Pracoholizm

Pracoholizm
Definicja pracoholizmu
Pracoholizm jest terminem używanym w potocznym języku i nie zawsze
łączy się jednocześnie z czymś negatywnym. W kulturze, w której praca zajmuje
wysokie miejsce w systemie wartości , nawet nadmiernego w nią zaangażowania
nie traktuje się jak zagrożenia dla zdrowia, a tym bardziej życia człowieka. W
przeciwieństwie do innych uzależnień, np. alkoholizmu, który kojarzony jest z
brakiem odpowiedzialności oraz patologią, pracoholizm kojarzy się z wysokim
statusem społecznym, siłą, władzą i dobrobytem. Zatem niektóre osoby poczucie
własnej wartości budują, zamiast na osobistym rozwoju i wewnętrznej wolności, na
osiąganiu sukcesów w pracy. Wszystko, co dla takiej osoby jest ważne aspiracje
ambicje, poczucie władzy, kontroli, rywalizacji, sukcesu i prestiżu - zaspakaja w
miejscu pracy. W świecie tym nie ma miejsca na bliskość, więzi, słabości swoje i
innych, rezygnacje z własnych potrzeb, kompromisy czy współpracę. Oznacza to,
że nie wystarcza , gdy pracoholik ogranicza czas poświęcany na pracę, czyli łagodzi
skutki uzależnienia. Problem jest głębszy i trzeba sięgnąć do pierwotnych przyczyn.
Czy pracoholizm jest uzależnieniem ?
Jeżeli konkretne zachowanie staje się najistotniejsze w życiu człowieka i
dominuje w jego myśleniu, w uczuciach oraz w zachowaniu, a także pojawiają
się w związku z tym zachowaniem szkody, a w chwili przerwania pożądanej
aktywności pojawiają się objawy ( pogorszenia samopoczucia ), być może jest
to już uzależnienie.
Pracoholizm powoduje, że osoba uzależniona, gdy pozostaje bez pracy,
odczuwa napięcie, rozdrażnienie lub apatię i zniechęcenie. Przymus angażowania
się w pracę oznacza, że nawet, gdy nie pracuje, pracoholik rozmyśla czy fantazjuje
o niej.
Objawy pracoholizmu przypominają objawy uzależnienia od alkoholu.
 Silne pragnienie pracy albo poczucie jej wykonania - szczególnie doświadcza
tego pracoholik, gdy nie pracuje, np. w weekendy czy na urlopie „nosi
go” , jest rozdrażniony, dzwoni lub odbiera telefony od współpracowników,
rozmyśla o pracy.
 Trudności kontrolowania zachowań związanych z wykonywaniem pracy,
jej rozpoczęcia, zakończenia - oznacza to, że mimo wcześniejszych ustaleń
wydłuża czas pracy, wykonuje obowiązki nienależące do niego, podejmuje
się coraz większej liczby zadań.
 Fizjologiczne objawy stanu zaprzestania lub zmniejszenia pracy - pojawiają
się np. w czasie urlopu, kiedy pracoholik doświadcza lęku, zaburzenia
snu, obniżonego nastroju, rozdrażnienia, ma objawy nadciśnienia, pojawiają
pojawiają się różne bóle i inne objawy somatyczne.

Stwierdzenie tolerancji, co oznacza, że zmniejsza się satysfakcja z pracy przy
jednoczesnym coraz większym w nią zaangażowaniu.


Z powodu nadmiernej pracy pracoholik zaniedbuje alternatywne źródła
przyjemności lub zainteresowań - po latach „szału pracy” już prawie
nie pamięta, że kiedyś uprawiał sport, czytał nie tylko branżowe książki,
a obiad w restauracji jadł nie tylko ze współpracownikami.
Mimo wyraźnych dowodów szkodliwości nadmiernego angażowania się
w pracę, pracoholik nie zmienia zachowania - np. gdy lekarz ostrzegł
go przed zawałem i zalecił więcej wypoczynku, początkowo wystraszył
się, ale po kilku tygodniach poprawy uznał, że już dobrze się czuje i
musi „ nadgonić” obowiązki zawodowe.
