Spis treœci

SPIS TREŚCI:
1.
Co to jest partycypacja społeczna:
- Jakie są narzędzia partycypacji społecznej?
- W jaki sposób można uzyskać informację dotyczącą działalności organów administracji?
- Jak uzyskać informację w Biuletynie Informacji Publicznej?
2.
Co można załatwić w urzędzie gminy/miasta?
3.
Co można załatwić w starostwie powiatowym?
4.
Dane teleadresowe urzędów gmin/miasta/starostwa.
5.
Postępowanie administracyjne:
- Kto może brać udział w postępowaniu administracyjnym?
- Co może robić strona w postępowaniu administracyjnym?
- Jak rozpocząć postępowanie administracyjne?
- Jakie pisma obywatel może otrzymać w postępowaniu administracyjnym?
- Jakie są zasady doręczania pism w postępowaniu administracyjnym?
- Jak kwestionować niekorzystną decyzję?
- Jakie są terminy załatwiania spraw przez urzędy?
- Jak doprowadzić do uchylenia prawomocnej decyzji?
6.
Zaskarżanie aktów prawa lokalnego do sądu administracyjnego:
- Jakie akty można zaskarżyć?
- Kiedy można zaskarżyć akt?
- Jaka jest procedura wniesienia skargi?
- Co powinna zawierać skarga?
- W jakim terminie należy wnieść skargę?
- Jakie są koszty wniesienia skargi?
- Czy można ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie
profesjonalnego pełnomocnika?
7.
Składanie skarg i wniosków:
- Kto może złożyć skargę lub wniosek?
- Czego może dotyczyć skarga lub wniosek?
- Do kogo skierować skargę lub wniosek?
- W jaki sposób złożyć skargę lub wniosek?
- Jak wygląda rozpatrzenie skargi lub wniosku?
- Co zrobić w razie niezałatwienia skargi lub wniosku w terminie?
- Czy można zaskarżyć sposób załatwienia sprawy?
–2–
1. CO TO JEST PARTYCYPACJA SPOŁECZNA?
Partycypacja oznacza uczestnictwo obywateli w działaniach i decyzjach. To sposób na aktywne
branie udziału w wydarzeniach, które nas dotyczą. Pojęcia „partycypacja społeczna” oznacza udział
obywateli w zarządzaniu sprawami społeczności, której są członkami.
Jakie są narzędzia partycypacji społecznej?
Do narzędzi partycypacji społecznej zalicza się 5 instrumentów:
wybory;
referendum;
konsultacje społeczne;
postępowanie administracyjne;
akcje bezpośrednie.
Wybory to najistotniejsze narzędzie partycypacji społecznej. Wybór przedstawicieli (radnych) dokonywany przez mieszkańców gminy w wymiarze praktycznym oznacza ich opowiedzenie się (lub jego brak)
za określonym modelem rozwoju gminy. Wybory to również forma kontroli społecznej. Co 4 lata działania władz samorządowych poddawane są ocenie mieszkańców.
Referendum jest metodą wykorzystywania zaangażowania mieszkańców przy podejmowaniu istotnych
z punktu widzenia społeczności lokalnej decyzji. Referendum, może być prostą drogą zapytania mieszkańców o ich zdanie.
Konsultacje dotyczyć mogą wielu zagadnień. Mogą być zarówno pytaniem o pomysły rozwiązania
problemu, jak i badaniem, co mieszkańcy sądzą o konkretnej propozycji takiego rozwiązania. Konsultacje mogą przyjmować różną formę – od spotkania władz gminy z zainteresowanymi mieszkańcami
po specjalistyczne badania ankietowe.
Postępowanie administracyjne:
Każdy obywatel czy organizacja społeczna zgodnie z Konstytucją RP ma prawo składać skargi i wnioski
związane z administracją publiczną.
Akcje bezpośrednie:
Coraz częściej stosownym narzędziem partycypacji społecznej są akcje bezpośrednie. Przybierają one
postać demonstracji, happeningu, okupacji, blokady. Działania te to forma wyrażania swojego zdania lub
opinii przez rożne grupy lub organizacje społeczne.
–3–
W jaki sposób można uzyskać informację dotyczącą działalności organów administracji?
Każda gmina, powiat i inne jednostki publiczne mają obowiązek udostępniać informację publiczną
w następujący sposób:
1)
ogłaszanie informacji publicznych, w tym dokumentów urzędowych, w Biuletynie Informacji
Publicznej (BIP),
2)
udostępnienie na wniosek, jeżeli informacja publiczna nie została udostępniona w BIP,
3)
udostępnienie informacji w drodze jej wyłożenia lub wywieszenia w miejscach ogólnie dostępnych lub też przez zainstalowanie urządzenia umożliwiającego zapoznanie się z informacją,
4)
prawo wstępu na posiedzenia organów i udostępniania materiałów w tym audiowizualnych i teleinformatycznych, dokumentujących te posiedzenia.
Jak uzyskać informację w Biuletynie Informacji Publicznej?
Biuletyn Informacji Publicznej (BIP) to zasób bezpłatnych informacji sporządzanych i udostępnianych
obywatelom przez administrację za pośrednictwem Internetu.
Urzędy administracji rządowej i samorządowej są zobowiązane udostępniać między innymi
informacje na temat zaplanowanych przez nie działań, projektów aktów normatywnych
i programów w zakresie realizacji zadań publicznych, sposobów ich realizacji, wykonywania
i skutków realizacji tych zadań oraz wiele innych treści ważnych dla partycypacji publicznej.
Dostęp do informacji zawartych w biuletynie jest możliwy poprzez:
stronę główną biuletynu znajdującą się pod adresem www.bip.gov.pl, zawierającą podstawowe
informacje o podmiotach (nazwa, dane teleadresowe, informacje o redaktorze strony) wraz z odsyłaczami do stron podmiotowych,
strony podmiotowe, przygotowane przez podmioty ustawowo zobowiązane do ich prowadzenia,
z informacjami o prowadzonej przez siebie działalności. Adresy tych stron można znaleźć na stronie
głównej BIP.
