się uszczuplenia lub naraŜenia na uszczuplenie naleŜności celnej, bieg
jego przedawnienia rozpoczyna się z dniem, w którym powstał dług celny;
jeŜeli nie jest moŜliwe określenie dnia powstania długu celnego, bieg
przedawnienia
5
6
wykroczenia
TamŜe, s. 132-137.
W. Kotowski, B. Kurzępa, Kodeks karny..., s. 167.
skarbowego
rozpoczyna
się
z
dniem
9
najwcześniejszym, w którym istnienie długu celnego zostało ustalone.
Natomiast jeŜeli dokonanie wykroczenia skarbowego zaleŜy od nastąpienia
określonego w kodeksie skutku, bieg przedawnienia rozpoczyna się od czasu,
gdy skutek nastąpił.
2. W razie uchylenia prawomocnego orzeczenia przedawnienie biegnie od dnia
wydania orzeczenia w tym przedmiocie, chyba Ŝe karalność wykroczenia
skarbowego juŜ ustała.
3. Przedawnienie nie biegnie, jeŜeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub
dalsze prowadzenie postępowania w sprawie o wykroczenie skarbowe.7
2. Istota postępowania mandatowego
Kodeks karny skarbowy przewiduje moŜliwość konsensualnego rozstrzygnięcia
sprawy karnej skarbowej w róŜny sposób. Uwzględniono w nim trzy moŜliwości
przeprowadzenia porozumienia procesowego organu z oskarŜonym:
− dobrowolne poddanie się odpowiedzialności,
− skazanie oskarŜonego na jego wniosek bez rozprawy na posiedzeniu,
− skazanie oskarŜonego na skróconej rozprawie.
Osobną moŜliwość konsensualnego zakończenia sprawy karnej o wykroczenie stanowi
tryb postępowania mandatowego.8 Postępowanie mandatowe nie jest częścią
postępowania przygotowawczego, lecz stanowi wobec niego pewną alternatywę.
Nakładanie grzywien w drodze mandatu karnego przez powołane do tego organy ma
w sposób oczywisty charakter subsydiarny wobec orzecznictwa sądowego, czego
wyrazem jest wymaganie zgody sprawcy na ukaranie w tej uproszczonej formie,
a w konsekwencji przejście sprawy na drogę sądową w wypadku odmowy przyjęcia
mandatu karnego. Prawo osoby do odmowy przyjęcia mandatu zapewnia sprawcy
wykroczenia rozpatrzenie sprawy przed sądem, jeŜeli uzna on decyzję organu za
niesłuszną. Postępowanie mandatowe za wykroczenia skarbowe to postępowanie
7
8
Art. 51 k.k.s. oraz art. 44 § 2-4 i 6-7 k.k.s.
http://lex.sp.kce, F. Prusak. Kodeks karny skarbowy. Komentarz. Tom II, Zakamycze 2006, (dostępność
24.07.2009 r.).
10
prowadzone przez organ niesądowy. Ma ono więc charakter zastępczy w stosunku do
postępowania sądowego. Stosowanie sankcji w drodze mandatu karnego nie jest
orzekaniem kary, ale nakładaniem kary grzywny. Mandat karny jest innym niŜ
orzeczenie rozstrzygnięciem procesowym, jest formą merytorycznego rozstrzygnięcia
o odpowiedzialności sprawcy za wykroczenie skarbowe. 9 Postępowanie mandatowe
za wykroczenia skarbowe, zgodnie z art. 116 § 2 k.k.s., moŜe być stosowane równieŜ
w stosunku do Ŝołnierzy w czynnej słuŜbie wojskowej na zasadach i w trybie
określonych w kodeksie, z tym Ŝe w razie odmowy przyjęcia mandatu karnego lub
nieuiszczenia w terminie kary grzywny nałoŜonej w drodze mandatu karnego,
właściwy do rozpoznania sprawy jest wojskowy sąd garnizonowy.
