DZIEDZICTWO KULTUROWE JAKO ELEMENT GEOPRZESTRZENI

POLSKIE
TOWARZYSTWO
PRZESTRZENNEJ
Dziedzictwo
kulturowe jakoINFORMACJI
element geoprzestrzeni
ROCZNIKI GEOMATYKI 2007 m T OM V m ZESZYT 8
13
DZIEDZICTWO KULTUROWE
JAKO ELEMENT GEOPRZESTRZENI
Tadeusz Chrobak1, Jerzy GaŸdzicki2
Akademia Górniczo-Hutnicza, 2Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej
1
W dniach 17–19 maja 2007 r. odby³o siê III Ogólnopolskie Sympozjum z cyklu „Krakowskie spotkania z INSPIRE”, które poœwiêcone zosta³o tematowi „Dziedzictwo kulturowe
jako element geoprzestrzeni”1. W tym roku sympozjum by³o powi¹zane z Polskimi Dniami
INSPIRE 2007 i zbieg³o siê z wejœciem w ¿ycie dyrektywy INSPIRE ustanawiaj¹cej Infrastrukturê Informacji Przestrzennej w Europie, w której sk³ad wchodziæ maj¹ infrastruktury
pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej, w tym Polski.
Sympozjum zosta³o zorganizowane przez Urz¹d Miasta Krakowa przy wspó³udziale Urzêdu
Marsza³kowskiego Województwa Ma³opolskiego, Ma³opolskiego Urzêdu Wojewódzkiego,
Akademii Górniczo-Hutniczej i Okrêgowego Przedsiêbiorstwa Geodezyjnego i Kartograficznego w Krakowie.
W trakcie obrad wyra¿ano wielokrotnie opiniê, ¿e sympozjum by³o nadzwyczaj udane.
Przede wszystkim trafnym okaza³ siê byæ wybór tematu, który umo¿liwi³ zgromadzenie
specjalistów z dwóch dziedzin, a mianowicie z zakresu dziedzictwa kulturowego i geoinformacji. Rozwinêli oni interdyscyplinarn¹ debatê, niew¹tpliwie korzystn¹ dla wszystkich jej
uczestników, których w tym roku by³o oko³o 200. Tematyka szczegó³owa niemal 40 przedstawionych referatów w równym stopniu dotyczy³a obydwóch wymienionych dziedzin. W
opinii Rady Programowej poziom referatów, by³, ogólnie rzecz bior¹c, wiêcej ni¿ dobry. Po
zrecenzowaniu artyku³y opracowane na podstawie referatów s¹ publikowane w niniejszym
zeszycie „Roczników Geomatyki”, korzystaj¹c ze wsparcia G³ównego Geodety Kraju, jako
patrona sympozjum.
Oprawa organizacyjna sympozjum odpowiada³a jego tematyce. Odbywa³o siê ono w zabytkowych wnêtrzach Urzêdu Miasta Krakowa w centrum Krakowa, miasta najpe³niej reprezentuj¹cego polskie dziedzictwo kulturowe. Tu¿ obok miejsca obrad, po drugiej stronie
ulicy Franciszkañskiej numer 3, przyci¹ga³o uwagê s³ynne okno przypominaj¹ce Jana Paw³a
II, zw³aszcza w rocznicê Jego urodzin w dniu 18 maja tj. w drugim dniu sympozjum.
Program naukowy uzupe³niono programem kulturalnym i towarzyskim obejmuj¹cym
wieczór w zabytkowej kopalni „Wieliczka” oraz Noc Muzeów w Krakowie. Wszystko to
sprzyja³o rozwijaniu kontaktów i nawi¹zywaniu wspó³pracy, w tym interdyscyplinarnej i
miêdzyresortowej, która jest istot¹ INSPIRE, jako wielkiego przedsiêwziêcia europejskiego,
a w konsekwencji równie¿ polskiego.
Przebieg i wyniki sympozjum przedstawione s¹ poni¿ej w podziale na sesje.
