Grupy producenckie jako przykład rozwoju przedsiębiorczości

Anna Szeląg-Sikora*
Michał Cupiał**
Grupy producenckie jako przykład rozwoju
przedsiębiorczości wspierany funduszami UE
na obszarach wiejskich
Wstęp
Nowe możliwości rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i środowisk społecznych wynikające z przystąpienia Polski do Unii Europejskiej stwarzają potrzebę poszukiwania takich rozwiązań, które najbardziej efektywnie
wykorzystują posiadane zasoby. Okres przeobrażeń związanych z wdrażaniem
mechanizmów rynkowych w gospodarce spowodował znaczne pogorszenie
sytuacji mieszkańców obszarów wiejskich. Wzrosła skala bezrobocia jawnego
i ukrytego oraz zwiększyły się dysproporcje w dochodach ludności w miastach
i na wsi. Możliwość zmiany tej niekorzystnej sytuacji stwarza rozwój przedsiębiorczości [Zaremba, 2008, s. 154]. Szczególne trudności w dostosowaniu się
do nowych wyzwań wynikających z procesu integracyjnego przeżywa obecnie
rolnictwo. Głównym jego problemem jest nadmierne rozdrobnienie gospodarstw i wynikająca z tego mała skala produkcji ograniczająca uzyskiwane
efekty ekonomiczne. Przy niewielkiej produkcji, jaką są w stanie wytworzyć
pojedyncze gospodarstwa, jest nie tylko niezwykle trudno uzyskać zadowalającą opłacalność, ale również uplasować się na rynku czyli znaleźć zbyt na wytworzone produkty. Lekarstwem na pokonanie, bądź istotne ograniczenie bariery małej skali produkcji może być wspólne działanie producentów, przybierające postać formalnych grup, spółek, spółdzielni lub też różnego rodzaju stowarzyszeń [Kotala, 2003, s. 79]. Obszary wiejskie w polskich warunkach mają swą
wyraźną specyfikę, oznacza to przede wszystkim konieczność efektywniejszego
wykorzystania znacznych zasobów pracy. Wobec ograniczonego dostępu
do miejskiego rynku pracy i niewielkiej oferty zatrudnienia na szczeblu lokalnym, mieszkańcy wsi, nie widząc większych perspektyw dla drobnych gospodarstw rolnych, poszukują innych źródeł dochodu [Kotala, 2004, s. 29]. Takim
alternatywnym źródłem dochodów może być przedsiębiorczość w formie zorganizowanego współdziałania jakim są powstające grupy producenckie.
Reformy społeczno-ekonomiczne trwające w Polsce, radykalnie zmieniły
warunki gospodarowania w rolnictwie. Konkurencja na rynku wewnętrznym
*
Dr inż., Instytut Inżynierii Rolniczej i Informatyki, Wydział Inżynierii
Produkcji i Energetyki Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie,
[email protected]
**
Dr hab. inż. prof. UR, Instytut Inżynierii Rolniczej i Informatyki, Wydział Inżynierii
Produkcji i Energetyki Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie,
[email protected]
258
Anna Szeląg-Sikora, Michał Cupiał
pogłębiona otwarciem na rynki zewnętrzne ujawniła potrzebę głębokiej restrukturyzacji gospodarstw rolnych, tak aby mogły one sprostać nowym wymaganiom.
W poszukiwaniu dróg wyjścia istnieje przekonanie o konieczności wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, stymulowania przedsiębiorczości
wiejskiej, wzmożenia aktywności ekonomicznej rolników. W strategiach rozwoju wsi i rolnictwa zakłada się zdynamizowanie przedsiębiorczości w jak najszerszym zakresie. Obok wsparcia ze strony instytucji państwowych, samorządowych i finansowych oczekuje się, że sami mieszkańcy wsi wykażą się przedsiębiorczością, która rozwinie działalność rolniczą i umożliwi osiągnięcie
zwiększonych korzyści materialnych. Niewątpliwie nawet najlepsza polityka
państwa, bez zaangażowania ludzi przedsiębiorczych nie może dać spodziewanych efektów [Krzyminiewska, 2001].
Inicjatywy sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości to m.in.: fachowe
przygotowanie – szkolenia w zakresie prowadzenia firm, ukierunkowanie rozwoju przedsiębiorczości w danym regionie (analiza rynku), promocja rozwijających się na wsi przedsiębiorstw. Istotnym jest również wspomaganie instytucjonalne i finansowe małych i średnich przedsiębiorstw oraz wspieranie działań
integracyjnych (łączenie się przedsiębiorców wiejskich).