NaleŜy
zaznaczyć,
Ŝe
unormowanie
niektórych
kwestii
w
zakresie
postępowania mandatowego jest wzorowane na rozwiązaniach przyjętych przez
ustawodawstwo procesowe w zakresie wykroczeń pospolitych. Ze względu na
specyfikę wykroczeń skarbowych przewidziano jednak takŜe wyraźne odrębności.
Tak jak zaznaczono wcześniej, postępowanie mandatowe jest postępowaniem
szczególnym, które toczy się poza sądem. Pozwala ono odciąŜyć sądy od konieczności
rozpatrywania większej liczby spraw o wykroczenia skarbowe, oszczędzając
jednocześnie czas i zmniejszając koszty postępowania. Kodeks karny skarbowy
pozwala na prowadzenie postępowania mandatowego pomimo uprzedniego wszczęcia
postępowania przygotowawczego.
NaleŜy podkreślić, Ŝe przepis karnoskarbowy nie zawęŜa zakresu trybu
mandatowego tylko do niektórych wykroczeń skarbowych. Uznano, Ŝe celowe jest,
aby ten szczególny tryb mógł dotyczyć, z mocy prawa, kaŜdego wykroczenia
skarbowego.10
9
Z. Gostyński, Komentarz do kodeksu karnego skarbowego. Tytuł II. Postępowanie w sprawach o przestępstwa
skarbowe i wykroczenia skarbowe. Tytuł III. Postępowanie wykonawcze, Warszawa 2000, s.183-184.
10
http://lex.sp.kce, F. Prusak, Kodeks..., (dostępność 24.07.2009 r.).
11
3. Podstawy prawne do stosowania postępowania mandatowego
Podstawą prawną do stosowania postępowania mandatowego za wykroczenia
skarbowe jest art. 136 k.k.s. Zgodnie z nim postępowanie mandatowe prowadzi
finansowy
organ
postępowania
przygotowawczego
lub
jego
upowaŜniony
przedstawiciel albo upowaŜnieni przez urząd celny funkcjonariusze celni pełniący
słuŜbę w izbie celnej, a takŜe niefinansowy organ postępowania przygotowawczego,
gdy przepis szczególny tak stanowi.
Organami postępowania przygotowawczego, zgodnie z art. 118 § 1 k.k.s.,
w sprawach o wykroczenia skarbowe są:
− urząd skarbowy,
− inspektor kontroli skarbowej,
− urząd celny,
− StraŜ Graniczna,
− Policja,
− śandarmeria Wojskowa.
W zakresie właściwości organów postępowania przygotowawczego rozdział
14
k.k.s.
wskazuje
zakres
prowadzenia
postępowań
przygotowawczych
poszczególnych organów. Zgodnie z art. 134 § 1 pkt 1 k.k.s., Policja prowadzi
postępowanie przygotowawcze w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe
ujawnione w zakresie swego działania. W przypadku wydania postanowienia
o wszczęciu postępowania przygotowawczego Policja ma obowiązek zawiadomić
niezwłocznie
o
tym
właściwe
finansowe
organy
przez
przesłanie
odpisu
postanowienia. Nie jest wymagane powiadomienie w przypadku, gdy Policja
ogranicza swoje czynności do zabezpieczenia śladów i dowodów wykroczenia
skarbowego, a następnie przekazuje sprawę do dalszego prowadzenia właściwemu
organowi finansowemu.
Zgodnie z powyŜszym zasadniczymi organami postępowania mandatowego są
urzędy skarbowe, urzędy celne oraz inspektorzy kontroli skarbowej. Pozostałe
wymienione
organy
zaliczamy
do
niefinansowych
organów
postępowania
12
przygotowawczego i mogą one prowadzić postępowanie mandatowe tylko wówczas,
gdy przepis szczególny tak stanowi.
