jurysprudencja 1 tek..

Paulina Święcicka Rzymska jurysprudencja … WYKŁAD I teksty źródłowe
1.1. Jurysprudencja? O znaczeniu pojęcia
1.2. Jurysprudencja rzymska jako unikatowy fenomen świata starożytnego

Terminu jurysprudencja (iurisprudentia) używamy do dziś. Występuje zarówno w
języku polskim, jak i w językach obcych, jak: ang. jurisprudence, legal science; niem.
Jurisprudenz; fr. jurisprudence; wł. giurisprudenza;

Juryści byli określani – na ogół – jako iurisprudentes, czyli biegli w prawie /
doświadczeni, iuris periti, iuris consulti; czasem także jako iuris studiosi, iuris auctores
albo iuris conditores.
Ulpianus 1 inst. D. 1.1.1.1: Cuius merito quis
nos sacerdotes appellet: iustitiam namque
colimus et boni et aequi notitiam
profitemur, aequum ab iniquo separantes,
licitum ab illicito discernentes, bonos non
solum metu poenarum, verum etiam
praemiorum quoque exhortatione efficere
cupientes, veram nisi fallor philosophiam,
non simulatam affectantes.
I z tego powodu, ktoś mógłby nazwać nas
kapłanami sprawiedliwości; stoimy bowiem na
straży sprawiedliwości i szerzymy wiedzę na temat
tego, co dobre i słuszne, odróżniając sprawiedliwe
od niesprawiedliwego, dozwolone od
niedozwolonego, pragnąc ludzi uczynić dobrymi
nie tylko obawą przed karami, ale pokazując im
możliwość osiągnięcia korzyści; szukając przy tym
prawdziwej, a nie pozornej filozofii.
Celsus, apud Ulp. 1 inst. D. 1.1.1 pr.: [Ius]
est autem a iustitia appellatum: nam, ut
eleganter Celsus definit, ius est ars boni et
aequi.
[Prawo] zostało bowiem nazwane od
sprawiedliwości: albowiem, jak wytwornie określił
Celsus, prawo jest to sztuka [umiejętność]
stosowania tego co dobre i słuszne.
Ulpianus 1 reg. D. 1.1.10.2: Iuris prudentia
est divinarum atque humanarum rerum
notitia, iusti atque iniusti scientia.
Nauka prawa jest znajomością spraw boskich i
ludzkich, wiedzą o tym, co jest sprawiedliwe i
niesprawiedliwe.
Cicero, de Officiis 1.43.153 :
Placet igitur aptiora esse naturae ea
officia, quae ex communitate, quam ea,
quae ex cognitione ducantur, idque hoc
argumento confirmari potest, quod, si
contigerit ea vita sapienti, ut omnium
rerum affluentibus copiis [quamvis]
omnia, quae cognitione digna sint, summo
otio secum ipse consideret et
contempletur, tamen si solitudo tanta sit,
ut hominem videre non possit, excedat e
vita. Princepsque omnium virtutum illa
sapientia, quam sophian Graeci vocantprudentiam enim, quam Graeci phronesin
dicunt, aliam quandam intellegimus, quae
est rerum expetendarum fugiendarumque
Wobec tego przyjmujemy, że powinności
wynikające ze współżycia ludzi są bardziej zgodne
z naszą naturą, niż powinności wypływające z
dążeń poznawczych. Można to uzasadnić
następującym dowodem: gdyby mędrcowi
przypadł w udziale taki żywot, że mając obfite
zasoby wszelakich dóbr mógłby w najzupełniejszej
spokojności zastanawiać się i rozmyślać sam w
sobie nad tym wszystkim, co tylko jest godne
poznania, to jednak – jeśli pozostawałby w tak
zupełnym osamotnieniu, że nawet nie mógłby
dostrzec człowieka – rozstałby się z życiem.
Bowiem najpierwszą ze wszystkich cnót jest owa
