Misja Jana Pawła II trwa… (rozmowa z Abp Edwardem Nowakiem, b

Misja Jana Pawła II trwa…
(rozmowa z Abp Edwardem Nowakiem, b. sekretarzem watykańskiej Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych)
Jest już po kanonizacji Jana Pawła II. Jakie uczucia towarzyszyły Księdzu Arcybiskupowi w 2005 roku,
kiedy rozpoczynał się ten proces?
Jako sekretarz Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych w Stolicy Apostolskiej byłem jednym z
formalnych inicjatorów rozpoczęcia tego procesu, tzn. rozpoczęcia postępowania, dochodzenia kanonicznego
do beatyfikacji i kanonizacji. Na wstępnym dekrecie, tzw. „nihil obstat” ze strony Kongregacji odnośnie
możliwości rozpoczęcia procesu, obok podpisu prefekta, widnieje także mój podpis. Wraz z prefektem
odbierałem akta procesowe i diecezjalne wikariatu rzymskiego, a także akta procesu rogatoryjnego
(uzupełniającego) krakowskiego.
Elementem niezwykle istotnym było to, że dzięki dyspensie Ojca Świętego Benedykta XVI został
skrócony wymagany prawem kanonicznym czas oczekiwania na proces – zgodnie z normami kanonicznymi,
może rozpocząć się dopiero po pięciu latach od śmierci kandydata na ołtarze. Pamiętam też krytykę, która
mnie spotkała, także w Polsce, kiedy w wywiadzie dla włoskiego dziennika „Corriere della Sera” wyraziłem
nadzieję, że proces zacznie się bardzo szybko. Z pewną dozą sarkazmu zarzucano mi wówczas, po 15 latach
pracy w Kongregacji, m.in. brak znajomości procedur beatyfikacyjnych i kanonizacyjnych. Chodziło tu o
wymagane oczekiwanie 5. lat. Tymczasem miałem na uwadze zarówno obowiązujące aktualnie normy
ustawodawstwa kanonicznego, a także perspektywę historyczną, tzn. ewolucję prawa kanonizacyjnego w
ciągu wieków – nastąpiła wielka ewolucja prawa w tym zakresie. Zmieniały się warunki historyczne, min.
dostęp do Rzymu, stopień przygotowania osób kompetentnych, problemy językowe, itp. Kiedyś procesy
mogłyby być przeprowadzane w krótkim czasie. Ale to jest dłuższy temat z historii... Odnośnie procesu
dotyczącego Jana Pawła II za krótszym niż zazwyczaj okresem oczekiwania przemawiały takie względy, jak
głębokie przekonanie ludzi o Jego świętości, a co za tym idzie - żywiołowa i powszechna reakcja wiernych
obecnych w Rzymie na Jego pogrzebie oraz wiernych na całym świecie. Oni spontanicznie odczuli duchową
wielkość i nadzwyczajność Papieża Polaka. Dlatego dzisiaj moja radość jest duża.
Kiedy po raz pierwszy Ks. Arcybiskup miał możliwość spotkać przyszłego Papieża?
Pierwszy raz spotkałem przyszłego Papieża w 1963 roku podczas jednej z sesji Soboru Watykańskiego
II. Wówczas jeszcze jako wikariusz kapitulny krakowski Bp Karol Wojtyła przyjechał na obrady Soboru i
zamieszkał w Kolegium Polskim przy Piazza Remuria, na pierwszym piętrze, w pokoju, ostatnim od ogrodu.
Mój pokoik był trzecim z rzędu. Dlatego codziennie spotykaliśmy się na korytarzu idąc do kaplicy lub trzy
razy dziennie idąc na posiłki. Można powiedzieć, że ocieraliśmy się łokciami na wąskim korytarzu. Nieraz
nawiązywałem do tego faktu przy stole Ojca świętego, żartowałem, że do teraz, do dziś czuję ból w boku od
łokci Ojca świętego.
