docNauki o organizacji WYKŁAD II
download 
Reklamacja Transkrypt
Nauki o organizacji WYKŁAD II
Plan wykładu Akademia Górniczo-Hutnicza Podstawowe formy prawne Podstawowe akty prawne regulujące funkcjonowanie organizacji Problematyka nadzoru korporacyjnego Nauki o organizacji kierunek: Zarządzanie WYKŁAD II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Wydział Zarządzania dr Rafał Kusa 2 Podstawowe formy prawne gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej społeczne stowarzyszenie fundacja Osoba fizyczna wykonująca działalność gospodarczą lub indywidualny przedsiębiorca lub przedsiębiorstwo prywatne osoby fizycznej – jedna z form prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. Osoba fizyczna może rozpocząć prowadzenie działalności po uzyskaniu wpisu do Ewidencji Działalności Gospodarczej właściwego wójta/burmistrza/prezydenta miasta. Ogólne zasady działania przedsiębiorstw osób fizycznych określone są w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. 3 4 Spółki osobowe brak osobowości prawnej nieograniczona odpowiedzialność właścicieli 5 formy prawne: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka akcyjna spółka europejska posiadają osobowość prawną odpowiedzialność właścicieli ograniczona do wysokości wkładu organy spółki: walne zgromadzenie wspólników/akcjonariuszy rada nadzorcza zarząd ponadto w SE: rada administrująca i dyrektorzy wykonawczy dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II spółka jawna spółka partnerska spółka komandytowa Spółki kapitałowe dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II formy prawne: dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II przedsiębiorstwo jednoosobowe spółka jawna spółka komandytowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością komercyjne spółka akcyjna spółka europejska przedsiębiorstwo państwowe spółdzielnia jednostka budżetowa publiczne zakład budżetowy Przedsiębiorstwo jednoosobowe 6 1 Spółka europejska (I) 7 Organami spółki są: walne zgromadzenie oraz w przypadku przyjęcia systemu dualistycznego: organ nadzorujący (rada nadzorcza) i organ zarządzający (zarząd) albo wobec przyjęcia systemu monistycznego: organ administrujący stosownie do formy wybranej w statucie spółki (rada administrująca). Art. 30. 1. Rada administrująca może powierzyć prowadzenie spraw SE dyrektorowi wykonawczemu albo dyrektorom wykonawczym (delegacja kompetencji), chyba że ustawa lub statut stanowi inaczej. Rada administrująca może w każdym czasie zmienić albo cofnąć delegację kompetencji, o której mowa w zdaniu poprzedzającym. Art. 43. 1. Uprawnienia dyrektorów wykonawczych, niebędących członkami rady administrującej do reprezentowania SE, obejmują wszystkie czynności sądowe i pozasądowe związane z zakresem spraw powierzonych im do prowadzenia. Statut może ograniczać te uprawnienia ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich. 3. Dyrektorzy wykonawczy mający prawo reprezentowania SE podlegają wpisowi do rejestru z określeniem sposobu i zakresu reprezentacji. Art. 1. Przedsiębiorstwo państwowe jest samodzielnym, samorządnym i samofinansującym się przedsiębiorcą posiadającym osobowość prawną. Art. 2. 1. Organy przedsiębiorstwa samodzielnie podejmują decyzje oraz organizują działalność we wszystkich sprawach przedsiębiorstwa, zgodnie z przepisami prawa i w celu wykonania zadań przedsiębiorstwa. Art. 46. 1. Organ założycielski wyposaża przedsiębiorstwo w środki niezbędne do prowadzenia działalności określonej w akcie prawnym o jego utworzeniu. Art. 53. Przedsiębiorstwo prowadzi działalność na zasadach racjonalnej gospodarki, samofinansowania oraz rachunku ekonomicznego. Art. 5. Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone jako: 1) przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych, 2) przedsiębiorstwa użyteczności publicznej. Art. 7. 1. Przedsiębiorstwa państwowe tworzą: 1) naczelne oraz centralne organy administracji państwowej, 2) Narodowy Bank Polski i banki państwowe. 9 Przedsiębiorstwo państwowe (III) 10 Spółdzielnia 11 Art. 1. § 1. Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. § 2. Spółdzielnia może prowadzić działalność społeczną i oświatowokulturalną na rzecz swoich członków i ich środowiska. Art. 2. Spółdzielnia prowadzi działalność na podstawie niniejszej ustawy, innych ustaw oraz zarejestrowanego statutu. Art. 3. Majątek spółdzielni jest prywatną własnością jej członków. Art. 6. § 2. Liczba założycieli spółdzielni nie może być mniejsza od dziesięciu, jeżeli założycielami są osoby fizyczne, i trzech, jeżeli założycielami są osoby prawne. W spółdzielniach produkcji rolnej liczba założycieli – osób fizycznych nie może być mniejsza od pięciu. Art. 7. Spółdzielnia podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Art. 42. 1. Dyrektor przedsiębiorstwa państwowego, jego zastępca, główny księgowy, osoby zatrudnione na stanowiskach równorzędnych oraz członkowie rady pracowniczej nie mogą mieć udziałów lub akcji przedsiębiorców tworzonych przez to przedsiębiorstwo, a także pozostawać w nich w stosunku pracy, ani świadczyć pracy na ich rzecz na podstawie innego tytułu prawnego. Zakaz ten nie dotyczy członkostwa w radach nadzorczych. Art. 43. 1. Dyrektor przedsiębiorstwa państwowego, jego zastępca, główny księgowy oraz osoby zatrudnione na stanowiskach równorzędnych mają prawo do prowizji od zysku przedsiębiorstwa państwowego, zwanej dalej „prowizją”. Art. 45a. 1. Organ założycielski może powierzyć zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym osobie fizycznej lub prawnej. 1a. Powierzenie zarządzania przedsiębiorstwem może nastąpić: 1) z inicjatywy organu założycielskiego za zgodą rady pracowniczej i ogólnego zebrania pracowników (delegatów) przedsiębiorstwa, 2) na wniosek rady pracowniczej przedsiębiorstwa za zgodą ogólnego zebrania pracowników (delegatów). 8 dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Przedsiębiorstwo państwowe (II) Art. 12. 2. Statut uchwala ogólne zebranie pracowników na wniosek dyrektora przedsiębiorstwa. Art. 13. 1. Zatwierdzenia przez organ założycielski wymagają statuty następujących przedsiębiorstw państwowych: użyteczności publicznej, handlu zagranicznego, stacji radiowych i telewizyjnych, przemysłu teleelektronicznego, transportu samochodowego i budownictwa łączności, Państwowej Komunikacji Samochodowej oraz zakładów naprawczych taboru kolejowego. Art. 30. Organami przedsiębiorstwa państwowego są: ogólne zebranie pracowników (delegatów), rada pracownicza i dyrektor przedsiębiorstwa. Art. 32. 2. Dyrektor przedsiębiorstwa państwowego, działając zgodnie z przepisami prawa, podejmuje decyzje samodzielnie i ponosi za nie odpowiedzialność. Art. 33. 1. Dyrektora przedsiębiorstwa państwowego powołuje rada pracownicza. Art. 34. 