mądrość, czyli sapientia, którą Grecy nazywają
sof…a; roztropność bowiem, czyli prudentia,
zwana przez Greków frÒnhsij, oznacza w naszym
Paulina Święcicka Rzymska jurysprudencja … WYKŁAD I teksty źródłowe
scientia; illa autem sapientia, quam
principem dixi, rerum est divinarum et
humanarum scientia, in qua continetur
deorum et hominum communitas et
societas inter ipsos; ea si maxima est, ut
est, certe necesse est, quod a communitate
ducatur officium, id esse maximum.
Etenim cognitio contemplatioque
[naturae] manca quodam modo atque
inchoata sit, si nulla actio rerum
consequatur. Ea autem actio in hominum
commodis tuendis maxime cernitur;
pertinet igitur ad societatem generis
humani; ergo haec cognitioni anteponenda
est.
rozumieniu coś innego: jest zdolnością
rozpoznawania rzeczy, których mamy pragnąć
albo unikać; tymczasem owa mądrość, którą
określiłem jako najpierwszą, polega na rozeznaniu
spraw boskich i ludzkich, obejmujących także
świadomość wspólnoty między bogami i ludźmi
tudzież ich powiązania ze sobą; jeśli ta mądrość
jest największą cnotą, a tak jest w rzeczy samej, to
nie ulega wątpliwości, że i powinność wywodząca
się ze wspólnoty również musi mieć największe
znaczenie. Albowiem nasze poznawanie i badanie
natury byłoby niedokładne czy niepełne, gdyby po
nim nie następowało żadne działanie. Działanie to
zaś przejawia się głównie w dbałości o pożytek
ludzi, ma więc na celu współżycie rodzaju
ludzkiego. Trzeba mu więc przyznać
pierwszeństwo przed poznaniem.
Seneca, epistulae 89.4-5: Primum itaque,
si [ut] videtur tibi, dicam inter sapientiam
et philosophiam quid intersit. Sapientia
perfectum bonum est mentis humanae;
philosophia sapientiae amor est et
adfectatio: haec eo tendit quo illa pervenit.
Philosophia unde dicta sit apparet; ipso
enim nomine fatetur quid amet. 5.
Sapientiam quidam ita finierunt ut
dicerent divinorum et humanorum
scientiam; quidam ita: sapientia est nosse
divina et humana....
Najpierw jednak wyjaśnię, jaka jest różnica między
nauką a filozofią. Mądrość jest doskonałym
dobrem umysłu ludzkiego. Filozofia to miłość i
dążenie do mądrości. Filozofia zmierza do celu,
który mądrość już osiągnęła. Jasne jest, skąd
nazwa filozofia. Samą bowiem nazwą wyznaje ona
swą miłość. Mądrość natomiast tak się określa,
mówiąc, że jest to wiedza o sprawach boskich i
ludzkich. Mądrością jest rozpoznanie tego, co
boskie i co ludzkie…
Velleius Paterculus II 26.2: [Quintus
Mucius Scaevola]... divini humaniqui iuris
auctor celeberrimus...
[Quintus Mucius Scaevola] tego, co boskie i co
ludzkie prawoznawca najsławniejszy…
Cicero, Brutus 42.156: ... ius nostrum
pontificium, qua ex parte cum iure civili
coniunctum esset...
… nasze prawo pontyfików łączy się z prawem
obywatelskim…
Cic. de Oratore 1.45.200: ...totius
oraculum civitatis…
…wyrocznia całego miasta…
Ulpianus 8 de omn. trib. D. 50.13.1.5: est
quidem res sanctissima civilis sapientia...
ingressus sacramenti …
… jest bowiem rzecz najświętsza, a więc znajomość
prawa obywatelskiego… wejście w misterium…
C. 1.17.15: [Digesta] …sanctissimum
templum iustitiae…
[Digesta] … to najświętsza świątynia
sprawiedliwości …