Profil pracoholika
Zaczyna się niegroźnie, podobnie jak z innymi uzależnieniami. Ciężka długotrwała
praca wiąże się z osiąganiem życiowych celów: mieszkania, samochodu, wyjazdów
na wczasy, edukacji dzieci. Często nadmierną pracę wspiera partner / partnerka
i nagradza przywilejami, np. przejmując różne obowiązki potencjalnego pracoholika.
On natomiast t nie tylko wzmacnia swoją i rodziny finansową oraz społeczną
pozycję, ale oczekuje od bliskich szacunku i miłości jako rekompensaty za
swoją ciężką pracę. Coraz więcej czasu poświęca na sprawy zawodowe niż
na wypoczynek, relaks czy hobby. Jeśli udziela się społecznie, np. w szkole
dzieci, to przesadnie. Ma tendencję do konfliktów, ponieważ trudno mu współpracować,
natomiast chętnie rywalizuje. Chce dominować zarówno w pracy, jak i w domu
oczekując podziwu i społecznego uznania. Coraz trudniej rozpoznawać mu i
wyrażać uczucia, bo albo je tłumi (np. lęk, poczucie winy ), albo nieoczekiwanie
wybucha (np. złością).Taka„ huśtawka” uczuciowa powoduje różne problemy zdrowotne.
Pracoholik skoncentrowany na pracy traci więź z bliskimi. Ma naprzemiennie
poczucie winy i poczucie krzywdy, czuje się osamotniony. Uważa, że nikt go nie
rozumie, nie docenia, nie szanuje.
Typy pracoholików
Pracoholików łączy przymus pracy, ale różnią się między sobą stylem
zaangażowania. Jedni są bezustannie zapracowani, inni naprzemiennie przepracowują
się i unikają pracy. Są też tacy, którzy potrzebują ciągłych zmian i nie wystarcza
im realizacja jednego projektu, ponieważ trudno im przez długi czas koncentrować
na jednym uwagę. Przeciwieństwem ich są nadmiernie angażujący się w detale.
Tak zwani „ troskliwi pracoholicy” mają przymus pomagania innym i gdy są
pozbawieni takiej możliwości , czują się niepotrzebni i „ do niczego”. Ta ostatnia
kategoria pokazuje, że można się uzależnić nie tylko od pracy zawodowej, ale
również każdej czynności ukierunkowanej na osiągnięcie celu.
Uwarunkowania pracoholizmu


Rodzinny schemat zachowań, gdzie praca jest wartością nadrzędną, jak i
posiadanie przywilejów z nią związanych może wpływać na nadmierne
angażowanie się w życie zawodowe. Podobnie jak w przypadku innych
uzależnień, dzieci żyjące w rodzinie, gdzie rodzic (czasem oboje) nadmiernie
pracuje, znajdują się w grupie ryzyka uzależnienia się od pracy.
Aktualna sytuacja rodzinna, w której osoba konfrontuje się z różnymi
deficytami, staje się często powodem „ ucieczki” w pracę. Kiedy w domu


trudno się porozumieć, brakuje miłości i nie widomo jak to zmienić,
najlepszym sposobem okazuje się dłuższe pozostanie w pracy czy„ nadganianie”
zaległości w domu, za zamkniętymi drzwiami gabinetu.
Życie uczuciowe, gdzie dominuje poczucie niskiej wartości, ciągły niedosyt
akceptacji ze strony innych, nieadekwatne niekiedy poczucie winy, lęk przed
porzuceniem- „ jeśli nie będę dość dobry”, zaradny - tworzą pułapkę uzależnienia.
Na pretensje bliskich pracoholik reaguje wybuchem gniewu „przecież dla was
to robię!”, po którym czuje ulgę, ale nie na długo. Zaraz pojawia się poczucie
winy, które wzmacnia niską samoocenę, a to automatycznie uruchamia przymus
pracy. I cały cykl powtarza się. Pracoholik przeżywa tylko silne emocje, bo
po nich następuje ulga, która jest czymś niezwykle przyjemnym.
Do tego dochodzą czynniki sprzyjające pracoholizmowi: rynek pracy, aprobująca
postawa otoczenia, presja pracodawcy i zmieniające się w zawrotnym tempie
technologie informatyczne. Rewolucyjny rozwój techniki lat90 miał spowodować
zmniejszenie liczby godzin pracy. Stało się jednak inaczej, bo kiedy na początku
XIX wieku pracowano średnio 62 godziny tygodniowo, to w wieku XX – 60
godzin. Zatem rozwój technologii nie przyczynia się do wyraźnego zmniejszenia
czasu pracy.