1. Dyrektora przedsiębiorstwa użyteczności publicznej powołuje i odwołuje organ założycielski. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Przedsiębiorstwo państwowe (I) dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Ponieważ w państwach członkowskich UE obowiązują różne sposoby administrowania spółkami akcyjnymi ustawodawca europejski uwzględnił to przewidując możliwość wyboru przez akcjonariuszy pomiędzy systemem monistycznym i dualistycznym. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Spółka europejska (łac. societas europea, ang. European Company), zwana również: europejska spółka akcyjna. Oficjalny skrót w całej Unii Europejskiej dla tej formy to SE. Jedna z paneuropejskich form prowadzenia działalności gospodarczej na skalę całej Unii Europejskiej. Jest odpowiednikiem krajowej spółki akcyjnej. Podlega rejestracji w rejestrze handlowym tego państwa, w którym znajduje się jej statutowa siedziba (w Polsce w Krajowym Rejestrze Sądowym, KRS). Spółka europejska (II) 12 2 Ustawowa klasyfikacja sektora finansów publicznych (I) Podstawowe formy prawne gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej społeczne stowarzyszenie fundacja 13 Ustawowa klasyfikacja sektora finansów publicznych (II) Art. 20. 1. Jednostkami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego. 2. Jednostka budżetowa działa na podstawie statutu określającego w szczególności jej nazwę, siedzibę i przedmiot działalności, w tym działalności podstawowej. 3. Jednostka budżetowa prowadzi gospodarkę finansową według zasad określonych w ustawie. 4. Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan dochodów i wydatków, zwany „planem finansowym jednostki budżetowej”. Art. 21. 1. Jednostki budżetowe, z zastrzeżeniem odrębnych przepisów, tworzą, łączą, przekształcają w inną formę organizacyjno-prawną i likwidują: 1) ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów – państwowe jednostki budżetowe; 2) organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego – gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe. 15 Zakład budżetowy 16 Gospodarstwo pomocnicze (I) 17 Art. 26. 1. Gospodarstwem pomocniczym jednostki budżetowej, zwanym „gospodarstwem pomocniczym”, jest wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym i finansowym, część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna. 2. Gospodarstwo pomocnicze pokrywa koszty swojej działalności z uzyskiwanych przychodów własnych. 3. Podstawą gospodarki finansowej gospodarstwa pomocniczego jest roczny plan finansowy obejmujący przychody, w tym dotacje z budżetu, koszty i inne obciążenia, rachunek zysków i strat, stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem. 4. Gospodarstwo pomocnicze może otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe. 5. Nowo utworzonemu gospodarstwu pomocniczemu może być przyznana z budżetu dotacja na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Art. 24. 1. Zakładami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które: 1) odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania; 2) pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych. 3. Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy obejmujący przychody, w tym dotacje z budżetu, koszty i inne obciążenia, stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem. 4. Zakład budżetowy może otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe. 9. Zakład budżetowy wpłaca do budżetu nadwyżki środków obrotowych, ustalone na koniec okresu rozliczeniowego. Art. 25. 1. Zakłady budżetowe tworzą, łączą, przekształcają w inną formę organizacyjno-prawną i likwidują: 1) ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów – państwowe zakłady budżetowe; 2) organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego – gminne, powiatowe lub wojewódzkie zakłady budżetowe. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II 3) podsektor ubezpieczeń społecznych, obejmujący Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze 14 Jednostka budżetowa dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II 2) podsektor samorządowy, obejmujący jednostki samorządu terytorialnego (czyli gminy, powiaty i samorząd województwa), ich organy oraz związki i jednostki organizacyjne, dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest jednostka samorządu terytorialnego, w tym: • jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i ich gospodarstwa pomocnicze • samorządowe fundusze celowe • samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej • samorządowe instytucje kultury 1) podsektor rządowy, obejmujący organy władzy publicznej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, organy administracji rządowej, Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne oraz jednostki, dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest organ administracji rządowej albo inna jednostka zaliczana do podsektora rządowego, w tym: • jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i ich gospodarstwa pomocnicze • państwowe fundusze celowe • uczelnie publiczne • jednostki badawczo-rozwojowe • samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej • państwowe instytucje kultury • Narodowy Fundusz Zdrowia dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II przedsiębiorstwo jednoosobowe spółka jawna spółka komandytowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością komercyjne spółka akcyjna spółka europejska przedsiębiorstwo państwowe spółdzielnia jednostka budżetowa publiczne zakład budżetowy 18 3 Gospodarstwo pomocnicze (II) przedsiębiorstwo jednoosobowe spółka jawna spółka komandytowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością komercyjne spółka akcyjna spółka europejska przedsiębiorstwo państwowe spółdzielnia jednostka budżetowa publiczne zakład budżetowy gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej społeczne 19 Stowarzyszenie (I) 21 Stowarzyszenie (III) Art. 9. Osoby w liczbie co najmniej piętnastu, pragnące założyć stowarzyszenie, uchwalają statut stowarzyszenia i wybierają komitet założycielski. Art. 33. 1. Majątek stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz z ofiarności publicznej. 2. Stowarzyszenie, z zachowaniem obowiązujących przepisów, może przyjmować darowizny, spadki i zapisy oraz korzystać z ofiarności publicznej. Art. 34. Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach. Dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków. Art. 35. Stowarzyszenie może otrzymywać dotację według zasad określonych w odrębnych przepisach. 22 Fundacja 23 Art. 1. Fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności, takich jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. Art. 5. 5. Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji jej celów. Jeżeli fundacja ma prowadzić działalność gospodarczą, wartość środków majątkowych fundacji przeznaczonych na działalność gospodarczą nie może być mniejsza niż tysiąc złotych. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Art. 40. 1. Uproszczoną formą stowarzyszenia jest stowarzyszenie zwykłe, nie posiadające osobowości prawnej. 2. Osoby w liczbie co najmniej trzech, pragnące założyć stowarzyszenie zwykłe, uchwalają regulamin działalności, określając w szczególności jego nazwę, cel, teren i środki działania, siedzibę oraz przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie. Art. 42. 1. Stowarzyszenie zwykłe nie może: 1) powoływać terenowych jednostek organizacyjnych, 2) łączyć się w związki stowarzyszeń, 3) zrzeszać osób prawnych, 4) prowadzić działalności gospodarczej, 5) przyjmować darowizn, spadków i zapisów oraz otrzymywać dotacji, a także korzystać z ofiarności publicznej. 2. Stowarzyszenie zwykłe uzyskuje środki na swoją działalność ze składek członkowskich. 20 dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Art. 2. 1. Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. 2. Stowarzyszenie samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności. 3. Stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej członków; do prowadzenia swych spraw może zatrudniać pracowników. stowarzyszenie fundacja Stowarzyszenie (II) dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Art. 1. 1. Obywatele polscy realizują prawo zrzeszania się w stowarzyszeniach, zgodnie z przepisami Konstytucji oraz porządkiem prawnym określonym w ustawach. 3. Stowarzyszenia mają prawo wypowiadania się w sprawach publicznych. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Art. 27. 1. Gospodarstwo pomocnicze tworzy, przekształca w inną formę organizacyjno-prawną i likwiduje kierownik jednostki budżetowej, po uprzednim uzyskaniu zgody: 1) właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego, wojewody – w przypadku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych; 2) zarządu jednostki samorządu terytorialnego – w przypadku gospodarstw pomocniczych gminnych, powiatowych i wojewódzkich jednostek budżetowych. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Art. 26. (c.d.) 6. Sprzedaży usług na rzecz macierzystej jednostki budżetowej gospodarstwo pomocnicze dokonuje według kosztów własnych. 7. Gospodarstwo pomocnicze wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku. Podstawowe formy prawne 24 4 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Kodeks cywilny z dnia 2 kwietnia 1997 r. 26 Kodeks pracy Art. 1. Kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców. Art. 2. Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Art. 3. Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Art. 10. § 2. Państwo określa minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę. Art. 11.3. Jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, bezpośrednia lub pośrednia, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nie określony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy - jest niedopuszczalna. Art. 14. Pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych. Art. 15. Pracodawca, jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. 27 28 Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 2 lipca 2004 r. z dnia 16 lutego 2007 r. Art. 1. Ustawa reguluje podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zadania organów administracji publicznej w tym zakresie. Art. 2. Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Art. 6. 1. Podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Art. 1. 1. Ustawa określa warunki rozwoju i ochrony konkurencji oraz zasady podejmowanej w interesie publicznym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów. 2. Ustawa reguluje zasady i tryb przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję oraz praktykom naruszającym zbiorowe interesy konsumentów, a także antykonkurencyjnym koncentracjom przedsiębiorców i ich związków, jeżeli te praktyki lub koncentracje wywołują lub mogą wywoływać skutki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Ustawa określa także organy właściwe w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów. Art. 6. 1. Zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym (…). Art. 24. 1. Zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Art. 3. Przez umowę spółki handlowej wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa albo statut spółki tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób. Art. 5. Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. 25 Kodeks spółek handlowych Art. 1. § 1. Ustawa reguluje tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązywanie, łączenie, podział i przekształcanie spółek handlowych. § 2. Spółkami handlowymi są: spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna. Art. 1. Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilno-prawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Art. 20. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Art. 58. 1. Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się. 2. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd. 3. Ustawa określa rodzaje zrzeszeń podlegających sądowej rejestracji, tryb tej rejestracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami. Rozdział 4 Koncesje oraz regulowana działalność gospodarcza 29 30 5 Geneza nadzoru korporacyjnego 31 Interesariusze dostawcy ORGANIZACJA rząd i samorząd ruchy społeczne lokalna społeczność 33 Nadzór korporacyjny (corporate governance) właściciele i potencjalni inwestorzy poziom zysku (z dywidend i wzrostu wartości akcji) i ryzyka nastawienie długookresowe, stabilna wartość firmy pracownicy płace, warunki rozwoju, warunki pracy wysokie kwalifikacje, zaangażowanie, wierność dostawcy zdolność płatnicza terminowość i jakość dostaw klienci wartość użytkowa produktów liczba klientów lokalna społeczność nieuciążliwość, wspieranie inicjatyw lokalnych „ugodowość” władze lokalne i państwowe wpływ na rynek pracy i sytuację gospodarczą regionu możliwości wsparcia i sprawność obsługi potencjalni zdolność realizacji subwencjodawcy priorytetowych zadań dostępne środki i łatwość ich uzyskania 34 35 Nadzór korporacyjny Nadzór sprawowany zarówno przez właścicieli (akcjonariuszy), jak i przez innych interesariuszy Nadzór właścicielski Nadzór sprawowany przez właściciela lub ich grupę (akcjonariuszy) Obiekt będący przedmiotem nadzoru ZARZĄDZANIE ORGANIZACJĄ dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II [Nogalski, Rybicki] Kryteria oceny atrakcyjności (z perspektywy przedsiębiorstwa) wobec różnych grup interesariuszy Nadzór korporacyjny a nadzór właścicielski dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Nadzór korporacyjny – nadzór równoważący interesy wszystkich podmiotów powiązanych z funkcjonowaniem organizacji poprzez tworzenie mechanizmów, które