Adresy wybranych stron podmiotowych Biuletynów Informacji Publicznej:
www. um.lomza.pl/bip/ – BIP Urzędu Miejskiego w Łomży
www.powiatlomzynski.pl/bip/ – BIP Starostwa Powiatowego w Łomży
www. bip.pup.lomza.pl – BIP Powiatowego Urzędu Pracy w Łomży
Podstawa prawna: art. 7–8 ustawy o dostępie do informacji publicznej.
–4–
2. CO MOŻNA ZAŁATWIĆ W URZĘDZIE GMINY?
Do urzędu gminy (miasta) jej mieszkaniec może zwrócić się między innymi o:
Przyznanie mieszkania komunalnego
Przeprowadzenie rozgraniczenia nieruchomości
Przyznanie ulgi w podatku rolnym
Zezwolenie na wycięcie drzew lub krzewów
Wydanie dowodu osobistego
Zameldowanie lub wymeldowanie
Wydanie odpisu aktu urodzenia
Przyznanie dodatku mieszkaniowego
UWAGA! W gminach: Zbójna, Nowogród, Piątnica i Przytuły wniosek o przyznanie dodatku
mieszkaniowego składa się w ośrodku pomocy społecznej.
Do ośrodka pomocy społecznej można także zwrócić się między innymi o:
Przyznanie zasiłku stałego, okresowego lub celowego
Przyznanie pomocy rzeczowej
Przyznanie usług opiekuńczych
W większości gmin Powiatu Łomżyńskiego ośrodki pomocy społecznej są właściwe również do przyznawania świadczeń rodzinnych i pielęgnacyjnych, czyli:
Zasiłku rodzinnego wraz z dodatkami
Jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia dziecka
Świadczenia pielęgnacyjnego na niepełnosprawne dziecko
Specjalnego zasiłku opiekuńczego na innego niż dziecko niepełnosprawnego członka rodziny
UWAGA! W Miastkowie wniosek o ww. świadczenia składa się w Urzędzie Gminy. W mieście
Łomża wniosek o ww. świadczenia składa się w Wydziale Spraw Społecznych i Zdrowia Urzędu Miejskiego, ul. Polna 16, tel. 86 216 63 19.
3. CO MOŻNA ZAŁATWIĆ W STAROSTWIE POWIATOWYM?
Do Starostwa Powiatowego w Łomży mieszkaniec gmin wchodzących w skład Powiatu Łomżyńskiego
może zwrócić się między innymi o:
Wydanie pozwolenia na budowę i rozbiórkę budynku
Wydanie pozwolenia na użytkowanie budynku
Wydanie wypisów i wyrysów z operatu ewidencyjnego
–5–
Wyrażenie zgody na zmianę lasu na użytek rolny
Wydanie zezwolenia wodno-prawnego
Zmianę klasy gruntu
Zarejestrowanie i wyrejestrowanie pojazdu
Wydanie i wymianę prawa jazdy
Wydanie zezwolenia na sprowadzenie zwłok z innego państwa
Pomoc w sprawach konsumenckich np. w związku z reklamacją wadliwego towaru
Wydanie karty wędkarskiej
UWAGA! Mieszkaniec Łomży mającej status powiatu grodzkiego wyżej wymienione sprawy
załatwia w Urzędzie Miejskim w Łomży. Urząd ten wykonuje bowiem zadania przypisane zarówno gminom, jak i powiatom.
Starostwu Powiatowemu w Łomży podlegają między innymi:
1. Powiatowy Urząd Pracy, ul. Nowogrodzka 1, tel. 86 216-77-77
2. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, ul. Szosa Zambrowska 1/27, tel. 86 215-69-42
3. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 1, ul. Szosa Zambrowska 1/27, tel. 86 215-69-47
UWAGA! Powiatowy Urząd Pracy obsługuje zarówno mieszkańców Łomży,
jak i Powiatu Łomżyńskiego.
Do jego najważniejszych – z punktu widzenia mieszkańców – zadań należy:
1. Udzielanie pomocy bezrobotnym i poszukującym pracy w znalezieniu pracy, a także pracodawcom
w pozyskaniu pracowników
2. Rejestrowanie bezrobotnych i poszukujących pracy
3. Opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne za osoby zarejestrowane jako bezrobotne
4. Aktywizacja bezrobotnych
5. Przyznawanie i wypłacanie zasiłków oraz innych świadczeń z tytułu bezrobocia
6. Organizowanie i finansowanie szkoleń dla bezrobotnych.
Do zadań Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie należy między innymi:
1. Umieszczanie osób w domach pomocy społecznej
2. Udzielanie pomocy rodzinom zastępczym
3. Udzielanie pomocy pełnoletnim wychowankom opuszczającym rodziny zastępcze i placówki opiekuńczo-wychowawcze
4. Dofinansowanie do turnusów rehabilitacyjnych, zakupu sprzętu rehabilitacyjnego i środków pomocniczych dla osób niepełnosprawnych.
UWAGA! Mieszkańcy Łomży w sprawach wymienionych w pkt 1-3 zwracają się do: Miejskiego
Ośrodka Pomocy Społecznej, ul. Dworna 23B, tel. 86 216-42-60, a w sprawach wymienionych w pkt 4 – do: Biura Zatrudnienia i Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
ul. Dworna 23B pok. nr 111 tel. 86 216-74-16
–6–
Do zadań Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej nr 1 należy między innymi:
1. Wydawanie opinii w sprawie:
- Wcześniejszego przyjęcia dziecka do szkoły podstawowej
- Odroczenia rozpoczęcia spełnienia przez dziecko obowiązku szkolnego.
2. Wydawanie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dziecka z niepełnosprawnością ruchową
lub upośledzeniem umysłowym:
3. Wydawanie orzeczeń o potrzebie indywidualnego nauczania.
Ponadto Poradnia prowadzi terapię logopedyczną, pedagogiczną, psychoterapię.
UWAGA! Na rzecz mieszkańców Łomży powyższe zadania realizuje: Poradnia PsychologicznoPedagogiczna nr 2 mieszcząca się przy ul. Polnej 16, tel. 86 215-03-18.
