KONKURS PRZEDMIOTOWY BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW

Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2013/2014
....................................
kod pracy ucznia
.............................................
pieczątka nagłówkowa szkoły
KONKURS PRZEDMIOTOWY BIOLOGICZNY
DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH
ETAP SZKOLNY
Drogi Uczniu!
Witaj na I etapie konkursu biologicznego. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj
się prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania.








Arkusz liczy 13 stron i zawiera 15 zadań.
Przed rozpoczęciem pracy sprawdź czy Twój test jest
kompletny. Jeżeli zauważysz usterki, zgłoś ten fakt Komisji
Konkursowej.
Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem.
Odpowiedzi wpisuj czarnym lub niebieskim długopisem
bądź piórem.
Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi.
Nie używaj korektora.
Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały umieszczone
w miejscu do tego przeznaczonym.
Brudnopis nie będzie oceniany.
Czas pracy:
60 minut
Liczba punktów
możliwych
do uzyskania:
60
Pracuj samodzielnie.
Powodzenia!
Strona 1 z 13
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2013/2014
Zadanie 1. (0-2 pkt)
Na Ziemi żyje ogromna ilość organizmów. Aby móc łatwo orientować się w różnorodności
biologicznej, wprowadzono system porządkowania i klasyfikowania organizmów, opierający
się na określonych zasadach.
Polecenie A.
Gatunki wykazujące szereg cech wspólnych łączymy w jednostki wyższej rangi.
 Zaznacz schemat, który prawidłowo przedstawia te zależności, stawiając znak X
przy literze A, B ,C lub D.
Polecenie B.
Uszereguj główne jednostki systematyczne występujące w świecie zwierząt, zaczynając
od najwyższej:
rodzaj, typ, rząd, rodzina, królestwo, gromada, gatunek
_________________ , _________________ , ___________________ , _________________ ,
_________________ , _________________ , ___________________
Zadanie 2. (0-5 pkt)
Grzyby zaliczane kiedyś
do świata roślin, wykazują jednak pewne podobieństwa
do organizmów zwierzęcych, dlatego
obecnie tworzą odrębne królestwo. Czy znasz
przedstawicieli tej grupy organizmów?
W pustym miejscu każdego zdania wpisz nazwę rodzajową lub gatunkową grzyba.
Przedstawiciela świata grzybów wybierz tak, aby po wpisaniu jego nazwy całe zdanie
było prawdziwe.
1. _________________________________ jest zbudowany z
zawierającej wiele jąder komórkowych, zwanej komórczakiem.
jednej
komórki
Strona 2 z 13
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2013/2014
2. Owocnik __________________________ zbudowany jest z trzonu i kapelusza,
na spodniej stronie którego tworzy się warstwa mająca postać blaszek, w której
powstają zarodniki.
3. Na początku XX wieku Aleksander Fleming wyizolował z grzyba o nazwie
___________________________ antybiotyk penicylinę.
4. Mikoryza to współżycie grzybów z korzeniami roślin, głównie drzew, oparte
na obustronnej korzyści i tak na przykład __________________________ współżyje
z korzeniami dębu.
5. Grzyby – pasożyty roślin to m. in. _____________________________________,
pasożytująca na zbożach czy _______________, która odżywia się kosztem drzew.
Zadanie 3. (0-4 pkt)
W każdej komórce występują struktury zwane organellami pełniącymi określone funkcje.
a) Wymienione składniki komórkowe wpisz do schematów przedstawionych komórek.
Użyj oznaczeń literowych.
A. błona komórkowa,
D. mitochondrium
B. ściana komórkowa,
E. rybosomy
F. jądro komórkowe
H .siateczka śródplazmatyczna
C. cytoplazma
G. aparat Golgiego
I. chloroplasty
b) Mitochondria występują zarówno w komórkach roślinnych, jak i komórkach zwierzęcych.
Czy znasz jeszcze inne organizmy, które w swoich komórkach zawierają mitochondria?
Jeżeli tak, podaj ich nazwę.
______________________________________________________________________
c) W mitochondriach zachodzi proces oddychania prowadzący do wytworzenia energii.