pozwalają uniknąć działań menedżerów niezgodnych z interesami właścicieli, wierzycieli i innych grup interesariuszy. Kryteria oceny atrakcyjności z punktu widzenia interesariuszy Grupa interesariuszy dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II wierzyciele dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II właściciele klienci 32 Oczekiwania różnych grup interesariuszy Interesariusze – podmioty, które mają bezpośredni lub pośredni wpływ na realizację celów organizacji lub podlegają wpływowi realizacji tych celów. pracownicy Podstawowe założenia menedżerskiego modelu funkcjonowania firmy: rozdział własności od kontroli nad przedsiębiorstwem jest faktem nie podważalnym, • zawsze istnieje rozbieżność interesów pomiędzy właścicielami a menedżerami, wynajętymi przez nich do kierowania firmą, • otoczenie firmy działa coraz mocniej na rzecz wzrostu pola „swobody menedżerskiej”. Menedżerowie nie są całkowicie zdeterminowani przez właścicieli i otoczenie firmy, lecz posiadają swobodę w realizacji swoich prywatnych celów, które nie muszą sprowadzać się do maksymalizacji zysku długookresowego w kierowanej przez nich korporacji. Można więc przyjąć założenie, że kierownictwo firmy może dążyć do maksymalizowania swoich własnych korzyści, przy zachowaniu warunku uzyskania minimalnego zysku na poziomie zapewniającym bezpieczeństwo dalszego zatrudnienia tego kierownictwa przez właścicieli spółki. • dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Sytuacja ta doprowadziła do skonstruowania menedżerskich modeli funkcjonowania firmy. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Ponad siedemdziesiąt lat temu Adolf Berle i Gardiner Means opublikowali wyniki badań największych korporacji amerykańskich stwierdzając, iż więcej niż połowa ich aktywów jest tak rozproszona, że nie może być kontrolowana przez właścicieli. Z badań tych autorzy wyprowadzili tezę, że nastąpiło wyraźne rozdzielenie własności przedsiębiorstw od zarządzania nim i menedżerowie zarządzający dużymi prywatnymi korporacjami, prowadzą własną politykę mając na uwadze cele osobiste, nie dążą natomiast do osiągania celów właścicieli kapitału. Pojawiła się potrzeba ochrony interesów właścicieli przedsiębiorstw przed samowolą menedżerów zarządzających spółkami Menedżerski model funkcjonowania firmy 36 6 Dualistyczny i monistyczny model nadzoru korporacyjnego MODEL MONISTYCZNY Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Rada Nadzorcza Zarząd / Rada Art. 395. § 2. Przedmiotem obrad zwyczajnego walnego zgromadzenia powinno być: 1) rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy, 2) powzięcie uchwały o podziale zysku albo o pokryciu straty, 3) udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II MODEL DUALISTYCZNY Walne zgromadzenie akcjonariuszy (Nadzorcza/Administrująca) Zarząd 37 Zarząd Rada nadzorcza 39 Podstawowe funkcje rady • • • • • 41 Teoria agencji jest obecnie najbardziej rozbudowanym nurtem w teorii nadzoru korporacyjnego. Opiera się ona na behawiorystycznym założeniu oportunizmu menedżerów, którzy jako strona kontraktu zawartego z właścicielami na zarządzanie firmą dążą do osiągnięcia takiego poziomu zysku firmy, który spełnia warunek maksymalnej użyteczności dla nich. Teoria agencji rozpatruje wzajemne relacje właścicieli spółki (pryncypałów, zleceniodawców) i wynajętych przez nich do pracy agentów, których zadaniem jest wykonywanie prac związanych z powierzonym im przez zleceniodawcę zarządzaniem spółką. Przedmiotem analiz tej teorii są dwa podstawowe problemy w czasie trwania relacji agencji. Pierwszy z nich wynika z założenia, że cele zleceniodawcy i agenta są sprzeczne, a zleceniodawca nie ma możliwości sprawdzenia czy agent zachowuje się zgodnie z zawartym między nimi kontraktem. Drugi natomiast łączy się z problemem podziału ryzyka w warunkach gdy zleceniodawca i agent mają odmienne poglądy na temat podejmowanego ryzyka. W teorii agencji dominuje zasada, że rady nadzorcze winny koncentrować się na funkcjach związanych z kontrolą działań menedżerów. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II • ukierunkowywanie strategii spółki, weryfikowanie jej głównych planów działań, polityki w obszarze ryzyka, budżetów rocznych i biznes-planów, ustalanie i monitorowanie docelowych wyników działań korporacji, nadzorowanie ważniejszych wydatków kapitałowych, likwidacji i działań akwizycyjnych wybieranie, wymiana, ustalanie wynagrodzeń i monitorowanie działalności kluczowych menedżerów zarządzających oraz planowanie i nadzorowanie sukcesji zapewnienie formalnego i przejrzystego procesu nominowania członków rady i rewidowanie ich wynagrodzeń monitorowanie możliwości zaistnienia konfliktów interesów między menedżerami zarządzającymi, członkami rady i akcjonariuszami oraz przeciwdziałanie nadużyciom i niewłaściwym transakcjom pomiędzy powiązanymi grupami interesów zapewnienie integralności sprawozdawczości finansowych, niezależności audytu, skuteczności systemu kontroli ryzyka, finansów i zgodności działań spółki z prawem monitorowanie skuteczności praktyki nadzoru korporacyjnego i inicjowanie niezbędnych zmian nadzorowanie procesów publikowania i przekazywania informacji 40 Teorie nadzoru korporacyjnego (I) dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II • Art. 382. § 1. Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. § 3. Do szczególnych obowiązków rady nadzorczej należy ocena sprawozdań, w zakresie ich zgodności z księgami i dokumentami, jak i ze stanem faktycznym, oraz wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty, a także składanie walnemu zgromadzeniu corocznego pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny. Art. 368. § 4. Członków zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza, chyba że statut spółki stanowi inaczej. Członek zarządu może być odwołany lub zawieszony w czynnościach także przez walne zgromadzenie. Art. 378. § 1. Rada nadzorcza ustala wynagrodzenie członków zarządu zatrudnionych na podstawie umowy o pracę lub innej umowy, chyba że statut stanowi inaczej. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Art. 368. § 1. Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. § 2. Zarząd składa się z jednego albo większej liczby członków. § 3. Do zarządu mogą być powołane osoby spośród akcjonariuszy lub spoza ich grona. § 4. Członków zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza, chyba że statut spółki stanowi inaczej. Członek zarządu może być odwołany lub zawieszony w czynnościach także przez walne zgromadzenie. 