Aktualna struktura rolna w Polsce, z dominacją małych i średnich gospodarstw, nie jest i nie będzie w stanie w przyszłości zapewnić rolnikom
oraz ich rodzinom dochodów porównywalnych do innych grup zawodowych.
Z drugiej zaś strony, rolnictwo jest i będzie integralnym, aczkolwiek kurczącym
się ogniwem ekonomii wsi. Pomimo to, wydaje się, że rozwój społecznogospodarczy wsi nie jest możliwy bez rozwoju rolnictwa i utrzymania żywotności ekonomicznej gospodarstw rolnych w przeważającej liczbie regionów Polski. Odpowiednie powiązanie polityki rolnej z polityką wspierania rozwoju wsi,
a jednocześnie ich właściwa koordynacja z polityką regionalną są głównymi
wyzwaniami stojącymi przed krajową i unijną polityką rozwoju
[http://www.efrwp.pl].
W świetle podejmowanych starań intensyfikacji procesu przedsiębiorczości społeczności wiejskiej w opracowaniu podjęto próbę przeprowadzenia analizy formy przedsiębiorczości producentów rolnych jaką są grupy producenckie.
Analizy dokonano na przykładzie jednej z grup zlokalizowanej na terenie
woj. świętokrzyskiego. Dane źródłowe zebrane zostały w trakcie badań, które
przeprowadzono w formie wywiadu kierowanego bezpośrednio z zespołem
zarządzającym grupą, wykorzystano również udostępnioną dokumentację
tj. plan dochodzeniowy oraz statut grupy. Badania swym zakresem obejmowały
strukturę organizacyjną grupy oraz uwarunkowania produkcyjno-techniczne
jej funkcjonowania. Zważywszy na przyjętą w kraju strategię wielofunkcyjnego
rozwoju obszarów wiejskich, której wdrażanie wspomagane jest funduszami
unijnymi, w badaniach wydzielono aspekt czynnika wspomagającego inicjatywę działania grup producenckich w postaci subwencji unijnych. Do opracowa-
Grupy producenckie jako przykład rozwoju przedsiębiorczości…
259
nia zebranych materiałów zastosowano metodę opisową, którą wykorzystano
do interpretacji informacji źródłowych.
1. Bariery rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich
Na przestrzeni ostatniego 7-lecia obserwuje się istotny wzrost liczby podmiotów gospodarczych działających na obszarach wiejskich. O ile, jeszcze
w 2001 r. na obszarach wiejskich zarejestrowanych było ok. 700 tys. podmiotów gospodarczych, to w 2009 r. działalność gospodarczą na wsi prowadziło
już ponad 930 tys. podmiotów (według rejestru REGON). Ocenia się jednak,
że w odniesieniu do liczby ludności zamieszkującej na obszarach wiejskich
liczba podmiotów gospodarczych nadal pozostaje niewielka. Stopień rozwoju
przedsiębiorczości na obszarach wiejskich obrazuje wielkość wskaźnika przedsiębiorczości, który w 2009 r. w dalszym ciągu był na poziomie 2-krotnie niższym niż w miastach (63 na wsi, 121 w miastach) [Hałasiewicz, 2011, s. 5-6].
Rozwój małej i średniej przedsiębiorczości dokonuje się znacznie wolniej
na wsi niż w miastach, a przyczyn takiej sytuacji należy upatrywać przede
wszystkim w występujących tu barierach ograniczających powstawanie i prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, czyli takich uwarunkowaniach zewnętrznych i wewnętrznych środowiska biznesu, które osłabiają dynamikę powstawania nowych przedsiębiorstw, zmniejszają możliwości rozwoju
firm istniejących lub przyspieszają upadanie drobnej przedsiębiorczości
[Kropsz, 2005, s. 204].
