Typy fizjonomiczne miast w Polsce

GEOGRAFIA
Typy miast w Polsce
www.
.pl
Typy fizjonomiczne miast w Polsce
Osadnictwo wiejskie w Polsce
Współcześnie istniejące wsie mają bardzo różne formy przestrzenne, będące wyrazem zachodzących
na danym terenie procesów ekonomicznych i społecznych, ewolucji stosunków agrarnych, i procesów
urbanizacji zawodowej, społeczno-kulturowej i morfologicznej. Niemniej jednak w większości wsi
osnowę ich obecnej przetworzonej struktury przestrzennej stanowią historyczne typy wsi. Są to na ogół
formy przestrzenne sięgające okresu feudalnego, a nawet przedfeudalnego.
Najstarszym, dającym się obecnie jeszcze zauważyć w strukturze przestrzennej wsi, zwłaszcza przy
zachodniej granicy państwa, typem morfologicznym jest okolnica . Historia tych wsi sięga wspólnoty
rodowej. Są to nieduże wsie uformowane dookoła wewnętrznego planu ze studnią lub stawem, z
rozpościerającą się na zewnątrz szachownicą pól. Wsie te pełniły funkcje obronne, stąd też mają na
ogół jeden wjazd.
W późniejszym okresie podobne funkcje spełniały wsie, zwane owalnicami. Ich przetworzone relikty
spotykamy w Wielkopolsce, na Śląsku i na Pomorzu. Z początków okresu feudalnego pochodzą także
Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl
GEOGRAFIA
Typy miast w Polsce
www.
.pl
wsie budowane na planie układu dróg, a więc wielodrożnice, widlice i wreszcie pochodzące z
okresu komasacji dóbr królewskich (XIV w.), wprowadzania gospodarki trójpolowej i kolonizacji na
prawie niemieckim ulicówki. O ile ulicówki są typem zabudowy zwartej, o tyle pochodzące na ogół z
XIII —XV w. łańcuchówki są typem zabudowy luźnej, ciągnącej się wzdłuż drogi prowadzącej przez
całą szerokość należących do danej wsi gruntów. Wiele tego typu wsi występuje na Wyżynie
Lubelskiej, na Śląsku, w okolicach Rawicza, w Małopolsce i Karpatach. Jest to typ wsi powstający w
krajobrazie pofałdowanym o wyraźnie zarysowanych dolinach.
Pewną odmianą tego typu wsi są, pochodzące z kolonizacji na prawie niemieckim w XV w. rzędówki.
Są to również wsie o luźnej zabudowie wzdłuż drogi, ale siedliska znajdują się tylko po jednej stronie
tej drogi, a po drugiej rozciągają się przynależące do nich pola. Wiele tego typu wsi powstało w
Polsce zachodniej i środkowej. Pewną odmianą tej formy wsi jest spotykana na Podlasiu szeregówka, w
której stojące naprzeciw siebie domy tworzą uliczki wybiegające z drogi głównej. Ten typ wsi jest
wyrazem procesów rozdrobnienia, zachodzących na wsi począwszy od XVI w. Proces ten pogłębiał się
wraz z uwłaszczeniem chłopów, regulacjami i komasacjami oraz działami spadkowymi. Zaowocowało to
powstaniem przeróżnych przysiółków, kolonii i wsi samotniczych.
Kształty wsi w Polsce
Okolnica
Widlica
Owalnica
Wielodrożnica
Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl
GEOGRAFIA
Ulicówka
Rzędówka
Typy miast w Polsce
www.
.pl
łańcuchówka
Szeregówka
Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl
GEOGRAFIA
Typy miast w Polsce
www.