1 Niniejsze sprawozdanie stanowi wprowadzenie do tego tematu i jednoczeœnie do treœci niniejszego
zeszytu. Pierwsza polska wersja sprawozdania zosta³a przedstawiona w czasopiœmie geoinformacyjnym
GEODETA, 6/2007.
14
Tadeusz Chrobak, Jerzy GaŸdzicki
Sesja I: Dziedzictwo kulturowe i jego miejsce w informacji przestrzennej
Podczas tej sesji wyg³oszono referaty o charakterze wprowadzaj¹cym, naœwietlaj¹ce
tematykê sympozjum zarówno od strony dziedzictwa kulturowego, jak te¿ geoinformacji.
Z tego wzglêdu w niniejszym artykule poœwiêcono im wiêcej uwagi ni¿ innym referatom.
Prof. A. Tomaszewski rozpatrywa³ rolê dziedzictwa kultury dla wspó³czesnej cywilizacji.
Zwróci³ on uwagê na wagê dokumentowania zabytków, stwierdzaj¹c, rozwój technik zapisu
formy i przestrzeni dostarcza wci¹¿ nowych, dawniej niewyobra¿alnych, mo¿liwoœci ochrony dóbr kultury, a zarazem zbli¿enia ich do jednostek i spo³eczeñstw. W Polsce organem
odpowiedzialnym za opracowanie i realizacjê krajowego programu dóbr kultury jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Program ten, traktuj¹c dokumentacjê jako
integralny, zarówno wyjœciowy jak i koñcowy, sk³adnik ka¿dego postêpowania konserwatorskiego, powinien obejmowaæ:
m za³o¿enie internetowej bazy danych o inwentaryzacji zabytków utworzonej na podstawie istniej¹cych i stale aktualizowanych dokumentacji pomiarowych,
m ustalenie hierarchii wa¿noœci obiektów uwzglêdnianej w planowaniu kolejnoœci realizacji prac dotycz¹cych ochrony i konserwacji zabytków,
m ochronê zabytków punktowych i powierzchniowych przez ich permanentne monitorowanie,
m œcis³¹ wspó³pracê nauk geodezyjnych i kartograficznych ze œrodowiskiem konserwatorów zabytków, gdy¿ dziedzictwo kulturowe jest elementem geoprzestrzeni.
Prof. B. Ney w swoim referacie, który ze wzglêdu na nieobecnoœæ autora przedstawi³
prof. T. Chrobak, omówi³ zadania geodezji i kartografii w dokumentowaniu dziedzictwa
kulturowego, zaliczaj¹c do nich przede wszystkim:
m ewidencjê gruntów i budynków obiektów dziedzictwa kulturowego – jako rejestr publiczny prowadzony przez s³u¿bê geodezyjn¹ i kartograficzn¹ – bêd¹cych nieruchomoœciami w sensie fizycznym,
m prace geodezyjne obejmuj¹ce w swym zakresie odnowê (renowacjê) zespo³ów urbanistycznych,
m dokumentacje geodezyjne uwzglêdniaj¹ce pojedyncze zabytki architektury o skrajnie
du¿ej skali.
W podsumowaniu autor stwierdzi³, ¿e geodezja, fotogrametria, teledetekcja satelitarna, lotnicza i naziemna oraz kartografia odgrywa istotn¹ rolê w utrwalaniu dla przysz³oœci zabytków
kultury materialnej, co poœwiadczaj¹ doœwiadczenia m. in. Krakowa, Torunia i Warszawy.
Prof. A. Linsenbarth pod sugestywnym tytu³em „INSPIRE – od inicjatywy do dyrektywy” przedstawi³ referat opisuj¹cy przebieg prac, które doprowadzi³y do dyrektywy INSPIRE. Jako datê rozpoczêcia tych prac mo¿na przyj¹æ rok 2001, kiedy powsta³a myœl utworzenia jednolitej europejskiej infrastruktury informacji przestrzennej, niezbêdnej dla polityki
œrodowiskowej i do wielu innych celów. Kolejno realizowane fazy procesu legislacyjnego,
powi¹zane z pracami ekspertów, konsultacjami spo³ecznymi i d³ugotrwa³ymi uzgodnieniami
w ramach Rady i Parlamentu Europejskiego zosta³y zakoñczone w trybie procedury pojednawczej. Jak wiadomo, dyrektywa wesz³a w ¿ycie 15 maja br.