Po przedpołudniowych sesjach soboru biskup Wojtyła schodził do ogrodu, siadał przy stoliku i tam
przez długi czas pisał, i pisał... My studenci patrzyliśmy przez okno i obserwowaliśmy go piszącego. Ta
sytuacja dała mi okazję, do wesołego żartu już przy stole papieskim. Wspominając lata kolegialne mówiłem
Ojcu Świętemu, że my studenci podpatrywaliśmy Ojca Świętego jak siedział sobie w ogrodzie i pisał, i pisał...
Patrzyliśmy z szacunkiem, myśląc, że przygotowuje się do jutrzejszej sesji soborowej. A gdy w późniejszych
latach wyszły publikacje poezji, to okazało się, że Ojciec Święty nie przygotowywał się wcale do obrad
soborowych, tylko pisał sobie i układał wierszyki i wierszyczki... Papież popatrzył na mnie ostro, wyraźnie
uśmiechnął się, pogroził mi palcem i powiedział: „Ja ci dam wierszyki...”
W czasie pracy w Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych jako sekretarz był Ksiądz
Arcybiskup jednym z bliskich współpracowników Papieża. Jakie wspomnienia są z tego czasu?
Miałem okazję poznać bardzo ludzkiego człowieka, przejętego własną pracą, nieraz zmęczonego,
chętnie odpoczywającego w gronie znajomych. Ale jednocześnie w tej zwyczajności było w nim coś
nadzwyczajnego, czuło się, że jest przepełniony charyzmatem Bożym. Jan Paweł II był wielkim humanistą,
człowiekiem o szerokich horyzontach, który żywo interesował się sprawami otaczającego świata. Był ciekawy
ludzi, był pogodny w rozmowie, lubił żartować. Nieraz miałem okazję coś dopowiedzieć weselszego,
poprawiało to jego samopoczucie. Mówił mi: lubię gdy przychodzisz. W tej zwyczajności, wierności
codziennym obowiązkom, w podejściu do drugiego człowieka i niezwykłej relacji, która łączyła go z Panem
Bogiem, jednym słowem był człowiekiem świętym.
Czy były też spotkania prywatne? Jak się je odczuwało?
Powiedziałbym, że na każdym kroku pokazywał swoiste "ludzkie" oblicze. Był ciekawy świata, pytał
o wiele spraw, również o sprawy beatyfikacyjne czy kanonizacyjne, którymi zajmowałem się na co dzień.
Leżały mu głęboko na sercu zwłaszcza sprawy przyszłych polskich błogosławionych i świętych. Kiedy
zbliżały się pielgrzymki do Ojczyzny, Ojciec Święty pytał, czy są może jakieś sprawy w Kongregacji, które
można byłoby dokończyć i przeprowadzić beatyfikację czy kanonizację na miejscu, w Polsce. Zawsze
starałem się spełniać wolę Papieża na tyle, na ile było to możliwe, stąd też tak liczne akty wyniesienia na
ołtarze polskich świętych miały miejsce w Polsce. Przypomnijmy choćby te z 1997 r. - św. Jana z Dukli w
Krośnie i św. Jadwigi Królowej w Krakowie czy tę z 1999 r. - św. Kingi w Starym Sączu. Muszę przyznać,
że w Kongregacji z czasem dały się nawet słyszeć głosy, że sprawy polskie tak szybko idą. Działo się to
jednak na polecenie Ojca Świętego i przy zachowaniu wszelkich norm prawnych. Zresztą, tak samo było przy
okazji pielgrzymek do innych krajów, pierwszeństwo miały sprawy z danego kraju. Ojciec Święty bowiem
chciał, by - jeśli to tylko możliwe - wyniesienie na ołtarze odbywało się w ojczyźnie danego świętego. To był
jego jakiś dar pielgrzymkowy, pamiątka, którą pozostawiał po swojej pielgrzymce.
Jan Paweł II wyniósł na ołtarze wielką grupę świętych i błogosławionych, w tym wielu
Polaków. Można się zapytać, dlaczego ukazywanie światu coraz to nowych przykładów świętości
było dla Papieża tak ważne?