38 42 7 Teorie nadzoru korporacyjnego (II) Orientacje nadzoru korporacyjnego Orientacja finansowa – uwaga rady koncentruje się na bieżących wynikach ekonomiczno-finansowych spółki od których zależy ocena zarządu Orientacja przemysłowa zakłada koncentrację uwagi na ocenie długoterminowych celów rozwojowych spółki, przywiązuje dużą wagę do współdziałania z otoczeniem zewnętrznym i bazuje na teoriach interesariuszy, zasobowej i instytucjonalnej, a niekiedy teorii hegemonii menedżerskiej. Orientacja ta wymaga wysokich kwalifikacji, dużego doświadczenia zawodowego oraz znajomości branży przez członków rady nadzorczej. 43 44 Kostka dychotomicznych teorii, orientacji i modeli nadzoru korporacyjnego Modele nadzoru korporacyjnego Podejście społeczne, Europa i Japonia Stewarda TEORIE Brytyjski kodeks nadzoru korporacyjnego • Przemysłowa ORIENTACJE 46 • • • • 47 (II) rada winna otrzymywać informacje w odpowiednim czasie, formie i jakości umożliwiające jej pełnienie obowiązków a przewodniczący rady odpowiada za zapewnienie członkom rady odpowiednich i aktualnych informacji dotyczących spraw będących przedmiotem obrad rady, zaleca się powołanie stałego komitetu rady do spraw wynagrodzeń, który powinien stworzyć pakiet wynagrodzeń zapewniający pozyskanie, utrzymanie i motywowanie odpowiednich dyrektorów zarządzających i – przez ocenę pozycji spółki w stosunku do pozostałych firm – dbać aby nie płacić więcej jak wynika to z określonego wyżej celu, każdy z członków rady powinien poddawać się reelekcji w co najmniej trzyletnich regularnych odstępach czasu i nie dopuszczalne są reelekcje przeprowadzane automatycznie, bez oceny dotychczasowej pracy członka rady, większym radom stawia się wymóg powołania stałego komitetu rady ds. nominacji dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II • (otwarty, zewnętrzny) Finansowa (The Combined Code) dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II • • Outsiderski Brytyjski kodeks nadzoru korporacyjnego (I) rozdzielenie kierowania radą od kierowania spółką, w składzie każdej rady jedną trzecią winni stanowić dyrektorzy nie zarządzający o odpowiednim prestiżu i uznanej wiedzy, rada winna spotykać się regularnie i musi mieć formalnie potwierdzony zakres obowiązków, procedury pracy rady winny dopuszczać, w uzasadnionych przypadkach, zlecanie na koszt spółki ekspertyz zewnętrznych, a pracę rady wspierać winien sekretarz odpowiedzialny przed radą za zgodność stosowanych procedur z postanowieniami rady oraz odpowiednimi regulacjami i przyjętymi zasadami, rada odpowiada za kreatywną strategię spółki a każdy z dyrektorów powinien mieć własny pogląd na strategię, wyniki działania, zasoby i standardy zachowań spółki, każdy nowy członek rady winien przejść specjalne szkolenie, które w miarę potrzeby trzeba kontynuować w czasie jego pracy w radzie, Insiderski (zamknięty, wewnętrzny) Podejście ekonomiczno -finansowe, kraje anglosaskie 45 • • MODELE Agencji dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Model otwarty („outsiderski”) – dominującą rolę w mechanizmach nadzoru odgrywa giełda, rynek przejęć spółek oraz wysoka konkurencja na rynkach towarów i usług dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Model zamknięty („insiderski”) bazuje na wysokich kompetencjach profesjonalnych członków rady nadzorczej i zarządu (The Combined Code) dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Teoria „stewarda” (stewardship theory) traktuje menedżerów jako rzetelnych zarządców, którzy starają się kierować przedsiębiorstwem tak, aby osiągało ono wysoki poziom zysku dając odpowiednie dochody właścicielom. Towarzyszy temu założenie, że nie ma konfliktu interesów między menedżerami a akcjonariuszami i naturalną motywację menedżerów kierujących firmą stanowi dążność do sukcesu zawodowego i uznania, satysfakcja z osiągnięć i etyka zawodowa. Powoduje to wysokie zaangażowanie w sprawy firmy, co w połączeniu z wiedzą, profesjonalizmem zawodowym i dostępem do informacji stanowi gwarancję maksymalizacji korzyści akcjonariuszy, mierzonych stopą zwrotu zainwestowanego kapitału. Postawy oportunistyczne, stanowiące podstawowy problem teorii agencji, są tu wykluczone. Wystąpienia konfliktu interesów pomiędzy osobami zarządzającymi spółką a akcjonariuszami jest mało prawdopodobne, a rady nadzorcze nie powinny koncentrować się na mechanizmach kontroli działań menedżerów zarządzających, lecz powinny przywiązywać większą wagę do inicjowania współpracy z zarządem w kształtowaniu strategii rozwoju spółki w długiej perspektywie. 48 8 Niemiecki kodeks dobrych praktyk nadzoru korporacyjnego (I) Wymagania wobec członków i składu rady nadzorczej: • • • kandydaci na członków rady proponowani zgromadzeniu akcjonariuszy muszą mieć wymaganą wiedzę oraz odpowiednią praktykę zawodową, po wyborze na członków rady powinni poświęcać dostateczną ilość czasu na przykładne wypełnianie swoich obowiązków, w składzie rady powinna znaleźć się odpowiednia liczba niezależnych osób, którzy nie mają i nie mieli wcześniej powiązań biznesowych ze spółką (jest to warunek skutecznego monitorowania i kontroli działań zarządu spółki) 49 Niemiecki kodeks dobrych praktyk nadzoru korporacyjnego (III) Niemiecki kodeks dobrych praktyk nadzoru korporacyjnego (V) 52 53 Odpowiedzialność i obowiązki rady nadzorczej: • rada jest stałym doradcą zarządu w sprawach dotyczących zarządzania spółką i monitoruje osiąganie długofalowych celów korporacji • rada wyznacza członków zarządu i odpowiada za długoterminowe planowanie ciągłości zarządzania • rada może ograniczyć zakres decyzji zarządu i zastrzec, że niektóre transakcje wymagają jej akceptacji. Dotyczy to zwłaszcza inwestycji, pożyczek, tworzenia filii, a także akwizycji lub rozporządzania udziałami powyżej określonej wartości. • rada określa też graniczną wartość darowizn, których zarząd nie musi ujmować w regularnych raportach o darowiznach, przedkładanych radzie nie rzadziej jak raz w ciągu roku. • rada wydaje własne przepisy i żąda od zarządu określonych informacji i regularnych sprawozdań, • rada odpowiada za przeprowadzenie badania rocznego sprawozdania finansowego spółki i grupy spółek. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Komitet ds. rynku i ryzyka kredytowego nadzoruje działalność zarządu spółki w obszarze zarządzaniem ryzykiem rynkowym i kredytowym oraz akceptuje kredyty i ważniejsze transakcje rynkowe spółki znajdujące się w jego gestii decyzyjnej. Ma to na celu minimalizowanie ryzyka transakcji rynkowych spółki, które stają się coraz bardziej ryzykowne w warunkach rosnącej turbulencji otoczenia rynkowego. Komitet rachunkowości i audytu analizuje raporty audytorów i składa radzie nadzorczej sprawozdanie zawierające ocenę tych raportów, ze szczególnym uwzględnieniem sygnalizowanych w nich zmian warunków rozwoju grupy. Komitet ten weryfikuje też przygotowane przez zarząd założenia budżetu grupy kapitałowej i akceptuje ważniejsze dokumenty przygotowywane przez zarząd dla akcjonariuszy. Najwięcej zadań komitetu wiąże się jednak z samym audytem, począwszy od przygotowania wyboru audytora i wskazanie najważniejszych problemów wymagających badania, określenia wynagrodzenia audytora poprzez przygotowanie do badań rocznego sprawozdania finansowego i innych towarzyszących mu dokumentów, po analizę raportów skorygowanych w wyniku audytu i rozpatrzenie innych uwag audytora. Odpowiedzialny jest on również za analizę wyników audytów okresowych w ciągu roku, kontrolę funkcjonowanie systemu kontroli wewnętrznej i opiniowanie okresowych sprawozdań z działalności zarządu spółki. Niemiecki kodeks dobrych praktyk nadzoru korporacyjnego (VI) dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Komitet ds. nominacji – odpowiada za wielkość i strukturę rady oraz kandydatury do tego organu zgłaszane walnemu zgromadzeniu akcjonariuszy. Pomocniczym organem zobowiązanym do przygotowania kandydatów do zarządu spółki jest komitet mediacyjny, który powinny powołać rady nadzorcze spółek giełdowych w celu ustalenia w drodze mediacji nowych kandydatów do zarządu jeżeli pierwotne propozycje nie uzyskały wymaganej większości 2/3 głosów. Komitet ogólny zajmuje się strategią i polityką oraz planami działania spółki i jej oddziałów. Ocenia zdolności operacyjne i efektywność oraz sprawność działania zarządu w realizacji ustalonych celów. Rewiduje też funkcjonowanie samego systemu nadzoru korporacyjnego i kontroluje przestrzeganie ustalonych zasad jego funkcjonowania. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II 51 Komitet ds. personalnych odpowiada za planowanie sukcesji zarządu spółki, opracowuje rekomendacje zatrudniania członków zarządu, ich kontrakty i zasady wynagradzania. Zajmuje się też akceptacją wynagrodzeń otrzymywanych przez członków zarządu za prace wykonywane poza spółką oraz przyznawaniem pożyczek członkom zarządu i rady nadzorczej. 50 Niemiecki kodeks dobrych praktyk nadzoru korporacyjnego (IV) dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Obowiązki rady nadzorczej w zakresie audytu: • powierzając audytorowi przeprowadzenie badania rada musi sprawdzić, czy nie uzyskał on przez ostatnie pięć lat z tytułu wykonywania czynności audytorskich i doradczych na rzecz spółki, lub korporacji w których spółka ma więcej jak 20% udziałów, ponad 30% swoich całkowitych dochodów, • żaden z audytorów wydających opinie o sprawozdaniu finansowym spółki lub grupy spółek, nie może pracować w więcej jak sześciu podmiotach w okresie dziesięciu lat poprzedzających audyt, • raport audytora musi być przekazany wszystkim członkom rady z odpowiednim wyprzedzeniem a w posiedzeniu rady dotyczącym audytu nieodzowna jest obecność audytora. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Fundamentem dobrej praktyki zarządu są trzy podstawowe zasady: • w zarządzaniu spółką zarząd jest związany dobrem i interesami spółki, dobrem grupy spółek współpracujących oraz zasadami sprawnego zarządzania, • zarząd, po konsultacjach z radą nadzorczą, dobiera strategię spółki i jest odpowiedzialny za jej wdrożenie, • zarząd jest odpowiedzialny za przestrzeganie prawa w każdej ze spółek oraz grupie spółek jako całości. Niemiecki kodeks dobrych praktyk nadzoru korporacyjnego (II) 54 9 I. II. III. IV. Rekomendacje dotyczące dobrych praktyk spółek giełdowych Dobre praktyki realizowane przez zarządy spółek giełdowych Dobre praktyki stosowane przez członków rad nadzorczych Dobre praktyki stosowane przez akcjonariuszy 55 56 GPW – Rekomendacje dotyczące dobrych praktyk spółek giełdowych GPW – Dobre praktyki realizowane przez zarządy spółek giełdowych (I) 57 GPW – Dobre praktyki realizowane przez zarządy spółek giełdowych (II) 58 GPW – Dobre praktyki stosowane przez członków rad nadzorczych 59 1. Poza czynnościami wymienionymi w przepisach prawa rada nadzorcza powinna: • raz w roku sporządzać i przedstawiać zwyczajnemu walnemu zgromadzeniu zwięzłą ocenę sytuacji spółki, z uwzględnieniem oceny systemu kontroli wewnętrznej i systemu zarządzania ryzykiem istotnym dla spółki, • raz w roku dokonać i przedstawiać zwyczajnemu walnemu zgromadzeniu ocenę swojej pracy, • rozpatrywać i opiniować sprawy mające być przedmiotem uchwał walnego zgromadzenia. 2. Członek rady nadzorczej powinien przekazać zarządowi spółki informację na temat swoich powiązań z akcjonariuszem dysponującym akcjami reprezentującymi nie mniej niż 5% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu. Powyższy obowiązek dotyczy powiązań natury ekonomicznej, rodzinnej lub innej, mogących mieć wpływ na stanowisko członka rady nadzorczej w sprawie rozstrzyganej przez radę. 4. O zaistniałym konflikcie interesów lub możliwości jego powstania członek rady nadzorczej powinien poinformować radę nadzorczą i powstrzymać się od zabierania głosu w dyskusji oraz od głosowania nad uchwałą w sprawie, w której zaistniał konflikt interesów. 6. Przynajmniej dwóch członków rady nadzorczej powinno spełniać kryteria niezależności od spółki i podmiotów pozostających w istotnym powiązaniu ze spółką. 7. W ramach rady nadzorczej powinien funkcjonować co najmniej komitet audytu. W skład tego komitetu powinien wchodzić co najmniej jeden członek niezależny od spółki i podmiotów pozostających w istotnym powiązaniu ze spółką, posiadający kompetencje w dziedzinie rachunkowości i finansów. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II 3. Zarząd, przed zawarciem przez spółkę istotnej umowy z podmiotem powiązanym zwraca się do rady nadzorczej o aprobatę tej transakcji/umowy. Powyższemu obowiązkowi nie podlegają transakcje typowe, zawierane na warunkach rynkowych w ramach prowadzonej działalności operacyjnej przez spółkę z podmiotem zależnym, w którym spółka posiada większościowy udział kapitałowy. 4. O zaistniałym konflikcie interesów lub możliwości jego powstania członek zarządu powinien poinformować zarząd oraz powstrzymać się od zabierania głosu w dyskusji oraz od głosowania nad uchwałą w sprawie, w której zaistniał konflikt interesów. 5. Projekty uchwał walnego zgromadzenia powinny być uzasadnione, z wyjątkiem uchwał w sprawach porządkowych i formalnych oraz uchwał, które są typowymi uchwałami podejmowanymi w toku obrad zwyczajnego walnego zgromadzenia. 6. Członkowie zarządu powinni uczestniczyć w obradach walnego zgromadzenia w składzie umożliwiającym udzielenie merytorycznej odpowiedzi na pytania zadawane w trakcie walnego zgromadzenia. 7. Spółka ustala miejsce i termin walnego zgromadzenia tak, aby umożliwić udział w obradach jak największej liczbie akcjonariuszy. 