W krajach cz³onkowskich przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne powinny
byæ wydane w ci¹gu 2 lat od daty wejœcia w ¿ycie dyrektywy INSPIRE.
Prof. J. GaŸdzicki opisa³ relacje miêdzy informacj¹ o dziedzictwie kulturowym oraz
infrastruktur¹ informacji przestrzennej, stwierdzaj¹c w swoich wnioskach, ¿e:
m informacja o zabytkach nieruchomych jest rodzajem szeroko pojêtej informacji przestrzennej,
Dziedzictwo kulturowe jako element geoprzestrzeni
15
w systemie informacji o dziedzictwie kulturowym niezbêdne jest stosowanie technologii geoprzestrzennych (GIS),
m uwzglêdnienie dziedzictwa kulturowego w INSPIRE oraz w Polskiej Infrastrukturze
Informacji Przestrzennej jest w pe³ni uzasadnione i wszechstronnie korzystne,
m bazy danych KOBIDZ nale¿y rozwijaæ jako komponenty systemu informacji o dziedzictwie kulturowym wchodz¹cego w sk³ad Polskiej Infrastruktury Informacji Przestrzennej, niezbêdna jest przy tym integracja i standaryzacja istniej¹cych zasobów danych,
m wykonanie wymienionych wy¿ej zadañ wymaga wspó³dzia³ania organów odpowiedzialnych za dziedzictwo kulturowe z organami odpowiedzialnymi za informacjê przestrzenn¹ w pañstwie,
m zachodzi potrzeba prowadzenia badañ dotycz¹cych informacji o zabytkach nieruchomych jako informacji przestrzennej, z uwzglêdnieniem w tych badaniach osi¹gniêæ
informatyki, telekomunikacji i geomatyki.
Wiceprezes GUGiK dr A. Iwaniak przedstawi³ inicjatywy s³u¿by geodezyjnej i kartograficznej w zakresie budowy infrastruktury informacyjnej pañstwa. By³ to szeroki przegl¹d
obecnie prowadzonych dzia³añ i nowych zamierzeñ bezpoœrednio lub poœrednio powi¹zanych z zainteresowaniami uczestników sympozjum. Przegl¹d ten obj¹³ w szczególnoœci przedsiêwziêcia dotycz¹ce:
m polskiej infrastruktury informacji przestrzennej, zw³aszcza w zakresie informacji geodezyjnej i kartograficznej, w tym zmodyfikowanego projektu GEOPORTAL oraz metadanych,
m modernizacji i informatyzacji katastru,
m nowych systemowych rozwi¹zañ w zakresie kartografii topograficznej,
m wielofunkcyjnego systemu precyzyjnego pozycjonowania satelitarnego na obszarze
Polski.
Do nowych inicjatyw autor zaliczy³ tworzenie nastêpuj¹cych systemów:
TERYT 2 – ogólnokrajowy system identyfikacji terytorialnej, spe³niaj¹cy funkcje wspólnej referencyjnej bazy identyfikacyjnej geoprzestrzeni dla wszystkich innych systemów informacyjnych sektora publicznego,
GBDOT – Georeferencyjna Baza Danych Obiektów Topograficznych charakteryzuj¹ca
siê zachowaniem sta³oœci identyfikatorów, ogólnokrajowym zasiêgiem, ci¹g³¹ aktualizacj¹,
budow¹ warstwow¹, zachowaniem jak najwiêkszej zgodnoœæ z BDT, czêœciow¹ integracj¹ z
ewidencj¹ gruntów i budynków oraz map¹ zasadnicz¹,
E-KATASTER – jako rejestr publiczny prowadzony razem z ewidencj¹ gruntów i budynków, regulowany na poziomie prawa pañstwowego, prowadzony na poziomie powiatów w
œcis³ym powi¹zaniu z pañstwowy zasobem geodezyjnym i kartograficznym, dokonywanie wpisu
w³asnoœci na podstawie ksiêgi wieczystej, zapewnienie powszechnego dostêpu do zapisów
zawartych w katastrze.