Podjęte w ostatnich latach wysiłki organizacyjno-prawne mające na celu
rozpowszechnienie wspólnych działań, przyniosły już pewne efekty praktyczne,
lecz skala zainteresowania producentów rolnych zespołowymi formami współpracy jest, jak się wydaje niewystarczająca. Obserwując proces tworzenia grup
producenckich nabiera się przekonania, że inicjatywy te podejmują zazwyczaj
gospodarstwa o większym areale prowadzące produkcję towarową. Natomiast
gospodarstwa małoobszarowe w mniejszym stopniu nawiązują współpracę, tym
samym nie starają się przełamywać bariery małej skali produkcji własnych gospodarstw. Mieszkańcy obszarów wiejskich chcący prowadzić własną działalność gospodarczą niejednokrotnie napotykają bariery na drodze swojego rozwoju w postaci m.in. obowiązujących przepisów prawnych i ich niedopasowania
do realiów funkcjonowania na obszarach wiejskich, niskiego poziomu rozwoju
infrastruktury technicznej i socjalnej oraz utrudniony dostęp do kapitału. A zatem głównymi przyczynami obserwowanej niskiej aktywności społeczności
wiejskiej w zakresie przedsiębiorczości są:
– słabość otoczenia zewnętrznego, które powinno sprzyjać zakładaniu i prowadzeniu małych i średnich przedsiębiorstw,
– niski poziom integracji i koordynacji programów wsparcia, ich silna sektorowość,
– nastawienie w programach aktywizacji bezrobocia na ilość, nie jakość, towarzysząca temu biurokracja,
260
–
–
Anna Szeląg-Sikora, Michał Cupiał
niewystarczające działania, mogące skutecznie uruchomić endogeniczny
potencjał mieszkańców wsi,
promowanie rozwiązań nie zawsze dostosowanych do rzeczywistych potrzeb mieszkańców wsi, szczególnie peryferyjnie położonych w stosunku
do dużych miast.
2. Charakterystyka przedmiotu badań
Termin „Grupa Producencka” jest bywa różnie definiowany i rozumiany,
w najprostszym ujęciu: jest to zespół rolników, którzy działają wspólnie w celu
zwiększenia swoich dochodów i poprawy pozycji rynkowej swoich gospodarstw. Sposób, w jaki grupa może osiągać swój cel zależy od przyjętej formy
prawnej, gdyż grupa producentów nie jest formą prawną tylko zbiorcza nazwą
różnych form prawnych, jakie przyjmują grupy. Formy prawne, przyjmowane
przez grupy producentów to: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółdzielnia, zrzeszenie lub stowarzyszenie [Ejsmont, 2001, s. 8].
Od 2004 r. liczba zarejestrowanych w naszym kraju grup producenckich
stale rośnie. W roku 2008 zarejestrowano 158 grup, w 2009 r. zarejestrowano
kolejnych 135, zaś w 2010 r. 156. Natomiast w okresie III kwartałów 2011 r.
do rejestrów marszałków wszystkich województw wpisano 159 grup
[http://www.ksow.pl]. Najnowsze dane statystyczne podają, że na dzień
03.01.2012 r. w Polsce zarejestrowanych było 801 grup producenckich z tego
w województwie świętokrzyskim 11 [http://www.minrol.gov.pl].
Jedną z nich jest analizowana Spółdzielnia Warzyw i Owoców, działająca
jako grupa od 2005 r. Grupę tworzy 41 członków gospodarujących łącznie
na areale 360 ha. Średnia wielkość gospodarstwa wynosi 8,78 ha. W strukturze
upraw dominują warzywa na łącznym areale ponad 250 ha.
Organami spółdzielni są:
– Walne Zgromadzenie Członków - które jest najwyższym organem spółdzielni i biorą w nim udział wszyscy członkowie Spółdzielni z prawem jednego głosu,
– Rada Nadzorcza - składa się z 5 członków wybranych przez Walne Zgromadzenie, sprawuje kontrolę i nadzór nad bieżącą działalnością Spółdzielni,
– Zarząd - składa się z 3 osób: prezesa Zarządu, wiceprezesa Zarządu i członka Zarządu. Kieruje bieżącą działalnością Spółdzielni i reprezentuje ją
na zewnątrz.