Czy w tych organellach zachodzi zarówno oddychanie tlenowe jak i beztlenowe?
__________________________________________________________________________
Strona 3 z 13
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2013/2014
Zadanie 4. (0-2 pkt)
Między wilgotnością nasion a natężeniem procesu oddychania zachodzi ścisła zależność,
która została przedstawiona na wykresie. Zapoznaj się, jak wygląda ta zależność
u czterech gatunków roślin. Następnie sformułuj dwa wnioski wynikające z analizy
wykresu.
1. _____________________________________________________________________
________________________________________________________________________
2. _____________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Zadanie 5. (0-5 pkt)
Zewnętrzną warstwę komórek rośliny stanowią tkanki okrywające. Dzielimy je na skórkę
i korek, które różnią się od siebie budową, ale funkcję odgrywają taką samą: chronią
roślinę przed urazami, szkodliwymi czynnikami środowiskowymi czy drobnoustrojami
Strona 4 z 13
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2013/2014
A. Porównaj budowę skórki i korka uzupełniając tabelkę.
Cecha
SKÓRKA
KOREK
Rodzaj komórek
żywe/martwe
Liczba warstw komórek
Struktury umożliwiające
wymianę gazową
Obecność kutykuli
B. Na schematycznym rysunku przedstawiającym budowę wewnętrzną liścia rośliny
dwuliściennej zaznacz miejsce występowania kutykuli, a następnie napisz jaką rolę
odgrywa ta substancja w życiu roślin.
Znaczenie kutykuli: ________________________________________________________
________________________________________________________________________
Zadanie 6. (0-6 pkt)
Liść jest „wytwórnią” pokarmu. Fotosynteza zachodzi głównie w komórkach miękiszu
asymilacyjnego, zróżnicowanego na miękisz palisadowy i gąbczasty
Polecenie A.
Na rysunku przedstawiającym budowę anatomiczną liścia (poprzednie zadanie)
zaznacz i podpisz dwa rodzaje miękiszu asymilacyjnego.
Strona 5 z 13
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2013/2014
Polecenie B
W którym miękiszu – palisadowym czy gąbczastym fotosynteza zachodzi
intensywniej? Uzasadnij swój wybór za pomocą jednego argumentu, który musi
zawierać informację o budowie komórek miękiszu.
Miękisz ______________________________
Uzasadnienie ____________________________________________________________
________________________________________________________________________
Polecenie C.
Ciało rośliny w większości zbudowane jest z tkanek miękiszowych.
Oprócz miękiszu asymilacyjnego występują jeszcze inne rodzaje tkanki miękiszowej,
różniące się budową, rozmieszczeniem oraz pełnionymi funkcjami.
Pod każdym rysunkiem wpisz rodzaj miękiszu oraz rolę, jaką odgrywa w życiu
rośliny.
miękisz _______________________________
rola ___________________________________
_______________________________________
miękisz _________________________________
rola ___________________________________
_______________________________________
Strona 6 z 13
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2013/2014
Zadanie 7. (0-3 pkt)
Rośliny zarodnikowe czyli mszaki i paprotniki to najstarsze rośliny lądowe. Wszystkie
wytwarzają zarodniki oraz są uzależnione od wody w rozmnażaniu płciowym. Ale poza
cechami wspólnymi różnią się budową, sposobem życia czy miejscem występowania.
Trzem wybranym gatunkom roślin zarodnikowych przyporządkuj wszystkie cechy
charakterystyczne dla każdego z nich, wpisując do odpowiedniej kolumny tabeli
oznaczenia literowe.
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)
j)
k)
bardzo długi cykl życiowy
występowanie kłosów zarodnionośnych
młody gametofit w postaci splątka
dominujący sporofit
ruchliwe plemniki, niezabezpieczone przed wysychaniem
ochrona gatunkowa
zarodnia okryta czapeczką
łodyga podziemna – kłącze
brak korzeni
brak wyspecjalizowanych tkanek przewodzących
pierzastozłożone liście
MECH PŁONNIK
NERECZNICA SAMCZA
WIDŁAK GOŹDZISTY
Zadanie 8. (0-4 pkt)
Rośliny nasienne to organizmy o najwyższym stopniu przystosowania do życia na lądzie. Nie
wykształcają już zarodników. Rozmnażają się za pomocą nasion, które powstają w wyniku
rozmnażania płciowego.