m
Sesja II prowadzona by³a równolegle w dwóch salach i obejmowa³a:
m wykorzystanie Ma³opolskiego Systemu Pozycjonowania Precyzyjnego w pracach przyjmowanych do powiatowych oœrodków dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej,
m prezentacje sponsorów
– WASKO: Interoperacyjne katalogi metadanych i us³ugi przegl¹dania danych przestrzennych
– Hewlett Packard: Systemy informacji przestrzennej GIS oraz produkty geoin¿ynierskie w polityce bezpieczeñstwa
16
Tadeusz Chrobak, Jerzy GaŸdzicki
Sesja III: Zarz¹dzanie dziedzictwem kulturowym
W sesji tej wyg³oszono osiem referatów. Przedstawiono w nich potrzebê koordynacji i
kooperacji w zakresie ewidencjonowania i dokumentowania zabytków, wskazuj¹c na pozytywne przyk³ady wspó³dzia³ania instytucjonalnego. Niezbêdne s¹ nie tylko nowe technologie,
ale te¿ narzêdzia prawne umo¿liwiaj¹ce skuteczne przeciwstawianie siê zagro¿eniom œrodowiska oraz dezintegracji urbanistycznej, a w tym dezintegracji panoram miast historycznych.
Omówiono równie¿ rolê planowania przestrzennego w zarz¹dzaniu dziedzictwem na przyk³adzie Krakowa (rys. 1, str. 12). Ochrona dziedzictwa kulturowego na dziœ jest podporz¹dkowana regu³om wolnego rynku i ochronie prawa w³asnoœci, a planowanie przestrzenne
skorelowane z koniunktur¹ polityczn¹. Potrzebne jest zatem:
m budowanie wœród spo³eczeñstwa i elit politycznych œwiadomoœci, ¿e ochrona dziedzictwa kulturowego to nie bariera rozwoju, ale jego szansa i powinnoœæ wobec przysz³ych pokoleñ,
m przywrócenie roli planowania przestrzennego na poziomie lokalnym, jako instrumentu równowa¿enia rozwoju, budowania porz¹dku przestrzennego i jakoœci przestrzeni, a nie tylko usuwaniu barier inwestycyjnych i uwalnianiu nowych terenów pod
zabudowê,
m tworzenie podstaw prawnych, organizacyjnych i finansowych do tego, aby ochrona
dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego i krajobrazu mog³a byæ faktycznie realizowana, a nie tylko ograniczona do poziomu badawczego i analitycznego.
Sesja IV: Œrodowisko naturalne i krajobraz jako element dziedzictwa kulturowego
Wyg³oszono dziewiêæ referatów, które by³y tematycznie zró¿nicowane i mo¿na je podzieliæ na cztery grupy dotycz¹ce:
m ochrony i kszta³towania krajobrazu,
m historii krajobrazu,
m percepcji,
m partycypacji spo³ecznej.
Rozwa¿ania teoretyczne w wiêkszoœci przypadków by³y poparte przyk³adami praktycznymi z interesuj¹c¹ prezentacj¹ wizualn¹.
W pierwszej grupie poruszono zagadnienia obszarowej ochrony krajobrazu (parki narodowe, parki krajobrazowe i parki kultury) oraz podkreœlono znaczenie walorów krajobrazowych jako czynnika ekonomicznej aktywizacji przestrzeni.
W drugiej grupie omówiono m.in. wp³yw historycznie uwarunkowanych sposobów rejestracji krajobrazu na jego kszta³towanie. Oryginalnoœci¹ i nowatorsk¹ metodyk¹ wyró¿nia³
siê referat dotycz¹cy przedstawiania wydarzeñ biblijnych w geoprzestrzeni.
Zagadnienie percepcji krajobrazu przedstawione zosta³o przy pomocy wyników badañ
ankietowych prowadzonych w ostatnich miesi¹cach wœród mieszkañców Krakowa i przedstawicieli firm specjalistycznych.