Szkody zdrowotne spowodowane pracoholizmem
1. Choroba układu krążenia(choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze)od dawna były
spostrzegane jako schorzenia charakterystyczne dla osób nadmiernie zaangażowanych
w pracę i przejawiających dużą agresywność. Już na początku XX wieku opisywano
tzw. osobowość wieńcową, do której zaliczano:” nadmierną koncentrację na osiąganiu
celu, presję czasu, skłonność do wkładania dużego wysiłku w pracę, przeżywanie
konfliktu w związku z autorytetami, uwikłanie w liczne funkcje – czynności”
Podobnie jest w przypadku osób cierpiących na nadciśnienie, u których stan zdrowia
w znacznym stopniu zależy od źródeł stresu, życia i warunków społecznokulturowych.
2. Choroba wrzodowa przewodu pokarmowego uważana jest za jedną z chorób
psychosomatycznych, co oznacza, że życie emocjonalne wpływa na czynności
żołądka. Niezaspokajanie swoich potrzeb i wewnętrzne konflikty powodują ciągłe
podnoszenie sobie poprzeczki, przyjmowanie zadań o dużej odpowiedzialności,
zapracowanie chęć bycia dostrzeganym, podziwianym i kochanym. Choroba
występuje jako efekt przeciążenia dużą ilością zadań, nadmierną obowiązkowością
czy rozbudzeniem nadmiernych ambicji.
3. Zaburzenia snu i związane z tym poczucie zmęczenia w ciągu dnia czy bóle
głowy ( migreny ) są charakterystyczne dla osób przeżywających stres emocjonalny.
4. Zaburzenia układu moczowo - płciowego spowodowane długotrwałym stresem
mogą powodować lęk przed zbliżeniem, co w konsekwencji zwiększa przeżywane
napięcie.
5. Na skutek uzależnienia od pracy mogą pojawić się takie dolegliwości jak: bóle
brzucha, zaparcia, biegunki, bóle mięśniowe, zawroty głowy, mrowienia, drętwienia
palców rąk i nóg.
6. U pracoholika pojawiają się objawy tzw. nerwic niedzielnych(objawy somatyczne)
spowodowane brakiem pracy.
7. Długotrwały stres jest czynnikiem zaostrzającym procesy chorobowe w cukrzycy,
nadczynności tarczycy czy gośćca pierwotnie przewlekłego.
8. Pracoholik narażony jest na uzależnienie od leków, narkotyków czy alkoholu,
depresje i samobójstwa.
Wpływ pracoholizmu na rodzinę
W rodzinie, w której występuje dysfunkcja, zmiana dotyczy wszystkich osób.
Jest to bardzo czuły system reagujący na wszystkie odchylenia od normy. Jednak
znacznie szybciej rozpoznać uzależnienie od substancji chemicznej, np. alkoholu
aniżeli od pracy. Dzięki pracowitości jednego z rodziców cała rodzina w początkowej
fazie może dostrzegać głównie korzyści: materialne czy społeczne. Nastawienie na
posiadanie może wzmacniać pogłębiający się pracoholizm członka rodziny. Kiedy
pojawiają się pierwsze niepokojące sygnały, np. pracoholik coraz mniej czasu poświęca
bliskim, partner czy partnerka dokonują bilansu zysków i strat takiej sytuacji. Może
się okazać, że trudno jednoznacznie wybrać : mieć więcej czy być razem. Dlatego
pracoholik nie zawsze dostaje otwarty komunikat, że rodzina woli jego towarzystwo
niż wakacje w egzotycznym miejscu bez niego ( bo on właśnie w tym czasie ciężko
pracuje).
Tak jak przypadku rodziny z problemem alkoholowym, w rodzinie pracoholika
następują różne fazy przystosowania się do zmieniającej się sytuacji:
 Początkowo dominuje zarówno u osoby uzależnionej, jak i bliskich postawa
zaprzeczenia trudnościom, w myśl zasady: dopóki nie nazwiesz problemu, to
go nie ma.
 Jednak napięcie w rodzinnych relacjach jest coraz większe i coraz trudniej to
bagatelizować. W takiej sytuacji pojawiają się zaburzenia emocjonalne u dzieci,
których się nie rozwiązuje, ponieważ obowiązuje tabu - nie wolno mówić, że
w domu źle się dzieje.