Z licznych wypowiedzi Ojca Świętego wynika, że powołanie do świętości jest skierowane do
wszystkich, nie omija nikogo, co więcej jest wielkim zadaniem życiowym dla każdego wierzącego. W
rozmowach niejednokrotnie podkreślał, że misją Kościoła jest uświęcenie ludzi. Stał na stanowisku, że jeżeli
ludzie osiągają świętość, to znaczy, że Kościół wypełnia swoją misję. Brak świętych oznaczałby, że Kościół
nie spełnia swego zadania. W tym rozumieniu cała działalność Kościoła ukierunkowana jest na formację
uświęcania ludzi i jest to absolutnie sprawa pierwszorzędna. Wspominał o tym w swoich homiliach,
przemówieniach oraz encyklikach, które stały się niejako typowe dla Jego pontyfikatu. Mówił o tym także
podczas prywatnych rozmów. Bardzo mu zależało, by w nowym tysiącleciu ukazywać świętość, która - jak
się potocznie sądzi - nie jest możliwa do osiągnięcia, bo zbyt trudna i wymagająca.
Wynosząc na ołtarze licznych świętych, wskazywał na ich formację, na to, że niejednokrotnie
mocowali się ze swoimi słabościami, czasem też upadali, ale umieli powstawać i osiągali świętość. Fakt ten,
w ocenie Jana Pawła II, świadczy o tym, że Ewangelia nie jest reliktem przeszłości, nie jest zakurzoną, Świętą
Księgą, ale nauką, która choć trudna, to możliwa do realizacji przez każdego. Charakterystyczne dla Jana
Pawła II było także i to, że wynosząc na ołtarze świętych z ubiegłych epok, jednak wielki nacisk kładł na
współczesnych świętych. Weźmy chociażby 108 męczenników polskich z II wojny światowej,
beatyfikowanych w Warszawie. Służą oni jako przykład, że święci również w czasach współczesnych żyją
wśród nas. Możemy więc powiedzieć, że problem świętości był, jest i zawsze pozostanie aktualny.
Istota świętości pozostaje niezmienna od czasów Pana Jezusa. Polega ona na miłości Bożej, na
zjednoczeniu z Chrystusem. To jest ten element, który każdy święty musi realizować w swoim życiu, i którego
za każdym razem musimy poszukiwać i stwierdzić, badając życie kandydata na świętego. Zmianie ulegają
jedynie warunki, okoliczności życia, w jakich przychodzi mu żyć. W każdych warunkach można realizować
przykazania Boże wypływające z Ewangelii.
A zatem Jan Paweł II pokazywał nam ludzi świętych, a jednocześnie zwyczajnych?
Myślę, że tak. Uczył, że świętość jest stylem życia powiązanym z głęboką duchowością i wysoką
moralnością. Nie da się oddzielić świętości od duchowości jako jej podstawowego kryterium. Zawsze
jednak musi pojawić się tzw. heroiczność cnót, tj. zwyczajne życie musi być prowadzone w sposób
„nadzwyczajny”. Polega to na tym, że codzienne, nawet drobne obowiązki wykonywane są w sposób tzw.
heroiczny, tzn. motywacją do takiego ich wykonywania jest miłość do Chrystusa, niezaiezM! 1 od
wszelkich przeszkód i trudności. Czynom tym towarzyszy duchowość, łaska Boża, którą przyjmuje
człowiek. Ojciec Święty kładł też duży nacisk na ludzi świeckich. Warto przypomnieć, że w
dotychczasowej historii Kościoła, często na ołtarze wynoszono duchownych. Środowiska duchowne czy
zakonne bardzo o to zabiegały mając też możliwości i przygotowanych ludzi do prowadzenia tych spraw.
Z kolei Jan Paweł II wskazywał na pierwszeństwo ludzi świeckich, z których w ogromnej większości
składa się Kościół. To właśnie ich świętość ukazywał nam jako godną naśladowania. Na każdym kroku
podkreślał, że świętość nie jest przywilejem jakiejś epoki, np. średniowiecza, ale stanem aktualnym i
absolutnie możliwym do osiągnięcia w naszych czasach. Janowi Pawłowi II chodziło o umocnienie i
rozszerzanie chrześcijaństwa na każdym kraju, gdzie się udawał, właśnie przez pokazanie postaci, które
w konkretnych warunkach tego kraju czy tej kultury, mogły wspiąć się na wyżyny chrześcijańskiej
doskonałości.