4. DANE TELEADRESOWE URZĘDÓW GMIN/MIAST/STAROSTWA
o Urząd Miasta i Gminy Jedwabne,
ul. Żwirki i Wigury 3, 18-420 Jedwabne, tel. 86 217 20 40, 217 20 75
o Urząd Miasta i Gminy Nowogród,
ul. Łomżyńska 41, 18-414 Nowogród, tel. 86 217 55 20
o Urząd Gminy Łomża,
ul. M.C. Skłodowskiej 1, 18-400 Łomża, tel. 86 216 52 63
o Urząd Gminy Miastkowo,
ul. Łomżyńska 32, 18-413 Miastkowo, tel. 86 217 48 78
o Urząd Gminy Piątnica,
ul. Stawiskowska 53, 18-421 Piątnica , tel. 86 216 24 76
o Urząd Gminy Przytuły,
ul. Supska 10, 18-423 Przytuły, tel. 86 217 70 13
o Urząd Gminy Śniadowo,
ul. Ostrołęcka 11, 18-411 Śniadowo, tel. 86 217 61 46
o Urząd Gminy Wizna,
Pl. Raginisa 25, 18-430 Wizna, tel. 86 219 60 18
o Urząd Gminy Zbójna,
ul. Łomżyńska 64, 18-416 Zbójna, tel. 86 214 00 29
o Urząd Miejski w Łomży,
ul. Stary Rynek 14, 18-400 Łomża, tel. 86 215 67 00
o Starostwo Powiatowe w Łomży,
ul. Szosa Zambrowska 1/27, 18-400 Łomża, tel. 86 215 69 00
–7–
5. POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE
Wiele istotnych spraw obywateli jest załatwianych w postępowaniu administracyjnym. Prowadzą
je organy administracji publicznej (rządowej – np. wojewoda i samorządowej – np. wójt).
W postępowaniu administracyjnym można wyróżnić 3 fazy:
1) wszczęcie postępowania administracyjnego,
2) postępowanie dowodowe (wyjaśniające),
3) zakończenie postępowania.
Postępowanie wyjaśniające może być prowadzone na rozprawie lub poza rozprawą. Rozprawa
powinna być przeprowadzona, gdy:
a) zachodzi potrzeba uzgodnienia interesów stron, jest to potrzebne dla wyjaśnienia sprawy przy
udziale świadków lub biegłych albo w drodze oględzin.
b) Po zakończeniu postępowania wyjaśniającego organ administracji rozstrzyga sprawę w formie
decyzji administracyjnej.
Zasady tego postępowania określa Kodeks postępowania administracyjnego.
Kto może brać udział w postępowaniu administracyjnym?
Obywatel, który rozpoczyna postępowanie administracyjne w swojej sprawie (np. składa wniosek
o przyznanie dodatku mieszkaniowego) staje się stroną tego postępowania, mającą różnego rodzaju
uprawnienia.
Stroną jest osoba, której interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda
czynności organu administracji ze względu na swój interes prawny lub obowiązek.
Przykład 1: W postępowaniu o wydanie pozwolenia na budowę elektrowni wiatrowej status strony będzie
mieć inwestor oraz właściciele, użytkownicy wieczyści oraz zarządcy nieruchomości ze strefy oddziaływania obiektu. Natomiast mieszkaniec innej miejscowości, któremu nie podoba się pomysł budowy
elektrowni w gminie, stroną tego postępowania nie jest.
Przykład 2: Osoba dysponująca tytułem prawnym do lokalu (właściciel, najemca) jest stroną, w postępowaniu administracyjnym o zameldowanie (wymeldowanie) w tym lokalu niechcianego lokatora.
Nie jest natomiast stroną inna osoba zamieszkująca w tym lokalu, ale nie mająca do niego tytułu
prawnego.
Obywatel nie musi występować w postępowaniu osobiście. Może działać przez pełnomocnika, którym
może być osoba fizyczna posiadająca zdolność do czynności prawnych. Pełnomocnictwo powinno być
udzielone na piśmie lub zgłoszone do protokołu.
Jeżeli postępowanie dotyczy osoby nieobecnej lub niezdolnej do czynności prawnej, organ administracji
jest zobowiązany wystąpić z wnioskiem do sądu o wyznaczenie dla niej przedstawiciela.
–8–
Żądanie obywatela w postępowaniu administracyjnym może poprzeć organizacja społeczna, jeśli przewiduje to jej statut. W takim przypadku organizacja ta uczestniczy w postępowaniu na prawach strony.
W razie śmierci strony na jej miejsce wstępują spadkobiercy.
Podstawa prawna: art. 28–34 Kodeksu postępowania administracyjnego.
Co może robić strona w trakcie postępowania administracyjnego?
Obywatel będący stroną ma zagwarantowany dostęp do akt sprawy, może je przeglądać, sporządzać
notatki i odpisy. Może też robić kserokopie, ale nie może żądać, aby sporządzali je dla niego urzędnicy.
UWAGA! Akta mogą być udostępniane tylko w siedzibie urzędu prowadzącego postępowanie.
Nie może on udostępniać stronie dokumentacji poza swoją siedzibą (np. w celu wykonania kserokopii). Tak więc można sporządzić kserokopie tylko wtedy, jeśli w urzędzie
jest ustawiona płatna kserokopiarka.
Na postanowienie o odmowie dostępu do akt sprawy przysługuje zażalenie.
Strona może zażądać przeprowadzenia określonego dowodu. Żądanie to zostanie przez urząd uwzględnione, jeżeli przedmiotem dowodu jest okoliczność mająca znaczenie dla sprawy.
Ma prawo brać udział w przeprowadzeniu dowodu, może zadawać pytania świadkom, biegłym
i stronom, składać wyjaśnienia (strona musi być powiadomiona o przeprowadzeniu dowodu ze świadków, biegłych lub oględzin co najmniej 7 dni przed terminem).
Strona może na rozprawie składać wyjaśnienia, zgłaszać żądania, podawać propozycje i zarzuty oraz
przedstawiać dowody na ich poparcie.