Poniższe zdania dotyczące procesu rozmnażania u roślin nasiennych mają dwa
zakończenia. Należy wybrać i podkreślić to zakończenie, które spowoduje, że zdanie
będzie prawdziwe.
1.
Kwiaty roślin okrytonasiennych są zazwyczaj
OBUPŁCIOWE / ROZDZIELNOPŁCIOWE.
2.
Rośliny owadopylne produkują LEKKI PYŁEK /
3.
U roślin dwuliściennych kwiaty są
TRZYKROTNE / CZTERO- I PIĘCIOKROTNE.
4.
Zapylenie u roślin nagonasiennych następuje przy udziale
WODY / WIATRU.
5.
Zalążek ulega przekształceniu w NASIENIE / ŁUPINĘ NASIENNĄ.
6.
Owocnia powstaje ZE ŚCIANY ZALĄŻKA / ZE ŚCIANY ZALĄŻNI.
LEPKI PYŁEK.
Strona 7 z 13
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2013/2014
Zadanie 9. (0-3 pkt)
Owoce to organy występujące wyłącznie u roślin okrytonasiennych. Służą do ochrony nasion
oraz ich rozsiewania.
Napisz, w jaki sposób owoce przedstawione na schematach są przystosowane
do rozsiewania nasion.
A. _______________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
B ________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
C.________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
Zadanie 10. (0-4 pkt)
Jedząc nie umyte owoce czy warzywa możemy zarazić się jednym z pasożytów – glistą
ludzką.
Oceń prawdziwość poniższych zdań dotyczących budowy i cyklu rozwojowego tego
nicienia, wpisując obok zdań literę P (zdanie prawdziwe) lub F (zdanie fałszywe).
1.
Człowiek zaraża się tym pasożytem połykając jaja zwane inwazyjnymi.
________________
2. U glisty ludzkiej występuje dymorfizm płciowy, samiec jest większy od samicy
i ma zakręconą tylną część ciała. _______________
Strona 8 z 13
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2013/2014
3. Ciało glisty pokrywa gruby oskórek, który chroni pasożyta przed enzymami
trawiennymi żywiciela. _________________
4. Larwa glisty ludzkiej musi dotrzeć do płuc, gdyż tylko w nich może się
osiedlić._______________
5. Larwa glisty ludzkiej przekształca się w postać dorosłą dopiero po odbyciu
wędrówki w ciele swojego jedynego żywiciela. _______________________
6. Glista ludzka podobnie jak tasiemiec nie posiada układu pokarmowego, pobiera
więc pokarm całą powierzchnią ciała. _______________________
Zadanie 11. (0- 4 pkt)
Owady to najbardziej rozpowszechniona grupa zwierząt na Ziemi. Jedne odgrywają bardzo
ważną rolę w przyrodzie czy w życiu człowieka, inne zaś wyrządzają szkody czy przenoszą
poważne choroby.
a) Spośród wymienionych gatunków wybierz i podkreśl trzy, które są szkodnikami,
powodującymi ogromne straty w gospodarce człowieka.
brudnica mniszka,
skorek pospolity, złotook pospolity,
przeziernik osowiec,
trzmiel ziemny,
trzpiennik olbrzym,
nartnik powierzchniowiec
b) Który z przedstawionych owadów jest w Polsce chroniony (ochrona częściowa)?
____________________________________________________________________
Strona 9 z 13
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2013/2014
Zadanie 12. (0- 5 pkt)
Rozwiąż logogryf, który można by zatytułować „W świecie owadów”, a właściwie
„W świecie stawonogów”.
1.
-----2.
-----3.
-----4.
-----5.
-----6.
-----7.