W czasie Bożego Narodzenia Ksiądz Arcybiskup opowiadał, że często gościł u Papieża. Jak
wyglądały te spotkania?
Wiążą się z nimi bardzo miłe wspomnienia. Ojciec Święty był człowiekiem o niezwykle
pogodnym usposobieniu, co miałem okazję wielokrotnie obserwować, także podczas spotkań w okresie
Świąt Bożego Narodzenia. Przebiegały one z zachowaniem polskich tradycji. Był opłatek, polskie
potrawy. Po krótkim posiłku, gasło światło, choinka mieniła się kolorowymi bombkami i światełkami i
wraz z siostrami, które prowadziły dom papieski, rozpoczynaliśmy śpiew kolęd. Trwał on nieraz długo,
aż do momentu, w którym ks. Stanisław Dziwisz w trosce o Ojca Świętego delikatnie wskazywał, że czas
najwyższy, by Jan Paweł II udał się na spoczynek. Zresztą, wspólne śpiewanie kolęd trwało aż do 2
lutego. Zanim jednak pożegnaliśmy się z Papieżem, tradycją było odśpiewanie Jego ulubionej góralskiej
kolędy "Oj Maluśki, Maluśki". Po ostatniej zwrotce Ojciec Święty, spoglądając na poszczególne osoby
siedzące przy stole, każdemu układał na poczekaniu kolejne zwrotki. Mam zapisane cztery takie osobiste
kolędowe dedykacje Ojca Świętego. Żałuję, że nie zapamiętałem ich więcej. Jedna z nich powstała w
okresie przygotowań do kanonizacji Ojca Pio, kiedy wszyscy w Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych
dużo pracowaliśmy, by zakończyć proces. Ojcu Świętemu bardzo ta sprawa leżała na sercu, dlatego
często pytał mnie o postępy. Tymczasem ja odpowiadałem, że to nie może tak szybko przebiegać, bo
pracy jest wiele, a sprawa jest świeża. Papież zadedykował mi następujący fragment kolędy: „Jak jo się
pytam, jak jo się pytam o Ojca Pio, to Edziu Nowak, to Edziu Nowak mocno się wywijo”. Święta to był
czas pełen radości spędzany w bliskości Jana Pawła II.
Świadczy to o tym, że Ojciec Święty każdego traktował w sposób bardzo indywidualny...
Ze wszystkimi starał się być w bliskim, przyjaznym i radosnym kontakcie uczuciowym, zarówno
z tymi, z którymi siadał przy stole, jak i z tymi, których spotykał podczas audiencji bądź w czasie swoich
licznych pielgrzymek. Mimo wielu zajęć znajdował czas, by w ciepły, bardzo ludzki sposób porozmawiać
z innymi. Zawsze był autentyczny, i to go wyróżniało spośród innych.
Ojciec Święty odwiedzał swoją Ojczyznę, jednak nie tak często, jak tego by chciał. Czy Papież
tęsknił za Polską?
Pamiętam, gdy pewnego razu ks. Dziwisz wyjechał na krótko do Polski. Ojciec Święty odczuwał
jego brak. Myślami był w Polsce. Często głośno zastanawiał się, co w danym momencie robi, jak
przebiegają uroczystości, w których uczestniczy. W myślach odgadywał, co się mogło dziać w Polsce.
Również kiedy wracałem z Polski do Rzymu, zapraszał mnie do siebie i pytał: "A co tam słychać w
Polsce, co mówią księża?". Był ciekaw, czy przywiozłem może jakiś żart. Pewnego razu po opowiedzeniu
przeze mnie wesołej historyjki, tak się roześmiał, że aż zabrakło mu tchu. Potrzebna była interwencja
szklanki z wodą. Oczywiście wszystko skończyło się na śmiechu, ale to wskazuje, jak bardzo spragniony
był Polski, zwłaszcza w tym pogodnym wydaniu. Karmił się tymi okruchami wiadomości, które
przywoziliśmy z Ojczyzny.