1. Spółka prowadzi korporacyjną stronę internetową i zamieszcza na niej m.in.: podstawowe dokumenty korporacyjne, w szczególności statut i regulaminy życiorysy zawodowe członków kandydatów na członków organów spółki raporty bieżące i okresowe informację o terminie i miejscu walnego zgromadzenia, porządek obrad oraz projekty uchwał wraz z uzasadnieniami, co najmniej na 14 dni przed wyznaczoną datą zgromadzenia • roczne sprawozdania z działalności rady nadzorczej, z uwzględnieniem pracy jej komitetów • pytania akcjonariuszy dotyczące spraw objętych porządkiem obrad, zadawane przed i w trakcie walnego zgromadzenia, wraz z odpowiedziami na zadawane pytania • powzięte przez zarząd, na podstawie oświadczenia członka rady nadzorczej, informacje o powiązaniach członka rady nadzorczej z akcjonariuszem dysponującym akcjami reprezentującymi nie mniej niż 5% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu spółki • w przypadku wprowadzenia w spółce programu motywacyjnego opartego na akcjach lub podobnych instrumentach – informację na temat prognozowanych kosztów jakie poniesie spółka w związku z jego wprowadzeniem • • • • dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II 1. Spółka powinna prowadzić przejrzystą i efektywną politykę informacyjną, zarówno z wykorzystaniem tradycyjnych metod, jak i z użyciem nowoczesnych technologii, zapewniających szybkość, bezpieczeństwo oraz szeroki dostęp do informacji. 2. Spółka powinna zapewnić efektywny dostęp do informacji niezbędnych do oceny sytuacji i perspektyw spółki oraz sposobu jej funkcjonowania. 5. Wynagrodzenia członków organów spółki powinny wiązać się z zakresem zadań i odpowiedzialności wynikającej z pełnionej funkcji, powinny odpowiadać wielkości spółki i pozostawać w rozsądnym stosunku do jej wyników ekonomicznych. 6. Członek rady nadzorczej powinien posiadać należytą wiedzę i doświadczenie oraz być w stanie poświęcić niezbędną ilość czasu na wykonywanie swoich obowiązków. 7. Każdy członek rady nadzorczej powinien kierować się w swoim postępowaniu interesem spółki oraz niezależnością opinii i sądów, a w szczególności: - nie przyjmować nieuzasadnionych korzyści, które mogłyby rzutować negatywnie na ocenę niezależności jego opinii i sądów, - wyraźnie zgłaszać swój sprzeciw i zdanie odrębne w przypadku uznania, że decyzja rady nadzorczej stoi w sprzeczności z interesem spółki. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Celem „Dobrych Praktyk Spółek Notowanych na GPW” jest: • umacnianie transparentności spółek giełdowych, • poprawa jakości komunikacji spółek z inwestorami, • wzmocnienie ochrony praw akcjonariuszy także w materiach nie regulowanych przez prawo, a przy tym nie stwarzanie obciążeń dla spółek giełdowych, nie równoważonych korzyściami wynikającymi z potrzeb rynku. Dlatego też Dobre Praktyki dotyczą wyłącznie dziedzin, w których ich stosowanie może wpływać dodatnio na rynkową wycenę przedsiębiorstw, a przez to obniżać koszt pozyskiwania kapitału. Dla większości zapisów w Dobrych Praktykach obowiązuje zasada „comply or explain” – mechanizm przekazywania przez spółkę rynkowi jednoznacznej informacji o naruszeniu dobrej praktyki, a zarazem premiowania spółek giełdowych, spełniających oczekiwanie stosowania Dobrych Praktyk w pełnym zakresie. Dobre Praktyki Spółek Notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Dobre Praktyki Spółek Notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie 60 10 GPW – Dobre praktyki stosowane przez akcjonariuszy 61 Jednostka zainteresowania publicznego 63 Zasady badania sprawozdań finansowych (II) VIII Dyrektywa Unii Europejskiej dotycząca ustawowego badania sprawozdań finansowych wprowadza obowiązek rejestracji i prowadzenia publicznego elektronicznego rejestru biegłych rewidentów i firm audytorskich oraz rekomenduje wprowadzenie zasady, że organ państwowy nadający uprawnienia biegłym rewidentom, wymaga spełnienia przez kandydatów co najmniej następujących warunków: • cieszą się dobrą reputacją i nie są zaangażowani w jakąkolwiek działalność kolidującą z funkcją badania ustawowego, • posiadają wymagane wykształcenie, • odbyli przeszkolenie teoretyczne i zdali egzaminy z przedmiotów obejmujących ekonomię, finanse, rachunkowość, zasady rewizji finansowej, • odbyli trzyletnie szkolenie praktyczne, w tym co najmniej dwa lata w firmie audytorskiej. 64 Zasady badania sprawozdań finansowych (III) 65 • • • • • Audytor nie może podjąć się badania, które mogłoby narazić na szwank jego niezależność. Biegły rewident lub firma audytorska ma obowiązek corocznego ujawniania komitetowi ds. audytu badanej jednostki, swoich zagrożeń utraty niezależności oraz zabezpieczeń stosowanych w celu ograniczenia tych zagrożeń, ponadto przed rozpoczęciem badania sprawozdania finansowego audytor musi każdorazowo potwierdzać swą niezależność pisemnie. Zakres badań i raport końcowy muszą być zgodne z Międzynarodowymi Standardami Rewizji Finansowej. Biegli rewidenci i firmy audytorskie mają być objęte systemem jakości zgodnym z zaleceniami Komisji Europejskiej z grudnia 2000 r. Za wykonanie badania niezgodnie z zasadami określonymi w dyrektywie, rządy krajów członkowskich muszą wprowadzić skuteczne, proporcjonalne i działające prewencyjnie sankcje dyscyplinarne, administracyjne lub karne w odniesieniu do odpowiedzialnych biegłych rewidentów i firm audytorskich. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Uprawnienia firm audytorskich mogą być nadawane przez organ państwowy jednostkom w których: • badania sprawozdania finansowego przeprowadzają biegli rewidenci, • większość praw głosu należy do biegłych rewidentów lub firm audytorskich funkcjonujących w państwie członkowskim, • większość członków organu administracyjnego lub zarządzającego jednostką stanowią biegli rewidenci lub przedstawiciele firm audytorskich zatwierdzonych w którymś z państw członkowskich. 62 dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II W radach nadzorczych jednostek zainteresowania publicznego powołane muszą być komitety ds. audytu. Ponadto VIII Dyrektywa UE wprowadza w tych podmiotach zasady audytów ustawowych, w których przewidziano między innymi, że przeprowadzająca badania firma audytorska będzie musiała opublikować raport zawierający informację o swojej formie prawnej, strukturze własności, opis sieci do której należy, strukturę nadzoru, wewnętrzny system kontroli jakości oraz informację o praktykach firmy w zakresie niezależności. Sarbanes-Oxley Act (w skrócie SOA) – ustawa z 2002 roku zabraniająca firmom konsultingowym łączenia dla jednego klienta pewnych usług doradczych (np. wyceny aktywów, usług prawniczych, czy kontroli wewnętrznej) z audytem oraz wymagająca rejestracji w Radzie Nadzoru nad Rachunkowością Spółek Publicznych (PCAOB) każdej firmy audytorskiej, która przeprowadza badania sprawozdań finansowych spółek notowanych na amerykańskiej giełdzie. VIII Dyrektywa Unii Europejskiej z 1984 roku w sprawie zatwierdzania osób odpowiedzialnych za przeprowadzanie ustawowego badania dokumentów księgowych – modyfikacja z 2006 roku nakłada na biegłych rewidentów obowiązek stosowania międzynarodowych standardów rewizji finansowej, nakazuje