------
1. służy samicom owadów do składania jaj,
2. proces zachodzący pomiędzy poszczególnymi stadiami rozwoju owadów,
3. otwory po bokach ciała, prowadzące do narządu oddechowego owadów,
4. aparat gębowy służący do pobierania nektaru kwiatów;
5. bezskrzydłe owady przenoszące tyfus plamisty,
6. narząd oddechowy owadów,
7. owady, u których występuje zjawisko partenogenezy
Rozwiązanie logogryfu: ___________________________________
Zadanie 13. (0-6 pkt)
Czy organizm, którego nazwa jest rozwiązaniem logogryfu jest również owadem?
A. Do jakiej gromady zaliczane jest to zwierzę?
__________________________________________________________________________
Strona 10 z 13
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2013/2014
B. Porównaj
cztery wybrane przez Ciebie cechy budowy morfologicznej różne
u owadów i przedstawicieli gromady o której mowa w pytaniu A. Wykorzystaj
poniższą tabelę.
Cechy różniące
w budowie
zewnętrznej
1.
OWADY
Gromada:
_______________________
2.
3.
4.
C. Gatunek, którego dotyczy całe zadanie (rozwiązanie logogryfu) żywi się krwią
zwierząt i ludzi. Jego ukąszenie może być bardo groźne, gdyż przenosi drobnoustroje
wywołujące poważne choroby. Wypisz nazwy dwóch takich chorób.
1. ______________________________________________________________
2. ______________________________________________________________
Zadanie 14. (0-3 pkt)
Tak jak owady opanowały zdolność lotu wśród bezkręgowców, tak latającymi kręgowcami
są ptaki, które wykształciły szereg przystosowań do wykonywania tej czynności.
Niżej wypisano trzy cechy charakterystyczne dla budowy szkieletu ptaków. Twoim
zadaniem jest wyjaśnienie, w jaki sposób każda z tych cech umożliwia ptakom lot.
kości pneumatyczne ________________________________________________________
__________________________________________________________________________
zrośnięte kręgi tułowia ______________________________________________________
__________________________________________________________________________
obecność grzebienia na mostku _______________________________________________
_________________________________________________________________________
Strona 11 z 13
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2013/2014
Zadanie 15 . (0-4 pkt)
Gady to kręgowce typowo lądowe. Tylko niektóre wtórnie przystosowały się do życia
w wodzie.
Więcej informacji dotyczących żółwi, krokodyli, jaszczurek i węży znajduje się w tabeli.
Wszystkie informacje zostały ponumerowane. Zapoznaj się z nimi a następnie w każdej
kolumnie tabeli wykreśl jeden punkt zawierający nieprawdziwą informację dotyczącą
danej grupy gadów.
ŻÓŁWIE
WĘŻE
KROKODYLE
JASZCZURKI
1. ciało pokryte
grubym pancerzem;
1. największe
współczesne gady;
1. czworonogie lub
beznogie gady;
1. nie posiadają
kończyn;
2. żyją w różnych
środowiskach od
morza po pustynie;
2. żyją na granicy
środowiska wodnego
i lądowego;
2.zasiedlają prawie
wszystkie
środowiska, oprócz
regionów polarnych;
2. mają zrośnięte,
przeźroczyste
powieki;
3. zamiast zębów
mają szczęki pokryte
twardym, rogowym
dziobem;
3. ciało pokryte
dużymi kostnymi i
3. ich ciało jest
rogowymi tarczkami, pokryte łuskami;
które tworzą pancerz;
4. większość
4. w ich silnych
jaszczurek to
szczękach znajdują
drapieżniki, tylko
się stożkowate zęby, nieliczne są
z których część to
roślinożerne;
zęby jadowe;
5. przedstawiciele
5.pływają zwinnie i
żyjący w Polsce to:
szybko dzięki
jaszczurka zwinka,
silnemu ogonowi
jaszczurka zielona,
jaszczurka
żyworodna,
salamandra plamista
i padalec zwyczajny
4. są długowieczne;
5. nie występują w
Polsce
3. wszystkie są
jajorodne;
4. pełzają po piasku,
drzewach , mogą
również pływać;
5. są drapieżnikami
Strona 12 z 13
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2013/2014
BRUDNOPIS
Strona 13 z 13