Partycypacjê spo³eczn¹ jako sposób na rozwi¹zanie potencjalnych konfliktów towarzysz¹cych planowaniu i kszta³towaniu krajobrazu zaprezentowano na przyk³adzie inwestycji prokrajobrazowej.
Wyg³oszone referaty obrazuj¹ z jednej strony zachodz¹c¹ w ostatnich latach korozjê systemu planowania przestrzennego, w tym kszta³towania krajobrazu, z drugiej zaœ wzmo¿on¹ aktywnoœæ zmierzaj¹c¹ do czerpania zysków z prywatyzacji walorów krajobrazu pozostaj¹cego
de nomine dobrem publicznym. Na tym tle pewien optymizm budz¹ oznaki coraz wiêkszego
Dziedzictwo kulturowe jako element geoprzestrzeni
17
doceniania wartoœci widoku z okna, a tak¿e przyk³ady partycypacji spo³ecznej w podejmowaniu decyzji przestrzennych.
Sesja V: Inwentaryzacja zabytków architektury
W sesji tej wyg³oszono osiem referatów, w których przedstawiono:
m technologie wspó³czeœnie stosowane do inwentaryzacji zabytków, z uwzglêdnieniem:
– rozwoju technologii fotogrametrycznej i skanowania laserowego w inwentaryzacji
szeroko rozumianych obiektów zabytkowych,
– technologii cyfrowej poszerzonej do produktów inwentaryzacyjnych o metryczne
modele 3D zabytków,
– po³¹czenie metod fotogrametrii lotniczej i naziemnej do kompleksowego inwentaryzowania samego obiektu jak i jego œrodowiska naturalnego;
m praktyczne dokumentowanie dziedzictwa kulturowego przez:
– dokumentowanie konserwatorskie Koœcio³a Pijarów w Krakowie i Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu,
– tworzenie bazy danych o zabytkach dla województwa mazowieckiego i miasta Krakowa.
W podsumowaniu nale¿y stwierdziæ, ¿e wspó³czesne technologie inwentaryzacji zabytków architektury s¹ znane, lecz zakres ich praktycznego stosowania w Polsce jest niewielki.
Sesja VI: Trójwymiarowe modelowanie i wizualizacja obiektów dziedzictwa kulturowego
Wyg³oszono siedem referatów, w których omówiono zarówno aspekty szeroko rozumianego
modelowania z uwzglêdnieniem modelowania pojêciowego i organizacji danych w odpowiednich
strukturach, jak te¿ problem samej wizualizacji. W wiêkszoœci referatów œwiat rzeczywisty modelowano korzystaj¹c z pomiaru fotogrametrycznego lub skanowania laserowego.
Przedstawiono referaty omawiaj¹ce rekonstrukcje nieistniej¹cych obiektów architektonicznych na podstawie badañ archeologicznych, materia³ów archiwalnych i hipotez naukowych. Uczestnicy sesji mogli:
m zapoznaæ siê z rekonstrukcjê romañskiego Krakowa, czyli na 250 lat przed lokacj¹
miasta na prawie magdeburskim,
m zwiedziæ wnêtrza kilku krakowskich koœcio³ów,
m spacerowaæ po krakowskich uliczkach, a nawet dotykaæ eksponaty w muzeum holenderskim.
Zarówno w wypowiedziach referentów jak i podczas krótkiej dyskusji porównywano
dwie techniki pozyskiwania danych 3D. Jak pokaza³y przyk³ady, obie znajduj¹ zastosowanie:
model 3D Starego Miasta w Warszawie opracowano na podstawie pomiaru fotogrametrycznego na zdjêcia lotniczych, natomiast model 3D ca³ego Krakowa – na podstawie lotniczego
skanowania laserowego. Ta ostatnia technika rozwija siê bardzo dynamicznie, jest stosowana w pomiarach naziemnych i lotniczych, ju¿ widoczne s¹ efekty synergiczne jej wspó³dzia³ania z fotogrametri¹.
Demonstrowano technikê wizualizacji 3D, która posiada ogromne mo¿liwoœci i przynosi
spektakularne efekty. Zwrócono jednak¿e uwagê na negatywne konsekwencje zbytniej koncentracji na samej wizualizacji, co prowadzi do realizacji zamkniêtych, jednorazowych przedsiêwziêæ.