Zgodnie z obowiązującym statutem, celem działania spółdzielni jest:
– zapewnienie planowania produkcji warzyw i owoców oraz dostosowanie
jej do popytu zwłaszcza pod kątem, jakości i ilości,
– proponowanie koncentracji podaży i wprowadzania na rynek warzyw
i owoców wyprodukowanych w gospodarstwach członków,
– obniżanie kosztów produkcji i stabilizacja cen producentów,
– promowanie zasad uprawy, technologii produkcji, a zwłaszcza korzystnych
dla środowiska zasad gospodarki ściekami w celu ochrony jakości zasobów
wody, gleby i krajobrazu i zachowania zróżnicowania biologicznego,
Grupy producenckie jako przykład rozwoju przedsiębiorczości…
261
–
zapewnienie członkom niezbędnej informacji i doradztwa dotyczącego
uprawy warzyw i owoców,
– organizowanie działalności edukacyjnej i kulturalnej na rzecz członków
i środowiska.
O jakość warzyw i owoców Spółdzielnia dba przez cały cykl produkcji
m.in. poprzez odpowiedni dobór nasion, cykliczne analizy gleby, wysiew punktowy, ochronę roślin oraz właściwe przechowywanie. Na produkt finalny składa
się wieloletnie doświadczenie, wiedza producentów oraz stosowanie nowych
technologii. Grupa prowadzi uprawy w systemie produkcji integrowanej,
co zobowiązuje członków do stosowania jednakowych zasad produkcyjnych.
Spółdzielnia posiada odpowiednie zaplecze magazynowe oraz nowoczesną linię
technologiczną do mycia, sortowania i konfekcjonowania warzyw.
W kolejnych 5 latach (od roku 2006) realizacji planu dochodzenia do uznania,
zwiększała się sprzedaż warzyw i owoców wyprodukowanych w gospodarstwach członków i sprzedawanych poprzez Spółdzielnię. Na podstawie wyników zamieszczonych w tablicy 1 można zauważyć, że z każdym kolejnym rokiem realizacji planu sprzedaż stale rosła. W V roku w stosunku do I roku, odnotowano wzrost sprzedaży wszystkich produktów o około 20%. W największym stopniu wzrosła sprzedaż marchwi o 1 675,8 ton, zaś w najmniejszym
pora, ogórka, brzoskwiń i śliw, która nie przekroczyła 10 ton.
Tablica 1. Sprzedaż produktów w poszczególnych latach planu dochodzenia
Sprzedaż [t]
Gatunek
I
II
III
IV
V
Marchew
2843,4
3286,4
3759,7
4236,8
4519,2
Pietruszka
467,7
520,3
606,9
672,4
717,2
Cebula
598,2
684,1
786,8
836,3
892,0
Buraki ćwikłowe
299,4
310,7
350,0
358,5
382,4
Kapusta pekińska
148,8
146,3
208,6
189,0
201,6
Seler
159,6
196,9
212,8
255,8
272,8
Ogórek
9,0
9,7
10,5
11,3
12,0
Por
6,0
6,5
7,0
7,5
8,0
Jabłka
266,8
289,2
321,8
374,5
401,3
Brzoskwinie
2,0
2,5
3,0
3,5
7,5
Śliwy
18,1
20,4
22,1
25,9
27,8
Źródło: Opracowanie własne.
W okresie realizacji planu dochodzeniowego wraz z rozwojem Spółdzielni
zwiększano zatrudnienie, którego przebieg przedstawia tablica 2. W III roku
utworzono jeden pełny etat w zakresie obsługi biurowej (dwie osoby na pół
etatu każda). Po wybudowaniu obiektów i zakupie maszyn, od IV roku realizacji planu zatrudniono magazyniera zaś od V roku utworzono 3 etaty dla osób
obsługujących urządzenia na hali produkcyjnej.
262
Anna Szeląg-Sikora, Michał Cupiał
Tablica 2. Zatrudnienie w kolejnych latach realizacji planu
Zatrudnienie w kolejnych latach (liczba etatów)
Nazwa stanowiska
I
II
III
IV
V
Pracownik administracyjno1/2
3/4
1
1 1/2
1 1/2
biurowy
Pracownik magazynowy
1
1
Pracownik obsługujący sor3
townicę
Razem
1/2
3/4
1
2 1/2
5 1/2
Źródło: Opracowanie własne.