Na czym więc polegała wyjątkowość, świętość samego Jana Pawła II?
Jestem przekonany, że Ojciec Święty był niezwykle otwarty na innych ludzi i tą szczerą,
autentyczną otwartością obejmował cały świat. Taki sposób bycia przywiózł z Polski. Pamiętam nawet
głosy, że Papież „polonizuje” Kościół, że formy duszpasterskie stosowane w Polsce są włączane do
działalności ogólnej Kościoła. W takich sytuacjach Ojciec Święty odpowiadał: "Pan Bóg mnie powołał z
rzeczywistości polskiej i dlatego też Jego wolę widzę w tym, by podobnie działać na płaszczyźnie
Kościoła powszechnego". Uczył, że duszpasterze powinni być z ludźmi nie "od święta", ale na co dzień;
że powinni im towarzyszyć w radościach i w smutkach, bo tego wymaga od nich Pan Bóg. Zależało mu
na świętych kapłanach, którzy sami ubogaceni łaską przekazywaliby ludziom Bożą energią. Był
przeciwny zamykaniu księdza w zakrystii. Często powtarzał, że nasze również są place, stadiony i
wszędzie tam musimy być blisko ludzi, patrząc sobie nawzajem w oczy. Dzięki tej świadomości możemy
przekształcać świat i kierować ludzi do Chrystusa. Taką mentalność, taki model duszpasterstwa wyniósł
z Polski i niejako przetransponował go na płaszczyznę Kościoła powszechnego. Do dzisiaj, kiedy
spotykam się z ludźmi z różnych stron świata, są zdumieni, wręcz zafascynowani postawą tego
niezwykłego człowieka, który potrafił podbić, porwać dla Chrystusa cały świat - od Argentyny po
Kanadę, Indie, Koreę, Indonezję, wszędzie gdzie tylko przybywał. Jednocześnie był heroiczny w
czynieniu i zachęcania innych do dobra. Dzieło Jego osobistej ewangelizacji przerwała śmierć, ale misja
Jana Pawła II wciąż trwa, rozwija się i przynosi nowe owoce. Słyszę aktualnie głosy w mass mediach, że
rozpoczęła się wiosna Kościoła. Uderzył mnie niedawno głos dziennikarza, jednego z pism włoskich
deklarującego się niewierzącym, który zatytułował swój tekst: „Poza Ewangelią pozostaje pustka” („La
Reppublicca” 22.04.2014, s.26). Daje on dużo do myślenia.
Kim więc, dla Księdza Arcybiskupa pozostaje Jan Paweł II, dziś święty?
Był i wciąż jest punktem odniesienia w wielu sprawach. Osobiście wiele razy, w zadumie,
modlitwie zwracam się do niego, polecając mu moje kłopoty i zmartwienia. Nawet przechodząc obok
Bazyliki Św. Piotra, zachęcam siebie samego: pójdę, odwiedzę i porozmawiam z Ojcem świętym. Tyle
razy przecież zapraszał mnie do siebie. To jest relacja opierająca się na dialogu, na znajomości, na
przywiązaniu, które wykraczają poza grób - relacja, która wciąż trwa. Wierząc i ufając, że jest blisko
Boga, możemy z Nim rozmawiać i powierzać Mu swoje sprawy i dylematy. Poprzez kanonizację Jego
orędownictwo u Pana Boga, zostało oficjalnie uznane przez Kościół.
W czym powinniśmy naśladować Jana Pawła II?
Powiem krótko, że właśnie w tym humanistycznym, tzn. bardzo ludzkim, a jednocześnie
duchowym, bardzo Bożym podejściu do życia i do drugiego człowieka. Powinniśmy jak On otwierać swe
serca i dłonie na potrzeby innych ludzi. To jest nasze zadanie na dziś, na jutro i na przyszłość, jako ludzie,
a jeszcze bardziej jako wierzący.