Szczegółową regulację postępowania mandatowego zawierają przepisy działu
II rozdziału 15 k.k.s. zatytułowanego „Postępowanie mandatowe”. Ponadto w celu
ujednolicenia zasad nakładania przez funkcjonariuszy uprawnionych organów kary
grzywny w drodze mandatu karnego, a takŜe pouczenia osób karanych o ich prawach
i obowiązkach, zostało wydane rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 stycznia
2006 r. w sprawie nakładania kary grzywny w drodze mandatu karnego za
wykroczenia skarbowe.11
Zgodnie z rozporządzeniem, do nakładania kary grzywny w drodze mandatu
karnego za wykroczenia skarbowe są uprawnieni:
1) upowaŜnieni pracownicy urzędów skarbowych,
2) inspektorzy kontroli skarbowej,
3) upowaŜnieni pracownicy urzędów celnych i funkcjonariusze celni,
4) upowaŜnieni funkcjonariusze Policji,
5) upowaŜnieni funkcjonariusze StraŜy Granicznej,
6) upowaŜnieni Ŝołnierze śandarmerii Wojskowej.
UpowaŜnienie do nakładania kary grzywny w drodze mandatu karnego
funkcjonariuszom Policji wydaje w:
1) Komendzie Głównej Policji - Komendant Główny Policji,
2) komendach wojewódzkich Policji - komendanci wojewódzcy Policji,
3) komendach powiatowych Policji - komendanci powiatowi Policji,
4) komendach miejskich Policji - komendanci miejscy Policji.
Zgodnie z § 4 rozporządzenia, upowaŜnienie do nakładania kary grzywny
w drodze mandatu karnego powinno zawierać:
11
−
oznaczenie podmiotu wydającego upowaŜnienie,
−
numer upowaŜnienia,
−
datę wydania i termin waŜności,
−
podstawę prawną jego wydania,
Dz.U. z 2006 r. Nr 25, poz.184.
13
−
imię i nazwisko upowaŜnionego funkcjonariusza,
−
numer ewidencyjny funkcjonariusza określony w legitymacji słuŜbowej,
−
określenie obszaru, na którym upowaŜnienie jest waŜne.
UpowaŜnienie powinno być podpisane przez organ, który je wydał, oraz
opatrzone odciskiem pieczęci urzędowej.
4. Warunki dopuszczalności postępowania mandatowego
Postępowanie
mandatowe
stanowi
wyłączną
formę
decydowania
o odpowiedzialności przez niesądowy organ. Mając powyŜsze na uwadze oraz to, Ŝe
postępowanie mandatowe powoduje skupienie w jednym ręku funkcji ujawniania,
orzekania i wykonania kary, niezbędne jest określenie warunków, kiedy jest ono
dopuszczalne. Kodeks karny skarbowy wskazuje przesłanki szczególne trybu
mandatowego, czyli warunki jego dopuszczalności, dzieląc je na dodatnie oraz
ujemne. Oczywistym jest to, Ŝe dla dopuszczalności postępowania mandatowego
muszą być spełnione takŜe ogólne przesłanki dodatnie oraz brak ogólnych przesłanek
ujemnych, warunkujących kaŜdy proces, w tym i o wykroczenie skarbowe,
zgodnie z art. 17 § 1 kodeksu postępowania karnego (zwanego dalej k.p.k.) w zw.
z art. 113 § 1 k.k.s. Nie moŜna zatem sięgać po mandat, gdy sprawcą (np. drobnego
przemytu celnego) okazuje się nieletni, jeŜeli ze względu na znikomą szkodliwość
czyn ten nie jest takŜe wykroczeniem (art. 1 § 2 k.k.s.), albo z wiarygodnego
oświadczenia sprawcy wynika, Ŝe działał w usprawiedliwionej nieświadomości
karalności czynu, gdyŜ nie popełnia on wówczas wykroczenia (art. 10 § 4 k.k.s.) itd. 12
Warunki dopuszczalności postępowania mandatowego określone zostały
w art. 137 k.k.s., gdzie w § 1 i 3 wskazano przesłanki dodatnie, które muszą wystąpić,
aby organ mógł zastosować tryb mandatowy, natomiast w § 2 wskazano przesłanki
ujemne. Wystąpienie przesłanki ujemnej powoduje wyłączenie postępowania
mandatowego.
12
http://lex.sp.kce, T. Grzegorczyk, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Dom Wydawniczy ABC, 2006,
(dostępność 24.07.2009 r.).