3. Rola grup producenckich w funkcjonowaniu rynku rolnego
Wraz z rozpadem planowej gospodarki rozpadł się także system produkcyjno-usługowej obsługi rolnictwa. Z jednej strony rolnicy nie mieli zaufania
do "swoich" spółdzielni, a z drugiej zaś brakowało wyobrażenia czym naprawdę
jest wolny rynek i jakie są mechanizmy jego funkcjonowania. Wielu uwierzyło,
że będą w stanie samodzielnie zabezpieczyć własne interesy. Idea solidarności
okazała się słabsza wobec partykularnych interesów, a rzeczywistość staje się
coraz bardziej niepokojąca. Rolnicy osamotnieni przegrywają ze znacznie silniejszym otoczeniem handlowo-produkcyjnym. Gospodarstwo rolne niezależnie
od swej wielkości jest jednostką małą, a na rynku rolnym funkcjonuje stosunkowo niewielka liczba nabywców, którzy kupując u małych, rozproszonych
producentów mogą ich łatwo zastępować innymi. Rolnik często skazany jest
na jednego nabywcę, co powoduje dużą niepewność co do możliwości zbytu
swoich produktów. Połączenie wysiłków w dużym stopniu niweluje tą niepewność, podnosi siłę konkurencyjną i powoduje, że łatwiej sprostać stawianym
wymaganiom. Wspólne działanie indywidualnych gospodarstw rolnych pozwala im wzmocnić swoją pozycję na rynku, poprawić ekonomiczną efektywność
gospodarowania oraz dostosować produkcję do wymagań odbiorców. Warunkiem jednak oprócz skali i ciągłości dostarczania na rynek swoich produktów
jest odpowiednia ich jakość [Szeląg-Sikora, 2010, s. 268]. Siłą rolników zachodnioeuropejskich są ich spółdzielnie, które odbierają ponad 60% produkcji
rolniczej i niemal tyle samo dostarczają środków do produkcji. Jeśli polscy rolnicy chcą być partnerem rolników europejskich na wspólnym rynku, muszą
tę przewagę bardzo szybko wyeliminować w najlepiej pojętym własnym interesie [http://www.grupy.krs.org.pl].
W przypadku badanej grupy producenckiej rynek zbytu był bardzo zróżnicowany tym samym nie ograniczał się do jednego punktu sprzedaży. Odbiorcami warzyw i owoców są pośrednicy – bezpośredni dostawcy do sieci supermarketów, firma produkcyjno-handlowa eksporter warzyw i owoców na rynek
rumuński jak również bezpośredni odbiorca z Mołdawii oraz detaliści o znaczeniu lokalnym.
Strukturę sprzedaży produktów grupy producentów w ujęciu ilościowym,
dla każdego roku realizacji planu dochodzenia do uznania, przedstawia zestawienie w tablicy 3. Wraz ze wzrostem sprzedaży poszerzały się kanały dystry-
Grupy producenckie jako przykład rozwoju przedsiębiorczości…
263
bucji, przybywało odbiorców. W pierwszym roku był to tylko rynek hurtowy,
w drugim i trzecim roku produkty Spółdzielni trafiały również do zakładów
przetwórczych i na eksport. W czwartym i piątym roku realizacji planu dochodzeniowego kanały dystrybucji poszerzyły się o hipermarkety i duże sieci handlowe.
Tablica 3. Kanały dystrybucji produktów
Rodzaj kanału dystrybucji
Rynek hurtowy
Sprzedaż detaliczna
Sprzedaż do hipermarketów i dużych sieci handlowych
Sprzedaż do zakładów
przetwórczych
Sprzedaż na eksport
Razem
Sprzedaż [t]
III
IV
3418,6
4471,5
-
I
4819,0
-
II
3819,8
-
V
4241,8
5,0
-
-
-
1000,0
1500,0
-
69,4
21,5
200,0
300,0
4819,0
1583,8
5473,0
2849,1
6289,2
1300,0
6971,5
1400,0
7441,8
Źródło: Opracowanie własne.
Główne zadania związane z realizacją ofert spełniają Członkowie Zarządu,
którzy pozyskują odbiorców, a następnie zajmują się realizacją ofert mając podzielonych między sobą odbiorców. Członkowie Spółdzielni składają zarządowi deklaracje dotyczące sprzedaży w poszczególnych miesiącach. Zarząd mając
oferty odbiorców oraz deklaracje Członków dotyczące sprzedaży kontaktuje się
z poszczególnymi Członkami celem realizacji oferty. Produkty do sprzedaży
przygotowywane są w gospodarstwach członków, zgodnie z zamówieniem złożonym przez odbiorcę. Następnie członkowie dostarczają produkty w uzgodnione z odbiorcą miejsce. Spółdzielnia wystawia członkom faktury VAT RR,
a odbiorcy produktu fakturę VAT. Po otrzymaniu zapłaty za produkt Spółdzielnia przekazuje członkom zapłatę za dostarczone produkty. Obsługą księgową
operacji zajmuje się pracownik Spółdzielni oraz biuro rachunkowe.