18
Tadeusz Chrobak, Jerzy GaŸdzicki
W jednym z referatów przedstawiono kierunki standaryzacji trójwymiarowej informacji
przestrzennej, co pozwala mieæ nadziejê, ¿e wkrótce wizualizacje 3D nie bêd¹ celem samym
w sobie, lecz jednym ze sposobów wykorzystywania bazy danych z³o¿onej z obiektów 3D
(rys. 2, str. 13).
W konkluzji mo¿na stwierdziæ, ¿e wkroczyliœmy w fazê budowania trójwymiarowych
systemów GIS.
Sesja VII: Dokumentowanie i monitorowanie œwiatowego dziedzictwa kulturowego
Sesja obejmowa³a siedem referatów, w których przedstawiono dokonania w dokumentowaniu obiektów œwiatowego dziedzictwa kulturowego. Wykorzystuj¹c technologiê fotogrametrycznej inwentaryzacji opracowan¹ w Zak³adzie Fotogrametrii i Informatyki Teledetekcyjnej Wydzia³u Geodezji Górniczej i In¿ynierii Œrodowiska AGH wykonano dokumentacjê
ruin egipskiej nekropolii Shunet El Zerib. Dokumentowanie zabytków architektury by³o zadaniem czternastu wypraw naukowych BARI studentów geodezji AGH Kraków.
Przedstawiono prace nad tworzeniem systemów informacji przestrzennej na potrzeby
dokumentowania zabytków i zarz¹dzania dziedzictwem kulturowym. Prace te dotyczy³y
m koncepcji czasowo-przestrzennego systemu o wydarzeniach i Ÿród³ach historycznych,
m wdra¿ania Konwencji Karpackiej.
Omówiono ponad piêædziesiêcioletnie doœwiadczenia Wydzia³u Konserwacji i Restauracji
Dzie³ Sztuki Akademii Sztuk Piêknych w Krakowie w zakresie inwentaryzacji dzie³ sztuki i
dokumentowania prac konserwatorskich. Gromadzone zasoby dokumentacji s¹ stale uaktualniane z uwzglêdnieniem nowoczesnych rozwi¹zañ i technologii, w tym dotycz¹cych pozyskiwania i udostêpniania w formie cyfrowej dokumentacji zabytków w Polsce.
Podsumowanie konferencji
Przewodnicz¹cy tej sesji prof. J. GaŸdzicki przedstawi³ wstêpn¹ wersjê sprawozdania,
przygotowan¹ przy wspó³pracy przewodnicz¹cych sesji, którymi byli (w kolejnoœci sesji,
bez tytu³ów): T. Chrobak, Maciej Antosiewicz, Piotr Malcharek, Janusz Sepio³, Aleksander
Bõhm, Stanis³aw Marczyk, Ireneusz Pluska, Zbigniew G³ogowski, Krystian Pyka, W³adys³aw Mierzwa.
Na zakoñczenie uczestnicy sympozjum wyrazili podziêkowanie Komitetowi Organizacyjnemu, kierowanemu przez Zastêpcê Prezydenta Miasta Krakowa dra in¿. Kazimierza Bujakowskiego, za znakomit¹ organizacjê i zapewnienie bardzo dobrych warunków obrad. Wyrazy uznania przekazano równie¿ Urzêdowi Miasta Krakowa oraz wymienionym we wstêpie
instytucjom, które wspar³y organizacjê sympozjum.
Sympozjum wykaza³o, ¿e infrastruktura informacji przestrzennej tworzona zgodnie z
dyrektyw¹ INSPIRE jest platform¹ interdyscyplinarnej i miêdzyresortowej wspó³pracy przynosz¹cej korzyœci wspó³dzia³aj¹cym œrodowiskom zawodowym, instytucjom, przedsiêbiorstwom i organom administracji publicznej.
prof. zw. dr hab.in¿. Jerzy GaŸdzicki
[email protected]
dr hab. in¿. Tadeusz Chrobak, prof. AGH
[email protected]