14
Do przesłanek dodatnich zaliczamy:
1. Brak wątpliwości co do osoby sprawcy i okoliczności popełnienia czynu,
wynikający z dowodów ujawnionych przy wykryciu wykroczenia skarbowego
lub w toku postępowania, oświadczeń sprawcy lub spostrzeŜeń własnych
organu mandatowego. Aby zatem wymierzenie grzywny w drodze mandatu
karnego było dopuszczalne, nie moŜe być Ŝadnych wątpliwości ani co do osoby
sprawcy wykroczenia, ani teŜ co do okoliczności popełnienia wykroczenia
skarbowego. Przyznanie się kogoś do popełnienia wykroczenia skarbowego
tylko wtedy moŜe być uznane za dające podstawę do przyjęcia omawianej
przesłanki, gdy przytoczone przez tę osobę okoliczności nie budzą wątpliwości.
Gdyby okoliczności te w zestawieniu z materiałem dowodowym zebranym
wcześniej w sprawie nasuwałyby jakiekolwiek wątpliwości, to mimo
przyznania się osoby do popełnienia wykroczenia skarbowego brak byłoby
podstaw do wymierzenia jej kary grzywny w drodze mandatu karnego.13
2. Przekonanie organu, Ŝe nie zachodzi potrzeba wymierzenia kary surowszej niŜ
podwójnej
wysokości
minimalnego
wynagrodzenia.
Organ,
stosując
postępowanie mandatowe, powinien wziąć pod uwagę zarówno okoliczności
czynu (np. rodzaj i rozmiar ujemnych następstw czynu zabronionego, rodzaj
i stopień naruszenia ciąŜącego na sprawcy obowiązku finansowego), jak i osobę
sprawcy (np. sposób zachowania się, właściwości i warunki osobiste, sposób
Ŝycia przed popełnieniem czynu zabronionego i zachowanie się po jego
popełnieniu). Na tej podstawie organ dokonuje oceny, czy wymierzenie
grzywny w drodze mandatu karnego będzie wystarczającą reakcją na
wykroczenie skarbowe.
3. Brak okoliczności wyłączających postępowanie mandatowe. Są to wszystkie
przesłanki ujemne uniemoŜliwiające stosowanie postępowania mandatowego.
Okoliczności te zostały omówione w dalszej części publikacji.
4. WyraŜenie przez sprawcę wykroczenia skarbowego zgody na przyjęcie
mandatu. Zgoda sprawcy na wymierzenie grzywny w drodze mandatu karnego
stanowi warunek, bez spełnienia którego nie jest moŜliwe karanie w tym trybie.
13
Z. Gostyński, Komentarz do kodeksu karnego..., s. 189-190.
15
Zgoda jako warunek wymierzenia grzywny daje sprawcy prawo wyboru
ukarania w drodze mandatu karnego lub rozpoznania sprawy przez sąd, co
zapewnia realizację konstytucyjnego prawa do sądu. NaleŜy pamiętać, ze zgoda
sprawcy (choćby dorozumiana) na wymierzenie kary grzywny w drodze
mandatu karnego powinna być wynikiem decyzji podjętej w warunkach
zapewniających swobodę wyraŜania woli.14
Natomiast do przesłanek ujemnych zaliczamy:
1. Uszczuplenie w związku z wykroczeniem naleŜności publicznoprawnej.
Jest to przeszkoda względna, poniewaŜ w przypadku uiszczenia w całości
wymagalnej naleŜności przed przyjęciem mandatu, organ moŜe zastosować
wobec osoby postępowanie mandatowe. Zgodnie z art. 53 § 26, naleŜność
publicznoprawna jest to naleŜność państwowa lub samorządowa, będąca
przedmiotem
przestępstwa
skarbowego
lub
wykroczenia
skarbowego;
naleŜnością państwową jest podatek stanowiący dochód budŜetu państwa,
naleŜność z tytułu rozliczenia udzielonej dotacji lub subwencji lub naleŜność
celna, a naleŜnością samorządową - podatek stanowiący dochód jednostki
samorządu terytorialnego lub naleŜność z tytułu rozliczenia udzielonej dotacji
lub subwencji. NaleŜność przestaje istnieć w razie uregulowania uszczuplonej
naleŜności wraz z odsetkami za zwłokę, co moŜe nastąpić w toku
postępowania. Przeszkoda ta dotyczy zarówno naleŜności podatkowych, jak
i celnych, ustalonych tak w toku dochodzenia, jak i znanych przed jego
wszczęciem.