 Nasila się dezorganizacja rodziny, nie wiadomo, kto za co odpowiada, nie są
zaspakajane potrzeby poszczególnych osób, co wywołuje frustrację. Dalsze
zaprzeczenie trudnościom potęguje chaos.
 Żeby opanować sytuację, następuje zamiana ról – współmałżonek sam
wychowuje dzieci, podejmuje decyzje dotyczące rodziny bez uwzględnienia
pracoholika.
Ponieważ potrzebuje pomocy, zaprasza ( często nieświadomie ) dzieci do
roli zarezerwowanej dla dorosłych. Pracoholik jest traktowany jak ktoś
nieodpowiedzialny, na kim nie można polegać.
 Jeśli osoba uzależniona nie podejmuje zmiany zachowania, partner decyduje
się na odseparowanie się od niego. Badania pokazują istotną zależność między
pracoholizmem a rozwodami.
 Podjęcie leczenia przez pracoholika stawia często rodzinę przed ponowną
reorganizacją w celu włączenia go do rodziny.
Konsekwencje dla dzieci
Na nieobecności zapracowanego rodzica traci przede wszystkim dziecko. Nie
ma go w chwilach, kiedy jest potrzebny. Gdy wraca do domu, jest tak zmęczony,
że pragnie tylko jednego – świętego spokoju. Jest zniecierpliwiony, nie może
skoncentrować się na tym, co mówi dziecko, które chce mu o wszystkim
opowiedzieć. Kiedy słyszy krzyk, jest przestraszone, bo nie rozumie tego nagłego
ataku złości. Szybko się jednak uczy, że gdy tata lub mama wracają zmęczeni
wieczorem z pracy, trzeba być cicho, schodzić im z drogi i nie przeszkadzać.
Rodzic - pracoholik albo nie ma czasu dla niego, albo znienacka zasypuje
propozycjami, bo właśnie nie pracuje . Oczekuje wdzięczności i dziwi się, gdy
słyszy odmowę, bo pozostali członkowie rodziny już coś zaplanowali. Ponieważ
zerwał się między nimi kontakt, coraz trudniej jest być z kimś, kogo się nie zna
i do kogo ma dużo ukrytych pretensji. Takie okazjonalne wychowywanie przynosi
dziecku bolesne rozczarowanie i mniej lub bardziej świadomie unika takich
kontaktów.
W rodzinie dysfunkcyjnej obowiązują zasady: nie mów, nie czuj, nie ufaj.
Nie mów otwarcie o tym, że w waszym domu nie ma bliskości, wspólnych
obiadów, rozmów o tym, co w szkole, jak na treningu, jak z kolegami, że są
ciągłe awantury. Rodzina na zewnątrz ma sprawiać pozory idealnej, więc mówienie
prawdy, będzie odebrane jak „ kalanie własnego gniazda „ czy wręcz zdrada.
Nie czuj tych bolesnych uczuć, bo i tak nikogo nie interesuje, jak ty się
czujesz. Gdybyś był ważny, to rodzice nie pozwoliliby, żebyś cierpiał i zmieniliby
swoje zachowanie.
Nie ufaj nikomu, bo będziesz jeszcze bardziej cierpieć. Nieraz tata obiecywał,
że pójdzie z tobą na mecz czy do kina i zapomniał, a gdy mu to wykrzyczałeś, to
ukarał cię.
Na matkę też nie może liczyć, bo ona także jest zapracowana, sama musi
sobie radzić. Ciągle krzyczy, że ma dosyć takiego życia i czasami boisz się o nią.
Opuszczone emocje, pozbawione miłości dziecko cierpi na chorobę sierocą.
Początkowo krzykiem i płaczem upomina się o uczucia, gdy jest starsze, reaguje
w takiej sytuacji agresją słowną czy fizyczną. Potem pojawia się rozpacz, gdy
przerażone orientuje, się, że jego protest jest daremny. Żeby poradzić z zalewającym
smutkiem, po jakimś czasie obojętnieje.
Dziecko, które doświadczyło porzucenia emocjonalnego ma poczucie wyobcowania,
bycia gorszym, samotnym, ma huśtawkę uczuciową, nie rozwija uczuć wyższych,
kontakty z ludźmi są dla niego często źródłem lęku, łatwiej niż jego rówieśnicy
uzależnia się od substancji, hazardu czy ( jako dorosły ) od pracy.