.pl
PRAWIDŁOWOŚCI OSADNICZE
I. Sieć osadnicza
• Wraz ze wzrostem gospodarczego i kulturowego poziomu społeczeństwa lokalizacja
poszczególnych jednostek osadniczych stopniowo uniezależnia się od warunków
środowiska przyrodniczego
• Gęstość sieci osadniczej wzrasta wraz ze wzrostem gęstości zaludnienia
• Gęstość sieci osadniczej zmniejsza się wraz ze wzrostem wysokości nad poziom morza
i urozmaiceniem rzeźby terenu
• Gęstość sieci osadniczej zwiększa się wraz z zasobnością terenu w bogactwa mineralne i
żyznością gleb
• Im dłużej trwał proces zagospodarowywania terenu przez człowieka, w obrębie jednej
kultury, tym gęstość sieci osadniczej jest większa
• Gęstość sieci osadniczej wzrasta wraz z rozwojem handlu, uprzemysłowienia terenu i
wzrostem gęstości sieci komunikacyjnej
• Rozwój gospodarczy i kulturowy ludności prowadzi do ciągłych przekształceń
poszczególnych jednostek osadniczych
• Zróżnicowanie jednostek osadniczych na wsie i miasta rozpoczęło się w momencie
wystąpienia geograficznego podziału pracy
• Proces urbanizacji powoduje ciągłe zmiany w strukturze sieci osadniczej
• Powstanie, rozwój i rozmieszczenie jednostek osadniczych jest wypadkową warunków
naturalnych i kierunków rozwoju społeczno-gospodarczego danego obszaru
II. Wsie
• Kształt wsi i jej wygląd zależą od okresu powstania,. topografii terenu i typu gospodarki rolnej
• Zmiany fizjonomii i układu przestrzennego wsi zachodzą na skutek zmian typu gospodarki
rolnej
• Proces urbanizacji prowadzi do zaniku granic między miastem i wsią
III. Miasto
• Miasta powstawały we wszystkich okresach historycznych, lecz w każdym z nich z innych
powodów
• Układ przestrzenny miasta zależy od topografii terenu i okresu jego powstania
• Zmieniające się w różnych okresach główne czynniki miastotwórcze powodują zmiany w
układach przestrzennych miast już istniejących
• Pierwotna funkcja miasta decyduje o jego powstaniu i miejscu położenia
• Im miasto jest starsze tym większe prawdopodobieństwo ewolucji jego funkcji
• Wraz z rozwojem ludnościowym miasta wzrasta liczba pełnionych przez nie funkcji
• Wskaźnik urbanizacji wzrasta wraz z poziomem rozwoju gospodarczego
• We wszystkich typach zespołów miejskich miasta są ze sobą ściśle powiązane
funkcjonalnie i komunikacyjnie
• Rozwój przemysłu, komunikacji i usług decydując przechodzeniu miast w kolejne fazy
urbanizacji
• Dynamika procesów urbanizacyjnych jest odwrotnie proporcjonalna do poziomu rozwoju
gospodarczego
• W krajach wysoko rozwiniętych wszystkie wielkie miasta znajdują się w trzeciej lub
czwartej fazie urbanizacji
4
GEOGRAFIA
Typy miast w Polsce
www.
.pl
Zadania:
1.
Przyporządkuj odpowiednie definicje pojęciom.
a) urbanizacja demograficzna
b) urbanizacja formalna
c) urbanizacja ekonomiczna
d) urbanizacja przestrzenna
e) urbanizacja społeczna
A)
Upowszechnianie miejskiego stylu życia.
B)
Rozrost miast przez m.in. inkorporację terenów podmiejskich, wsi, miasteczek. ……………
C)
Wzrost liczby ludności miejskiej wskutek zwiększonej migracji. …………
D)
Prawne uznanie danej jednostki za miasto. ………..
2.
…………….
Podaj definicję i dwa przykłady megalopolis.
Megalopolis: ..............................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Przykłady: ................................................................................................................................................
Podaj genezę większości konurbacji na świecie i dwa przykłady konurbacji, używając nazw miast
(minimum dwóch), wchodzących w ich skład:
3.
..........................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
Przykłady: ................................................................................................................................................
4.
Dopisz do poszczególnych miast po 3 główne ich funkcje:
a)
Częstochowa ……………………………………………………………………………………
b)
Sopot……………………………………………………………………………………………….
c)
Łódź……………………………………………………………………………………………….
d)
Szczecin……………………………………………………………………………………………
5.