2. Zbieg przepisów obejmujący wykroczenie skarbowe i przestępstwo
skarbowe. Jest to przesłanka bezwzględna, nieusuwalna. Z sytuacją taką mamy
do czynienia, gdy jednym czynem sprawca naruszył jednocześnie przepis
statuujący takie wykroczenie oraz przepis statuujący przestępstwo skarbowe.
W takich wypadkach przepis wyklucza moŜliwość nakładania grzywny
14
TamŜe, s. 196-197.
16
mandatem za ten aspekt zachowania, który stanowi jedynie wykroczenie
skarbowe.15
3. Za wykroczenie skarbowe naleŜałoby orzec przepadek przedmiotów.
Okoliczność ta wyłącza moŜliwość stosowania postępowania mandatowego
w przypadku, gdy przepis wskazuje obligatoryjny przepadek przedmiotów.
Natomiast w przypadku wskazania w przepisie fakultatywnego przepadku
przedmiotów, organ postępowania przygotowawczego musi dokonać oceny,
czy naleŜałoby orzec środek karny w postaci przepadku przedmiotów. Podjęcie
decyzji o konieczności orzeczenia przepadku przedmiotów wyłącza moŜliwość
zastosowania postępowania mandatowego.
NaleŜy zaznaczyć, Ŝe uprzednie wszczęcie postępowania przygotowawczego
nie stoi na przeszkodzie, aby wdroŜyć postępowanie mandatowe. Natomiast nałoŜenie
grzywny w drodze mandatu karnego stwarza konieczność umorzenia owego
postępowania, jako Ŝe o odpowiedzialności sprawcy rozstrzygnięto juŜ w inny sposób.
Podstawę umorzenia moŜe stanowić art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s.,
czyli tzw. inna okoliczność wyłączająca ściganie sprawcy.16
5. Wymiar grzywny w postępowaniu mandatowym
Wysokość grzywny orzekanej w drodze mandatu karnego za wykroczenia
skarbowe w porównaniu do wykroczeń pospolitych została określona w odmienny
sposób. W kodeksie karnym skarbowym przyjęto system relatywizowania wysokości
grzywny do najniŜszego miesięcznego wynagrodzenia.17
Wymiar grzywny nakładanej w drodze postępowania mandatowego, zgodnie
z art. 48 k.k.s., nie moŜe przekraczać podwójnej wysokości minimalnego
wynagrodzenia. Natomiast najniŜszą karą grzywny przewidzianą za wykroczenie
skarbowe jest jedna dziesiąta minimalnego wynagrodzenia.
15
http://lex.sp.kce, T. Grzegorczyk, Kodeks…, (dostępność 24.07.2009 r.).
TamŜe, (dostępność 24.07.2009 r.).
17
Z. Gostyński, Komentarz do kodeksu karnego..., s. 190.
16
17
Zgodnie z art. 53 § 4 k.k.s., minimalne wynagrodzenie jest to wynagrodzenie za
pracę ustalone na podstawie ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym
wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. Nr 200, poz. 1679 z późn. zm.). Wysokość
minimalnego
wynagrodzenia
podlega
ogłoszeniu
w
Dzienniku
Urzędowym
Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", w drodze obwieszczenia Prezesa Rady
Ministrów, w terminie do dnia 15 września kaŜdego roku.
W chwili obecnej, zgodnie z obwieszczeniem Prezesa Rady Ministrów z dn.
24 lipca 2008 r. (M. P. Nr 55, poz. 499), wysokość minimalnego wynagrodzenia za
pracę wynosi 1.276 zł.