Obok tradycyjnych form handlu Spółdzielnia Producentów Warzyw
i Owoców w roku 2009/2010 i 2010/2011 uczestniczyła w programie „Owoce
w szkole”. Jako podmiot zatwierdzony przez Agencję Rynku Rolnego dostarczała warzywa i owoce do szkół w ramach programu dofinansowanego ze środków unijnych. Liczba szkół obsługiwanych przez Spółdzielnię w ramach programu „Owoce w szkole” to 181 placówek.
4. Unijne wsparcie działalności grup producenckich
Rolnictwo jest bardzo ważnym sektorem gospodarki unijnej. Wspólna Polityka Rolna jest pierwszą i najbardziej kompleksową wśród wspólnych polityk
Unii. Wsparcie dla grup producentów rolnych w ramach Programu Rozwoju
Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 jest kontynuacją działania zapoczątkowanego w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich z lat 2004-2006. Udzielana
264
Anna Szeląg-Sikora, Michał Cupiał
pomoc finansowa ma ułatwić tworzenie i funkcjonowanie grup producentów
rolnych, powstających w celu: dostosowania produkcji do wymogów rynkowych, wspólnego wprowadzania przez członków grupy towarów do obrotu,
w tym przygotowania do sprzedaży i dostaw do odbiorców hurtowych
oraz ustalania wspólnych zasad informowania o produkcji, ze szczególnym
uwzględnieniem
wysokości
zbiorów
i
dostępności
produktów
[http://www.arimr.gov.pl].
Wsparcie w ramach działania „Grupy producentów rolnych” udziela się
w postaci zryczałtowanej pomocy w formie rocznych rat przez okres pierwszych pięciu (kolejnych 12-miesięcznych okresów prowadzenia działalności
przez grupę) liczonych od dnia dokonania wpisu grupy producentów rolnych
do rejestru przez marszałka województwa właściwego dla miejsca siedziby grupy. Pomoc naliczana jest na podstawie rocznej wartości netto przychodów
ze sprzedaży produktów lub grup produktów wytworzonych w gospodarstwach
członków grupy i wynosi:
– 5%, 5%, 4%, 3% i 2% wartości produkcji sprzedanej, stanowiącej równowartość w złotych do sumy 1 000 000 euro, odpowiednio w pierwszym,
drugim, trzecim, czwartym i piątym roku, albo
– 2,5%, 2,5%, 2%, 1,5% i 1,5% wartości produkcji sprzedanej, stanowiącej
równowartość w złotych powyżej sumy 1 000 000 euro, odpowiednio
w pierwszym, drugim, trzecim, czwartym i piątym roku.
Wysokość wsparcia za dany rok działalności grupy nie może przekroczyć:
– w pierwszym i drugim roku – 100 000 euro,
– w trzecim roku – 80 000 euro,
– w czwartym roku – 60 000 euro,
– w piątym roku – 50 000 euro.
Grupa producentów rolnych może otrzymać wsparcie tylko raz w okresie
swojej działalności, niezależnie od tego czy źródłem tej pomocy był budżet
krajowy czy budżet UE.
Grupa producentów rolnych chcąca skorzystać z pomocy finansowej,
w terminie 6 miesięcy od dnia wpisu grupy do rejestru prowadzonego przez
marszałka województwa powinna złożyć wniosek o przyznanie pomocy finansowej w oddziałach regionalnych ARiMR. Do wniosku załącza się zaświadczenie marszałka województwa o wpisie grupy do rejestru, wydane nie wcześniej
niż 3 miesiące przed dniem złożenia wniosku. Każdego roku grupa powinna
złożyć wniosek o płatność w ciągu 30 dni od zakończenia danego roku działalności. Grupa może skorzystać z takiej pomocy przez 5 kolejnych lat jej działalności. Do wniosku o płatność załącza się:
– zaświadczenie marszałka województwa o wpisie grupy do rejestru, wydane
nie wcześniej niż 3 miesiące przed dniem złożenia wniosku o płatność,
– wykazy faktur VAT i rachunków, potwierdzające: przychody netto grupy
ze sprzedaży produktów lub grupy produktów, ze względu, na które grupa
została utworzona, wartość i ilość dostarczonych grupie produktów lub grupy produktów przez poszczególnych jej członków [www.arimr.gov.pl].