Porównaj, podany w zestawieniu, rozwój liczby ludności (w mln) dla Hamburga i Meksyku.
Wyjaśnij przyczyny zróżnicowanego tempa rozwoju ludności w tych miastach:
1950
1970
1990
2000
Hamburg
1,6
1,8
1,6
1,6
Meksyk
3,8
7,3
15,6
16,6
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
5
GEOGRAFIA
Typy miast w Polsce
www.
.pl
6. Zadanie 26. Na rysunkach A, B, C przedstawiono modele układów osadniczych, w których wielkość
kół umownie oznacza wielkość ośrodków miejskich.
A
B
C
Podaj nazwy przedstawionych typów układów osadniczych. Przyporządkuj każdemu
z nich dwa odpowiednie przykłady miast wybrane z podanych.
Łódź, Nowy Orlean, Chorzów, Olsztyn, Boston, Kołobrzeg, Sosnowiec,Pabianice, Nowy Jork
Model układu
Nazwa układu
Przykłady miast
osadniczego
osadniczego
A
1.
2
1.
2
1.
2.
B
C
7. Zadanie 20. (2 pkt) Wypełnij tabelę, przyporządkowując typom zespołów miejskich opisy
(A–C) ich cech oraz przykłady miast tworzących te zespoły (1-3).
Opis zespołu miejskiego:
A. Typ zespołu miejskiego powstający w wyniku rozwoju dużych miast oraz łączenia się
rozwijających się wokół nich podmiejskich stref zabudowy jednorodzinnej w jeden
zwarty region miejski.
B. W strukturze tego zespołu miejskiego wiodącą rolę odgrywa największe miasto.
W zasięgu jego oddziaływania znajduje się wiele mniejszych miast i wsi, powiązanych
funkcjonalnie i komunikacyjnie.
C. Zespół miejski tworzą równorzędne pod względem liczby mieszkańców miasta, często
o uzupełniających się wzajemnie funkcjach, powiązane komunikacyjnie. Głównym
czynnikiem rozwoju miast jest przemysł rozwinięty zwykle na bazie eksploatowanych
surowców mineralnych.
Przykłady zespołów miejskich:
1. Duisburg, Bochum, Dortmund, Essen
2. Warszawa, Pruszków, Otwock
3. Tokio, Jokohama, Kawasaki
Typ zespołu miejskiego
Opis zespołu miejskiego
Przykład zespołu miejskiego
Konurbacja
Aglomeracja
Megalopolis
8. Zadanie 21. (1 pkt) Przyporządkuj podane w tabeli miasta do typu zespołu miejskiego,
wybranego z następujących: aglomeracja monocentryczna, aglomeracja policentryczna, megalopolis.
Miasta
Typ zespołu miejskiego
a) Łódź, Pabianice, Zgierz
b) Boston, Waszyngton, Nowy Jork, Baltimore
6
GEOGRAFIA
Typy miast w Polsce
www.
.pl
9. Zadanie 29. (3 pkt) Dobierz region świata do opisu charakteryzującego typowe dla niego
miasta. Europa, Ameryka Północna, Azja Wschodnia, Afryka.
a) Miasta mają prostokątny układ ulic, które często nie mają nazw tylko kolejne numery.
Centrum stanowi city z nagromadzeniem kilkusetmetrowych .drapaczy chmur., na obrzeżach
dominuje budownictwo parterowe o funkcjach mieszkaniowych.
............................................................
b) W fizjonomii miast widać zachowany średniowieczny układ urbanistyczny a na peryferiach
dzielnice przemysłowe i mieszkaniowe.............................................................
c) W miastach tradycja miesza się z nowoczesnością. Obok świątyń buddyjskich znajdują się
wielokondygnacyjne bloki wznoszone z zastosowaniem zabezpieczeń przeciw trzęsieniom
ziemi. ............................................................
10. Zadanie 30. (3 pkt)
Skreśl błędne określenia tak, aby zdania opisujące procesy urbanizacyjne w Polsce były
prawdziwe.