Strona, która wszczęła postępowanie, może wnioskować o jego zawieszenie.
Podstawa prawna: art. 73, 78–79, 95 Kodeksu postępowania administracyjnego.
Jak rozpocząć postępowanie administracyjne?
Postępowanie administracyjne wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu. Datą wszczęcia postępowania jest dzień doręczenia żądania organowi administracji publicznej. Podania mogą być wnoszone pisemnie, telegraficznie, za pomocą faxu lub ustnie do protokołu, a także za pomocą innych środków komunikacji elektronicznej przez elektroniczną skrzynkę podawczą.
Podanie powinno zawierać co najmniej wskazanie osoby, od której pochodzi, jej adres oraz żądanie,
z jakim występuje, a także podpis. Urząd może żądać także uzasadnienia podania.
Przykład: Uzasadnienie jest konieczne przy podaniu o zmianę imienia i/lub nazwiska.
Organ administracji publicznej jest zobowiązany potwierdzić wniesienie podania, jeżeli wnoszący
tego żąda.
–9–
Jeżeli podanie jest wnoszone ustnie do protokołu, powinno być podpisane przez wnoszącego oraz pracownika, który sporządził protokół.
Podstawa prawna: art. 61–65 Kodeksu postępowania administracyjnego.
Jakie pisma obywatel może otrzymać w postępowaniu administracyjnym?
Są to:
1) Wezwanie – do osobistego udziału w podejmowanych czynnościach i do złożenia wyjaśnień osobiście, przez pełnomocnika lub na piśmie. Osoba wezwana, która nie może się stawić z powodu choroby, wypadku lub innej ważnej przyczyny, może dokonać czynności lub złożyć wyjaśnienia
w miejscu swojego pobytu. Wezwanie powinno być sporządzone na piśmie, a w sprawach nie cierpiących zwłoki, można go dokonać telegraficznie lub telefonicznie.
2) Postanowienie, np. o kosztach postępowania – dotyczy poszczególnych kwestii wynikających
w toku postępowania, lecz nie rozstrzyga o istocie sprawy. Postanowienie sporządza się na piśmie.
Postanowienie powinno zawierać pouczenie, czy i jakie środki odwoławcze przysługują stronie.
Uzasadnienie musi zawierać tylko wtedy, jeżeli służy na nie zażalenie i skarga do wojewódzkiego
sądu administracyjnego. Termin złożenia zażalenia na postanowienie wynosi 7 dni od dnia doręczenia stronie postanowienia.
3) Decyzja, np. pozwolenie na budowę, decyzja o przyznaniu zasiłku dla bezrobotnych – rozstrzyga sprawę co do jej istoty w całości lub w części albo w inny sposób kończy sprawę w danej
instancji. Decyzje doręcza się stronom na piśmie. Decyzja z reguły zawiera uzasadnienie faktyczne
i prawne. Można odstąpić od uzasadnienia decyzji tylko wtedy, gdy uwzględnia ona w całości żądanie strony. Od każdej decyzji, która nie jest decyzją ostateczną, można wnieść odwołanie do organu wyższej instancji. Decyzja powinna zawierać pouczenie o przysługujących stronie środkach
odwoławczych. Termin wniesienia odwołania od decyzji wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji stronie.
UWAGA! Obywatel może też żądać od organu administracji wystawienia zaświadczenia, to znaczy
dokumentu, który będzie poświadczał jego sytuację prawną, np. zaświadczenia o tym,
że jest bezrobotny.
Podstawa prawna: art. 50, 104 i 123 Kodeksu postępowania administracyjnego.
Jakie są zasady doręczania pism w postępowaniu administracyjnym?
Organ administracji doręcza pisma stronie, jej przedstawicielowi lub pełnomocnikowi za pokwitowaniem przez pocztę, przez swoich pracowników lub przez inne upoważnione osoby. Odbierający pismo
potwierdza doręczenie mu pisma swym podpisem ze wskazaniem daty doręczenia. Doręczenie może też
nastąpić za pomocą środków komunikacji elektronicznej, ale tylko wtedy, jeżeli strona o to wystąpiła
albo wyraziła na to zgodę.
Osobom fizycznym pisma doręcza się z zasady w ich mieszkaniu lub w miejscu pracy. Jeżeli adresat nie
jest obecny, pismo dostarcza się za pokwitowaniem dorosłemu domownikowi, sąsiadowi lub dozorcy
– 10 –
domu, jeżeli osoby te podjęły się oddania pisma adresatowi. O zostawieniu pisma sąsiadowi lub dozorcy
należy zawiadomić adresata wkładając stosowną informację w skrzynkę na korespondencję lub w drzwi
mieszkania.
Jeżeli nie można dostarczyć pisma w sposób opisany wyżej, możliwe są dwa rozwiązania. W przypadku
doręczania pisma przez pocztę jest ono przechowywane przez 14 dni w placówce pocztowej. Jeśli natomiast pismo jest doręczane bez pośrednictwa poczty, składa się je na okres 14 dni w urzędzie właściwej
gminy (miasta).
Zawiadomienie o pozostawieniu pisma wraz z informacją o możliwości jego odbioru w terminie 7 dni
umieszcza się w skrzynce pocztowej lub, gdy nie jest to możliwe, np. na drzwiach mieszkania adresata.
W przypadku niepodjęcia przesyłki w terminie pozostawia się powtórne zawiadomienie o możliwości
odbioru przesyłki w terminie nie dłuższym niż 14 dni od daty pierwszego zawiadomienia. Doręczenie
uważa się za dokonane z upływem ostatniego dnia okresu 14 dni od daty pierwszego zawiadomienia,
a pismo pozostawia się w aktach sprawy.
Może się zdarzyć, że adresat odmawia przyjęcia wysłanego mu pisma. Jest ono zwracane nadawcy
z adnotacją o odmowie przyjęcia i datą odmowy. Nie wstrzymuje to jednak biegu postępowania. Pismo
uważa się bowiem za doręczone w dniu odmowy jego przyjęcia.