Grupy producenckie jako przykład rozwoju przedsiębiorczości…
265
W badanej grupie realizacja planu dochodzeniowego w kolejnych latach
finansowana była ze środków pomocy wynikającej z przepisów Unii Europejskiej dla wstępnie uznanych grup producentów owoców i warzyw na zakładanie
i wsparcie działalności administracyjnej, kredytu. Tablica 4 przedstawia kwoty
wsparcia, jakie spółdzielnia otrzymała od wartości netto sprzedanych produktów, dla których grupa producentów została utworzona, wyprodukowanych
w gospodarstwach członków i sprzedanych przez Spółdzielnie.
Tablica 4. Kwota wsparcia naliczana wg sprzedaży w kolejnych latach realizacji
planu na założenie i działalność grupy
Kwota[tys.zł]
Wyszczególnienie
I
II
III
IV
V
Pomoc finansowa
143,1
162,1
297,6
249,0
177,4
Źródło: Opracowanie własne.
W tablicy 5 zamieszczono koszty inwestycji kwalifikowanych netto zrealizowanych przez spółdzielnię oraz kwoty wsparcia, jakie grupa producentów
otrzymała w ramach pomocy z Unii Europejskiej. Łączna wartość inwestycji
kosztów kwalifikowanych netto wyniosła 4 765,9 tys. zł. Spółdzielnia otrzymała 75% wsparcie wynoszące 3 574,4 tys. zł.
Tablica 5. Zestawienie kosztów inwestycji w tym wsparcia z funduszy UE tj. kosztów kwalifikowanych inwestycji
Rok realizacji planu Koszty inwestycji [tys.zł] Koszty kwalifikowane [tys.zł]
I
20,0
15,0
II
295,7
221,8
III
1277,5
958,1
IV
965,0
723,8
V
2207,7
1655,8
Razem
4765,9
3574,4
Źródło: Opracowanie własne.
W ramach zrealizowanych inwestycji grupa zakupiła nowoczesną linie
do mycia, polerowania, sortowania, pakowania i ważenia warzyw oraz liczne
urządzenia tj. przenośnik taśmowy, wagi elektroniczne i paletowe, agregat prądotwórczy oraz urządzenie myjące pod ciśnieniem. Ponadto nabyła samochód
ciężarowy, wózki widłowe, paletowe i elektryczne. Gospodarstwa członków
zwiększyły liczę kombajnów do zbioru warzyw z 6 na 10. Wybudowały 10 dodatkowych przechowalni oraz zakupiły 2 chłodnie KA i 29 chłodni zwykłych.
Zakończenie
Silna konkurencja ze strony rolnictwa europejskiego, połączona z dużą
pomocą finansową, będzie nadal stymulowała i przyśpieszała proces tworzenia
nowych grup zespołowego gospodarowania. Przeszkody w zakładaniu, tkwiące
głównie w mentalności samych rolników, z upływem lat są coraz mniejsze.
266
Anna Szeląg-Sikora, Michał Cupiał
Cały czas działa bowiem przykład dobrze prosperujących, czasami w bliskim
sąsiedztwie, grup producentów rolnych, wzmocnionych przez silną konkurencję
rynkową. W najbliższych latach trzeba się spodziewać więc dalszego rozszerzenia integracji poziomej wśród gospodarstw rolnych, a tym samym wzrostu liczebności grup producenckich. Szczególnie może to nastąpić na tych terenach
kraju, gdzie wysoka kultura rolna szła w parze z nawykami dobrego, zespołowego gospodarowania. Działalność grupy najczęściej obejmuje skup i sprzedaż
produktów rolnych oraz zaopatrzenie rolników w środki do produkcji lub
świadczenie usług. Bardzo ważne jest jednak, aby powstająca grupa dostarczała
swoim członkom wymiernych i odczuwalnych korzyści. Brak wyraźnych korzyści jest najczęstszą przyczyną ich odchodzenia z grupy, co w efekcie prowadzi do jej rozpadu. Poddany w pracy analizie przykład działalności grupy działającej jako Spółdzielnia Warzyw i Owoców pozwala wnioskować, iż korzyści
płynące z podejmowanej przez rolników współpracy to m.in.:
– lepsze planowanie produkcji i dostosowanie jej do potrzeb odbiorców,
– obniżenie kosztów produkcji w gospodarstwie, poprzez wspólne zakupy
środków do produkcji, wspólne wykorzystanie sprzętu, przygotowywanie
produktów do handlu oraz organizację ich sprzedaży,
– lepszy dostęp do informacji,
– większe możliwości inwestycyjne dzięki połączeniu kapitałów oraz możliwości skorzystania z dostępnych funduszy unijnych.