W 2001 roku były w Polsce 884 miasta, w tym jedno/dwa liczące powyżej miliona
mieszkańców. Liczba mieszkańców w największych miastach Polski w ostatnich latach
wzrasta/maleje, na co wpływa głównie dodatni/ujemny przyrost naturalny. Największe skupisko
miast występuje na Górnym/Dolnym Śląsku, tworząc aglomerację
monocentryczną/policentryczną.
11. Zadanie 24. (2 pkt) (2005 r. próbna)
Poniższy tekst opisuje różne typy zespołów miejskich.
1. Wielki układ osadniczy. Ten typ zespołu miejskiego powstaje w wyniku łączenia
się peryferyjnych stref zabudowy jednorodzinnej i związanych z nią usług
rozwijających się wokół poszczególnych metropolii i dużych miast.
2. Zespół powiązanych funkcjonalnie jednostek osadniczych, którego centrum stanowi
dominujące wielkościowo i funkcjonalnie miasto.
Na podstawie opisu rozpoznaj typy opisanych zespołów miejskich.
1. ..................................................................................................................................................
2. ..................................................................................................................................................
12. Zadanie 55. (2 pkt)
Schemat przedstawia strukturę aglomeracji miejskiej w kraju wysoko rozwiniętym.
C . centrum miasta
M . strefa mieszkaniowa . wielorodzinna
P . strefa podmiejska . zabudowa jednorodzinna
Przeprowadź analizę migracji ludności w
obrębie aglomeracji. Wpisz w wykropkowane
miejsca literę, oznaczającą strefę, w której
obserwuje się:
a) odpływ ludności zamożniejszej i napływ na jej
miejsce ludności biednej: .........
b) napływ ludności zamożnej: ..........
7
GEOGRAFIA
Typy miast w Polsce
www.
.pl
Klucz odpowiedzi – Zajęcia 10
1) Ae, Bd, Ca, Db
2) Megalipolis to wielki zurbanizowany obszar, powstały na skutek połączenia położonych blisko siebie
aglomeracji. Przykłady – wschodnie wybrzeże USA, Kalifornia, kraje Benelux, Japonia
3) Geneza – odkrycie złóż surowców naturalnych, rozwój przemysłu. Przykłady – górnośląska (np.
Katowice, Chorzów, Bytom, Zabrze, Sosnowiec), trójmiejska (np. Gdańsk, Gdynia, Sopot), Zagłębie
Ruhry (np. Essen, Duisburg, Bochum, Dortmund)
4) Częstochowa – np. pielgrzymkowa, przemysłowa, turystyczna, edukacyjna; Sopot- np. rekreacyjna,
kulturalna, rozrywkowa; Łódź- np. przemysłowa, administracyjna, edukacyjna, kulturalna; Szczecin –
np. przemysłowa, komunikacyjna, administracyjna, edukacyjna
5) W latach 1950-2000 zmiany liczby ludności Hamburga były niewielkie i w 2000 r. liczba ludności
tego miasta osiągnęła stan z roku 1950. Z kolei liczba ludności Meksyku na przestrzeni tych lat
zwiększyła się ponad 4-krotnie. Przyczyną są różne etapy urbanizacji, na jakich te miasta się
znajdują. W Niemczech mamy do czynienia z etapem dezurbanizacji, który cechuje się
występowaniem w dużych miastach niewielkiego (a nawet często ujemnego) salda migracji. Meksyk
przeżywa etap suburbanizacji, który z kolei odznacza się masowym napływem ludności z terenów
wiejskich do miast
6) A – megalopolis – Boston, Nowy Jork; B – konurbacja – Chorzów, Sosnowiec; C- aglomeracja –
Łódź, Pabianice
7) Konurbacja – C – 1; aglomeracja – B – 2; megalopolis – A – 3
8) a) aglomeracja monocentryczna, b) megalopolis
9) a) Ameryka Północna, b) Europa, c) Azja Wschodnia
10) skreślone: dwa, wzrasta, dodatni, Dolnym, monocentryczną
11) 1 – megalopolis, 2 – aglomeracja monocentryczna
12) a) M, b) P
8