ujawnienie struktury firm audytorskich, wdrożenie systemu zapewniającego wysoką jakość badania sprawozdań oraz powołanie organu nadzoru publicznego oraz zwiększenie zakresu informacji ujawnianych w rejestrach biegłych rewidentów i firm audytorskich., dotycząca ustawowego badania sprawozdań finansowych. Zasady badania sprawozdań finansowych (I) dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Jednostki zainteresowania publicznego – podmioty gospodarcze mające szczególne publiczne znaczenie ze względu na charakter prowadzonej przez nie działalności, wielkość lub liczbę zatrudnionych pracowników. W szczególności są to spółki których papiery wartościowe dopuszczone są do obrotu regulowanego na rynku któregoś z państw członkowskich UE, banki i inne instytucje finansowe oraz zakłady ubezpieczeń. Skandale jakie miały miejsce w Enron, WorldCom czy Parmalat, doprowadziły do obniżenia zaufania inwestorów do zbadanych sprawozdań finansowych i podważyły prestiż zawodu biegłego rewidenta. Były one bezpośrednim powodem wprowadzenia regulacji dotyczących tzw. nadzoru publicznego (public oversight) nad wykonywaniem zawodu biegłego rewidenta przez utworzenia odpowiednich organów nadzoru, działających w interesie publicznym. dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II 1. Przedstawicielom mediów powinno się umożliwiać obecność na walnych zgromadzeniach. 2. Regulamin walnego zgromadzenia nie może utrudniać uczestnictwa akcjonariuszy w walnym zgromadzeniu i wykonywania ich praw. 3. Akcjonariusz zgłaszający wniosek do porządku obrad walnego zgromadzenia, w tym wniosek o zaniechanie rozpatrywania sprawy umieszczonej w porządku obrad, powinien przedstawić uzasadnienie umożliwiające podjęcie uchwały z należytym rozeznaniem. 4. Uchwała walnego zgromadzenia w sprawie emisji akcji z prawem poboru powinna precyzować cenę emisyjną albo mechanizm jej ustalenia lub zobowiązać organ do tego upoważniony do ustalenia jej przed dniem prawa poboru, w terminie umożliwiającym podjęcie decyzji inwestycyjnej. 5. Uchwały walnego zgromadzenia powinny zapewniać zachowanie niezbędnego odstępu czasowego pomiędzy decyzjami powodującymi określone zdarzenia korporacyjne a datami, w których ustalane są prawa akcjonariuszy wynikające z tych zdarzeń korporacyjnych. 8. Walne zgromadzenie lub rada nadzorcza powinny zapewnić aby podmiot uprawniony do badania sprawozdania finansowego zmieniał się przynajmniej raz na siedem lat obrotowych. Nadzór publiczny nad biegłymi rewidentami 66 11 Podstawowe zadania rad nadzorczych w przyszłości „Metaparadoksy” determinujące funkcjonowanie rad nadzorczych w przyszłości W portfelu rad nadzorczych pozostaną na pewno dalej dwie główne składowe: • odpowiedzialność za stałą poprawę wyników ekonomicznych korporacji • prowadzenie działalności gospodarczej zgodnie z wymaganiami różnych podmiotów zainteresowanych powodzeniem kooperacji 67 Wyzwania na przyszłość dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW, Załącznik do Uchwały Nr 12/1170/2007 Rady Giełdy z dnia 4 lipca 2007 r., dostępny na: http://www.gpw.pl/zrodla/gpw/pdf/DobrePraktyki2007.pdf B. Kożuch, Nauka o organizacji, CeDeWu, Warszawa 2007 J. Lichtarski (red.), Podstawy nauk o przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O. Langego, Wrocław 1999 A. Peszko, Rada nadzorcza w procesie zarządzania przedsiębiorstwem, Difin, Warszawa 2006 69 Przywołane akty prawne 70 Przykładowe pytania egzaminacyjne 1. Cechy spółek osobowych 2. Charakterystyka przedsiębiorstwa państwowego 3. Charakterystyka spółki europejskiej 4. Charakterystyka stowarzyszenia 5. Charakterystyka zakładu budżetowego 6. Podstawowe akty prawne regulujące funkcjonowanie organizacji 7. Istota nadzoru korporacyjnego 8. Ewolucja nadzoru korporacyjnego 9. Funkcje organów spółki 10. Monistyczny i dualistyczny model nadzoru korporacyjnego 11. Podstawowe zalecenia kodeksu „Dobre Praktyki Spółek dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. 1997 Nr 78 poz. 483, Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, Dz.U. 2004 Nr 173 poz. 1807 Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, Dz.U. 2000 Nr 94, poz. 1037, Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141 Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach, Dz.U. 2001 Nr 79, poz. 855 Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach, Dz.U. 1984 nr 21 poz. 97 Ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze, Dz.U. 2003 Nr 188, poz. 1848 Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, Dz.U. z 2007 Nr 50 poz. 331 Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych, Dz.U. 2005 Nr 249 poz. 2104 Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych, Dz.U. 2002 Nr 112, poz. 981 Ustawa z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej, Dz.U. 2005 Nr 62, poz. 551 68 Zalecana literatura dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II Podstawowe wyzwania wobec rad nadzorczych na przyszłość: • wspieranie innowacyjności – rady muszą kontrolować czy procedury rekrutacyjne wyróżniają jednostki twórcze, a system nagradzania skłania ludzi do zachowań przedsiębiorczych, oraz analizować zakres swobody innowacyjnej dopuszczany w regulaminach organizacyjnych przedsiębiorstwa i kształcie struktury organizacyjnej • budowa strategii konkurencji w oparciu o zarządzanie wiedzą i rozwój swoich unikalnych kluczowych kompetencji i/lub zawieranie aliansów czy porozumień strategicznych z innymi partnerami transnarodowymi i globalnymi • rozwijanie zdolności dostosowawczej przedsiębiorstwa do zmian w otoczeniu – rada musi określić wizję przeszłych zmian, która będzie na tyle ambitna aby mogła służyć jako punkt orientacyjny dla wszystkich działów korporacji • zapewnienie sukcesji kierownictwa – rada musi znaleźć osobę dostatecznie tolerancyjną, umiejącą inspirować rozwój zbiorowej wiedzy organizacji i potrafiącą skutecznie wykorzystywać tą wiedzę w warunkach pewnego bezładu, a niekiedy nawet chaosu, występującego w każdej innowacyjnej organizacji dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II dr Rafał Kusa, Nauki o organizacji, Wykład II • rządy i społeczeństwa oczekują, że korporacje będą przejmowały coraz więcej zadań związanych z ogólnym poziomem dobrobytu społeczeństwa • ludzie ulokowani wewnątrz korporacji, a zwłaszcza właściciele, preferują zawsze krótkowzroczne cele maksymalizacji zysku z włożonego kapitału – korporacje podejmując wysiłek na rzecz oczekiwań społecznych, muszą mieć możliwości samodzielnego wytyczania takich ścieżek swojego rozwoju, które zapewnią im utrzymanie zyskowności • społeczeństwa i korporacje muszą wykazywać tyle wyobraźni, twórczej inwencji, dobrej woli i uporu by realizować postęp społeczno-gospodarczy przy utrzymaniu zasobów naturalnych naszej planety Notowanych na GPW” 71 72 12