UWAGA! Strona (a także jej przedstawiciel i pełnomocnik) ma obowiązek zawiadomić organ
administracji publicznej o każdej zmianie swego adresu w toku postępowania. Jeśli tego nie zrobi, wszystkie pisma będą z urzędu dostarczane na stary adres i będzie to doręczenie skuteczne. Postępowanie może więc trwać i może zapaść decyzja, a obywatel
nie będzie o tym wiedzieć.
Podstawa prawna: art. 39-49 Kodeksu postępowania administracyjnego.
Jak kwestionować niekorzystną decyzję?
Odwołanie
Postępowanie administracyjne toczyć się może w dwóch instancjach. To oznacza, że od decyzji wydanej
w pierwszej instancji przysługuje odwołanie do organu drugiej instancji. W każdej decyzji jest napisane, gdzie i w jakim terminie można się odwołać. Niżej w tabeli podajemy przykłady najbardziej typowych spraw.
Sprawa
Urząd wydający decyzję
Odmowa przyznania
dodatku mieszkaniowego
Urząd miasta,
urząd gminy
Odmowa przyznania
zasiłku stałego
Miejski lub Gminny
Ośrodek Pomocy
Społecznej
Organ odwoławczy
Samorządowe
Kolegium
Odwoławcze
Samorządowe
Kolegium
Odwoławcze
Termin
14 dni od dnia
doręczenia decyzji
14 dni od dnia
doręczenia decyzji
– 11 –
Sprawa
Urząd wydający decyzję
Organ odwoławczy
Termin
Odmowa przyznania
zasiłku dla bezrobotnych
Starosta (w jego imieniu
załatwia te sprawy
Powiatowy Urząd Pracy)
Wojewoda
14 dni od dnia
doręczenia decyzji
Sąd Okręgowy – Sąd
Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych
30 dni od dnia
doręczenia decyzji
Zakład Ubezpieczeń
Odmowa przyznania
Społecznych lub Kasa
emerytury (UWAGA! – tu
Rolniczego Ubezpieczenia
tryb odwoławczy jest inny)
Społecznego
Skarga do sądu administracyjnego
Od decyzji organu drugiej instancji stronie przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Skargę składa się za pośrednictwem urzędu, którego działanie lub bezczynność zostały zaskarżone.
Urząd może uwzględnić skargę w całości lub przekazać skargę sądowi wraz z aktami sprawy i odpowiedzią na skargę w terminie 30 dni od dnia jej wniesienia. Jeśli nie dotrzyma tego terminu, sąd może ukarać
go grzywną.
Termin na wniesienie skargi wynosi 30 dni od dnia doręczenia skarżącemu decyzji Rzecznik Praw
Obywatelskich i prokurator mogą wnieść skargę w terminie 6 miesięcy od dnia doręczenia stronie
decyzji.
Skarga do sądu powinna być sformułowana jak każde pismo procesowe, a ponadto zawierać:
wskazanie zaskarżonej decyzji, postanowienia, aktu prawnego;
oznaczenie organu, którego działania lub bezczynności skarga dotyczy;
określenie naruszenia prawa lub interesu prawnego.
Skarga kasacyjna
Od wydanego przez wojewódzki sąd administracyjny wyroku przysługuje skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Skargę taką musi sporządzić adwokat, radca prawny lub doradca podatkowy. Prawo wniesienia skargi kasacyjnej ma również Rzecznik Praw Obywatelskich oraz prokurator.
RPO, podobnie jak prokurator, może wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu przed wojewódzkim sądem administracyjnym na prawach strony, jeśli uzna, że wymaga tego ochrona praworządności lub praw człowieka i obywatela.
Kasację należy wnieść w ciągu miesiąca od otrzymania odpisu wyroku z uzasadnieniem. Taki sam
termin obowiązuje również RPO i prokuratora. Kasację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone
orzeczenie.
Opisany wyżej tryb dotyczy również postanowień, na które przysługuje zażalenie.
Podstawa prawna: art. 50–57 oraz 173–177 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.
– 12 –
Jakie są terminy załatwiania spraw przez urzędy ?
Organy administracji publicznej obowiązane są załatwiać sprawy bez zbędnej zwłoki. Oznacza to, że
sprawa powinna być załatwiona tak szybko, jak jest to możliwe.
Istnieją trzy terminy załatwienia spraw:
termin niezwłoczny – dotyczy spraw najprostszych, które mogą być załatwione na podstawie dowodów znanych urzędowi lub dowodów przedstawionych przez stronę,
termin nie później niż w ciągu miesiąca – jeżeli sprawa nie jest skomplikowana ale należy prowadzić postępowanie wyjaśniające (to organ decyduje, czy sprawa jest skomplikowana),
termin nie później niż w ciągu dwóch miesięcy – jeżeli sprawa jest skomplikowana i należy prowadzić postępowanie wyjaśniające.
Termin biegnie od dnia złożenia przez stronę żądania wszczęcia postępowania.
Niektóre ustawy same określają terminy załatwiania spraw.
Przykład: Decyzja przyznająca dodatek mieszkaniowy „powinna być wydana w ciągu miesiąca od dnia
złożenia wniosku” przez osobę uprawnioną (art. 7 ust. 7 ustawy O dodatkach mieszkaniowych).
Do terminów załatwienia spraw nie wlicza się:
1. okresów zawieszenia postępowania,
2. terminów przewidzianych w przepisach prawa na dokonanie określonych czynności,
3. okresów opóźnień spowodowanych z winy strony (np. strona nie załączyła do podania wymaganej
przez przepisy prawa dokumentacji),
4. okresów opóźnień spowodowanych z przyczyn niezależnych od organu.
Obowiązek zawiadomienia stron o niezałatwieniu sprawy wraz z podaniem przyczyn zwłoki i wskazaniem nowego terminu załatwienia sprawy dotyczy każdego bez wyjątku przypadku. Obowiązek ten
dotyczy również sytuacji, gdy zwłoka wynika z przyczyn niezależnych od organu.
Co zrobić, jeśli urząd nie załatwia sprawy w terminie?