Organ przy nakładaniu grzywny w drodze mandatu karnego ma obowiązek brać
pod uwagę, zgodnie z art. 48 k.k.s., stosunki majątkowe i rodzinne sprawcy
wykroczenia skarbowego oraz jego dochody i moŜliwości zarobkowe.
6. Rodzaje mandatów karnych. Zasady nakładania i ściągania
grzywien
Kodeks karny skarbowy przewiduje dwa rodzaje mandatów karnych, które
zostały wyróŜnione w art. 138 k.k.s. W stosunku do jednego z nich posłuŜono się
nazwą „kredytowany”, drugi natomiast został określony w sposób opisowy. JednakŜe
mając na uwadze to, Ŝe opis cech tego mandatu w pełni odpowiada opisowi mandatu
zawartemu w prawie wykroczeń moŜemy posługiwać się nazwą „mandat
gotówkowy”.18
W związku z powyŜszym organ postępowania przygotowawczego moŜe
nałoŜyć karę grzywny w drodze mandatu karnego:
− mandat karny gotówkowy
(załącznik nr 1) – wydawany ukaranemu po
uiszczeniu kary grzywny bezpośrednio upowaŜnionemu podmiotowi, który ją
nałoŜył,
− mandat karny kredytowany (załącznik nr 2) – wydawany za potwierdzeniem
odbioru ukaranemu.
18
TamŜe, s. 138.
18
Zgodnie z art. 138 § 2 i 3 k.k.s. mandatem karnym gotówkowym moŜe być
nałoŜona kara grzywny jedynie na osobę:
− czasowo tylko przebywającą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub
− niemającą stałego miejsca zamieszkania lub
− stałego miejsca pobytu lub
− do osób stale przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które
czasowo opuszczają to terytorium.
Osobą czasowo przebywającą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest
osoba, która przebywa w naszym kraju bez zamiaru stałego pobytu i moŜe to być
zarówno obywatel polski, jak i cudzoziemiec.
W kwestii sposobu rozumienia określenia „miejsce zamieszkania” naleŜy
przyjąć, Ŝe miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest ta miejscowość, w której
przebywa ona z zamiarem stałego pobytu, tak jak to określa przepis art. 25 kodeksu
cywilnego (zwanego dalej k.c.). Miejsce zamieszkania osób pozostających pod władzą
rodzicielską lub opieką wyznaczane jest zasadniczo przez miejsce zamieszkania osób
wykonujących tę władzę oraz sprawujących opiekę (art. 26 i 27 k.c.). NaleŜy
zaznaczyć, iŜ brak stałego miejsca zameldowania nie jest toŜsamy z brakiem stałego
miejsca zamieszkania lub pobytu.
Natomiast mandatem karnym kredytowanym moŜe być nałoŜona kara
grzywny na kaŜdą osobę, wobec której nie ma obowiązku nakładania mandatu karnego
gotówkowego.
Mandat karny gotówkowy staje się prawomocny z chwilą uiszczenia kary
grzywny upowaŜnionemu podmiotowi, który ją nałoŜył, zaś mandat karny
kredytowany z chwilą pokwitowania jego odbioru przez ukaranego. Uiszczenie
grzywny lub przyjęcie mandatu karnego kredytowanego powoduje zatem wygaśnięcie
prawa oskarŜyciela publicznego do oskarŜania.19
NaleŜy pamiętać, Ŝe upowaŜniony organ postępowania przygotowawczego lub
jego przedstawiciel, wymierzając karę grzywny w drodze mandatu karnego,
obowiązany jest określić wykroczenie skarbowe zarzucane sprawcy oraz pouczyć go
19
http://lex.sp.kce, T. Grzegorczyk, Kodeks …, (dostępność 24.07.2009 r.).
19
o warunkach dopuszczalności postępowania mandatowego, a zwłaszcza o skutkach
prawnych braku zgody. Funkcjonariusz Policji nakładający karę grzywny, na Ŝądanie
sprawcy wykroczenia skarbowego, jest obowiązany okazać dokument uprawniający
go do nałoŜenia kary grzywny w drodze mandatu karnego.