Zaburzenia występujące w wyniku reakcji na stres w rodzinie pracoholika
1. Zmiany w samopoczuciu fizycznym: zaburzenia snu, łaknienia, zmęczenia,
bóle głowy, żołądka, kręgosłupa, serca, alergia, biegunki, zaburzenia oddychania
i inne.
2. Zmiany w samopoczuciu psychicznym: huśtawka emocjonalna, poczucie chaosu,
tunelowe myślenie, uciekanie w iluzję, niezdolność do podejmowania decyzji, użalanie
się nad sobą, poczucie bycia ofiarą, lęk utrata nadziei, poczucie osamotnienia, izolacji,
rozpacz, myśli samobójcze.
3. Zmiany w kontaktach z ludźmi: branie odpowiedzialności za innych, pretensje
wobec nich i żale, usprawiedliwianie swoich niepowodzeń zachowaniami partnera,
konfliktowość, uległość lub agresywność, zajmowanie się innymi, a nie sobą, nastawienie
na spełnianie potrzeb innych, nieumiejętność stawiania granic.
Metody leczenia pracoholików
Podobnie jak w przypadku osób uzależnionych od substancji, pracoholik przez
długi czas nie dostrzega swojego uzależnienia, ponieważ dominuje w jego myśleniu
iluzja, że to nie z powodu pracy ma szkody. Uważa, że gdyby zmieniła się zewnętrzna
sytuacja, to on przestałby tak ciężko pracować. Jakąkolwiek konfrontację ze strony
innych odbiera jak atak i jeszcze bardziej wzmacnia nałogowe myślenie. Przyzwyczajony
od lat do regulowania uczuć poprzez pracę, nie wyobraża sobie jak inaczej mógłby
szybko osiągnąć poprawę samopoczucia. Pomocy szuka w sytuacjach kryzysowych,
np. utraty pracy rodziny czy zdrowia. Jeśli trafia do specjalisty (terapeuty uzależnień,
psychologa, lekarza) to otrzymuje propozycję uczestnictwa w indywidualnej oraz
rodzinnej terapii.
Nałogowa praca niesie niebezpieczeństwo tym groźniejsze, że jest wspierane
przez społeczną percepcję tego zjawiska. Uzależnienie od pracy jest związane z
wartością niezbędną do życia, czyli pracą, która jednak może przynosić negatywne
skutki, gdy jest zbyt częsta lub zbyt intensywna.
W 1983 roku w Stanach Zjednoczonych – wzorem Anonimowych Alkoholików
wspólnota Anonimowych Pracoholików. Poniższy test jest przez nich opracowany.
Za każdą odpowiedź tak – 1 punkt
Za odpowiedź nie – 0 punktów
1. Czy jesteś bardziej podekscytowany myśląc o swojej pracy niż na przykład o
rodzinie czy czymkolwiek?
2. Czy przeżywasz momenty, kiedy potrafisz wykonywać swoją pracę błyskawicznie
inne, kiedy nie możesz nic zrobić?
3. Czy bierzesz ze sobą pracę do łóżka? Na weekendy? Na wakacje?
4. Czy praca jest tym rodzajem aktywności, który lubisz najbardziej i najbardziej
lubisz o niej mówić?
5. Czy bywasz zniecierpliwiony w stosunku do ludzi, którzy mają którzy mają inne
priorytety niż praca?
6. Czy traktujesz wszystko - także zabawę - jako okazję do rywalizacji?
7. Czy irytujesz się, kiedy inni proszą Cię byś przestał pracować i zajął czymś
innym?
8. Czy twój długi czas pracy odbija się niekorzystnie na Twojej rodzinie lub
przyjaźniach?
9. Czy myślisz o swojej pracy, gdy zasypiasz, prowadzisz samochód, i gdy inni
do Ciebie mówią?
10. Czy pracujesz lub czytasz w czasie jedzenia?
Wyniki:
0.3 punkty – masz zdrowie podejście do pracy
3-5 punktów – jesteś na dobrej drodze, żeby zostać pracoholikiem
Powyżej 5 punktów- masz problem, zgłoś się do psychologa
Opracowanie:
Barbara Wojewódzka