W przypadku niezałatwienia sprawy w podanych terminach stronie służy zażalenie na bezczynność do
organu administracji publicznej wyższego stopnia.
Jeżeli nie ma takiego organu, obywatel może wezwać urząd do usunięcia naruszenia prawa. (dotyczy to
spraw prowadzonych przez naczelny organ administracji, np. ministerstwo lub samorządowe kolegium
odwoławcze).
Jeżeli organ administracji uzna zażalenie za uzasadnione, wyznaczy dodatkowy termin załatwienia sprawy oraz zarządzi wyjaśnienie przyczyn i ustalenie osób winnych niezałatwienia sprawy w terminie,
a także podjęcie środków zapobiegających tego typu naruszeniom w przyszłości.
– 13 –
UWAGA! Na niewydanie w terminie decyzji stronie służy skarga do sądu administracyjnego
Warunkiem jej wniesienia przez stronę jest wyczerpanie trybu opisanego wyżej,
tj. wniesienia zażalenia lub wezwanie do usunięcia naruszenia prawa.
Podstawa prawna: art. 35-37 oraz art. 61 Kodeksu postępowania administracyjnego, art. 52 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnym.
Czy można doprowadzić do uchylenia prawomocnej decyzji?
Może to nastąpić w drodze wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności decyzji.
Wznowienie postępowania
W sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się postępowanie, jeżeli:
1) dowody, na których podstawie ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;
2) decyzja wydana została w wyniku przestępstwa;
3) decyzja wydana została przez pracownika lub organ administracji publicznej, który podlega wyłączeniu (np. wtedy, gdy sprawa dotyczyła jego żony lub bliskiego krewnego);
4) strona bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu;
5) wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu
wydania decyzji, nieznane organowi, który wydał decyzję;
6) decyzja wydana została bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu;
7) decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone lub zmienione;
8) Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego, na podstawie którego wydana
została decyzja, z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą.
UWAGA! Podanie o wznowienia postępowania wnosi się do organu administracji publicznej,
który wydał decyzję w pierwszej instancji w terminie 1 miesiąca od dnia, w którym
strona dowiedziała się o podstawie żądania wznowienia postępowania.
W przypadku gdy obywatel bez własnej winy nie brał udziału w postępowaniu, termin ten biegnie od
dnia, w którym dowiedział się o decyzji.
Wznowienie postępowania następuje w drodze postanowienia, na które przysługuje zażalenie.
Nie jest możliwe uchylenie decyzji z przyczyn określonych w pkt. 1 i 2, jeżeli od dnia jej doręczenia
lub ogłoszenia upłynęło 10 lat, zaś z przyczyn określonych w pkt 3-7, jeżeli upłynęło 5 lat. Uchylenia
decyzji z powodu określonego w pkt 8 można żądać w ciągu 1 miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.
Stwierdzenie nieważności decyzji
Organ administracji publicznej stwierdza nieważność decyzji, która:
1) wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości;
2) wydana została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa;
– 14 –
3)
4)
5)
6)
7)
dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną;
została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie;
była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały;
w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą;
zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa.
UWAGA! Nie można stwierdzić nieważności decyzji z przyczyn wymienionych w pkt 1), 3), 4)
i 7), jeżeli od dnia jej doręczenia lub ogłoszenia upłynęło 10 lat, a także gdy decyzja
wywołała nieodwracalne skutki prawne.
Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu.
Właściwy do stwierdzenia nieważności decyzji jest organ wyższego stopnia, a gdy decyzja została wydana przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze – ten organ. Rozstrzygnięcie w sprawie
stwierdzenia nieważności decyzji następuje w drodze decyzji.
Podstawa prawna: art. 145-152 oraz 150-158 Kodeksu postępowania administracyjnego.
6. ZASKARŻANIE AKTÓW PRAWA MIEJSCOWEGO
DO SĄDU ADMINISTRACYJNEGO
Jakie akty można zaskarżyć?
Gminie przysługuje prawo uchwalania aktów prawa miejscowego obowiązujących na jej terenie. Są to
powszechnie obowiązujące źródła prawa.
Zgodnie z art. 101 ustawy o samorządzie gminnym (dalej u.s.g.) obywatel ma prawo zaskarżyć do wojewódzkiego sądu administracyjnego uchwały i zarządzenia stanowione przez organy gminy. Są nimi:
rada gminy, która jest organem stanowiącym oraz wójt (burmistrz, prezydent miasta), który jest organem
wykonawczym.
Skarga może dotyczyć przepisów ustanawianych w zakresie m.in.:
- budżetu gminy,
- podatków i opłat lokalnych,
- miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
- zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej,
- przepisów porządkowych
Zaskarżeniu mogą podlegać tylko takie akty prawa miejscowego, z których wynikają konkretne prawa
i obowiązki dla mieszkańców.
– 15 –
Przykład: Uchwała regulująca zasady wynajmowania lokali z zasobu mieszkaniowego gminy jest elementem zarządu mieniem gminy i stanowi akt prawa miejscowego podlegający zaskarżeniu. Natomiast uchwała w sprawie wieloletniego programu gospodarowania zasobem mieszkaniowym gminy
zawiera zapisy mające jedynie charakter analiz, prognoz, planów i zasad polityki, jaką mają prowadzić organy, zatem nie jest aktem prawa miejscowego, podlegającym zaskarżeniu.
Kiedy można zaskarżyć akt?
Każdy obywatel może zaskarżyć uchwałę lub zarządzenie organu gminy, jeżeli przez dany akt
został naruszony jego interes prawny. Interes ten musi wynikać ze ściśle określonego przepisu
prawa oraz odnosić się wprost i bezpośrednio do skarżącego. Nie wystarczy samo zagrożenie naruszenia interesu przez wejście w życie postanowień aktu prawa miejscowego.
Dopuszczalność skargi zależy zatem od stwierdzenia naruszenia indywidualnej sytuacji prawnej skarżącego, a nie wyłącznie od naruszenia prawa „w ogóle” przez zaskarżany akt. Poza tym naruszenie musi
być obiektywnie stwierdzone, niezależnie od odczucia osoby wnoszącej skargę.