Warunkiem nałoŜenia kary grzywny w drodze mandatu karnego jest
wyraŜenie przez sprawcę wykroczenia skarbowego zgody na przyjęcie mandatu;
zgodę tę odnotowuje się na dokumencie mandatu karnego. Przed potwierdzeniem
przez sprawcę wykroczenia skarbowego przyjęcia mandatu karnego, funkcjonariusz
poucza go o prawie niewyraŜenia zgody na przyjęcie mandatu karnego i o skutkach
prawnych braku takiej zgody. W razie braku zgody sprawa podlega rozpoznaniu na
zasadach ogólnych. W takim przypadku, a zwłaszcza gdy sprawca wykroczenia
skarbowego przebywa stale za granicą albo gdy nie moŜna ustalić jego miejsca
zamieszkania lub pobytu w kraju, zgodnie z art. 139 k.k.s., organ postępowania
przygotowawczego lub jego przedstawiciel moŜe dokonać tymczasowego zajęcia
mienia ruchomego sprawcy, w szczególności przedmiotów zagroŜonych przepadkiem.
Ponadto
mandat
karny
kredytowany
powinien
zawierać
pouczenie
o obowiązku uiszczenia nałoŜonej kary grzywny w terminie 7 dni od daty przyjęcia
mandatu oraz o skutkach jej nieuiszczenia w tym terminie. Funkcjonariusz, wydając
mandat karny kredytowany, poucza ukaranego o obowiązku uiszczenia nałoŜonej kary
grzywny, w terminie 7 dni od daty przyjęcia tego mandatu, oraz o skutkach jej
nieuiszczenia w tym terminie. Nieuiszczenie mandatu karnego kredytowanego
w terminie, zgodnie z art. 187 § 2 k.k.s., powoduje wszczęcie egzekucji, prowadzonej
przy tym w trybie administracyjnym, bez potrzeby kierowania sprawy do sądu.
W razie nieuiszczenia grzywny nałoŜonej mandatem kredytowanym przez Ŝołnierza
w słuŜbie czynnej, naleŜy ponadto powiadomić prokuratora wojskowego.
Funkcjonariusz niefinansowego organu postępowania przygotowawczego,
np. uprawniony policjant, karę grzywny nałoŜoną w drodze mandatu karnego wpłaca
do kasy lub na rachunek bankowy tego organu. Natomiast karę grzywny nałoŜoną
w drodze mandatu karnego kredytowanego przez funkcjonariusza ukarany wpłaca,
w terminie 7 dni od daty przyjęcia tego mandatu, do kasy właściwego niefinansowego
organu postępowania przygotowawczego lub na rachunek bankowy tego organu.
20
Pokwitowanie
odbioru
mandatu
karnego
kredytowanego
nałoŜonego
przez
funkcjonariusza przekazuje się niezwłocznie do właściwego niefinansowego organu
postępowania przygotowawczego.
Tryb uchylenia prawomocnego mandatu karnego został określony w art. 140
k.k.s. Zgodnie z nim prawomocny mandat karny podlega niezwłocznie uchyleniu,
jeŜeli karę grzywny nałoŜono za czyn niebędący czynem zabronionym jako
wykroczenie skarbowe. Uchylenie następuje na wniosek ukaranego złoŜony
w terminie zawitym 7 dni od daty przyjęcia mandatu lub z urzędu. Uprawniony do
uchylenia prawomocnego mandatu karnego jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy,
na którego obszarze działania została nałoŜona kara grzywny. W przedmiocie
uchylenia mandatu karnego sąd orzeka na posiedzeniu. W posiedzeniu ma prawo
uczestniczyć ukarany, organ, który lub którego funkcjonariusz nałoŜył karę grzywny
w drodze mandatu karnego, albo przedstawiciel tego organu oraz ujawniony
interwenient. Przed wydaniem postanowienia sąd moŜe zarządzić stosowne czynności
w celu sprawdzenia podstaw do uchylenia mandatu karnego. Uchylając mandat karny,
nakazuje się podmiotowi, na rachunek którego pobrano grzywnę, niezwłoczny zwrot
uiszczonej kwoty, chyba Ŝe czyn zarzucany sprawcy wyczerpuje znamiona
przestępstwa skarbowego, przestępstwa lub wykroczenia; w takim wypadku uiszczoną
kwotę zatrzymuje się do zakończenia postępowania jako zabezpieczenie majątkowe
groŜących mu kar, środków karnych lub innych środków oraz kosztów postępowania.