Literatura
1. Ejsmont J., Milewski R. (2001), Podstawy prawne tworzenia i działalności
grup producentów. Wydawnictwo Fundacja Wspomagania Wsi, Wydanie I,
Waszawa .
2. Hałasiewicz A. (2011), Rozwoju obszarów wiejskich w kontekście zróżnicowań przestrzennych w Polsce i budowania spójności terytorialnej kraju.
http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Ewaluacja_i_analizy/Raporty_o_
rowju/Raporty_krajowe/Documents/Ekspertyza_Rozwoj_%20obszarow
_wiejskich_09082011.pdf.
3. http://grupy.krs.org.pl/gpr/byc-partnerem-na-rynku,21,2.html
4. http://www.minrol.gov.pl/pol/Wsparcie-rolnictwa-i-rybolowstwa/PROW2007-2013/Dzialania-PROW-2007-2013/Os-1-Poprawa-konkurencyjnoscisektora-rolnego-i-lesnego/Grupy-producentow-rolnych
5. Kotala A. (2003), Rola grup producenckich w zwiększaniu skali produkcji
i konkurencyjności gospodarstw rolnych Polski południowej. Wydawnictwo AR w Krakowie. Rozwój agrobiznesu na obszarach wiejskich wobec
integracji z Unią Europejską, Kraków.
6. Kotala A. (2004), Psychospołeczne aspekty i determinanty rozwoju przedsiębiorczości wiejskich środowisk lokalnych, w: Przedsiębiorczość
i marketing szansą rozwoju obszarów wiejskich, Urban S. (red.). Wydawnictwa Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu.
Grupy producenckie jako przykład rozwoju przedsiębiorczości…
267
7. Krzyminiewska G. (2001), Przedsiębiorczość pozarolnicza na wsi na podstawie bazy danych Agrinpol. Analiza jakościowa. Przykłady przedsięwzięć
pozarolniczych na obszarach wiejskich. Fundusz Współpracy. Agrolinia 2000, Poznań.
8. Szeląg-Sikora A. (2010), Efektywność produkcji gospodarstw indywidualnych zrzeszonych w sadowniczej grupie producenckiej. Inżynieria Rolnicza. Nr 5 (123). Kraków.
9. Zaremba W. (2008), Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich zagrożonych marginalizacją. Problemy zarządzania, 2/2008
(20), Warszawa.
Streszczenie
W pracy przedstawiono funkcjonowanie grup producenckich jako form przedsiębiorczości występujących na obszarach wiejskich. Szczegółową analizę przeprowadzono na przykładzie grupy ukierunkowanej na produkcję owoców i warzyw, zrzeszającą
41 producentów rolnych. Uzyskane wyniki pozwalają wnioskować, iż podjęta współpraca przynosi wymierne efekty w postaci m.in. wzrostu sprzedaży i realizowanych
inwestycji. Grupa aktywnie pozyskuje subwencje unijne, które pozwalają realizować
inwestycje przekładające się na podniesienie jakości produkcji. Niematerialnym efektem podjętej współpracy jest niewątpliwie wzrost aktywności zawodowej członków
grupy, przekładający się na przedsiębiorcze zachowanie w dążeniu do zwiększenia skuteczności pracy w swoim gospodarstwie rolnym oraz powstawanie twórczych pomysłów i nowatorskich działań.
Słowa kluczowe
producenci rolni, zarządzanie, przedsiębiorczość
Producer groups - example of entrepreneurship development in the rural
areas supported from EU funds (Summary)
In the paper presents the operation of producer groups as a form of entrepreneurship occurring in the rural areas. A detailed analysis was carried out on the example of
a group focused on the production of fruits and vegetables, bringing together 41 agricultural producers. The obtained results allow to conclude that cooperation brings tangible
results such as sales growth, ongoing investment.
Key words
agricultural producers, management, entrepreneurship