Przykład: Nie można zaskarżyć uchwały o przystąpieniu do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Jest to uchwała o charakterze intencyjnym, przyszłym. Nie nakłada obowiązków, nakazów czy zakazów. Dopuszczalne jest natomiast zaskarżenie uchwalonego miejscowego
planu zagospodarowania przestrzennego. Wtedy dopiero dochodzi do naruszenia interesu prawnego.
Jaka jest procedura wniesienia skargi?
Każdy, czyj interes prawny został naruszony może wnieść skargę w imieniu własnym lub reprezentując
grupę mieszkańców gminy, za ich pisemną zgodą.
W pierwszej kolejności skarżący powinien skierować do organu, który wydał akt wezwanie do usunięcia
naruszenia interesu prawnego. Jeśli wezwanie okaże się bezskuteczne, tj, organ odmówi usunięcia naruszenia bądź nie ustosunkuje się do wezwania w terminie, obywatel może wystąpić ze skargą do sądu
administracyjnego.
Co powinna zawierać skarga?
Skarga powinna zawierać:
1) oznaczenie, że wnoszone pismo stanowi skargę;
2) oznaczenie skarżącego, jego miejsca zamieszkania;
3) oznaczenie sądu, do którego jest skierowana skarga;
4) wskazanie zaskarżonej uchwały lub zarządzenia;
5) oznaczenie organu, którego działania skarga dotyczy;
6) określenie naruszenia konkretnego interesu prawnego;
7) podpis osoby wnoszącej skargę;
8) załączniki w postaci odpisu skargi i oryginały lub odpisy załączników.
– 16 –
W jakim terminie należy wnieść skargę?
Termin do wniesienia skargi zależy od reakcji organu na wezwanie do usunięcia naruszenia interesu
prawnego:
jeśli organ udzieli odpowiedzi i doręczy ją skarżącemu w terminie 60 dni od dnia wniesienia wezwania, to skarżący w terminie 30 dni od doręczenia odpowiedzi może wnieść skargę do sądu administracyjnego za pośrednictwem organu, który wydał akt.
jeśli organ nie doręczy odpowiedzi, to skarżący powinien wnieść skargę do sądu administracyjnego
w terminie 60 dni od dnia wniesienia wezwania do usunięcia naruszenia, za pośrednictwem organu,
który wydał akt.
UWAGA! Gdy skarżący po wezwaniu organu gminy do usunięcia naruszenia, nie czeka na odpowiedź organu z wniesieniem skargi do ostatniego 60 dnia od doręczenia wezwania
organowi, lecz przed tym dniem wnosi skargę do sądu, to skargi takiej nie należy odrzucać; przeciwnie, należy uznać, że jest skargą wniesioną po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia, jeżeli organ go nie uwzględnił.
Jakie są koszty wniesienia skargi?
Wpis od skargi wynosi 300 zł i należy go wpłacić na rachunek bankowy sądu bądź w kasie sądu, wskazując tytuł wpłaty, rodzaj pisma, od którego wpis jest uiszczany, oraz nazwę stron (lub sygnaturę sprawy).
Czy można ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie
profesjonalnego pełnomocnika?
W postępowaniu przez sądami administracyjnymi, strona wnosząca skargę może ubiegać się o przyznanie tzw. prawa pomocy. W tym celu należy złożyć odpowiedni wniosek przed rozpoczęciem postępowania lub w jego toku.
Wniosek taki powinien zawierać oświadczenie strony obejmujące dokładne dane o stanie majątkowym
i dochodach, o stanie rodzinnym oraz oświadczenie strony o niezatrudnieniu lub niepozostawaniu
w innym stosunku prawnym z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub rzecznikiem patentowym. Wniosek ten wolny jest od opłat sądowych i powinien zostać złożony na urzędowym formularzu. Formularze takie dostępne są w siedzibach sądów administracyjnych oraz na ich stronach internetowych np.: http://www.bialystok.wsa.gov.pl
Podstawa prawna: art. 101 ustawy o samorządzie gminnym.
– 17 –
7. SKŁADANIE SKARG I WNIOSKÓW
Kto może złożyć skargę lub wniosek?
Prawo do wniesienia skargi lub wniosku przysługuje każdemu, niezależnie czy jest obywatelem polskim,
czy też nie. Wnoszący pismo nie musi ponadto wykazywać żadnego interesu prawnego, tzn. nie musi
powoływać podstawy prawnej swojego wystąpienia. Może złożyć skargę lub wniosek w interesie własnym, interesie innej osoby, za jej zgodą wyrażoną w dowolny sposób oraz w interesie publicznym.
Czego może dotyczyć skarga lub wniosek?
Skarga jest przejawem niezadowolenia i może dotyczyć dowolnej sprawy dotyczącej funkcjonowania
organu lub instytucji, w szczególności:
zaniedbania lub nienależytego wykonania zadań przez właściwe organy albo przez ich pracowników,
naruszenia praworządności lub interesów skarżących
przewlekłego lub biurokratycznego załatwiania spraw
niezadowolenia ze sposobu załatwienia wniosku
niezałatwienia wniosku w terminie.
Przykład: Wprowadzenie w błąd przez urzędnika podczas udzielania informacji i spowodowanie tym
samym szkody w postaci dodatkowych kosztów; bezczynność organu, niedopełnienie obowiązków
przez pracownika itd.
Wniosek zawiera propozycje dotyczące udoskonalenia lub poprawienia działania administracji
i w szczególności może dotyczyć:
ulepszenia organizacji,
wzmocnienia praworządności,
usprawnienia pracy i zapobiegania nadużyciom,
ochrony własności,
lepszego zaspokajania potrzeb ludności
Przykład: Wnioskowanie o usprawnienie obsługi interesantów w okienkach pocztowych, usprawnienie
komunikacji miejskiej np. przez zmianę tras lub przystanków, zbudowanie podjazdów dla niepełnosprawnych w bloku komunalnym itd.