W razie uchylenia mandatu karnego sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach
ogólnych.
Nadzór nad postępowaniem mandatowym w sprawach o przestępstwa
skarbowe i wykroczenia skarbowe ujawnione w zakresie swego działania przez Policję
sprawuje minister właściwy do spraw wewnętrznych. W przypadku innych
uprawnionych słuŜb nadzór sprawuje minister właściwy do spraw wewnętrznych lub
Minister Obrony Narodowej w zaleŜności od niefinansowego organu uprawnionego do
stosowania postępowania mandatowego za wykroczenia skarbowe.
21
7. Zasady ewidencjonowania grzywien w drodze mandatu karnego
Urzędy skarbowe, izby celne i urzędy kontroli skarbowej oraz niefinansowe
organy postępowania przygotowawczego, w tym Policja, prowadzą ewidencje
grzywien nałoŜonych w drodze mandatu karnego. Ewidencje te mogą być prowadzone
w formie elektronicznej. Ewidencje zawierają w szczególności następujące dane:
− serię i numer mandatu,
− wysokość grzywny,
− datę ukarania,
− datę uiszczenia grzywny,
− kwalifikację prawną czynu,
− wysokość
naraŜonych
na
uszczuplenie
poszczególnych
naleŜności
publicznoprawnych,
− datę wniosku o uchylenie mandatu,
− datę i treść orzeczenia sądu w sprawie uchylenia mandatu,
− kwotę grzywny do zwrotu.
Urzędy skarbowe i urzędy celne oraz niefinansowe organy postępowania
przygotowawczego rozliczają funkcjonariuszy z przekazanych im formularzy
mandatów karnych i formularzy mandatów karnych kredytowanych.
22
23
Literatura
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93
z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U.
z 1997 r., Nr 89, poz. 555 z późn. zm.).
3. Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz. U.
z 2007 r., Nr 111, poz. 765 z późn. zm.).
4. Ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę
(Dz. U. z 2002 r., Nr 200, poz. 1679 z późn. zm.).
5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie
nakładania kary grzywny w drodze mandatu karnego za wykroczenia (Dz. U.
z 2006 r., Nr 25, poz. 184).
6. Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2008 r. w sprawie
wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2009 r. (M. P. z 2008 r.,
Nr 55, poz. 499).
7. Zbigniew Gostyński, Komentarz do kodeksu karnego skarbowego. Tytuł II.
Postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe.
Tytuł III. Postępowanie wykonawcze, Warszawa 2000.
8. Tomasz Grzegorczyk. Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Dom Wydawniczy
ABC, 2006. http://lex.sp.kce (dostępność 24.07.2009 r.).
9. Wojciech Kotowski, Bolesław Kurzypa, Kodeks karny skarbowy. Komentarz,
Warszawa 2006.
10. Ryszard Kubacki, Adam Bartosiewicz, Kodeks karny skarbowy. Przestępstwa
i wykroczenia podatkowe oraz dewizowe, wyd. 3, Wydawnictwo C.H. Beck,
Warszawa 2005.
11. Feliks Prusak. Kodeks karny skarbowy. Komentarz, tom II, Zakamycze 2006.
http://lex.sp.kce (dostępność 24.07.2009 r.).
24
25
Załącznik nr 1
Wzór blankietu mandatu karnego gotówkowego
26
Załącznik nr 2
Wzór blankietu mandatu karnego kredytowanego
27
Załącznik nr 2 c.d.
Wzór blankietu mandatu karnego kredytowanego