O tym, czy pismo jest skargą czy wnioskiem decyduje jego treść, a nie nazwa.
Do kogo skierować skargę lub wniosek?
Skargi i wnioski mogą być wnoszone do wszelkich organów państwowych, organów samorządowych,
organów samorządowych jednostek organizacyjnych oraz do organizacji i instytucji społecznych
w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami.
– 18 –
Skargę wnosi się bezpośrednio do organu właściwego do jej rozpoznania, według poniższej tabeli:
Organ, którego działań dotyczy skarga
rada gminy
rada powiatu
sejmik województwa
rada gminy
rada powiatu
sejmik województwa
– w zakresie spraw finansowych
organy wykonawcze jednostek samorządu
terytorialnego*
kierownicy powiatowych służb, inspekcji,
straży** i innych jednostek organizacyjnych***
– w zakresie zadań zleconych z zakresu administracji rządowej
Organ właściwy do rozpatrzenia skargi
wojewoda
regionalna izba obrachunkowa
wojewoda lub organ wyższego stopnia
wójt (burmistrz lub prezydent miasta)
kierownicy gminnych jednostek organizacyjnych
rada gminy
zarząd powiatu
starosta
kierownicy powiatowych służb, inspekcji,
straży i innych jednostek organizacyjnych
rada powiatu
zarząd województwa
marszałek województwa
wojewoda
– w zakresie prowadzonych przez niego postępowań administracyjnych
wojewoda
– w innych sprawach
sejmik województwa
właściwy minister
Prezes Rady Ministrów
inny organ administracji rządowej
organ przedsiębiorstwa państwowego lub
innej państwowej jednostki organizacyjnej
organ wyższego stopnia lub
sprawujący bezpośredni nadzór,
minister
Prezes Rady Ministrów
– 19 –
Organ, którego działań dotyczy skarga
organ centralny**** i jego kierownik
organizacja społeczna
organ naczelny organizacji
Organ właściwy do rozpatrzenia skargi
organ, któremu podlega
organ wyższego stopnia danej organizacji
Prezes Rady Ministrów lub
właściwi ministrowie
* organ wykonawczy gminy – wójt/burmistrz/prezydent miasta, powiatu – zarząd powiatu, województwa – zarząd
województwa
** powiatowe służby, inspekcje i straże – np. Komenda Powiatowa Policji, Komenda Powiatowa Państwowej Straży
Pożarnej, Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego, Powiatowy, Inspektorat Weterynaryjny, SANEPID itd.
*** jednostki organizacyjne – np. Miejski Ośrodek Kultury, Zakład Gospodarki Komunalnej, Miejski, Ośrodek Pomocy Społecznej
****organ centralny – np. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia, Społecznego, Agencja
Nieruchomości Rolnych, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji, Rolnictwa, itd.
W jaki sposób złożyć skargę lub wniosek?
Skargi i wnioski mogą być składane w dowolny sposób, tj. pisemnie, telegraficznie, za pomocą faksu,
pocztą elektroniczną i ustnie do protokołu, w którym zamieszcza się datę przyjęcia, imię, nazwisko (nazwę) i adres zgłaszającego oraz zwięzły opis treści sprawy.
Brak jest wymogów formalnych co do treści pisma, zawierającego wniosek lub skargę. Powinno ono
jednak zawierać dane o autorze, pozwalające na jego identyfikację. Pismo anonimowe pozostawiane jest
bowiem bez rozpoznania. Z treści powinno wynikać, czego konkretnie dotyczy. Wnosząc pismo można
zażądać potwierdzenia jego przyjęcia.
Skargę lub wniosek można wnieść w każdym czasie. Nie podlega to żadnej opłacie.
Jak wygląda rozpatrzenie skargi lub wniosku?
Pismo zawierające skargę lub wniosek rozpatruje organ, do którego było adresowane.
Organ powinien załatwić sprawę bez zbędnej zwłoki, nie później niż w ciągu miesiąca od jej utrzymania.
W toku postępowania organ może przeprowadzić postępowanie wyjaśniające, w którym zbiera niezbędne materiały. Może także wydać polecenie lub podjąć inne stosowne środki, w celu usunięcia stwierdzonych uchybień oraz przyczyn ich powstawania.
Postępowanie kończy się zawiadomieniem wnoszącego pismo o sposobie załatwienia sprawy.
– 20 –
Co zrobić w razie niezałatwienia skargi lub wniosku w terminie?
Postępowanie w sprawie niezałatwienia pisma w terminie różni się w zależności, od tego czy przedmiotem sprawy jest skarga czy wniosek.
O każdym niezałatwieniu skargi w terminie organ powinien zawiadomić skarżącego, podając
przyczynę zwłoki oraz wyznaczając nowy termin załatwienia sprawy. Jeśli mimo tego sprawa nie
zostanie załatwiona w danym czasie, skarżącemu przysługuje prawo złożenia zażalenia do organu
wyższego stopnia.
W razie niemożności załatwienia wniosku w terminie organ obowiązany jest w tym czasie zawiadomić
wnioskodawcę o czynnościach podjętych w celu rozpatrzenia wniosku oraz o przewidywanym terminie
załatwienia wniosku. W razie uchybieniu przez organ terminowi, wnioskodawcy przysługuje prawo
wniesienia skargi.
Czy można zaskarżyć sposób załatwienia sprawy?
Postępowanie w sprawach skargi i wniosków jest postępowaniem jednoinstancyjnym. Nie jest dopuszczalne zarówno wniesienie odwołania od zawiadomienia o sposobie załatwienia skargi, jak i wniesienie
skargi do sądu administracyjnego na to zawiadomienie. Zawiadomienie o sposobie załatwienia sprawy
nie jest decyzją administracyjną.
Jedynie w przypadku wniosku – niezadowolonemu ze sposobu załatwienia sprawy wnioskodawcy –
służy prawo wniesienia skargi zgodnie z zasadami opisanymi wyżej.
Podstawa prawna: art. 221-256 Kodeksu postępowania administracyjnego, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 2002 r. w sprawie organizacji przyjmowania i rozpatrywania skarg i wniosków.